Plan inwestycyjny dla Europy

W 2015 r. Komisja, wraz z Europejskim Bankiem Inwestycyjnym, zainicjowała plan inwestycyjny dla Europy. Europejski Fundusz na rzecz Inwestycji Strategicznych został utworzony przy początkowym wsparciu ze środków UE w wysokości 21 mld euro.

W 2016 r. fundusz był zdecydowanie na dobrej drodze, by do połowy 2018 r. doprowadzić do uruchomienia co najmniej 315 mld euro na dodatkowe inwestycje w gospodarkę realną. Działał aktywnie we wszystkich 28 państwach członkowskich, a według stanu na grudzień 2016 r. przewiduje się, że uruchomi inwestycje o łącznej wartości prawie 164 mld euro.

Do końca 2016 r. w ramach funduszu zatwierdzono 175 projektów infrastrukturalnych odpowiadających finansowaniu w wysokości 22,4 mld euro. Ponadto zatwierdzono 247 umów o finansowanie o wartości 8,2 mld euro dla mniejszych przedsiębiorstw. Przewiduje się, że z finansowania skorzysta blisko 385 tys. małych przedsiębiorstw.

Z uwagi na sukces planu inwestycyjnego, we wrześniu Komisja wystąpiła z wnioskiem o jego przedłużenie i zwiększenie finansowania inwestycji do co najmniej 500 mld euro do 2020 r. Wniosek ten został zatwierdzony przez Radę Europejską w grudniu 2016 r.

UE wzmacnia wymiar społeczny funduszu w postaci zarówno mikrofinansowania, jak i finansowania przedsiębiorczości społecznej. Ogólnie rzecz biorąc, przewiduje się, że łączna kwota wsparcia w tych obszarach wzrośnie ze 193 mln do 1 mld euro w ramach programu na rzecz zatrudnienia i innowacji społecznych, co doprowadzi do uruchomienia około 3 mld euro w postaci dodatkowych inwestycji. Porozumienia dotyczące wsparcia dla przeszło 100 tys. mikroprzedsiębiorców w państwach członkowskich UE podpisano z ponad stoma podmiotami udzielającymi mikrokredytów.

Pomoc dla małych i średnich przedsiębiorstw

Pomoc dla małych przedsiębiorstw pochodzi z wielu różnych źródeł.

Ze względu na powodzenie Europejskiego Funduszu na rzecz Inwestycji Strategicznych jego środki przeznaczone dla małych przedsiębiorstw zostały zwiększone w lipcu 2016 r. o dodatkowych 500 mln euro.

Oprócz planu inwestycyjnego w latach 2014–2020 realizowany jest program na rzecz konkurencyjności małych i średnich przedsiębiorstw, COSME, który dysponuje budżetem w wysokości 2,3 mld euro i jest ukierunkowany na tworzenie i rozwój przedsiębiorstw. Pomaga on przedsiębiorstwom uzyskać dostęp do rynków, stwarza sprzyjające otoczenie biznesu i promuje przedsiębiorczość. Podczas śródokresowego przeglądu budżetu zaproponowano podwyższenie środków na instrumenty finansowe o około 200 mln euro.

W 2016 r. kolejnych 45 mln euro przeznaczono na udzielenie małym i średnim przedsiębiorstwom pomocy w znalezieniu partnerów biznesowych, zrozumieniu prawodawstwa UE i uzyskaniu dostępu do finansowania ze środków unijnych za pośrednictwem Europejskiej Sieci Przedsiębiorczości. Z usług 625 organizacji uczestniczących skorzystało około 450 tys. przedsiębiorstw we wszystkich regionach UE i w 35 krajach spoza UE.

W listopadzie Komisja przyjęła inicjatywę na rzecz nowych przedsiębiorstw (tzw. start-upów) oraz przedsiębiorstw rozszerzających swoją działalność (tzw. scale-upów), która ma pomóc licznym innowacyjnym przedsiębiorcom w UE w stawaniu się światowymi liderami. Łączy ona wszystkie możliwości, jakie UE już ma do zaoferowania, i kładzie większy nacisk na inwestycje kapitału wysokiego ryzyka, prawo dotyczące niewypłacalności, opodatkowanie i własność intelektualną.

Pobudzanie gospodarki UE

Przez cały rok tworzenie miejsc pracy i pobudzanie wzrostu gospodarczego było wspierane w wielu obszarach polityki, w tym w polityce regionalnej, badań naukowych i innowacji, transportu, rolnictwa, zatrudnienia i edukacji.

Polityka regionalna

Z europejskich funduszy strukturalnych i inwestycyjnych, dysponujących w latach 2014–2020 budżetem w wysokości 454 mld euro, nadal dokonywano inwestycji w priorytetowych dla UE obszarach. Polityka regionalna, dzięki strategicznym inwestycjom w najważniejszych dziedzinach stymulujących wzrost gospodarczy, stanowi podstawę unijnej strategii na rzecz tworzenia miejsc pracy i wzrostu gospodarczego.

W latach 2014–2020 na inwestycje w badania naukowe i innowacje, technologie cyfrowe oraz na wsparcie dla małych przedsiębiorstw w całej UE przeznaczona zostanie z funduszy kwota 121 mld euro.

Dwa miliony przedsiębiorstw oraz start-upów uzyska bezpośrednie wsparcie z tych funduszy w celu zwiększenia swojej konkurencyjności i potencjału w dziedzinie badań naukowych i innowacji.

W 2016 r. UE ułatwiła dostęp do funduszy małym przedsiębiorstwom i miastom. UE zwiększyła również wykorzystanie instrumentów finansowych oraz zadbała o to, by zwiększyć możliwości finansowania w połączeniu z innymi funduszami UE, zwłaszcza Europejskim Funduszem na rzecz Inwestycji Strategicznych.

We wrześniu opublikowano ocenę funkcjonowania Europejskiego Funduszu Rozwoju Regionalnego i Funduszu Spójności w latach 2007–2013. Za najważniejsze osiągnięcia uznano wygenerowanie 2,74 euro dodatkowego produktu krajowego brutto na każde 1 euro zainwestowane w ramach polityki spójności, stworzenie ponad miliona nowych miejsc pracy, budowę 5 tys. km nowych dróg i tysiąca km nowych linii kolejowych.

Badania naukowe i innowacje

„Horyzont 2020” jest największym w historii programem UE w zakresie badań naukowych i innowacji, w ramach którego w latach 2014–2020 dostępnych jest 77 mld euro. Wspiera on światowej klasy badania naukowe, pozwala zbudować wiodącą pozycję w przemyśle w UE i ma na celu rozwiązanie wyzwań społecznych w takich dziedzinach, jak: zmiana klimatu, energia, zdrowie i bezpieczeństwo.

Europejski Fundusz na rzecz Inwestycji Strategicznych nadal stanowił uzupełnienie programu „Horyzont 2020”, w szczególności wspierając innowacyjne małe i średnie przedsiębiorstwa. Fundusz przyczynił się także do zaspokajania nadzwyczajnego zapotrzebowania na wsparcie z Funduszy unijnych dla innowatorów wspólnej inicjatywy rozpoczętej przez Komisję i Europejski Bank Inwestycyjny w ramach programu „Horyzont 2020”.

Polityka UE w dziedzinie badań naukowych i innowacji została przeorientowana na trzy cele strategiczne: otwarte innowacje, otwarta nauka i otwarcie na świat. Cele te realizowane były na trzech poziomach: zwiększenie uznawania badań naukowych i innowacji za siłę napędową wzrostu gospodarczego i tworzenia miejsc pracy (szczególnie poprzez europejski semestr oraz wsparcie polityki w ramach programu „Horyzont 2020”); poprawa warunków ramowych dla badań naukowych i innowacji; kontynuowanie planowania strategicznego w ramach programu „Horyzont 2020”. Nowe inicjatywy obejmowały program pilotażowy dotyczący porozumień na rzecz innowacyjności, który został uruchomiony w 2016 r. celem zmniejszenia przeszkód dla innowacji i pobudzenia gospodarki o obiegu zamkniętym, a także europejską chmurę dla otwartej nauki. Rozpoczęto prace przygotowawcze nad środkami długoterminowymi w celu poprawy otoczenia sprzyjającego innowacjom w UE oraz wezwano do zgłaszania pomysłów na temat ewentualnego utworzenia Europejskiej Rady ds. Innowacji.

Przestrzeń dla innowacji i inwestycji

W październiku 2016 r. Komisja opublikowała Strategię kosmiczną dla Europy. Ma ona na celu zmaksymalizowanie korzyści płynących z programów UE związanych z przestrzenią kosmiczną dla społeczeństwa oraz odblokowanie potencjału sektora kosmicznego na rzecz pobudzenia innowacji, tworzenia miejsc pracy i wspierania wzrostu gospodarczego w UE. Strategia umożliwi przemysłowi kosmicznemu w UE utrzymanie pozycji światowego lidera. Strategia potwierdziła również znaczenie tego sektora dla bezpieczeństwa UE oraz dla wzmocnienia roli UE jako podmiotu o znaczeniu globalnym.

W ramach programu Galileo, unijnej inicjatywy stworzenia nowoczesnego, globalnego systemu nawigacji satelitarnej, osiągnięto w 2016 r. ogromny postęp w wyniku pomyślnego wystrzelenia czterech dodatkowych satelitów z wykorzystaniem europejskiej rakiety Ariane 5. Świadczenie pierwszych usług – usług nawigacji, usług poszukiwawczo-ratowniczych oraz usług publicznych o regulowanym dostępie – ogłoszono w grudniu 2016 r.

Trwały wzrost

W 2016 r. UE poczyniła dalsze postępy w sprawie pakietu dotyczącego gospodarki o obiegu zamkniętym zaproponowanego w 2015 r. Złoża wielu zasobów naturalnych są ograniczone, a UE jest importerem netto wielu surowców. W celu zapewnienia trwałego wzrostu gospodarczego UE musi wykorzystywać swoje zasoby w inteligentniejszy i bardziej zrównoważony sposób. Zapobieganie powstawaniu odpadów, lepsze projektowanie produktów, recykling, ponowne użycie oraz podobne działania mogłyby przynieść przedsiębiorstwom w UE oszczędności netto w wysokości 600 mld euro, a jednocześnie ograniczyć łączne emisje gazów cieplarnianych o 2–4 proc. rocznie.

W marcu Komisja przedstawiła wniosek dotyczący rozporządzenia, które przyczyni się do powstania wewnętrznego rynku nawozów z surowców wtórnych, a przez to sprawi, że problemy gospodarowania odpadami zamienią się w możliwości gospodarcze. Mogłoby to doprowadzić do stworzenia około 120 tys. miejsc pracy dzięki recyklingowi bioodpadów w nawozy o pochodzeniu organicznym.

W listopadzie Komisja przyjęła plan prac dotyczący ekoprojektu na lata 2016–2019 jako część pakietu Czysta energia dla wszystkich Europejczyków. Pomoże to w ustaleniu wymogów produktowych istotnych dla gospodarki o obiegu zamkniętym, zwiększając trwałość produktów i łatwość ich naprawy, ponownego użycia i recyklingu.

Ochrona mórz Europy

Sektor rybołówstwa UE jest czwartym co do wielkości na świecie, dostarczając każdego roku 6,4 mln ton ryb. Sektory rybołówstwa i przetwórstwa ryb zapewniają ponad 350 tys. miejsc pracy. Wykorzystanie zasobów europejskich mórz i oceanów w zrównoważony sposób jest zasadniczym elementem unijnej polityki morskiej i rybołówstwa. W listopadzie 2016 r. Komisja opublikowała propozycje dotyczące lepszego międzynarodowego zarządzania oceanami. Określono w nich, w jaki sposób UE mogłaby przyczynić się do osiągnięcia określonych przez Organizację Narodów Zjednoczonych celów zrównoważonego rozwoju poprzez zapewnienie bardziej rozsądnego zarządzania zasobami oceanów. W kwietniu 2016 r. komisarz Karmenu Vella uruchomił również inicjatywę MedFish4Ever, zwracając uwagę na krytyczny stan stad ryb w Morzu Śródziemnym, gdzie ponad 90 proc. ocenionych stad uznaje się obecnie za przełowione.

Instrument „Łącząc Europę”

Aby przyczynić się do digitalizacji i obniżenia emisyjności transportu, w czerwcu Komisja przedstawiła listę 195 projektów transportowych, które mają otrzymać finansowanie w wysokości 6,7 mld euro ze środków UE w ramach instrumentu „Łącząc Europę”. Przewiduje się, że dzięki tej inicjatywie do 2030 r. powstanie 100 tys. miejsc pracy.

Wybrane projekty dotyczą przede wszystkim głównych odcinków transeuropejskiej sieci transportowej. Wśród beneficjentów znalazły się inicjatywy takie, jak: rewitalizacja trasy kolejowej Brașov–Sighișoara w Rumunii, połączenie kolejowe Aveiro–Vilar Formoso w Portugalii, budowa linii kolejowej o standardowej szerokości toru w korytarzu Morze Północne–Bałtyk oraz realizacja programu wdrożeniowego europejskiego systemu zarządzania ruchem lotniczym nowej generacji. W październiku 2016 r. Komisja uruchomiła trzecią rundę zaproszeń do składania wniosków w ramach instrumentu „Łącząc Europę”, udostępniając 1,9 mld euro na finansowanie kluczowych projektów transportowych.

Tworzenie miejsc pracy i wzrost gospodarczy dzięki rolnictwu

Rolnictwo w Unii Europejskiej dostarcza mieszkańcom licznych wysokiej jakości produktów spożywczych i środowiskowych dóbr publicznych oraz przyczynia się do wzmacniania sieci kulturalnej i społecznej na obszarach wiejskich. Sektor rolno-spożywczy zapewnia prawie 44 mln miejsc pracy w UE, a eksport unijnych produktów rolno-spożywczych jest wart ponad 120 mld euro rocznie.

Rolnictwo jest wspierane przez wspólną politykę rolną, której budżet wynosi około 59 mld euro, zapewniając wsparcie dochodów gospodarstw rolnych, rolników, tak by działali oni z korzyścią dla środowiska, oraz innych działań mających na celu zwiększenie konkurencyjności sektora, efektywne gospodarowanie zasobami i życie na obszarach wiejskich.

Roczne płatności bezpośrednie dla rolników stanowią podstawową ochronę dochodów gospodarstw rolnych przed szczególnymi wstrząsami, na jakie narażone jest rolnictwo.

W marcu 2016 r. Komisja uruchomiła środki nadzwyczajne w celu wzmocnienia pozycji producentów zwierząt gospodarskich. W lipcu Komisja ogłosiła pakiet o wartości 500 mln euro w celu zmniejszenia produkcji mleka i udzielenia wsparcia producentom mleka i rolnikom w innych sektorach hodowlanych. Udostępniono dodatkowe wsparcie dla sektora owoców i warzyw, który został dotknięty rosyjskim zakazem importu.

W styczniu Komisja utworzyła Grupę Zadaniową ds. Rynków Rolnych w celu opracowania zaleceń dotyczących sposobu poprawy funkcjonowania łańcucha dostaw żywności i zapewnienia rolnikom atrakcyjnych perspektyw stabilności gospodarczej i wzrostu. Komisja opublikowała swoje sprawozdanie w listopadzie. Utworzenie Centrum Obserwacji Rynku Mięsa miało na celu poprawę przejrzystości rynku w sektorze wołowiny, cielęciny i wieprzowiny, tak by przedsiębiorstwa mogły odbierać sygnały rynkowe i lepiej radzić sobie ze zmiennością rynku.

Wraz z pozostałymi członkami Komisji komisarz Phil Hogan przeprowadził skoordynowaną kampanię na rzecz rozwiązania problemu barier pozataryfowych w handlu z państwami spoza UE, w których istnieje potencjalny rynek dla produktów UE. Działania te spowodowały otwarcie rynków Chin, Kolumbii, Japonii i Stanów Zjednoczonych na niektóre towary wywożone z UE w 2016 r. Wizyty handlowe na wysokim szczeblu odbyły się również w Indonezji, Meksyku i Wietnamie, które są obiecującymi nowymi rynkami.

Nowe umiejętności, lepsza ochrona oraz więcej miejsc pracy dla młodych ludzi

Przewiduje się, że w latach 2014–2020 z finansowania UE, w szczególności w ramach Europejskiego Funduszu Społecznego, w celu podniesienia swoich umiejętności skorzysta 8 mln pracowników w UE. Program Erasmus+, którego budżet wynosi 14,7 mld euro, umożliwi ponad czterem milionom osób studia, szkolenia, zdobywanie doświadczenia zawodowego oraz uczestnictwo w wolontariacie za granicą. Program przewiduje również wsparcie dla działań, które mają pomóc państwom członkowskim w modernizacji i przekształceniu ich systemów kształcenia i szkolenia.

W maju uruchomiono europejską platformę na rzecz przeciwdziałania pracy nierejestrowanej, która ma na celu przekształcanie pracy nierejestrowanej w pracę rejestrowaną. Platforma gwarantuje ochronę socjalną milionom ludzi w UE, którzy ponoszą straty w wyniku niekorzystnych form zatrudnienia, takich jak praca najemna ukrywana pod pozorem samozatrudnienia.

W czerwcu Komisja uruchomiła Nowy europejski program na rzecz umiejętności, który obejmuje 10 działań służących poprawie poziomu umiejętności i ich przydatności na rynku pracy. Należy do nich inicjatywa, która ma pomóc nisko wykwalifikowanym dorosłym w doskonaleniu umiejętności czytania i pisania, umiejętności rozumowania matematycznego i umiejętności cyfrowych lub w postępach na drodze do ukończenia kształcenia na poziomie ponadgimnazjalnym lub równoważnym.

Mając na uwadze zwalczanie bezrobocia wśród młodzieży, UE nadal wspierała wdrożenie gwarancji dla młodzieży w państwach członkowskich. W październiku w sprawozdaniu z postępów wykazano, w jaki sposób gwarancja dla młodzieży z 2013 r. wraz z Inicjatywą na rzecz zatrudnienia ludzi młodych, Europejskim Funduszem Społecznym i finansowaniem krajowym przyniosły konkretne rezultaty w tym obszarze. Trzy lata od uruchomienia gwarancji w 2013 r. w UE jest o 1,4 mln młodych bezrobotnych mniej. Około 9 mln młodych ludzi skorzystało z oferty pracy, stażu lub przygotowania zawodowego. Doprowadziło to do gruntownych reform strukturalnych w wielu państwach członkowskich i przyczyniło się do budowania partnerstw między światem biznesu i edukacji. W celu zapewnienia pełnego i trwałego wdrożenia gwarancji dla młodzieży Komisja zaproponowała kontynuowanie Inicjatywy na rzecz zatrudnienia ludzi młodych do 2020 r. oraz zwiększenie dostępnych środków. Ponadto Komisja ogłosiła utworzenie nowego specjalnego długoterminowego (od 6 do 12 miesięcy) programu mobilności dla praktykantów o nazwie Erasmus Pro w ramach istniejącego programu Erasmus+, aby wspierać uczenie się oparte na pracy za granicą.

Łącząc ludzi

W 2016 r. Erasmus+, program na rzecz kształcenia, szkolenia, młodzieży i sportu, dysponujący budżetem w wysokości 2,2 mld euro, umożliwił studiowanie, szkolenie się, udział w wolontariacie i w wymianie młodzieży za granicą około 497 tys. młodych ludzi. Pozwolił również, by około 141 tys. członków personelu instytucji edukacyjnych i organizacji młodzieżowych podniosło swoje kwalifikacje poprzez kształcenie się i szkolenie za granicą. W 2016 r. ponad 400 mln euro z budżetu programu przeznaczono na projekty współpracy, w tym na projekty, w których na pierwszym miejscu stawiano promowanie – poprzez edukację – postaw obywatelskich oraz wspólnych wartości, którymi są wolność, tolerancja i niedyskryminacja.

Europejski Korpus Solidarności

W grudniu, trzy miesiące od zapowiedzi jego utworzenia w orędziu przewodniczącego Jeana-Claude’a Junckera o stanie Unii, Komisja uruchomiła Europejski Korpus Solidarności. Młodzi ludzie w wieku od 17 do 30 lat mogą zaangażować się w nowe działania, by wnieść istotny wkład na rzecz społeczeństwa w całej UE oraz zdobyć doświadczenie i umiejętności. Mogą oni uczestniczyć w projektach z zakresu wolontariatu bądź z zakresu praktyki zawodowej, przygotowania zawodowego lub pracy zawodowej przez okres od 2 do 12 miesięcy. Uczestnicy będą mogli zaangażować się w dziedzinach takich, jak: edukacja, ochrona zdrowia, integracja społeczna, pomoc przy dystrybucji żywności, budowa schronisk, wspieranie i integracja imigrantów i uchodźców, ochrona środowiska naturalnego i zapobieganie klęskom żywiołowym. Do końca grudnia zarejestrowało się ponad 18 tys. osób.

Polityka gospodarcza i budżetowa

Koordynacja polityki gospodarczej w UE organizowana jest co roku w ramach cyklu zwanego europejskim semestrem. Prace nad nim rozpoczynają się pod koniec każdego roku wraz z publikacją rocznej analizy wzrostu gospodarczego i zalecenia w sprawie polityki gospodarczej w strefie euro. W lutym 2016 r. Komisja opublikowała sprawozdania krajowe, w których przeanalizowała wyzwania gospodarcze i społeczne, przed którymi stoją poszczególne państwa członkowskie UE. Sprawozdania te posłużyły również jako podstawa do dyskusji w kwietniu z państwami członkowskimi na temat ich decyzji politycznych w związku z krajowymi programami reform i średniookresowymi planami budżetowymi. Późną wiosną sprawozdania te doprowadziły do opracowania przez Komisję zaleceń dla poszczególnych krajów.

Zalecenia te zawierają wytyczne dla państw członkowskich na temat sposobów pobudzania wzrostu gospodarczego i tworzenia miejsc pracy, przy czym szczególny nacisk położono na reformy sprzyjające wzrostowi w dziedzinach takich jak badania naukowe i innowacje, przy jednoczesnym utrzymaniu dobrej kondycji finansów publicznych. W 2016 r. zalecenia zostały również skierowane do Cypru, ponieważ wiosną kraj ten powrócił do pełnych ram zarządzania gospodarczego po zakończeniu programu dostosowań gospodarczych.

W odniesieniu do polityki budżetowej zalecenia Komisji w 2016 r. wykazały, że pakt stabilności i wzrostu może być stosowany z inteligentnym mechanizmem elastyczności. Podczas oceny średniookresowych planów budżetowych państw członkowskich Komisja wzięła pod uwagę specyfikę wydatków związanych z nadzwyczajnymi wydarzeniami poza kontrolą rządu (takimi jak kryzys uchodźczy i terroryzm). Hiszpania i Portugalia otrzymały więcej czasu na korektę nadmiernego deficytu, a Rada zastosowała się do zalecenia Komisji, by anulować kary, które mogłyby zostać nałożone ze względu na ich przeszłe wyniki budżetowe. W ciągu roku nastąpiły dalsze postępy w dziedzinie korekty nadmiernego deficytu, dzięki czemu liczba państw członkowskich odnotowujących nadmierny deficyt spadła do sześciu (wiosną 2011 r. – 24). Trzy państwa członkowskie dokonały korekty nadmiernego deficytu w 2015 r., a związane z tym procedury nadmiernego deficytu zostały formalnie zamknięte przez Radę w czerwcu 2016 r.

W odniesieniu w szczególności do strefy euro Komisja wezwała do znacznie bardziej pozytywnego kursu polityki budżetowej dla strefy euro jako całości w celu zniwelowania ryzyka niskiego wzrostu gospodarczego i niskiej inflacji, a także do wspierania polityki pieniężnej Europejskiego Banku Centralnego.

Komisja oceniła również, czy projekty planów budżetowych państw członkowskich strefy euro na 2017 r. są zgodne z warunkami paktu stabilności i wzrostu. W kilku przypadkach Komisja uznała, że planowana korekta budżetowa nie spełniła lub istnieje niebezpieczeństwo, że nie spełni wymogów określonych w pakcie stabilności i wzrostu.

W odniesieniu do monitorowania zakłóceń równowagi makroekonomicznej Komisja stwierdziła, że w 13 państwach członkowskich nadal występują zakłócenia lub nadmierne zakłócenia równowagi makroekonomicznej. Oprócz stwierdzenia postępów w zmniejszaniu zakłóceń równowagi Komisja wyjaśniła i uprościła również wdrażanie procedury poprzez zmniejszenie liczby kategorii zakłóceń równowagi z sześciu do czterech oraz położenie większego nacisku na kwestie zatrudnienia i polityki społecznej w europejskim semestrze.

Dalsze wsparcie dla państw członkowskich UE

Kontynuowano negocjacje z Parlamentem i Radą w sprawie programu wspierania reform strukturalnych zaproponowanego przez Komisję w listopadzie 2015 r.

Cypr z powodzeniem zakończył trzyletni program dostosowań gospodarczych pod koniec marca 2016 r. Komisja nadal wspiera władze cypryjskie poprzez swoją Służbę ds. Wspierania Reform Strukturalnych we wdrażaniu sprzyjających wzrostowi reform administracyjnych i strukturalnych.

W 2016 r. poczyniono znaczne postępy w realizacji programu dotyczącego Grecji, którego celem było stworzenie warunków dla przywrócenia zaufania i zbudowania fundamentu dla trwałego ożywienia gospodarczego w Grecji. Zakończono pierwszy przegląd, dzięki czemu możliwa była wypłata drugiej transzy finansowania z programu w wysokości 10,3 mld euro. Druga transza została wypłacona w kilku etapach, a ostatnią wypłatę zatwierdzono w październiku. Komisja wyraziła poparcie dla prac Eurogrupy, która w maju podjęła decyzję w sprawie środków dotyczących nadmiernego zadłużenia. Środki te będą wprowadzane stopniowo. Pierwsze rozmowy na temat krótkoterminowych środków w zakresie długu przeprowadzono na początku grudnia. W odniesieniu do realizacji programu poczyniono znaczne postępy w kierunku zakończenia drugiego przeglądu.

Grecja otrzymała również wsparcie finansowe w ramach planu inwestycyjnego dla Europy. Pierwsza umowa wspierana przez Europejski Fundusz na rzecz Inwestycji Strategicznych została podpisana w Grecji w maju. Przy tej okazji Europejski Fundusz Inwestycyjny podpisał trzy umowy z bankami pośredniczącymi lub funduszami w celu zapewnienia dodatkowych możliwości inwestycyjnych dla bardzo małych, małych i średnich przedsiębiorstw w Grecji.

Rozszerzenie wsparcia poza granice UE

Komisja wsparła Gruzję, Kirgistan, Jordanię, Tunezję i Ukrainę, realizując programy pomocy makrofinansowej. Celem pomocy jest udzielenie wsparcia państwom położonym w pobliżu UE oraz posiadającym bliskie stosunki gospodarcze i polityczne z UE w przywróceniu równowagi bilansu płatniczego, a także zachęcenie do dokonania dostosowań gospodarczych i przeprowadzenia reform strukturalnych. Programy te mają uzupełnić finansowanie pochodzące z Międzynarodowego Funduszu Walutowego.

We wrześniu Komisja przedstawiła wniosek dotyczący nowego Planu inwestycji zewnętrznych, który ma przyczynić się do zwiększenia inwestycji w Afryce i w krajach sąsiadujących z UE oraz rozwiązania problemów będących podstawowymi przyczynami migracji. Plan ten ma na celu wspieranie infrastruktury społecznej i gospodarczej oraz małych i średnich przedsiębiorstw, ze szczególnym naciskiem na tworzenie miejsc pracy poprzez usunięcie przeszkód dla inwestycji prywatnych. Dysponując środkami w wysokości 3,35 mld euro z budżetu UE i Europejskiego Funduszu Rozwoju, będzie on wspierać innowacyjne gwarancje i podobne instrumenty w celu promowania inwestycji prywatnych.

Plan umożliwi uruchomienie środków na inwestycje w wysokości do 44 mld euro. Jeżeli państwa członkowskie i inni partnerzy wniosą wkład podobny do wkładu UE, całkowita kwota może ulec podwojeniu, osiągając kwotę 88 mld euro.

Budżet UE zorientowany na rezultaty

W 2016 r. Komisja poczyniła postępy w odniesieniu do inicjatywy „Budżet UE zorientowany na rezultaty”, mającej na celu zapewnienie, by unijne zasoby wykorzystywane były z korzyścią dla obywateli oraz by wszystkie projekty finansowane przez UE wykazywały wyraźne korzyści i odpowiednie wykorzystanie środków finansowych.

Środki z budżetu UE były nadal inwestowane zgodnie z priorytetami politycznymi Komisji, takimi jak: stymulowanie wzrostu gospodarczego, tworzenie miejsc pracy i konkurencyjności oraz szybkie i skuteczne reagowanie na sytuacje nadzwyczajne.

W bazie danych zakończonych powodzeniem projektów finansowanych z budżetu UE dostępnej na stronie internetowej Komisji w 2016 r. znajdowało się ponad tysiąc projektów.

W związku z orędziem o stanie Unii wygłoszonym we wrześniu przez przewodniczącego Komisji Jeana-Claude’a Junckera Komisja przedstawiła śródokresowy przegląd wieloletnich ram finansowych (2014–2020), w tym pakiet wniosków legislacyjnych, które mają na celu:

• zapewnienie dodatkowych środków finansowych na skuteczne rozwiązanie problemu migracji i zagrożeń dla bezpieczeństwa oraz wspieranie wzrostu gospodarczego, tworzenia miejsc pracy i konkurencyjności;
• zwiększenie elastyczności budżetu UE i jego zdolności do szybkiego i skutecznego reagowania na nieprzewidziane okoliczności;
• uproszczenie przepisów finansowych i obniżenie w ten sposób obciążeń administracyjnych dla beneficjentów funduszy UE.

Lepszy dostęp do towarów i usług

Przyjaźniejsze dla osób prywatnych i przedsiębiorstw nowe przepisy w dziedzinie handlu elektronicznego

W maju 2016 r. Komisja przedstawiła przepisy mające ułatwić konsumentom i przedsiębiorstwom zakupy i sprzedaż produktów i usług online w całej UE. Komisja przedstawiła wniosek dotyczący rozporządzenia w sprawie blokowania geograficznego, zgodnie z którym osoby nabywające produkty i usługi w innym państwie członkowskim UE nie będą dyskryminowane.

Zarówno osoby prywatne, jak i przedsiębiorstwa skarżą się często, że wysokie koszty i problemy z doręczaniem przesyłek powstrzymują je od dokonywania sprzedaży lub zakupu na terenie całej UE. Rozporządzenie przyjęte przez Komisję w maju ma zwiększyć przejrzystość cenową i poprawić nadzór regulacyjny. Aby zwiększyć zaufanie konsumentów, Komisja pragnie uaktualnić rozporządzenie w sprawie współpracy w dziedzinie ochrony konsumentów.

Analiza handlu elektronicznego

Komisja zgromadziła informacje od ponad 1,8 tys. przedsiębiorstw zajmujących się handlem elektro­nicz­nym produktami konsumpcyjnymi i treściami cyfrowymi oraz przeanalizowała około 8 tys. porozumień dystrybucyjnych. W marcu wstępne ustalenia wykazały, że w całej UE rozpowszechnione było blokowanie geograficzne w handlu elektronicznym, szczególnie w odniesieniu do treści cyfrowych. We wrześniu Komisja opublikowała wstępne sprawozdanie, w którym potwierdzono szybki rozwój handlu elektronicznego w UE – w 2015 r. ponad połowa dorosłych w UE zamówiła towary lub usługi przez internet. W sprawozdaniu ostrzeżono również przed praktykami handlowymi, które mogą wpływać na ograniczenie konkurencji i wyboru konsumentów. Ostateczne sprawozdanie zostanie opublikowane w 2017 r.

Uproszczenie przepisów VAT

Obecny system podatku VAT stosowany w odniesieniu do transgranicznego handlu elektronicznego jest złożony i kosztowny zarówno dla państw członkowskich, jak i przedsiębiorstw. Średnie roczne koszty dostarczenia towarów do innego państwa członkowskiego ponoszone przez przedsiębiorstwa oszacowano na 8 tys. euro na każde państwo członkowskie. Co więcej, unijne przedsiębiorstwa znaj­dują się w niekorzystnej sytuacji w stosunku do konkurencji, ponieważ przedsiębiorstwa spoza UE mogą dostarczać towary konsumentom w UE bez VAT na podstawie zwolnienia z podatku VAT dla przywozów małych partii towarów. Złożoność systemu utrudnia również państwom członkowskim zapewnianie przestrzegania przepisów, a straty z tego powodu są szacowane na około 5 mld euro rocznie.

W ramach strategii jednolitego rynku cyfrowego Komisja przedstawiła pakiet ustawodawczy w celu modernizacji i uproszczenia podatku VAT w odniesieniu do transgranicznego handlu elektronicznego, w szczególności dla małych i średnich przedsiębiorstw. Zgodnie z pakietem przedsiębiorcy prowa­dzący sprzedaż na rzecz konsumentów w innych państwach członkowskich nie będą już zobowiązani do rejestrowania się do celów VAT w każdym państwie członkowskim, w którym mają siedzibę lub miejsce zamieszkania ich klienci. Kolejny wniosek ma zapewnić objęcie elektronicznych publikacji takimi samymi obniżonymi stawkami, jakie są stosowane do publikacji papierowych.

Nowoczesne przepisy UE dotyczące praw autorskich

Jak wynika z badania Eurobarometru (programu badań opinii publicznej Komisji), 73 proc. młodych ludzi w UE słucha muzyki, ogląda filmy i seriale telewizyjne lub gra w gry online. Prawie 20 proc. próbowało uzyskać dostęp do usługi świadczonej w innym państwie członkowskim, lecz nadawcy nie są w stanie sprostać temu rosnącemu zapotrzebowaniu. Aby zwiększyć wybór i dostęp do treści, Komisja przedstawiła rozporządzenie mające ułatwić nadawcom rozliczenie się z podmiotami prawa autorskiego. Rozporządzenie upraszcza sposób przekazywania programów online w innych państwach członkowskich i umożliwia włączenie kanałów z innych krajów do pakietów oferowanych konsumentom.

Całość uzupełnia wniosek dotyczący nowej dyrektywy o prawie autorskim. W projekcie dyrektywy przewidziano przepisy umożliwiające muzeom, archiwom i innym instytucjom digitalizację książek i filmów, które są chronione prawem autorskim, lecz nie są już dostępne publicznie, oraz udostępnia­nie ich za granicą.

Studenci i nauczyciele chętnie korzystają z cyfrowych materiałów i technologii, niestety prawie jedna czwarta nauczycieli napotyka ograniczenia związane z prawami autorskimi podczas swoich zajęć dydaktycznych z wykorzystaniem technologii cyfrowych. Proponowana dyrektywa o prawie autorskim umożliwi placówkom edukacyjnym transgraniczne wykorzystywanie materiałów dydaktycznych za pomocą narzędzi cyfrowych oraz w ramach kursów internetowych. Ułatwi naukowcom stosowanie technik eksploracji danych i tekstów do analizy dużych zbiorów danych. W projekcie dyrektywy przewidziano wprowadzenie nowego obowiązkowego unijnego wyjątku, który pozwoli instytucjom zajmującym się dziedzictwem kulturowym na zachowanie prac w formie cyfrowej.

Z badania Eurobarometru wynika również, że 57 proc. mieszkańców UE czerpie internetowe wiadomości z mediów społecznościowych, wyszukiwarek internetowych lub czytników kanałów RSS, a 31 proc. słucha muzyki w serwisach udostępniających materiały wideo i pliki z muzyką. Era cyfrowa przyniosła większe możliwości wyboru dla konsumentów, szersze grono odbiorców i nowe możliwości dla podmiotów prawa autorskiego, twórców i wydawców, lecz wielu z nich nie otrzymuje uczciwego wynagrodzenia za swoją pracę lub napotyka trudności w negocjacjach z platformami udostępniającymi treści wideo i innymi. Proponowana dyrektywa o prawie autorskim ma na celu stworzenie sprawiedliwszego i bardziej zrównoważonego rynku poprzez sprecyzowanie obowiązków platform internetowych. Umocni ona także pozycję podmiotów prawa autorskiego w zakresie negocjowania i uzyskiwania wynagrodzenia, uznając jednocześnie ważną rolę, jaką wydawcy prasowi odgrywają w tworzeniu wysokiej jakości treści dziennikarskich i inwestowaniu w nie.

Tworzenie odpowiednich warunków

Zniesienie opłat roamingowych

W kwietniu 2016 r. opłaty za rozmowy telefoniczne, wysyłanie SMS-ów i korzystanie z internetu przez telefon komórkowy w innym państwie członkowskim (roaming) uległy obniżeniu, a obywatele uiszczają jedynie niewielką dopłatę do stawek krajowych: do 0,05 euro za minutę połączenia głosowego, 0,02 euro za wysłany SMS i 0,05 euro za przesył 1 MB danych z urządzeń mobilnych (bez podatku VAT). Od 15 czerwca 2017 r. podróżujący okresowo w obrębie Unii mieszkańcy UE pożegnają się z opłatami roamingowymi.

Aby zrealizować ten cel, Komisja w ciągu roku przedstawiła szereg środków, takich jak wniosek w sprawie uregulowania hurtowych opłat roamingowych (są to opłaty ponoszone przez operatorów na rzecz operatorów w innych krajach za korzystanie z ich sieci) i zasady, dzięki którym możliwe będzie zniesienie opłat roamingowych dla wszystkich mieszkańców UE. Wszyscy unijni podróżni będą mogli korzystać z usług roamingu po cenach usług krajowych („roam like at home”) i płacić po cenach usług krajowych za połączenia komórkowe, SMS-y i przesył danych w trakcie podróży z dala od miej­sca zamieszkania (kraju rezydencji podatkowej lub z którym są trwale związani). W kwietniu wejdą w życie nowe zasady, które po raz pierwszy zagwarantują zasadę neutralności sieci w prawie UE.

Łączność internetowa: więcej i lepiej

Do 2020 r. przepływ danych w mobilnym internecie wzrośnie ośmiokrotnie. W 2016 r. Komisja Europejska przedstawiła najważniejsze inicjatywy legislacyjne i polityczne, aby sprostać temu rosnącemu zapotrzebowaniu. W lutym Komisja zaproponowała lepszą koordynację częstotliwości radio­wych w paśmie 700 MHz, aby poprawić jakość dostępu do internetu mobilnego oraz aby umożliwić korzystanie w całej Europie z innowacyjnych usług, takich jak inteligentne samochody lub zdalny system opieki zdrowotnej.

We wrześniu Komisja przedłożyła wniosek w sprawie reformy unijnych przepisów telekomunikacyjnych i przedstawiła inicjatywy mające na celu zaspokojenie rosnących potrzeb Europejczyków w zakresie łączności. Komisja ma następujące trzy cele:

• do 2025 r. wszystkie szkoły, uniwersytety, centra badawcze, węzły transportowe, szpitale, instytucje publiczne i przedsiębiorstwa powinny mieć gigabitowy dostęp do internetu (umożliwiający użytkownikom pobieranie/wysyłanie 1 Gb danych na sekundę);
• do 2025 r. wszystkie gospodarstwa domowe w UE powinny mieć dostęp do internetu o prędkości pobierania danych wynoszącej co najmniej 100 Mb/s, którą można by zwiększać do 1 Gb/s;
• wszystkie obszary miejskie powinny mieć niezakłócony zasięg 5G (piątej generacji bezprzewodowych systemów łączności). Do 2020 r. zasięg 5G powinien być dostępny komercyjnie przynajmniej w jednym z głównych miast europejskich w każdym państwie członkowskim.

Te cele można zrealizować jedynie przy pomocy ogromnych inwestycji. Nowy europejski kodeks łączności elektronicznej zawiera przepisy, które zachęcają przedsiębiorstwa do inwestowania w nową infrastrukturę najwyższej jakości w całej UE, zarówno na szczeblu lokalnym, jak i międzynarodowym, utrzymując zarazem skuteczną konkurencję. Komisja nakreśliła plan działania dotyczący wprowadzenia technologii 5G w całej UE. W swoim orędziu o stanie Unii w 2016 r. przewodniczący Juncker przedstawił inicjatywę WiFi4EU, w ramach której 120 mln euro zostanie zainwestowanych w zapewnienie dostępu do łączności bezprzewodowej w miejscach publicznych. Bezpłatne WiFi będzie wówczas dostępne w parkach, na placach, w bibliotekach i budynkach użyteczności publicznej.

W kwietniu, w omawianej przez ministrów transportu ze wszystkich 28 państw członkowskich UE deklaracji amsterdamskiej podkreślono potrzebę współpracy w celu poprawy infrastruktury danych dla transportu. Prezydencja niderlandzka Rady Unii Europejskiej, Komisja Europejska, państwa członkowskie i przedstawiciele branży transportowej zobowiązali się do opracowania zasad i przepisów, które zezwolą na używanie na drogach UE pojazdów autonomicznych.

Nowe unijne przepisy audiowizualne promujące różnorodność kulturową

Ludzie coraz częściej oglądają programy w ramach usługi wideo na żądanie (jak np. serwis filmowy Netflix) lub za pośrednictwem platform udostępniania plików wideo (jak np. YouTube) na swoich smartfonach lub zgromadzeni wokół telewizora. Aby oddać tę nową rzeczywistość, Komisja przedstawiła w maju wniosek dotyczący aktualizacji dyrektywy o audiowizualnych usługach medialnych.

Te nowe zasady mają na celu osiągnięcie lepszej równowagi w zakresie przepisów mających obecnie zastosowanie do tradycyjnych nadawców, dostawców usług wideo na żądanie i platform internetowych, zwłaszcza jeśli chodzi o ochronę dzieci. Wzmocnią one różnorodność kulturową UE, ponieważ dostawcy usług wideo na żądanie będą musieli zapewnić co najmniej 20-proc. udział utworów europejskich w swoich katalogach.

Platformy

W maju Komisja przedstawiła wyniki kompleksowej oceny społecznej i gospodarczej roli, jaką pełnią platformy internetowe, takie jak internetowe platformy handlowe, wyszukiwarki, systemy płatnicze, media społecznościowe, materiały wideo i platformy wymiany treści. W celu rozwiązania problemów zasygnalizowanych w trakcie oceny Komisja przedstawiła podejście oparte na zasadach. Wśród nich znalazło się zobowiązanie do stosowania takich samych lub podobnych przepisów w odniesieniu do porównywalnych usług cyfrowych. Platformami internetowymi należy zarządzać w sposób odpowiedzialny, a sektor powinien podejmować dobrowolne działania, jak np. przestrzeganie kodeksu postępowania w zakresie zwalczania mowy nienawiści w internecie.

Podnoszenie bezpieczeństwa cybernetycznego

Według Global State of Information Security Survey (Badania dotyczącego stanu bezpieczeństwa informacji na świecie) z 2017 r. ponad 80 proc. przedsiębiorstw UE doświadczyło co najmniej jednego incydentu cybernetycznego w ubiegłym roku. Powoduje to spadek zaufania do jednolitego rynku cyfrowego i hamuje jego rozwój. W lipcu Komisja zainicjowała nowe partnerstwo publiczno-prywatne w dziedzinie bezpieczeństwa cybernetycznego, aby wspierać współpracę na wczesnym etapie procesu badań i innowacji oraz aby wypracować rozwiązania w zakresie bezpieczeństwa cybernetycznego dla różnych sektorów, takich jak energetyka, zdrowie, transport i finanse. Jest to jedna z inicjatyw mających przygotować UE na cyberataki i wzmocnić konkurencję w sektorze bezpieczeństwa cybernetycznego. Opracowano je w oparciu o pierwsze ogólnounijne przepisy dotyczące bezpieczeństwa cybernetycznego, tj. przepisy dyrektywy w sprawie bezpieczeństwa sieci i informacji, która została przyjęta przez Parlament Europejski i Radę w lipcu.

Poprawa ochrony prywatności w internecie

Latem Komisja przeprowadziła konsultacje publiczne dotyczące przeglądu i aktualizacji przepisów unijnych w dziedzinie prywatności elektronicznej, które wraz z ogólnym rozporządzeniem o ochronie danych zapewnią obywatelom UE lepszą ochronę łączności elektronicznej (np. rozmów telefonicznych i internetowych oraz poczty elektronicznej).

Maksymalizowanie potencjału wzrostu gospodarczego

Cyfryzacja przemysłu UE

Według najnowszych badań cyfryzacja produktów i usług mogłaby zwiększyć przychody o ponad 110 mld euro rocznie na rzecz przemysłu w UE w ciągu najbliższych pięciu lat.

W kwietniu Komisja ogłosiła, że ma zamiar wspomóc przemysł UE, małe i średnie przedsiębiorstwa, naukowców i organy administracji publicznej w jak najlepszym wykorzystywaniu nowych technologii. Komisja będzie wspierać i łączyć istniejące krajowe inicjatywy na rzecz cyfryzacji przemysłu i koncentrować się na inwestycjach w unijne partnerstwa publiczno-prywatne. Na przykład Komisja przeznaczy 500 mln euro na ogólnounijną sieć centrów innowacji cyfrowych, w których przedsiębiorstwa będą mogły uzyskać poradę i testować innowacje cyfrowe.

Miliardy urządzeń podłączonych do internetu – w tym telefonów, komputerów i czujników – muszą komunikować się ze sobą bezpiecznie i bez zakłóceń, bez względu na producenta, dane techniczne czy państwo pochodzenia. Potrzebują do tego wspólnego języka. Komisja dąży do przyspieszenia procesu ustanawiania norm, poprzez skoncentrowanie wysiłków na sieci 5G, przetwarzaniu w chmurze, internecie rzeczy, technologiach danych i bezpieczeństwie cybernetycznym.

Obywatele i przedsiębiorstwa wciąż jeszcze nie korzystają w pełni z cyfrowych usług użyteczności publicznej, które powinny być bezproblemowo dostępne w całej UE. W planie działań na rzecz admini­stracji elektronicznej na lata 2016–2020 określono 20 środków mających zmodernizować cyfrowe usługi publiczne i sprawić, że UE stanie się lepszym miejscem do mieszkania, pracy i inwestowania. Wśród nich wymienia się utworzenie jednego portalu cyfrowego, który zapewni przyjazny dla użytkownika dostęp do informacji, procedur elektronicznych i poradnictwa na terenie całej UE. Przeprowa­dzone w 2016 r. konsultacje publiczne przyczynią się do jego opracowania.

Komisja przedstawiła plan dotyczący usług w chmurze obliczeniowej oraz światowej klasy infrastruktury danych naukowych, aby umożliwić nauce, przedsiębiorstwom i służbom publicznym skorzystanie z rewolucyjnego rozwoju technologii dużych zbiorów danych. Utworzy ona europejską chmurę dla otwartej nauki. Dzięki temu 1,7 mln europejskich naukowców i 70 mln specjalistów ds. nauki i techniki będzie mogło w wirtualnym środowisku przechowywać, analizować i ponownie wykorzystywać duże ilości danych naukowych, a także zarządzać tymi danymi. Na dobry początek już od 2017 r. Komisja domyślnie udostępni wszystkie dane naukowe zgromadzone w wyniku realizacji programu „Horyzont 2020”. Działanie chmury dla otwartej nauki umożliwi europejska infrastruktura danych obejmująca sieci szerokopasmowe, instalacje przechowywania danych na dużą skalę oraz systemy obliczeniowe o dużej wydajności niezbędne do skutecznego dostępu do dużych zbiorów danych przechowywanych w chmurze i ich przetwarzania.

Umiejętności cyfrowe

Z badań przeprowadzonych w 2016 r. przez Dyrekcję Generalną Komisji Europejskiej ds. Sieci Komunikacyjnych, Treści i Technologii wynika, że 47 proc. mieszkańców UE posiada zerowe lub niskie umiejętności cyfrowe, a przecież w najbliższej przyszłości pewien poziom tych umiejętności będzie konieczny w 90 proc. miejsc pracy, a także w życiu codziennym obywateli. W ramach Nowego europej­skiego programu na rzecz umiejętności Komisja wezwała rządy państw członkowskich do zwiększenia wysiłków, na przykład poprzez uwzględnianie umiejętności cyfrowych na wszystkich poziomach kształ­cenia i szkolenia. W grudniu uruchomiono Koalicję na rzecz umiejętności cyfrowych i zatrudnienia, która skupia przedstawicieli państw członkowskich oraz podmioty z sektorów edukacji, zatrudnienia i przemysłu, celem utworzenia dużej puli talentów cyfrowych oraz zapewnienia, by pojedyncze osoby i ludność aktywna zawodowo w UE były wyposażone w odpowiednie umiejętności cyfrowe.

Pobudzanie kultury UE i kreatywności w świecie cyfrowym

Połączony jednolity rynek cyfrowy stwarza ogromne możliwości dla rozwoju sektorów kultury i krea­tyw­nego w UE. Jednak sektory te stoją także w obliczu wyzwań w tym zmieniającym się środowi­s­ku, takich jak możliwości znalezienia źródeł finansowania. W czerwcu Komisja we współpracy z Europejskim Funduszem Inwestycyjnym udostępniła w ramach instrumentu gwarancji kredytowych 121 mln euro na wsparcie ponad 10 tys. małych i średnich przedsiębiorstw działających w wielu obszarach, takich jak sektor audiowizualny, festiwale, muzyka, dziedzictwo kulturowe, wzornictwo, sztuki sceniczne, działalność wydawnicza, radio i sztuki wizualne.

W 2016 r. przypadało 25-lecie istnienia unijnego programu MEDIA, stanowiącego część programu „Kreatywna Europa” – głównego programu UE przeznaczonego dla sektora kultury i sektora kreatyw­nego. Od 1991 r. w ramach programu MEDIA zainwestowano 2,4 mld euro w kreatywność i różnorodność kulturową w UE. Każdego roku wspiera on finansowo około 2 tys. europejskich filmów, seriali telewizyjnych i innych projektów. Dzięki programowi MEDIA ponad 20 tys. producentów, reżyserów i scenarzystów odbyło szkolenia i zyskało możliwość dostosowania się do nowych technologii. Ten sam program sprawił, że kino europejskie cieszy się większym powodzeniem wśród widzów. Z badania Komisji nad programem MEDIA wynika, że w 2014 r. filmy europejskie przyciągnęły 33 proc. ogółu widzów w kinach UE (w 2010 r. było to 25 proc.).

Czysta energia dla wszystkich Europejczyków

Proces globalnego przejścia na czystą energię trwa i jest nieodwracalny, a Unia Europejska chce nie tylko dostosować się do tych przemian, ale być na tym polu liderem. Przyjmuje odpowiedzialność o światowej skali.

W 2015 r. w czystą energię zainwestowano ponad 300 mld euro. UE jest dobrze przygotowana do wykorzystania swojej polityki w dziedzinie badań naukowych, rozwoju i innowacji, aby uczynić z tej transformacji siłę napędową wzrostu gospodarczego i tworzenia miejsc pracy. Poprzez zmobilizowanie co roku kwoty do 177 mld euro na inwestycje publiczne i prywatne w ramach pakietu w sprawie czystej energii można, poczynając od 2021 r., w ciągu najbliższych dziesięciu lat uzyskać do 1 proc. wzrostu produktu krajowego brutto i stworzyć 900 tys. nowych miejsc pracy.

Efektywność energetyczna

Najtańsza i najczystsza jest energia, której w ogóle nie używamy. Z tego względu w 2016 r. Komisja przedstawiła nowe i innowacyjne środki z zakresu efektywności energetycznej ukierunkowane na:

• stworzenie ram służących ogólnej poprawie efektywności energetycznej;
• poprawę efektywności energetycznej w budynkach;
• poprawę efektywności energetycznej produktów (ekoprojekt) i informowania konsumentów (etykietowanie energetyczne);
• finansowanie efektywności energetycznej w oparciu o inicjatywę inteligentnego finansowania na rzecz inteligentnych budynków.

Dla wzmocnienia tych wniosków Komisja zaproponowała wyznaczenie nowego ogólnounijnego wiążącego celu w zakresie efektywności energetycznej na 30 proc. do roku 2030. Ambitne cele w zakresie efektywności energetycznej mają służyć zmniejszeniu uzależnienia państw członkowskich od importu energii, pobudzeniu lokalnej gospodarki, zwiększeniu konkurencyjności i tworzeniu nowych zielonych miejsc pracy.

Zdobycie pozycji światowego lidera w dziedzinie energii ze źródeł odnawialnych

Energia ze źródeł odnawialnych będzie odgrywać zasadniczą rolę w procesie przechodzenia na czysty system energetyczny. UE sama wyznaczyła cel, jakim jest wspólne osiągnięcie do 2030 r. udziału energii odnawialnej w zużyciu energii końcowej na poziomie przynajmniej 27 proc. Wniosek dotyczący nowej dyrektywy w sprawie odnawialnych źródeł energii zwiększy pewność inwestorów oraz stworzy równe szanse dla wszystkich technologii. Wniosek Komisji koncentruje się na tworzeniu odpowiednich warunków do rozwoju odnawialnych źródeł energii i sprawi, że UE stanie się dynamicznie rozwijającym się rynkiem czystej energii. Sektor ten zatrudnia już ponad milion osób i generuje około 144 mld euro obrotów rocznie.

W latach 2009–2015 ceny energii słonecznej i wiatrowej spadły odpowiednio o 80 proc. i 30–40 proc. Obniżka kosztów umożliwia coraz większej liczbie konsumentów wytwarzanie własnej energii ze źródeł odnawialnych. Zmiana dyrektywy zwiększy prawa konsumentów związane z wytwarzaniem własnej energii elektrycznej na potrzeby gospodarstwa domowego lub w celu sprzedaży z powrotem do sieci.

Uczciwa oferta dla konsumentów

Konsumenci są w centrum zainteresowania unii energetycznej. Codzienne czynności, takie jak fakturowanie, zmiana dostawcy i zawarcie nowej umowy przy przeprowadzce, będą łatwiejsze i szybsze do załatwienia, a także lepiej dopasowane do potrzeb konsumentów dzięki sprawniejszemu zarządzaniu cyfrowymi informacjami o nich. Dzięki wykorzystaniu certyfikowanych internetowych narzędzi porównywania cen konsumenci będą mieli dostęp do wiarygodnych i jasnych informacji na temat najlepszych ofert na rynku, co pomoże im w dokonywaniu świadomych wyborów.

Konsumenci będą mogli łatwiej zmieniać dostawców, m.in. dzięki planowanemu ograniczeniu praktyki stosowania opłat związanych ze zmianą dostawcy. W UE średnia różnica cen między zasiedziałym dostawcą a najtańszą ofertą na rynku wynosi ponad 50 euro rocznie.

Konsumenci, jeśli zechcą, będą mogli zwrócić się do dostawcy energii o instalację inteligentnego licznika i korzystać z rynkowych cen energii, zaś nowe technologie pozwolą im zwiększać zużycie energii, kiedy jest ona tańsza, i ograniczać, gdy ceny są wysokie. Oznacza to, że będą mogli lepiej kontrolować swoje wydatki na usługi energetyczne.

Bezpieczeństwo energetyczne, solidarność i zaufanie

W lutym 2016 r. przedstawiono pakiet w sprawie bezpieczeństwa dostaw energii, przygotowany w oparciu o postęp osiągnięty w ostatnich latach przez UE w zakresie zapobiegania zagrożeniom dla bezpieczeństwa energetycznego. Biorąc pod uwagę doświadczenia z testów wytrzymałościowych dotyczących gazu z 2014 r., w pakiecie skoncentrowano się na gazie, ale też na międzyrządowych umowach energetycznych oraz systemach ogrzewania i chłodzenia.

Współustawodawcy przyjęli wniosek Komisji w sprawie umów międzyrządowych w grudniu, zaledwie dziewięć miesięcy po przedstawieniu pierwszej wersji wniosku. Nowe przepisy pozwolą Komisji zagwarantować, że żadne porozumienie energetyczne nie będzie stanowić zagrożenia dla bezpieczeństwa dostaw energii w jakimkolwiek państwie członkowskim ani nie będzie utrudniać funkcjonowania unijnego rynku energii.

W marcu UE zacieśniła stosunki z Indiami, ważnym światowym graczem i kluczowym partnerem Unii w dziedzinie energetyki. Wspólna deklaracja w sprawie bezpieczeństwa energetycznego i przeciwdziałania zmianie klimatu stanowi ważny krok w kierunku partnerstwa energetycznego na rzecz czystej i zrównoważonej energii z jedną z najszybciej rozwijających się znaczących gospodarek.

W pełni zintegrowany rynek UE

Rok 2016 był ważnym rokiem dla unijnych projektów w dziedzinie infrastruktury energetycznej; w ramach instrumentu „Łącząc Europę” przekazano na nie 800 mln euro. Wsparcie to jest kluczem do stymulowania dodatkowych inwestycji koniecznych do eliminacji przeszkód, które uniemożliwiają swobodny przepływ energii.

Wiosną podpisano dwie umowy o udzielenie dotacji w wysokości 5,6 mln euro na badania związane z budową gazociągu Midcat. Powstanie tego gazociągu przyczyni się do integracji rynków gazu Półwyspu Iberyjskiego z pozostałą częścią Europy. Ponadto 29,9 mln euro przeznaczono na finansowanie budowy 140 km linii elektrycznej w Bułgarii, która posłuży zwiększeniu dostępu do energii ze źródeł odnawialnych i zwiększeniu zdolności bułgarskiej sieci elektroenergetycznej.

W październiku przyznano dotację w wysokości 187 mln euro na pierwszy gazociąg łączący Estonię i Finlandię – Balticconnector. Kiedy w 2020 r. popłynie nim gaz, połączy on wschodnią część regionu Morza Bałtyckiego z resztą unijnego rynku energetycznego.

Przez cały 2016 rok plan inwestycyjny dla Europy był ważnym narzędziem w dążeniu do realizacji założeń unii energetycznej. Europejski Fundusz na rzecz Inwestycji Strategicznych nadal generował miejsca pracy i stymulował inwestycje w realną gospodarkę. Fundusz ten nadal zdecydowanie wspierał inteligentne, przyszłościowe inwestycje w efektywność energetyczną, odnawialne źródła energii, innowacje i nowoczesną infrastrukturę energetyczną.

W latach 2014–2020 na inwestycje wspierające cele unii energetycznej przeznaczono 69 mld euro z funduszy polityki spójności.

Przyspieszenie innowacji związanych z czystą energią

Pod koniec roku Komisja przedstawiła swe propozycje w komunikacie „Przyspieszenie innowacji w dziedzinie czystej energii”. Strategia ta proponuje szereg konkretnych środków w celu przyspieszenia i zwiększenia skali energooszczędnych i niskoemisyjnych innowacyjnych rozwiązań zmierzających do poprawy globalnej konkurencyjności UE w tej dziedzinie.

W czerwcu Komisja dołączyła do globalnej inicjatywy „Mission Innovation”, dotyczącej czystej energii, i podpisała w imieniu UE dokument ramowy współpracy ministerialnej na rzecz czystej energii, aby ułatwić wielostronną współpracę w zakresie innowacji. Ponadto pewną liczbę planów działania uzgodniono na posiedzeniu ministrów energetyki państw grupy G-20 w Chinach.

W 2016 r. zainicjowano cztery nagrody Horyzont, aby pobudzać innowacje i znajdować rozwiązania dla wyzwań w dziedzinie innowacyjności w sektorze energetycznym. Łączna wartość nagród wynosi 6,75 mln euro. Są one finansowane w ramach unijnego programu w zakresie badań naukowych i innowacji „Horyzont 2020”. Nagradzane będą innowacyjne podejścia do wykorzystywania energii słonecznej w zabytkowych budynkach, stosowania energii ze źródeł odnawialnych w szpitalach, opracowywania produktów, które przyczyniają się do ograniczenia emisji poprzez ponowne wykorzystanie dwutlenku węgla oraz wynalezienia najczystszego silnika przyszłości.

Przez cały rok priorytetem nadal były stosunki z kluczowymi partnerami Unii z sektora energii. W czerwcu Komisja wzięła udział w posiedzeniu ministrów energetyki państw grupy G-20 w Pekinie. Dało ono sposobność omówienia z partnerami międzynarodowymi innowacji w dziedzinie technologii energetycznych, odnawialnych źródeł energii, efektywności energetycznej, dostępu do energii i roli systemu energetycznego w realizacji porozumienia klimatycznego z Paryża. Przy okazji lipcowego szczytu UE–Chiny podpisano Porozumienie między UE a Chinami w sprawie planu działania w zakresie energii.

Obniżenie emisyjności gospodarki

Kontynuacja prac związanych z porozumieniem klimatycznym z Paryża

W październiku 2014 r. przywódcy UE uzgodnili wiążący cel redukcji emisji w całej gospodarce o co najmniej 40 proc. do roku 2030, w porównaniu z poziomami z 1990 r. Był to wkład UE w podpisane w grudniu 2015 r. porozumienie klimatyczne z Paryża.

W kwietniu 2016 r. 175 stron podpisało umowę międzynarodową, ustanawiając nowy rekord liczby podpisów złożonych w pierwszym dniu, co dobitnie świadczy o globalnej woli politycznej wywiązania się ze złożonych w Paryżu obietnic.

Po wynegocjowaniu pierwszego w historii prawnie wiążącego światowego porozumienia w sprawie klimatu i powstaniu koalicji krajów rozwiniętych i rozwijających się, która umożliwiła doprowadzenie do paryskiego porozumienia, szybka ratyfikacja porozumienia na szczeblu UE w październiku, umożliwiająca jego powszechne wejście w życie w listopadzie, była logicznym następstwem. Również indywidualnie państwa członkowskie UE już ratyfikowały lub wkrótce ratyfikują to porozumienie.

W listopadzie przedstawiciele państw spotkali się ponownie na konferencji ONZ w sprawie zmiany klimatu w Marrakeszu, aby kontynuować prace nad szczegółowymi wytycznymi dotyczącymi wdrażania porozumienia klimatycznego z Paryża. Szefowie państw i rządów wydali marrakeszańską proklamację w sprawie działania, wzywającą do zdecydowanego zaangażowania politycznego w walkę ze zmianą klimatu. Stanowi ona deklarację powszechnej zgody i determinacji, by nadal realizować cele paryskie i przekształcić gospodarkę w niskoemisyjną na całym świecie.

Poczyniono postępy w sprawie kluczowych elementów paryskiego pakietu, w tym w zakresie dostępu do finansowania, pomocy w rozwijaniu technologii i procesów oraz we wzmacnianiu umiejętności potrzebnych w krajach rozwijających się w celu wdrożenia krajowych planów w zakresie klimatu.

Wdrażanie porozumienia klimatycznego z Paryża w UE

Prace mające doprowadzić do wypełnienia przez UE zobowiązań rozpoczęto jeszcze przed konferencją w Paryżu w formie wniosku w sprawie zmiany unijnego systemu handlu uprawnieniami do emisji, który jest głównym instrumentem polityki ograniczania emisji UE. W celu uzupełnienia tego wniosku, w lipcu 2016 r. Komisja przedstawiła wiążące cele w zakresie emisji gazów cieplarnianych w państwach członkowskich na lata 2021–2030 dla sektorów: transportu, budownictwa, rolnictwa, odpadów, użytkowania gruntów i leśnictwa.

Ambitne działania na rzecz klimatu stwarzają możliwości biznesowe i otwierają nowe możliwości rynkowe dla innowacji i stosowania niskoemisyjnych technologii. Komisja włączyła też kwestie użytkowania gruntów i leśnictwa do wysiłków na rzecz ograniczenia emisji w UE do roku 2030. Sektor ten nie tylko emituje gazy cieplarniane, ale może też usuwać dwutlenek węgla z atmosfery. Europejskie lasy absorbują każdego roku niemal 10 proc. łącznych unijnych emisji gazów cieplarnianych.

W lipcu Komisja opublikowała europejską strategię na rzecz mobilności niskoemisyjnej, w której wyznacza kierunek rozwoju ogólnounijnych środków w zakresie pojazdów nisko- i bezemisyjnych oraz alternatywnych paliw niskoemisyjnych. W strategii tej określono planowane na nadchodzące lata inicjatywy i wskazano obszary, w których poszukuje się rozwiązań.

Kontynuowano prace nad wzmocnieniem powiązań między dekarbonizacją, przejściem na gospodarkę o obiegu zamkniętym, jakością powietrza i środowiskiem. Realizacja planu działania dotyczącego gospodarki o obiegu zamkniętym niesie możliwości ograniczenia rocznych emisji gazów cieplarnianych o 2–4 proc. i już zaczęła przynosić rezultaty. Wdrożenie pakietu w sprawie polityki czystego powietrza, w sprawie którego w czerwcu 2016 r. osiągnięto porozumienie międzyinstytucjonalne, zapewni istotne postępy w przeciwdziałaniu zmianie klimatu. Do mobilizacji na rzecz przejścia na zasobooszczędną, niskoemisyjną gospodarkę o obiegu zamkniętym ma również przyczynić się Plan inwestycyjny dla Europy, zgodnie z którym 5 proc. środków Europejskiego Funduszu na rzecz Inwestycji Strategicznych zostanie przeznaczonych na środowisko i efektywne gospodarowanie zasobami.

Wykorzystanie dynamiki porozumienia klimatycznego z Paryża

W październiku strony protokołu montrealskiego, dzięki któremu możliwe stało się stopniowe wycofywanie substancji zubożających warstwę ozonową, uzgodniły w Kigali, Rwanda, że włączą do niego kontrolę wodorofluorowęglowodorów przyczyniających się do ocieplenia klimatu, tj. gazów wykorzystywanych w systemach chłodniczych i klimatyzacyjnych. Jest to szybki i racjonalny pod względem kosztów sposób realizacji celów porozumienia paryskiego w sprawie zmian klimatu, które należy osiągnąć przed 2020 r. Zmiany z Kigali zobowiązują kraje rozwinięte i rozwijające się do stopniowego ograniczenia swego zużycia i produkcji fluorowęglowodorów, przy czym prym mają wieść kraje rozwinięte. UE jest światowym liderem w ograniczeniu stosowania fluorowęglowodorów. Do 2030 r. emisje tych gazów w UE zostaną zmniejszone o dwie trzecie w stosunku do obecnego poziomu.

Również w październiku Organizacja Międzynarodowego Lotnictwa Cywilnego, przy aktywnym udziale UE, doprowadziła do przełomowego porozumienia w sprawie emisji dwutlenku węgla w lotnictwie międzynarodowym. Tzw. globalny środek rynkowy zmierza do stabilizacji emisji pochodzących z międzynarodowego ruchu lotniczego na poziomie z 2020 r. i nałoży na linie lotnicze obowiązek rekompensowania wzrostu ich emisji dwutlenku węgla powyżej tego progu. Program ten ma być realizowany od 2021 r., przy czym udział w pierwszym etapie będzie dobrowolny. Udział w drugim etapie (2027–2035) będzie obowiązkowy, z wyjątkiem państw o ograniczonej działalności lotniczej. Oznacza to, że w latach 2021–2035 ok. 80 proc. emisji koniecznych do osiągnięcia celu neutralności emisji dwutlenku węgla w stosunku do poziomu z 2020 r. będzie kompensowanych.

UE i jej państwa członkowskie były jednymi z głównych orędowników rozwiązania problemu emisji gazów cieplarnianych w sektorze morskim. Na październikowym posiedzeniu Komitetu Ochrony Środowiska Morskiego Międzynarodowej Organizacji Morskiej (IMO) zatwierdzono globalny i obowiązkowy system gromadzenia danych dotyczących zużycia paliwa przez statki. W praktyce od 2019 r. statki o pojemności powyżej określonego progu będą zobowiązane do gromadzenia danych na temat zużycia paliwa i efektywności energetycznej oraz przekazywania ich państwu bandery.

Jednolity rynek

W czerwcu Komisja wydała komunikat, w którym sprecyzowała, jak obowiązujące prawodawstwo UE stosuje się w przypadku konsumpcji współdzielonej. Uwzględniono w nim takie aspekty, jak wymogi dotyczące dostępu do rynku, odpowiedzialność i ochrona konsumentów.

Normy pozwalają obniżać koszty, wspierać innowacje, zapewniać interoperacyjność różnych urządzeń i usług oraz ułatwiać przedsiębiorstwom dostęp do rynków. W czerwcu Komisja przedstawiła więc pakiet inicjatyw dotyczących unowocześnienia i rozwoju europejskiego systemu normalizacji w związku z postępem technicznym, priorytetami politycznymi i tendencjami globalnymi.

Łatwiejsza mobilność specjalistów i pracowników

Jeden z celów strategii jednolitego rynku polega na tym, by umożliwić obywatelom UE pracę w dowolnym państwie członkowskim. Europejska legitymacja zawodowa pozwala uprościć skomplikowane procedury obowiązujące specjalistów, którzy ubiegają się o prawo do pracy w innym państwie członkowskim. W styczniu 2016 r. legitymację tę wprowadzono dla pięciu zawodów (pielęgniarki odpowiedzialne za opiekę ogólną, fizjoterapeuci, farmaceuci, agenci nieruchomości i przewodnicy górscy). W przyszłości być może obejmie ona inne zawody.

W marcu Komisja przedstawiła ukierunkowany przegląd dyrektywy o delegowaniu pracowników, dotyczący osób, które pracodawca wysyła tymczasowo do pracy w innym państwie członkowskim. Wskutek przeglądu wprowadzono zmiany w trzech głównych dziedzinach: wynagrodzenie pracowników delegowanych, również w przypadku podwykonawstwa; przepisy dotyczące pracowników tymczasowych; oddelegowanie długoterminowe.

Większa efektywność przy udzielaniu zamówień publicznych

Od kwietnia nowe przepisy zmieniły sposób, w jaki organy publiczne w UE wydają znaczną część rocznego budżetu na udzielanie zamówień publicznych, który wynosi 1,9 bln euro. Prawodawstwo krajowe musi być tu zgodne z trzema dyrektywami w sprawie udzielania zamówień publicznych i koncesji. Dzięki tym dyrektywom małe i średnie przedsiębiorstwa mogą w łatwiejszy i tańszy sposób ubiegać się o zamówienia publiczne, gwarantować jak największe zyski z zainwestowanych środków publicznych i przestrzegać unijnych zasad dotyczących przejrzystości i konkurencyjności. Nowe przepisy pozwalają również uwzględniać zagadnienia związane z ochroną środowiska, kwestiami społecznymi i innowacjami.

Wzmocnienie bazy przemysłowej UE

W kwietniu Komisja zaproponowała zestaw środków, które mają służyć wsparciu i połączeniu inicjatyw krajowych na rzecz digitalizacji przemysłu i powiązanych usług, a także sprzyjać stymulowaniu inwestycji.

W czerwcu powołano unijną platformę inteligentnej specjalizacji na rzecz modernizacji przemysłu. Ma ona propagować współpracę między regionami, klastrami i sieciami przedsiębiorstw oraz przedstawicielami przemysłu, a także umożliwić rozwój ambitnych projektów inwestycyjnych, które mogą otrzymać środki w ramach programów UE, planu inwestycyjnego dla Europy i funduszy prywatnych.

Wprowadzono rzetelniejsze i bardziej realistyczne metody badania emisji tlenków azotu i dwutlenku węgla z pojazdów. Komisja przedstawiła też wnioski ustawodawcze w sprawie gruntownego przeglądu systemu udzielania zezwoleń na wprowadzanie samochodów do obrotu. Proponowane rozporządzenie ma podnieść poziom niezależności w badaniach pojazdów, poprawić nadzór nad pojazdami dopuszczonymi już do ruchu i wprowadzić szerszą kontrolę unijną.

W lipcu Komisja opublikowała europejską strategię na rzecz mobilności niskoemisyjnej, by opracować ogólnounijne środki dotyczące pojazdów nisko- i bezemisyjnych oraz alternatywnych paliw niskoemisyjnych.

Aby przemysł motoryzacyjny w UE pozostał konkurencyjny w obliczu przyszłych wyzwań, powołano GEAR 2030 – nową grupę wysokiego szczebla do spraw tego sektora. Będzie ona pracować nad takimi zagadnieniami, jak system zautomatyzowanej jazdy, samochody podłączone do internetu i pojazdy bezemisyjne.

Przemysł stalowy zapewnia 1,3 proc. produktu krajowego brutto w UE i odgrywa bardzo ważną rolę z punktu widzenia innych sektorów, np. przemysłu motoryzacyjnego. Pomimo że podjęto zdecydowane działania sprzyjające innowacji i modernizacji, od kilku lat pozycja konkurencyjna UE na światowym rynku pogarsza się. Nadprodukcja stali w państwach spoza UE, np. w Chinach, wywołała falę nieuczciwych praktyk handlowych, która zakłóciła funkcjonowanie rynku światowego. W marcu Komisja przedstawiła komunikat w sprawie poważnych wyzwań, z którymi musi zmierzyć się ten sektor. Komisja podejmuje wiele działań w tej dziedzinie. Obejmują one tymczasowe środki antydumpingowe i system uprzedniego nadzoru nad importem wyrobów stalowych, a także fundusze na rzecz modernizacji przemysłu stalowego i podnoszenia kwalifikacji pracowników.

Ochrona własności intelektualnej

W strategii jednolitego rynku podkreślono rolę, jaką ochrona własności intelektualnej odgrywa we wspieraniu innowacji i kreatywności, dzięki którym powstają miejsca pracy i rośnie konkurencyjność.

Komisja rozpoczęła ocenę obowiązujących ram prawnych, które dotyczą egzekwowania praw włas­ności intelektualnej. Środki prawne i zaradcze mają odpowiadać wyznaczonemu celowi, zwłaszcza w przypadku działań prowadzonych między różnymi państwami i w internecie. Komisja przywiązuje dużą wagę do zwalczania nadużyć popełnianych na skalę komercyjną. Zamiast ścigać pojedyncze osoby, należy podążać śladem pieniędzy („follow-the-money”), aby sprawcy naruszeń na skalę komercyjną tracili swoje dochody. W czerwcu platformy internetowe, właściciele znaków handlowych i organizacje branżowe podpisały – przy wsparciu Komisji – dobrowolne porozumienie w sprawie zaprzestania internetowej sprzedaży podrabianych towarów.

Przedsiębiorstwa w UE odnoszą również korzyści z reformy dotyczącej znaków towarowych, która weszła w życie w marcu i sprawiła, że unijna ochrona znaków towarowych jest dla nich bardziej dostępna. Dzięki nowym przepisom obniżono koszty ochrony, wprowadzono nowoczesne normy zgłaszania nowych rodzajów znaków towarowych, skrócono czas ich rejestracji oraz zaostrzono środki przeciwko podrabianiu produktów.

W listopadzie, przy zdecydowanym wsparciu ze strony Parlamentu Europejskiego i państw członkowskich, Komisja opublikowała wyjaśnienie niektórych przepisów dyrektywy biotechnologicznej. Stwierdzono w nim, że produkty uzyskane w wyniku metod czysto biologicznych nie powinny być patentowane.

Lepsze usługi dla pasażerów kolei

Parlament i Rada uzgodniły w kwietniu środki, które mają poprawić innowacyjność i konkurencyjność kolei w UE. Czwarty pakiet kolejowy pozwoli stopniowo otworzyć krajowe rynki przewozów pasażerskich dla konkurencji. To rozwiązanie będzie sprzyjać nowym modelom działalności gospodarczej i zapewni konsumentom większy wybór (częstsze połączenia, lepsze usługi i tańsze bilety).

Większa rola portów morskich

W czerwcu Parlament Europejski i Rada doszły do porozumienia w sprawie wspólnych europejskich ram dla portów morskich. Rozporządzenie w sprawie portów zagwarantuje przejrzystość finansową i najlepsze wykorzystanie zasobów, co będzie sprzyjać większemu zaufaniu ze strony inwestorów, uczciwej konkurencji i pobudzaniu inwestycji. Większe inwestycje spowodują, że powstanie więcej miejsc pracy i wzrośnie dobrobyt. Obecnie sektor zapewnia bezpośrednie zatrudnienie dla 469 tys. osób, a pośrednio wspiera trzy miliony miejsc pracy. Dzięki rozporządzeniu porty w UE będą świadczyć usługi wysokiej jakości i uzyskają większą niezależność, na przykład przy ustalaniu opłat za korzystanie z infrastruktury.

Zdrowa konkurencja

Polityka konkurencji sprzyja właściwemu funkcjonowaniu jednolitego rynku, na którym przedsiębiorstwa konkurują w oparciu o swoje zalety, a unijni konsumenci czerpią z tego korzyści. Zdrowe przedsiębiorstwa, które mają silną konkurencję na rynkach krajowych, są w najlepszej pozycji, by konkurować na rynku światowym.

Jedną z metod utrzymywania silnej konkurencji jest zwalczanie karteli. W lipcu Komisja stwierdziła, że od 14 lat trwa zmowa pięciu producentów pojazdów ciężarowych co do cen i przerzucania na konsumentów kosztów, które wynikają z przestrzegania bardziej rygorystycznych przepisów dotyczących szkodliwych emisji. Producentów tych ukarano rekordowo wysoką grzywną wynoszącą 2,9 mld euro.

Przepisy antymonopolowe gwarantują również, że działalność dominującego przedsiębiorstwa nie zakłóca konkurencji na danym rynku. W ciągu roku Komisja prowadziła trzy dochodzenia przeciwko Google w związku z domniemanym nadużyciem pozycji dominującej.

Ścisłe monitorowanie pomocy państwa w 2016 r. sprzyjało konkurencji i innowacjom. Uniemożliwia ono przyznawanie środków publicznych przedsiębiorstwom w trudnej sytuacji i pozwala na rozwój bardziej innowacyjnych przedsiębiorstw.

Komisja opublikowała również zawiadomienie dotyczące zakresu unijnej kontroli pomocy państwa w odniesieniu do wydatków publicznych. Pomoże ono organom publicznym i przedsiębiorstwom stwierdzić, kiedy publiczne środki wsparcia nie stanowią pomocy państwa i nie podlegają jej zasadom.

W styczniu Komisja uznała, że Belgia złamała zasady pomocy państwa, gdy przyznała pewnej liczbie korporacji wielonarodowych znaczne korzyści podatkowe o wartości co najmniej 700 mln euro. Mniejsi konkurenci, którzy nie są przedsiębiorstwami wielonarodowymi, znaleźli się przez to w niekorzystnej sytuacji. Teraz co najmniej 35 korporacji wielonarodowych, głównie z UE, musi zapłacić Belgii zaległe podatki. Ponadto w sierpniu Komisja stwierdziła, że Irlandia przyznała przedsiębiorstwu Apple nienależne korzyści podatkowe sięgające 13 mld euro, co stanowi znaczną dotację niedostępną dla innych przedsiębiorstw. Pod koniec roku toczyły się jeszcze trzy inne sprawy, które dotyczą polityki podatkowej Luksemburga wobec przedsiębiorstw Amazon, McDonald’s i GDF Suez (Engie).

Egzekwowanie przepisów prawa konkurencji przez Komisję ma m.in. zapobiegać sytuacji, w której łączenie przedsiębiorstw wywiera niekorzystny wpływ na rynki konkurencyjne. Ogromna większość połączeń zgłoszonych w 2016 r. nie stanowiła problemu z punktu widzenia konkurencji, więc po rutynowej kontroli została zatwierdzona. W maju Komisja stwierdziła jednak, że należy zakazać planowanego przejęcia przedsiębiorstwa Telefónica UK przez koncern Hutchison, ponieważ miała wobec niego poważne zastrzeżenia. Przejęcie wiązałoby się bowiem z ograniczeniem wyboru dla klientów sieci telefonii komórkowej w Zjednoczonym Królestwie oraz spowodowałoby wzrost cen. Poza tym wpłynęłoby ono niekorzystnie na innowacje w tym sektorze.

Przejrzystość i walka z unikaniem opodatkowania

W styczniu Komisja przyjęła pakiet środków przeciwdziałających unikaniu opodatkowania. Wezwała w nim państwa członkowskie, aby zajęły bardziej zdecydowane i lepiej skoordynowane stanowisko wobec przedsiębiorstw, które uchylają się od płacenia należnych podatków, oraz aby wprowadziły normy międzynarodowe przeciwdziałające erozji bazy podatkowej i przenoszeniu zysków. Główne elementy nowych przepisów obejmują:

• prawnie wiążące środki, które służą blokowaniu metod, jakie zwykle stosują przedsiębiorstwa, aby unikać płacenia podatków (wniosek dotyczący dyrektywy w sprawie przeciwdziałania unikaniu opodatkowania);
• wniosek dotyczący wymiany informacji podatkowych między organami państw członkowskich na temat korporacji wielonarodowych prowadzących działalność w UE (zmiana dyrektywy w sprawie współpracy administracyjnej);
• zalecenie dotyczące zapobiegania łamaniu konwencji podatkowych;
• działania na rzecz dobrego zarządzania w kwestiach podatkowych na szczeblu międzynarodowym, w tym nowa procedura UE dotycząca sporządzania wykazu państw trzecich, które nie przestrzegają zasad w tym zakresie.

W lipcu Rada przyjęła dyrektywę w sprawie przeciwdziałania unikaniu opodatkowania. Do końca 2018 r. państwa członkowskie muszą wprowadzić przepisy dyrektywy do swojego prawodawstwa, a od stycznia 2019 r. będą musiały je stosować. W marcu Rada uzgodniła nowe zasady dotyczące sprawozdawczości prowadzonej między organami podatkowymi w podziale na kraje. Państwa członkowskie muszą wprowadzić je do prawa krajowego do połowy 2017 r.

Podpisano również umowy z Andorą i Monako, zgodnie z którymi od 2018 r. państwa członkowskie UE i te dwa kraje sąsiedzkie będą automatycznie wymieniać się informacjami o rachunkach finansowych swoich rezydentów.

W kwietniu Komisja zaproponowała, by duże korporacje wielonarodowe, które działają na jednolitym rynku UE i osiągają obroty powyżej 750 mln euro, musiały ujawniać wysokość podatku od przedsiębiorstw płaconego w każdym państwie. Proponowane przepisy zapewnią większą przejrzystość podatkową w przypadku korporacji, co pozwoli obywatelom ocenić strategie podatkowe takich przedsiębiorstw i ich wkład w dobrobyt społeczeństwa.

Również w kwietniu Komisja przedstawiła środki służące unowocześnieniu systemu VAT w UE. Plan działania w tej dziedzinie stanowi pierwszy krok w kierunku jednolitego unijnego obszaru VAT, który pozwoli skutecznie reagować na nadużycia finansowe oraz wspierać przedsiębiorstwa, gospodarkę cyfrową i handel elektroniczny.

W lipcu Komisja przedstawiła kolejne działania na rzecz zwiększenia przejrzystości podatkowej oraz zwalczania oszustw podatkowych i unikania opodatkowania w UE i na arenie międzynarodowej. Inicjatywy te dotyczą przede wszystkim usunięcia luk podatkowych, które umożliwiają transgraniczne nadużycia podatkowe i nielegalne przepływy finansowe.

We wrześniu Komisja przedstawiła „tablicę wskaźników” (wskaźniki dotyczące gospodarki, finansów, stabilności i dobrego zarządzania w kwestiach podatkowych). Dzięki temu państwa członkowskie mogą stwierdzić, które jurysdykcje podatkowe spoza UE należy monitorować w pierwszej kolejności w ramach wspólnej procedury tworzenia unijnych wykazów takich jurysdykcji, które nie przestrzegają międzynarodowych standardów dobrego zarządzania w kwestiach podatkowych. Państwa członkowskie dokonały znacznych postępów w pracach nad pierwszym takim wspólnym wykazem.

W październiku Komisja przyjęła duży pakiet dotyczący reformy opodatkowania przedsiębiorstw. Obejmuje on trzy nowe propozycje: stworzenie bardziej nowoczesnego i sprawiedliwszego systemu opodatkowania działalności gospodarczej; likwidacja luk w prawie podatkowym między państwami członkowskimi UE i państwami spoza UE; wprowadzenie przepisów dotyczących rozstrzygania sporów, by rozwiązać problemy związane z podwójnym opodatkowaniem przedsiębiorstw.

Dokładniej rzecz biorąc, pakiet obejmuje ponowne stosowanie wspólnej skonsolidowanej podstawy opodatkowania osób prawnych. Zmieni to gruntownie sposób opodatkowania przedsiębiorstw na jednolitym rynku i sprawi, że system ten będzie bardziej sprawiedliwy i konkurencyjny oraz że będzie sprzyjał wzrostowi gospodarczemu. Wspólna skonsolidowana podstawa opodatkowania osób prawnych obejmuje też ważne nowe elementy, które mają zwiększyć jej wpływ, jeśli chodzi o przeciwdziałanie oszustwom podatkowym i wspieranie wzrostu.

Komisja zaproponowała również lepszy system rozstrzygania sporów dotyczących podwójnego opodatkowania w UE. Dostosowała aktualne mechanizmy rozstrzygania sporów, aby sprostać potrzebom przedsiębiorstw, dla których podwójne opodatkowanie stanowi poważne utrudnienie.

Poza tym pakiet dotyczący reformy opodatkowania przedsiębiorstw obejmuje propozycję rozszerzenia wewnętrznych przepisów unijnych, które dotyczą struktur hybrydowych, na państwa spoza Unii.

Rynki finansowe korzystne dla obywateli

Firmy finansowe powinny w jak największym stopniu wykorzystywać korzyści skali na zintegrowanym rynku unijnym, a usługi online oferują nowe możliwości i nowatorskie rozwiązania.

Do marca 2016 r. państwa członkowskie miały wdrożyć dyrektywę w sprawie kredytów hipotecznych. Do końca roku pełnego wdrożenia przepisów dyrektywy dokonało 19 państw członkowskich. Nowe przepisy zagwarantują, że konsumenci, którzy kupują nieruchomość albo zaciągają pożyczkę pod zastaw swojego domu lub mieszkania, uzyskają odpowiednie informacje i ochronę przed ryzykiem. Dyrektywa powinna wspierać konkurencję na rynkach kredytów hipotecznych i zapewniać nowe możliwości biznesowe kredytodawcom i pośrednikom. W przyszłości pozwoli to obniżyć koszty pożyczek, na czym bezpośrednio skorzystają konsumenci.

Poza tym do września państwa członkowskie miały wdrożyć dyrektywę w sprawie rachunków płatniczych, która przyznaje wszystkim konsumentom – niezależnie od ich sytuacji finansowej – prawo dostępu do podstawowych usług związanych z rachunkami płatniczymi. Do końca roku zrobiło to jedynie 14 państw członkowskich (Bułgaria, Republika Czeska, Dania, Niemcy, Estonia, Irlandia, Litwa, Węgry, Malta, Austria, Polska, Słowenia, Słowacja i Zjednoczone Królestwo). Francja i Finlandia zgłosiły częściowe wprowadzenie przepisów dyrektywy.

Budowa unii rynków kapitałowych

Na podstawie planu działania na rzecz unii rynków kapitałowych, który przyjęto w 2015 r., Komisja kontynuowała tworzenie tej unii. Przedstawiła komunikat w sprawie przyspieszenia realizacji tego planu działania i kolejnych priorytetów, w tym ogólnoeuropejskiego produktu w zakresie emerytur indywidualnych.

Pierwszy ze środków wszedł w życie w kwietniu 2016 r. Dzięki niemu inwestowanie w infrastrukturę jest atrakcyjniejsze dla zakładów ubezpieczeń, które mają odpowiednie warunki, by zapewnić niezbędne finansowanie długoterminowe.

W lipcu Komisja zaproponowała zmiany w obowiązujących przepisach, aby zachęcać do większego korzystania z europejskich funduszy venture capital oraz europejskich funduszy na rzecz przedsiębiorczości społecznej. Ma to zachęcić inwestorów prywatnych do inwestowania w małe i rozwijające się przedsiębiorstwa.

We wrześniu Komisja ogłosiła rozszerzoną strategię na rzecz zrównoważonego modelu finansowania, aby wesprzeć inwestycje w czyste technologie. W listopadzie Komisja udostępniła 300 mln euro w ramach współinwestowania w paneuropejski fundusz funduszy. Zwiększy to możliwości unijnego sektora kapitału wysokiego ryzyka, jeśli chodzi o oferowanie inwestorom instytucjonalnym atrakcyjnych poziomów zysku, oraz pozwoli udostępnić to rozwiązanie większej grupie państw członkowskich.

Również w listopadzie Komisja przedstawiła wniosek ustawodawczy w sprawie restrukturyzacji przedsiębiorstw i drugiej szansy. Pozwoli on uczciwym przedsiębiorcom skorzystać z drugiej szansy po upadłości ich poprzedniej firmy, a przez to pozytywnie wpłynie na dynamiczne otoczenie biznesowe i innowacje.

Kontrola nad pomocą państwa i ochrona uczciwej konkurencji

Sprawowanie kontroli nad pomocą państwa odgrywa istotną rolę w zagwarantowaniu równych warunków działania w ramach unii bankowej. Od początku kryzysu finansowego w 2008 r. 113 banków w UE, reprezentujących 30 proc. aktywów unijnego sektora bankowego, zostało poddanych restrukturyzacji obwarowanej dodatkowymi warunkami w związku z otrzymaniem środków publicznych. Państwa członkowskie wspomogły banki zastrzykiem kapitału o łącznej wartości 655,3 mld euro (4,5 proc. produktu krajowego brutto UE w 2015 r.), jednocześnie zapewniając 1293,1 mld euro (czyli równowartość ok. 9,2 proc. produktu krajowego brutto UE) w postaci gwarancji i innych form pomocy na utrzymanie płynności finansowej. Pomocy udzielano w celu zabezpieczenia oszczędności obywateli, uniknięcia niekontrolowanych bankructw oraz zapobieżenia ogólnoeuropejskiemu załamaniu systemu bankowego. Od tego czasu większość banków, które otrzymały pomoc państwa w trakcie kryzysu, odzyskało rentowność po wdrożeniu znacznej części swoich planów restrukturyzacji. Banki, których modeli biznesowych nie udało się naprawić (42 ze 113), zostały poddane uporządkowanej likwidacji.

W lipcu Komisja zamknęła postępowanie antymonopolowe dotyczące swapów kredytowych instrumentów pochodnych, nakładając wiążące zobowiązania na dostawcę danych Markit i na Międzynarodowe Stowarzyszenie Dealerów Swapowych. Przez dziesięć lat te dwa podmioty będą udzielały giełdom licencji na kluczowe dane i prawa własności intelektualnej na sprawiedliwych, rozsądnych i niedyskryminujących warunkach. Dzięki temu transakcje na swapach kredytowych instrumentów pochodnych będą bezpieczniejsze i tańsze dla inwestorów.

W marcu Komisja ogłosiła swoją wstępną opinię, że nie należy przedłużać okresu obowiązywania rozporządzenia w sprawie wyłączeń grupowych w sektorze ubezpieczeń. To wstępne stanowisko zostało potwierdzone w grudniu, po przeprowadzeniu oceny skutków. Rozporządzenie przestanie zatem obowiązywać w marcu 2017 r.

Według Europejskiego Banku Centralnego płatności kartą w 2014 r. stanowiły 46 proc. płatności elektronicznych w UE. Wielostronne opłaty interchange, które są uzgadniane przez banki i nakładane na sprzedawców detalicznych w związku z przyjmowaniem płatności kartą, mogą przełożyć się na wyższe ceny dla konsumentów. Kwestia ta została już uregulowana rozporządzeniem w sprawie opłat interchange, które weszło w życie pod koniec 2015 r. i ograniczyło te pułapy do konkurencyjnego poziomu. Drugi zestaw przepisów zawartych w tym rozporządzeniu zaczął obowiązywać w czerwcu 2016 r., dzięki czemu koszty płatności kartą stały się bardziej przejrzyste dla sprzedawców detalicznych i konsumentów, umożliwiając im świadomy wybór.

Równocześnie Komisja kontynuowała postępowanie antymonopolowe przeciwko wielostronnym opłatom interchange ustalonym przez emitentów kart Visa i MasterCard w odniesieniu do transakcji międzyregionalnych, które nie są objęte rozporządzeniem w sprawie opłat interchange. Międzyregionalne wielostronne opłaty interchange są to opłaty, które handlowcy z UE uiszczają za przyjmowanie płatności kartami wydanymi poza Europejskim Obszarem Gospodarczym.

W czerwcu Sąd Unii Europejskiej potwierdził ustalenia Komisji, że przedsiębiorstwo Groupement des cartes bancaires (które zarządza systemem płatności kartą „CB” we Francji) ograniczyło konkurencję na francuskim rynku wydawania kart, utrudniając nowym graczom wejście na rynek. Od wyroku Sądu przysługuje odwołanie.

Powołanie nowych organów w celu wzmocnienia procesu pogłębiania

Zarządzanie gospodarcze w UE zostało wzmocnione poprzez utworzenie niezależnej Europejskiej Rady Budżetowej o charakterze doradczym. Zaczęła ona funkcjonować w listopadzie 2016 r. zgodnie z propozycją zawartą w sprawozdaniu pięciu przewodniczących, które jest dokumentem opracowanym przez przewodniczącego Komisji wraz z jego odpowiednikami w Parlamencie Europejskim, Europejskim Banku Centralnym, Eurogrupie i na szczycie państw strefy euro, oraz w oparciu o decyzję Komisji z października 2015 r. Zadaniem Europejskiej Rady Budżetowej jest ocena realizacji ram budżetowych w UE oraz udzielanie Komisji porad w sprawie właściwego kursu polityki budżetowej dla strefy euro jako całości. Współpracuje ona z krajowymi radami ds. polityki budżetowej w państwach członkowskich oraz udziela specjalistycznych porad na wniosek przewodniczącego Jeana-Claude’a Junckera.

Europejska Rada Budżetowa jest niezależnym organem i składa się z mianowanych po konsultacjach z państwami członkowskimi, krajowymi radami ds. polityki budżetowej i Europejskim Bankiem Centralnym, cieszących się prestiżem specjalistów, których zadaniem jest służenie niezależną wiedzą fachową w ich dziedzinach.

We wrześniu, jako kolejny krok w kierunku wdrożenia sprawozdania pięciu przewodniczących, Rada zaleciła, by państwa członkowskie należące do strefy euro ustanowiły lub wskazały krajowe rady ds. wydajności. Rady te powinny analizować zmiany i polityki w dziedzinie produktywności i konkurencyjności, co ma przyczyniać się do zwiększania zaangażowania i wdrażania niezbędnych reform na poziomie krajowym. W ten sposób będą one wspierać trwały wzrost gospodarczy i konwergencję. Rady będą regularnie publikować sprawozdania dotyczące swoich analiz.

Unia bankowa

Unia Europejska kontynuowała działania w kierunku urzeczywistnienia unii bankowej, która stanowi jeden z podstawowych elementów odporniejszej i dynamiczniejszej unii gospodarczej i walutowej. Zgodnie z zamierzeniem unia bankowa ma zapewnić, by banki w strefie euro były silniejsze i lepiej nadzorowane. Jeżeli pojawią się problemy, będzie można rozwiązać je łatwiej i bez korzystania z pieniędzy podatników.

W styczniu w pełni operacyjny stał się kolejny element unii bankowej – jednolity mechanizm restrukturyzacji i uporządkowanej likwidacji. Stanowi on istotne uzupełnienie Jednolitego Mechanizmu Nadzorczego kierowanego przez Europejski Bank Centralny w zakresie bardziej zintegrowanego nadzoru bankowego i zarządzania kryzysowego w ramach unii bankowej. Jednolity mechanizm restrukturyzacji i uporządkowanej likwidacji wzmacnia odporność systemu finansowego i pozwala uniknąć przyszłych kryzysów w unii bankowej poprzez zagwarantowanie, że banki zostaną zrestrukturyzowane lub zlikwidowane w sposób uporządkowany, skuteczny i w odpowiednim czasie.

Kontynuowano także negocjacje z Parlamentem i Radą w sprawie trzeciego filaru unii bankowej, czyli europejskiego systemu gwarantowania depozytów, który opiera się na istniejących krajowych systemach gwarantowania depozytów. Finansowany przez banki europejski system gwarantowania depozytów zapewniałby dodatkowe zabezpieczenie dla oszczędzających w całej UE. Pozwoliłoby to na lepszy podział ryzyka w sektorze bankowym wśród większej liczby instytucji. Możliwe byłoby zmniejszenie podatności na duże wstrząsy lokalne.

Równolegle do prac nad europejskim systemem gwarantowania depozytów państwa członkowskie uznały, że należy podjąć dalsze działania w zakresie ograniczania i podziału ryzyka w sektorze finansowym, tak aby rozwiązać szereg pozostałych problemów. Zaproponowane przez Komisję przepisy dotyczące całkowitej zdolności do pokrycia strat umożliwiają zagwarantowanie, że to wierzyciele banków, a nie podatnicy, będą płacili za problemy banków.

Ponadto do końca 2016 r. większość państw członkowskich dokonała transpozycji stosownych przepisów prawnych zawartych w jednolitym zbiorze przepisów i wdrożyła je do prawa krajowego, zapewniając większą spójność regulacji i wysokiej jakości nadzór w unii bankowej. Wszystkie państwa członkowskie z wyjątkiem ośmiu wdrożyły dyrektywę w sprawie naprawy oraz restrukturyzacji i uporządkowanej likwidacji banków, w której ustanowiono zharmonizowane i udoskonalone narzędzia umożliwiające rozwiązywanie kryzysów bankowych, a 20 państw członkowskich w pełni wdrożyło dyrektywę w sprawie systemów gwarancji depozytów, zapewniając w ten sposób ochronę oszczędności obywateli UE w tych państwach członkowskich.

Rynki finansowe

Wskaźniki mają kluczowe znaczenie dla funkcjonowania rynku finansowego. W czerwcu weszło w życie rozporządzenie w sprawie wskaźników. Poprawi ono funkcjonowanie wskaźników i zarządzanie nimi oraz zapewni, by nie były one podatne na manipulacje. Nowe przepisy przyczynią się do ochrony inwestorów i konsumentów.

W listopadzie Komisja zaproponowała nowe przepisy dotyczące najważniejszych uczestników rynku finansowego, tak aby zagwarantować, że zarówno kontrahenci centralni, jak i organy krajowe w UE będą dysponowały odpowiednimi środkami i będą przygotowane do podjęcia zdecydowanych działań w przypadku wystąpienia sytuacji kryzysowej. Kontrahenci centralni działają jako kontrahent dla obu stron transakcji na danym instrumencie finansowym. Głównym celem wniosku jest zapewnienie, by utrzymane zostały funkcje krytyczne kontrahentów centralnych przy jednoczesnym zachowaniu stabilności finansowej i zapobieganiu sytuacjom, w których koszty restrukturyzacji i uporządkowanej likwidacji upadających kontrahentów centralnych byłyby ponoszone przez podatników.

W tym samym miesiącu Komisja przedstawiła wniosek w sprawie zmiany rozporządzenia w sprawie wymogów kapitałowych i dyrektywy w sprawie wymogów kapitałowych, w których określono odpowiednio wymogi ostrożnościowe dla instytucji oraz przepisy dotyczące zarządzania instytucjami i nadzoru nad nimi. Komisja zaproponowała również zmianę dyrektywy w sprawie naprawy oraz restrukturyzacji i uporządkowanej likwidacji banków, a także rozporządzenia w sprawie jednolitego mechanizmu restrukturyzacji i uporządkowanej likwidacji, w których określono przepisy dotyczące naprawy oraz restrukturyzacji i uporządkowanej likwidacji instytucji będących na progu upadłości, jak również ustanowiono jednolity mechanizm restrukturyzacji i uporządkowanej likwidacji. Zmiany dotyczą środków, które zwiększą odporność unijnego sektora bankowego, a zatem zwiększą zaufanie rynków do tego sektora.

Zagwarantowanie właściwego funkcjonowania

W ciągu roku Komisja ogłosiła działania następcze w odniesieniu do ram regulacyjnych UE, dotyczących usług finansowych, w następstwie głównych ustaleń i dalsze działania wynikające z zaproszenia do składania uwag. Jest to inicjatywa mająca na celu zebranie informacji zwrotnych od zainteresowanych stron i ocenę łącznego wpływu obecnych przepisów finansowych i ich interakcji. Komisja planuje skoncentrować się między innymi na usunięciu niepotrzebnych ograniczeń regulacyjnych dotyczących finansowania bankowego i finansowania małych i średnich przedsiębiorstw oraz na zwiększeniu proporcjonalności przepisów dotyczących bankowości, rynków instrumentów pochodnych, zarządzania aktywami ubezpieczeniowymi i sektora ratingów kredytowych. Pozostałe środki, z których niektóre zostały już zaproponowane, ograniczą zbędne obciążenia regulacyjne, takie jak wymogi dotyczące sprawozdawczości dla organów nadzoru i obowiązki sektora finansowego UE w odniesieniu do podawania informacji do wiadomości publicznej. Komisja zamierza sprawić, by przepisy były bardziej spójne i miały bardziej przyszłościowy charakter, oraz zajmie się niespójnymi interakcjami i lukami w ramach regulacyjnych UE.

Konsultacje publiczne w sprawie europejskiego filaru praw socjalnych

W marcu Komisja przedstawiła pierwszy wstępny zarys tego, czym będzie europejski filar praw socjalnych. Jak wspomniał przewodniczący Jean-Claude Juncker w orędziu o stanie Unii wygłoszonym we wrześniu 2015 r., „Musimy zintensyfikować prace nad uczciwym i prawdziwie paneuropejskim rynkiem pracy. (...) W ramach tych działań będę chciał stworzyć europejski filar praw socjalnych, który bierze pod uwagę zmieniające się realia europejskich społeczeństw i świata pracy. Filar ten może służyć za kompas wyznaczający kierunek działań na rzecz odnowionej konwergencji w strefie euro”. W orędziu z 2016 r. przewodniczący Juncker powtórzył swoje zobowiązanie do utworzenia europejskiego filaru praw socjalnych, stwierdzając, że społeczny wymiar UE jest niewystarczająco rozwinięty oraz że Komisja będzie nadal energicznie i z entuzjazmem pracować, aby to zmienić.

W ramach tego filaru zostanie określony szereg podstawowych zasad w dziedzinach dostępu do zatrudnienia, warunków pracy i ochrony socjalnej, ze szczególnym uwzględnieniem nowych wyzwań, takich jak starzenie się społeczeństwa, globalizacja, zmiany technologiczne i rozbieżności w dziedzinie spraw społecznych w unii gospodarczej i walutowej.

W 2016 r. Komisja zaangażowała się w debatę z innymi instytucjami UE oraz z władzami krajowymi, partnerami społecznymi, organizacjami społeczeństwa obywatelskiego, przedstawicielami środowisk akademickich oraz obywatelami na temat treści i roli tego filaru jako środka w dążeniu do pogłębionej i bardziej sprawiedliwej unii gospodarczej i walutowej. Wynik tej debaty przełoży się na inicjatywę, która zostanie opublikowana wiosną 2017 r.

Filar ten powinien stanowić rozwinięcie i uzupełnienie unijnych przepisów socjalnych, tak by zapewniać wytyczne dla polityki w różnych obszarach mających zasadnicze znaczenie dla prawidłowego funkcjonowania i sprawiedliwych rynków pracy i systemów bezpieczeństwa socjalnego. Po jego utworzeniu filar powinien stać się punktem odniesienia umożliwiającym monitorowanie zatrudnienia i sytuacji społecznej w uczestniczących państwach członkowskich, przeprowadzanie reform na szczeblu krajowym i, w szczególności, służenie za drogowskaz dla odnowionego procesu konwergencji w strefie euro.

Nowy początek dialogu społecznego

W czerwcu Komisja wraz z prezydencją niderlandzką Rady Unii Europejskiej i europejskimi międzybranżowymi partnerami społecznymi (Europejską Konfederacją Związków Zawodowych, Konfederacją Europejskiego Biznesu, Europejskim Stowarzyszeniem Rzemiosła oraz Małych i Średnich Przedsiębiorstw oraz Europejskim Centrum Pracodawców i Przedsiębiorstw Świadczących Usługi Publiczne) podpisała oświadczenie zatytułowane „Nowy początek dialogu społecznego”. Oświadczenie to jest częścią nowego początku dialogu społecznego zainicjowanego przez przewodniczącego Junckera podczas konferencji wysokiego szczebla w marcu 2015 r. wraz z europejskimi, krajowymi i branżowymi partnerami społecznymi oraz z innymi instytucjami UE.

W oświadczeniu podkreślono zasadniczą rolę europejskiego dialogu społecznego jako istotnego elementu kształtowania polityki zatrudnienia i polityki społecznej w UE.

Komisja będzie nadal angażować partnerów społecznych w kształtowanie polityki i stanowienie prawa w UE, a także w zarządzanie gospodarcze i w proces europejskiego semestru. Państwa członkowskie uzgodniły, by blisko współpracować z partnerami społecznymi w zakresie kształtowania i wdrażania reform i polityk oraz usprawnienia dialogu społecznego na szczeblu krajowym. Zobowiązały się one również do zaangażowania krajowych partnerów społecznych w ramach europejskiego semestru, tak aby przyczynić się do skutecznej realizacji zaleceń dla poszczególnych krajów.

Strategia „Europa 2020”, europejski semestr i kapitał ludzki

Wykwalifikowani pracownicy są jednym z głównych motorów długofalowego wzrostu gospodarczego, konkurencyjności i tworzenia miejsc pracy. W komunikacie Komisji zatytułowanym „Poprawa i modernizacja edukacji” podkreślono znaczenie tej siły napędowej. Konkurencyjność UE w globalnej gospodarce zależy bowiem od jakości kapitału ludzkiego. W dłuższej perspektywie to inwestowanie w ludzi za pośrednictwem wysoce wydajnych i skutecznych systemów kształcenia i szkolenia jest warunkiem wstępnym dobrobytu. Dzięki wysoko wykwalifikowanym pracownikom w UE możliwe jest prowadzenie badań naukowych i prac rozwojowych oraz nowe innowacyjne pomysły. Wiedza i umiejętności zdobyte w ramach systemu edukacji pomagają zapewnić zatrudnienie i stały dochód oraz zmniejszają zagrożenie ubóstwem i wykluczeniem społecznym.

W związku z tym reformy systemów kształcenia i szkolenia są priorytetem w większości państw członkowskich, a także zajmowały ważne miejsce w europejskim semestrze w 2016 r. Łącznie 21 państw członkowskich otrzymało odnoszące się do nich zalecenia w dziedzinie kształcenia i szkolenia.

Handel jako siła napędowa zatrudnienia i wzrostu gospodarczego

Unia Europejska jest jedną z najbardziej otwartych gospodarek świata. Otwarty handel wzmacnia ją i sprzyja tworzeniu miejsc pracy. Obywatelom UE zapewnia większy wybór i większą siłę nabywczą, a przedsiębiorcom pomaga konkurować za granicą.

UE eksportuje i importuje codziennie towary o wartości setek milionów euro. Jest największym światowym eksporterem wyrobów gotowych i usług, będąc jednocześnie największym rynkiem eksportowym dla około 80 krajów. 28 państw członkowskich odpowiada rocznie za 16 proc. światowego przywozu i wywozu.

W październiku na szczycie w Brukseli UE podpisała kompleksową umowę gospodarczo-handlową z Kanadą. CETA, jako najbardziej nowoczesna i postępowa umowa handlowa zawarta do tej pory, jest przełomowym porozumieniem określającym standardy dla przyszłych umów. Zawiera najbardziej ambitne postanowienia dotyczące zrównoważonego rozwoju, pracy i ochrony środowiska, jakie kiedykolwiek uzgodniono w ramach dwustronnej umowy handlowej. Przyniesie korzyści eksporterom, niezależnie od ich wielkości, oraz stworzy nowe możliwości dla unijnych i kanadyjskich przedsiębiorstw, pracowników i konsumentów.

UE kontynuowała ponadto negocjacje w sprawie kilku innych umów o wolnym handlu. Ich zasadniczym celem było stworzenie unijnym obywatelom i przedsiębiorstwom nowych możliwości zatrudnienia i wzrostu. W 2016 r. kontynuowano m.in. rokowania z Japonią i rozpoczęto rozmowy z Indonezją i Tunezją. UE była również zaangażowana w wielostronne negocjacje na temat umowy w sprawie towarów środowiskowych z udziałem kilku członków Światowej Organizacji Handlu.

Dążenie do zapewnienia stałego wielostronnego systemu sądów ds. inwestycji

UE pragnie zapewnić inwestującym przedsiębiorcom poczucie, że w razie kłopotów ich interesy będą chronione. W trakcie negocjacji dotyczących transatlantyckiego partnerstwa handlowo-inwestycyjnego Komisja wystąpiła z propozycją utworzenia systemu sądów ds. inwestycji, na podobieństwo systemu uwzględnionego w umowach z Kanadą i Wietnamem. Element ten zostanie utrzymany również w przyszłych negocjacjach. W systemie tym, który zasadza się na tych samych kluczowych elementach co sądy krajowe i międzynarodowe, zabezpiecza się prawo rządów do wprowadzania regulacji oraz zapewnia pełną przejrzystość i odpowiedzialność.

Wolny handel musi być sprawiedliwy

Unia Europejska stoi na stanowisku, że wolny handel musi być sprawiedliwy. W ciągu minionego roku podjęto zatem ważne kroki mające zapewnić rzetelne instrumenty obrony handlu i równe warunki działania dla unijnych producentów oraz zapobiec szkodom wynikającym z nieuczciwej konkurencji z zagranicy, która doprowadziła do straty tysięcy miejsc pracy, w szczególności w przemyśle stalowym.

Komisja w pełni wykorzystała możliwości, jakie oferują te instrumenty, i wprowadziła bezprecedensową liczbę środków antydumpingowych i wyrównawczych – 41 w odniesieniu do produktów stalowych, z czego 18 w odniesieniu do produktów pochodzących z Chin.

Przełamując wieloletni impas, Rada ustaliła wreszcie swoje stanowisko negocjacyjne w sprawie projektu modernizacji instrumentów ochrony handlu, co pozwoliło na rozpoczęcie ostatniego etapu rozmów z Parlamentem i Komisją. Wspomniany projekt, przedstawiony przez Komisję, ma na celu wyposażenie UE w instrumenty ochrony handlu zapewniające większą przejrzystość, szybsze procedury i więcej możliwości skuteczniejszego egzekwowania przepisów. W niektórych przypadkach umożliwia również nakładanie wyższych ceł.

W tej samej dziedzinie przedstawiono również wniosek dotyczący nowej metody obliczania dumpingu w odniesieniu do przywozu z krajów, w których występują znaczne zakłócenia na rynku lub w których państwo ma dominujący wpływ na gospodarkę. Ma to służyć zapewnieniu UE instrumentów ochrony przystosowanych do stawienia czoła obecnym realiom handlu międzynarodowego, bez naruszania jej międzynarodowych zobowiązań w ramach Światowej Organizacji Handlu.

Warunki wynegocjowane ze Stanami Zjednoczonymi

Lepszy dostęp do rynku Stanów Zjednoczonych

W 2016 r. kontynuowano negocjacje zmierzające do zapewnienia UE lepszego dostępu do amerykańskiego rynku dzięki zniesieniu ceł i innych barier w handlu oraz stworzeniu nowych możliwości handlowych i inwestycyjnych w nowych obszarach. Miałoby to zastosowanie do wszystkich przedsiębiorstw, niezależnie od wielkości.

Transatlantyckie partnerstwo handlowo-inwestycyjne mogłoby się przyczynić do pobudzenia zatrudnienia i wzrostu gospodarczego, obniżenia cen i zapewnienia obywatelom większego wyboru towarów i usług. Jednocześnie zapewniłoby utrzymanie wysokich norm ochrony obowiązujących w UE. Partnerstwo mogłoby również pomóc UE i Stanom Zjednoczonym w ochronie i wzmocnieniu wspólnych wartości, takich jak demokracja i praworządność.

Dzięki niemu unijne firmy mogłyby zwiększyć wywóz do Stanów Zjednoczonych i importować więcej produktów i usług potrzebnych do wyrobu produktów końcowych. Sektor usług stanowi niemal trzy czwarte gospodarki UE, jednak unijne przedsiębiorstwa nadal napotykają przeszkody, gdy próbują sprzedawać swoje usługi na rynku amerykańskim. Według Eurostatu Stany Zjednoczone kupują 15 proc. unijnego wywozu produktów rolnych, zwłaszcza produktów o wysokiej wartości dodanej. UE chciałaby, aby partnerstwo umożliwiło dalsze zwiększenie tego wywozu. Chciałaby również, aby w ramach planowanego partnerstwa unijne przedsiębiorstwa mogły się ubiegać o zamówienia publiczne w Stanach Zjednoczonych na takich samych warunkach jak przedsiębiorstwa amerykańskie.

Współpraca w zakresie regulacji: ograniczenie biurokracji i kosztów – prosto do celu

Unia Europejska starała się nadać nowy kierunek rozmowom o porozumieniu handlowym, dążąc do tego, by organy regulacyjne UE i Stanów Zjednoczonych współpracowały ze sobą w znacznie większym stopniu niż obecnie. Aby wywozić towary do Stanów Zjednoczonych, unijne przedsiębiorstwa muszą przestrzegać norm i przepisów przyjętych w Waszyngtonie. Wspomniane normy i przepisy często zapewniają ten sam poziom bezpieczeństwa lub jakości, ale różnią się pod względem szczegółów technicznych, takich jak kolor przewodów we wtyczkach lub gniazdkach stosowanych po dwóch stronach Atlantyku. W niektórych przypadkach kontrole pod kątem wymogów technicznych są niepotrzebnie dublowane i stanowią powtórzenie kontroli przeprowadzonych już po drugiej stronie Atlantyku. Może to być kosztowne, zwłaszcza dla mniejszych przedsiębiorstw i konsumentów. Współpraca w zakresie uregulowań może zmniejszyć te koszty przy jednoczesnym utrzymaniu rygorystycznych unijnych norm w dziedzinie ochrony osób i środowiska.

Przepisy handlowe, które ułatwią wywóz i przywóz towarów oraz inwestycje na uczciwych warunkach

Unia Europejska nadal podejmowała wysiłki na rzecz wprowadzenia lub udoskonalenia przepisów handlowych mających ułatwić wszystkim unijnym przedsiębiorstwom czerpanie pełnych korzyści z transatlantyckiego partnerstwa handlowo-inwestycyjnego.

W ramach wspomnianego porozumienia UE chce:

• zagwarantować mniejszym przedsiębiorstwom pełne korzyści z partnerstwa;
• promować wolną i uczciwą konkurencję, w tym przepisy zapobiegające zmowom przedsiębiorstw w celu ustalania cen lub nadużywania pozycji rynkowej oraz przepisy dotyczące przedsiębiorstw państwowych i subsydiów;
• pomóc przedsiębiorstwom zaoszczędzić czas i pieniądze dzięki uproszczeniu formalności celnych;
• umożliwić przedsiębiorstwom dostęp do zrównoważonej energii oraz potrzebnych surowców;
• chronić własność intelektualną unijnych przedsiębiorstw;
• zapewnić, by zrównoważony rozwój był centralnym elementem porozumienia.

W ramach partnerstwa, podobnie jak ma to miejsce w przypadku pozostałych unijnych umów hand­lowych, UE będzie chronić pożytek publiczny na wszystkich szczeblach administracji, również na szczeblu samorządów. Partnerstwo nie będzie wymagało od państw liberalizacji, deregulacji ani prywatyzacji infrastruktury publicznej na szczeblu krajowym czy lokalnym. Dotyczy to m.in. publicznej służby zdrowia, edukacji państwowej, transportu publicznego, jak również poboru, uzdatniania i dystrybucji wody oraz gospodarowania jej zasobami.

W jaki sposób UE prowadziła negocjacje ze Stanami Zjednoczonymi

Komisja prowadziła negocjacje w sprawie transatlantyckiego partnerstwa handlowo-inwestycyjnego na podstawie mandatu uzgodnionego jednomyślnie przez rządy wszystkich państw członkowskich UE. Rozmowy rozpoczęto w czerwcu 2013 r. W 2016 r. odbyły się cztery rundy negocjacji. W związku z nasileniem negocjacji komisarz ds. handlu Cecilia Malmström spotkała się ze swoim amerykańskim odpowiednikiem Michaelem Fromanem dziewięć razy w ciągu roku. Poczyniono postępy w wielu dziedzinach. UE zawsze jednak zaznaczała wyraźnie, że wypracowanie dobrych rozwiązań jest ważniejsze od szybkiego zakończenia rokowań.

Na specjalnej stronie internetowej Komisja nadal publikowała teksty unijnych projektów – wstępne propozycje tekstów prawnych dotyczących poszczególnych zakresów tematycznych partnerstwa – w obszarach takich jak usługi i współpraca regulacyjna. Opublikowała również na tej stronie szczegółowe sprawozdania z poszczególnych rund negocjacyjnych. Ponadto Komisja opublikowała szereg dokumentów na temat partnerstwa, niektóre we wszystkich językach urzędowych UE, m.in. broszury wyjaśniające w przystępny sposób cele i potencjalną treść umowy. Działania informacyjne kontynuowano wraz z postępem negocjacji, co oznacza, że były to najbardziej przejrzyste negocjacje w sprawie porozumienia handlowego, jakie UE kiedykolwiek prowadziła.

Jak ma to zwykle miejsce przy negocjowaniu porozumień handlowych, Komisja wykorzystała cotygodniowe posiedzenia działającego przy Radzie Komitetu ds. Polityki Handlowej, aby informować rządy państw członkowskich o postępach w rozmowach. Informowała o nich na bieżąco również Parlament Europejski, a zwłaszcza jego Komisję Handlu Międzynarodowego – zarówno komisarz ds. handlu Cecilia Malmström, jak i negocjatorzy występowali przed Parlamentem i jego komisjami. Państwa członkowskie i posłowie do Parlamentu Europejskiego mieli dostęp do dokumentów negocjacyjnych zgodnie z uzgodnionymi wspólnie praktykami.

Dzięki temu zapewniono nadzór demokratyczny nad negocjacjami przez cały czas ich trwania. Oznacza to również, że zarówno rządy państw członkowskich, jak i posłowie do Parlamentu Europejskiego wybierani w bezpośrednich wyborach mieli pełną wiedzę na temat stanu negocjacji, a także stanowisk negocjacyjnych UE. Parlament Europejski nadal uważnie śledził przebieg rozmów.

Komisja ze szczególnym zaangażowaniem propagowała informacje na temat dyskusji toczących się wokół proponowanego porozumienia oraz przedstawiała wyjaśnienia na temat celów, jakie UE pragnie osiągnąć w ich toku. Odniosła się również do zastrzeżeń dotyczących negatywnych skutków partnerstwa. Komisja dołożyła szczególnych starań, aby umożliwić zainteresowanym podmiotom bezpośredni kontakt z negocjatorami oraz udostępniać w internecie informacje na temat prowadzonych rozmów. Podczas każdej rundy rokowań negocjatorzy UE i Stanów Zjednoczonych zwoływali wspólne posiedzenia, w których uczestniczyły setki zainteresowanych podmiotów reprezentujących najróżniejsze sektory i branże. Komisja korzystała z mediów społecznościowych, aby informować obywateli o postępach w negocjacjach. Utworzone w tym celu konto na Twitterze śledziło pod koniec 2016 r. ponad 26,5 tys. osób.

W trakcie negocjacji Komisja nadal korzystała ze wsparcia grupy doradców powołanej w celu zapewnienia unijnym negocjatorom dodatkowej wiedzy eksperckiej. W jej skład wchodzą osoby reprezentujące interesy różnych grup: organizacji zajmujących się ochroną środowiska naturalnego, zdrowia, konsumentów i organizacji pracowników, jak również różnych branż gospodarki.

Po zakończeniu negocjacji

Po uzgodnieniu tekstu transatlantyckiego partnerstwa handlowo-inwestycyjnego proponowany dokument zostanie opublikowany w internecie, a następnie przedłożony do ratyfikacji z zachowaniem odpowiednich procedur.

Eliminowanie zagrożeń dla bezpieczeństwa w UE

W 2016 r. UE podjęła szereg inicjatyw mających pomóc przeciwdziałać zagrożeniu terrorystycznemu zarówno na terenie Unii, jak i poza nią.

Wniosek Komisji dotyczący sprawdzania obywateli UE w odnośnych bazach danych za każdym razem, gdy przekraczają granicę zewnętrzną, był przedmiotem porozumienia politycznego osiągniętego w grudniu przez Parlament i Radę. Systematyczne kontrole obywateli państw trzecich już są obowiązkowe.

W styczniu otwarto Europejskie Centrum ds. Zwalczania Terroryzmu, które mieści się w siedzibie głównej Europolu w Hadze. Jego zadaniem jest przede wszystkim promowanie bardziej skutecznej współpracy operacyjnej i poprawa wymiany informacji związanych z bezpieczeństwem między państwami członkowskimi. Ponadto Komisja przyjęła plan działania dotyczący finansowania terroryzmu, który ma odciąć terrorystom dostęp do ich źródeł dochodu i umożliwić śledzenie ich przepływów finansowych. W grudniu Komisja przyjęła pakiet środków mających wzmocnić zdolność UE w zakresie zwalczania finansowania terroryzmu i przestępczości zorganizowanej. Przedstawione przez Komisję wnioski uzupełnią i ulepszą ramy prawne UE w obszarze prania pieniędzy, nielegalnych przepływów środków pieniężnych i wzajemnego uznawania zamrożenia i konfiskaty aktywów.

W następstwie przyjęcia w 2015 r. dyrektywy w sprawie zapobiegania wykorzystywaniu systemu finansowego do prania pieniędzy lub finansowania terroryzmu Komisja zwiększyła swoje wsparcie dla państw członkowskich na rzecz bardziej wydajnej transpozycji tej dyrektywy do ich prawa krajowego. W lipcu Komisja przyjęła nowy wniosek dotyczący zmiany dyrektywy w sprawie przeciwdziałania praniu pieniędzy w celu ulepszenia ram prawnych UE w następstwie ataków terrorystycznych w roku 2015 i 2016 oraz ujawnienia dokumentów w ramach afery „Panama Papers”. Komisja zwiększyła również wsparcie dla państw członkowskich, aby pomóc im w skuteczniejszej transpozycji czwartej dyrektywy w sprawie przeciwdziałania praniu pieniędzy i rozszerzyła ich uprawnienia w walce z terroryzmem. W lipcu Komisja przyjęła wykaz państw trzecich, w których stwierdzono strategiczne niedociągnięcia w systemach zwalczania prania pieniędzy i przeciwdziałania finansowaniu terroryzmu.

Kolejnym ważnym celem Komisji była praca na rzecz lepszej wymiany informacji, zwłaszcza do celów egzekwowania prawa. Priorytetowo potraktowano egzekwowanie istniejących ram z Prüm (instrument wymiany informacji, który umożliwia zautomatyzowane porównywanie profili DNA, odcisków palców i danych rejestracyjnych pojazdów) i zaproponowano przepisy usprawniające wymianę informacji na temat wyroków skazujących za pośrednictwem europejskiego systemu przekazywania informacji z rejestrów karnych.

W lipcu przyjęto dyrektywę UE w sprawie danych dotyczących przelotu pasażera. Dyrektywa ta nakłada na przewoźników lotniczych obowiązek przekazywania danych na temat pasażerów lotów międzynarodowych państwom członkowskim będącym miejscem przylotu lub odlotu. Dane takie będą analizowane i wykorzystywane do celów zwalczania poważnych przestępstw i terroryzmu. Komisja rozpoczęła współpracę z państwami członkowskimi nad szybkim wdrożeniem tej dyrektywy.

Ostateczne przyjęcie zmienionego rozporządzenia w sprawie Europolu miało miejsce jesienią 2016 r. Zwiększa ono odpowiedzialność Europolu, jego skuteczność i wydajność oraz zapewnia kontrolę jego działalności przez Parlament Europejski, wraz z parlamentami narodowymi.

Zorganizowane w grudniu forum UE poświęcone internetowi było okazją do połączenia wysiłków tego sektora oraz organów egzekwowania prawa na rzecz zwalczania treści terrorystycznych w internecie przy zaangażowaniu społeczeństwa obywatelskiego w opracowanie bardziej skutecznych alternatywnych przesłań przeciwdziałających terroryzmowi. Unijna jednostka ds. zgłaszania podejrzanych treści w internecie ustanowiona przy Europolu pomaga ograniczać ilość treści terrorystycznych w internecie.

Centrum doskonałości w ramach sieci upowszechniania wiedzy o radykalizacji postaw stworzono w celu zapewnienia praktykom większego wsparcia i w celu świadczenia państwom członkowskim i państwom trzecim usług wsparcia dostosowanych do potrzeb.

We wrześniu Komisja przyjęła komunikat w sprawie poprawy bezpieczeństwa w mobilnym świecie. W listopadzie przedstawiła wniosek dotyczący utworzenia unijnego systemu informacji o podróży oraz zezwoleń na podróż, by móc ustalić, czy wszyscy obywatele państw trzecich zwolnieni z obowiązku wizowego spełniają warunki, by podróżować w strefie Schengen, i czy taka podróż nie stwarza zagrożenia w zakresie bezpieczeństwa lub migracji. System ten przyczyni się do bardziej wydajnego zarządzania granicami zewnętrznymi UE i poprawy bezpieczeństwa wewnętrznego, ułatwiając jednocześnie legalne przekraczanie granic strefy Schengen.

Komisja stawia sobie za cel ochronę mniejszości i walkę z rosnącą falą rasizmu i ksenofobii. W tym celu w maju osiągnęła porozumienie z serwisami Facebook, YouTube, Twitter i firmą Microsoft w sprawie kodeksu postępowania, by przeciwdziałać szerzeniu się nielegalnej mowy nienawiści w internecie.

W kwietniu Komisja przystąpiła do prac nad stworzeniem skutecznej unii bezpieczeństwa, która wyszłaby naprzeciw potrzebie stosowania wspólnego podejścia do zagrożeń ponadnarodowych. W grudniu Komisja przedstawiła trzecie sprawozdanie z postępu prac w zakresie unii bezpieczeństwa, w którym omówiła nowy pakiet w sprawie zapobiegania finansowaniu terroryzmu. Stanowi on ważny krok w eliminowaniu źródeł finansowania, które utrzymują terroryzm. W swoim sprawozdaniu Komisja pozytywnie odniosła się do faktu przyjęcia szeregu wniosków dotyczących zwiększenia skuteczności i wydajności Systemu Informacyjnego Schengen. Zwróciła ponadto uwagę na znaczne postępy w zakresie kluczowych wniosków ustawodawczych UE w sprawie zwalczania terroryzmu i przestępczości zorganizowanej na granicach UE. Parlament i Rada osiągnęły porozumienie polityczne dotyczące dyrektywy w sprawie zwalczania terroryzmu, przeglądu dyrektywy o broni palnej i kodeksu granicznego Schengen, by umożliwić systematyczne kontrole obywateli UE.

Utrzymanie praworządności

W ciągu roku Komisja dążyła do promowania praworządności i zapewnienia jej poszanowania w Unii Europejskiej.

Ponadto Komisja w dalszym ciągu zachęcała państwa członkowskie do poprawy jakości, niezależności i skuteczności ich krajowych systemów wymiaru sprawiedliwości, gdyż takie systemy – o ile działają skutecznie – wspierają wzrost gospodarczy i bronią praw podstawowych. Komisja ustanowiła tablicę wyników wymiaru sprawiedliwości na 2016 r., z której wynika, że pomimo ogólnej pozytywnej tendencji niektóre państwa członkowskie nadal borykają się ze szczególnymi problemami w tym obszarze.

W lipcu Komisja przyjęła zalecenie w sprawie praworządności w związku z sytuacją w Polsce, w którym wyraziła swoje obawy i zaleciła, w jaki sposób można rozwiązać tę sytuację. Komisja uznała, że istnieje systemowe zagrożenie praworządności w Polsce, oceniła ogólną sytuację w tym zakresie i stwierdziła, że nadal istnieje szereg powodów do zaniepokojenia. W grudniu Komisja skierowała do władz polskich dalsze konkretne zalecenia dotyczące rozwiązania tej sytuacji.

Wymiar sprawiedliwości w sprawach karnych

Poprawa w zakresie praw procesowych i współpracy sądowej

Parlament i Rada przyjęły trzy nowe dyrektywy w sprawie praw procesowych podejrzanych i oskarżonych:

• dyrektywę Parlamentu Europejskiego i Rady w sprawie wzmocnienia określonych aspektów domniemania niewinności i prawa do obecności na rozprawie w postępowaniu karnym;
• dyrektywę w sprawie gwarancji procesowych dla dzieci będących podejrzanymi lub oskarżonymi w postępowaniu karnym;
• dyrektywę w sprawie tymczasowej pomocy prawnej dla podejrzanych lub oskarżonych, którzy zostali pozbawieni wolności, oraz w sprawie pomocy prawnej w ramach postępowania dotyczącego europejskiego nakazu aresztowania.

W odniesieniu do współpracy sądowej w dziedzinie prawa karnego UE zakończyła przegląd Porozumienia między Unią Europejską a Stanami Zjednoczonymi o wzajemnej pomocy prawnej z 2010 r., uzgadniając działania mające poprawić współpracę i nadać jej szybsze tempo.

Ponadto państwa członkowskie uzgodniły rozpoczęcie prac nad poprawą dostępu do dowodów cyfrowych w dochodzeniach, opierając się na przyjętych w czerwcu konkluzjach Rady o usprawnieniu wymiaru sprawiedliwości w sprawach karnych w cyberprzestrzeni.

Wymiar sprawiedliwości w sprawach cywilnych

Uproszczenie prawa rodzinnego i cywilnego

W 2016 r. UE przyjęła ustawodawstwo, by pomóc parom międzynarodowym w zarządzaniu swoim majątkiem i jego podziale w przypadku rozwodu lub śmierci jednego ze współmałżonków.

UE przyjęła także ustawodawstwo upraszczające obieg niektórych poświadczonych dokumentów między państwami członkowskimi. Nie będzie już konieczne przystawianie pieczęci apostille na poświadczonych dokumentach, takich jak akt urodzenia, a proces uzyskiwania poświadczonych kopii i tłumaczeń zostanie uproszczony.

Komisja Europejska zaproponowała zmiany przepisów UE w celu lepszej ochrony dzieci w kontekście sporów z zakresu transgranicznej odpowiedzialności rodzicielskiej dotyczących prawa do opieki, prawa do kontaktów z dzieckiem oraz przypadków uprowadzenia dziecka. Nowe przepisy pomogą przyspieszyć postępowania sądowe i administracyjne oraz zapewnią, aby interes dziecka był zawsze brany pod uwagę.

Komisja przedstawiła również wniosek ustawodawczy w sprawie wczesnej restrukturyzacji i drugiej szansy oraz innych kwestii związanych z niewypłacalnością. Inicjatywa ta – stworzona na podstawie krajowych systemów – ma za zadanie zlikwidować najważniejsze bariery utrudniające swobodny przepływ kapitału.

Poprawa przepisów dotyczących ładu korporacyjnego

W 2016 r. w wyniku negocjacji prowadzonych między Parlamentem i Radą na temat przeglądu dyrektywy o prawach akcjonariuszy osiągnięto porozumienie polityczne, które nadal będzie musiało zostać formalnie zatwierdzone przez te dwie instytucje.

Jeśli chodzi o instytucje kredytowe i firmy inwestycyjne, Komisja oceniła przepisy dotyczące wynagrodzeń zawarte w dyrektywie w sprawie wymogów kapitałowych i przyjęła poprawkę uwzględniającą zastrzeżenia dotyczące proporcjonalności, sformułowane w następstwie oceny przepisów.

Prawa podstawowe i systemy sądowe

Obrona praw podstawowych UE

W maju Komisja opublikowała „Sprawozdanie ze stosowania Karty praw podstawowych UE za 2015 r.”, w którym podkreśliła, w jaki sposób uwzględniała i promowała prawa podstawowe w swoich pracach nad polityką i ustawodawstwem.

W swoim sprawozdaniu Komisja skupiła się na omówieniu pierwszego dorocznego seminarium w sprawie praw podstawowych, poświęconego tematowi: „Tolerancja i wzajemny szacunek: zapobieganie i zwalczanie nienawiści na tle antysemickim i antymuzułmańskim w Europie”. Seminarium zaowocowało sporządzeniem wykazu konkretnych działań w obszarze zwalczania rasizmu, ksenofobii, mowy nienawiści i przestępstw z nienawiści oraz promowania tolerancji, różnorodności i niedyskryminacji.

Tematem drugiego dorocznego seminarium na temat praw podstawowych był „Pluralizm mediów a demokracja”. W jego wyniku Komisja określiła działania następcze mające chronić media przed presją polityczną i zagwarantować ich niezależność finansową, wspierać ochronę dziennikarzy, którzy spotykają się z pogróżkami i mową nienawiści, oraz monitorować wolność wypowiedzi w państwach członkowskich.

Poprawa ochrony danych

W kwietniu 2016 r. przyjęto pakiet reformy ochrony danych, który zacznie obowiązywać w 2018 r. Ogólne rozporządzenie o ochronie danych znacząco wzmacnia prawa podstawowe obywateli w epoce cyfrowej i ułatwia prowadzenie działalności gospodarczej dzięki uproszczeniu przepisów dotyczących przedsiębiorstw na jednolitym rynku treści cyfrowych. Dzięki przyjęciu jednego aktu prawnego zniesione zostanie obecne rozdrobnienie i kosztowne obciążenia administracyjne, co przyniesie przedsiębiorstwom oszczędności. Ponadto dyrektywa o ochronie danych dla sektora policji i wymiaru sprawiedliwości w sprawach karnych zapewni konsekwentnie wysoki poziom ochrony danych i tym samym ułatwi wymianę informacji i współpracę między organami policyjnymi i sądowymi państw członkowskich.

Ochrona danych osobowych obywateli UE w momencie przekazywania tych danych amerykańskim organom ścigania

W czerwcu UE i Stany Zjednoczone podpisały umowę parasolową w sprawie ochrony danych. Ustanawia ona wysokie normy ochrony danych osobowych przekazywanych organom ścigania. W grudniu Parlament Europejski wydał zgodę na zawarcie tej umowy.

Bezpieczniejsze przekazywanie danych między UE i Stanami Zjednoczonymi

W lipcu Komisja przyjęła decyzję wdrażającą Tarczę Prywatności UE–USA, która umożliwia bezpieczne przekazywanie danych osobowych z UE do przedsiębiorstw w Stanach Zjednoczonych. Tarcza Prywatności nakłada rygorystyczne obowiązki na przedsiębiorstwa przetwarzające dane, wprowadza wyraźne zabezpieczenia i wymogi w zakresie przejrzystości regulujące dostęp administracji rządowej USA do danych i wprowadza skuteczną ochronę praw osób fizycznych i wspólny mechanizm corocznego przeglądu.

Prawa konsumentów

Coraz lepsze przestrzeganie przepisów o ochronie konsumentów w świecie internetu

Komisja przedstawiła wniosek w sprawie przeglądu rozporządzenia w sprawie współpracy w dziedzinie ochrony konsumentów, by dostosować ochronę konsumentów do tempa zmian zachodzących w świecie internetu. Europejskie Centra Konsumenckie systematycznie informują organy ścigania o kluczowych kwestiach dotyczących konsumentów.

Podczas czerwcowego trójstronnego szczytu poświęconego bezpieczeństwu produktów, w którym uczestniczyli przedstawiciele UE, Chin i Stanów Zjednoczonych, postanowiono wzmocnić współpracę w zakresie bezpieczeństwa produktów, zwłaszcza produktów sprzedawanych przez internet.

Nowe narzędzie internetowe służące rozwiązywaniu sporów

W 2016 r. Komisja Europejska uruchomiła platformę internetowego rozstrzygania sporów. Ułatwia ona pozasądowe rozstrzyganie sporów internetowych między konsumentami w UE i przedsiębiorstwami handlowymi prowadzącymi sklepy internetowe.

Dbanie o bezpieczeństwo konsumentów w UE

System RAPEX umożliwia szybką wymianę informacji na poziomie UE na temat produktów niebezpiecznych znalezionych na rynku oraz działań podjętych, aby zapobiec dotarciu tych produktów do konsumentów. W 2016 r. przekazano 2126 ostrzeżeń o produktach niebezpiecznych między 31 krajowymi organami w UE uczestniczącymi w systemie i Komisją Europejską. Oznacza to niewielki wzrost w stosunku do liczby ostrzeżeń w 2015 r. (2072). Ostrzeżenia te dotyczyły głównie produktów stwarzających ryzyko urazów (np. pojazdy silnikowe) lub niosących zagrożenie chemiczne (np. zabawki zawierające ftalany).

Ochrona konsumentów przed wprowadzającymi w błąd lub agresywnymi praktykami handlowymi

By zapewnić organom ścigania odpowiednie narzędzia pozwalające lepiej chronić konsumentów w świecie internetowym i poza nim, Komisja przyjęła zaktualizowaną wersję wytycznych z 2009 r. dotyczących stosowania dyrektywy w sprawie nieuczciwych praktyk handlowych. Dokument ten ma za zadanie ułatwić stosowanie dyrektywy.

Równouprawnienie płci

Promowanie równości płci

W grudniu 2015 r. Komisja opublikowała dokument pt. „Strategiczne zaangażowanie na rzecz równości płci”, by nadać kształt polityce Komisji dotyczącej równouprawnienia płci do 2019 r. W czerwcu 2016 r. Rada przyjęła konkluzje w sprawie strategicznego zaangażowania Komisji.

W marcu Komisja przedstawiła także wniosek w sprawie przystąpienia UE do Konwencji Rady Europy w sprawie zapobiegania i zwalczania przemocy wobec kobiet i przemocy domowej, w której określono prawnie wiążące normy dotyczące zapobiegania przemocy, ochrony ofiar i karania jej sprawców.

Opracowanie działań na rzecz równouprawnienia płci

W „Sprawozdaniu na temat równości kobiet i mężczyzn za 2015 r.” wskazano pewne postępy w zatrudnieniu i podejmowaniu decyzji. Nadal jednak istnieją znaczne dysproporcje między płciami pod względem wysokości zarobków i świadczeń emerytalnych.

Komisja zaangażowana jest w rozwiązanie problemów dotyczących równowagi między życiem zawodowym a prywatnym. Zapewnienie takiej równowagi przyczyni się do lepszego podziału obowiązków rodzinnych między kobietami i mężczyznami, do wzmocnienia równouprawnienia płci, zmniejszenia dysproporcji w wynagrodzeniach i emeryturach, rozwiązania problemów demograficznych w UE i umożliwienia przedsiębiorstwom czerpania pełnych korzyści ze wszystkich dostępnych zdolności.

W 2016 r. Komisja przyznała finansowanie dla działań uświadamiających i edukacyjnych, by zapobiegać przemocy wobec kobiet i zwalczać to zjawisko. Działania te mają być realizowane przez władze krajowe.

Zwalczanie dyskryminacji

Komisja przystąpiła do wdrażania szeregu działań mających poprawić sytuację pod względem równości lesbijek, gejów, osób biseksualnych, transpłciowych i interseksualnych, w tym działań w takich obszarach, jak niedyskryminacja, edukacja, zdrowie, przestępstwo z nienawiści i mowa nienawiści.

W sprawozdaniu w sprawie Romów za 2016 r. ujawniono poważne problemy, takie jak segregacja w mieszkalnictwie i edukacji oraz przymusowe eksmisje Romów.

Prawa osób niepełnosprawnych

Około 80 mln osób w UE posiada pewien stopień niepełnosprawności. Przyjęcie europejskiego aktu w sprawie dostępności, na temat którego Parlament i Rada rozpoczęły debatę w 2016 r., poprawiłoby dostępność produktów i usług takich, jak usługi telefonii komórkowych, usługi transportowe i bankowe. W październiku Parlament i Rada formalnie przyjęły pierwsze ogólnoeuropejskie przepisy w celu stworzenia stron internetowych i aplikacji mobilnych organów sektora publicznego, które byłyby dostępne dla osób niewidomych, niesłyszących i niedosłyszących. Organy sektora publicznego obejmują władze państwowe, regionalne i lokalne, a także podmioty prawa publicznego, takie jak szpitale publiczne, uczelnie wyższe i biblioteki. W ramach wrześniowego pakietu dotyczącego praw autorskich Komisja zaproponowała przepisy dotyczące wdrożenia Traktatu z Marrakeszu w sprawie ułatwienia dostępu do opublikowanych utworów drukowanych osobom niewidomym i słabowidzącym oraz osobom z niepełnosprawnościami uniemożliwiającymi zapoznawanie się z drukiem.

By umożliwić osobom niepełnosprawnym łatwiejsze podróżowanie między państwami członkowskimi, UE podjęła inicjatywę pod nazwą europejska karta osoby niepełnosprawnej. Karta zapewni równy dostęp do niektórych konkretnych korzyści, głównie w obszarze kultury, sportu, rekreacji i transportu, na podstawie systemu wzajemnego uznawania.

Rozwiązanie problemu handlu ludźmi

W maju Komisja przedstawiła swoje pierwsze sprawozdanie na temat postępów w dziedzinie zwalczania handlu ludźmi. Ma to duże znaczenie dla zwiększenia liczby dochodzeń i postępowań karnych, ustanowienia odpowiednich mechanizmów służących wczesnej identyfikacji i ochronie ofiar oraz udoskonalenia środków zapobiegających handlowi ludźmi.

Komisja opublikowała badanie na temat aspektu płci w kontekście handlu ludźmi, zgodnie z wymogami ram prawnych i politycznych UE.

Komisja pogłębi wiedzę na temat aspektów płci w kontekście handlu ludźmi, w tym na temat związanych z płcią konsekwencji różnych form handlu ludźmi i potencjalnych różnic dotyczących narażenia mężczyzn i kobiet na bycie ofiarą handlu ludźmi, a także konsekwencji tych różnic. Jej konkretne cele i zadania mają dotyczyć: aspektu płci w kontekście narażenia, rekrutacji i skutków handlu ludźmi; kwestii płci związanych z handlarzami ludźmi i osobami kreującymi popyt; oraz analizy przepisów prawnych i założeń polityki sformułowanych w odpowiedzi na handel ludźmi z uwzględnieniem aspektu płci.

Europejski program w zakresie migracji

W 2016 r. Komisja Europejska kontynuowała prace związane z Europejskim programem w zakresie migracji, proponując środki mające pomóc w radzeniu sobie z pilnymi wyzwaniami wynikającymi z trwającego kryzysu migracyjnego i uchodźczego. Starała się ona także wyposażyć UE w narzędzia umożliwiające lepsze zarządzanie migracją w perspektywie średnio- i długoterminowej w takich dziedzinach, jak nielegalna migracja, granice, azyl i legalna migracja.

Ochrona osób potrzebujących ochrony międzynarodowej

W kwietniu Komisja opublikowała komunikat przedstawiający opcje reformy obowiązujących przepisów UE w zakresie migracji i azylu.

Na podstawie otrzymanych odpowiedzi w maju Komisja przedstawiła pierwszy pakiet wniosków legislacyjnych w sprawie reformy jednego z elementów wspólnego europejskiego systemu azylowego. Nowe przepisy miały na celu reformę systemu dublińskiego określającego, które państwo członkowskie odpowiada za wniosek o udzielenie azylu. Jednocześnie Komisja zaproponowała przekształcenie Europejskiego Urzędu Wsparcia w dziedzinie Azylu w pełnoprawną Agencję Unii Europejskiej ds. Azylu, która ułatwi wdrażanie i usprawni funkcjonowanie wspólnego europejskiego systemu azylowego.

W lipcu Komisja uzupełniła proponowany przegląd wspólnego europejskiego systemu azylowego o drugi pakiet wniosków zmieniających trzy pozostałe elementy prawodawstwa regulującego unijny system azylowy. Reformy te upraszczają, skracają i czynią bardziej przejrzystymi procedury azylowe. Ustanawiają sprawiedliwszą i skuteczniejszą unijną procedurę rozpatrywania wniosków o udzielenie azylu – elastyczną w przypadku osób najbardziej pokrzywdzonych, ale restrykcyjną w przypadku tych, którzy chcą jej nadużyć. Reformy umożliwią również szybką identyfikację osób, które rzeczywiście potrzebują ochrony międzynarodowej – oferując im ochronę tak długo, jak jej potrzebują – a także odsyłanie tych osób, które nie mają prawa do otrzymania ochrony w UE. Reformy zagwarantują również, że osoby ubiegające się o azyl, bez względu na to, dokąd przybędą, będą mogły korzystać z takich samych, godnych warunków przyjmowania.

W grudniu Komisja przyjęła czwarte zalecenie w sprawie konkretnych środków, które Grecja powinna podjąć w celu pełnego wdrożenia norm w dziedzinie azylu zgodnie z rozporządzeniem dublińskim. W zaleceniu zauważono, że pomimo trudnej sytuacji Grecja poczyniła znaczne postępy we wdrażaniu podstawowych struktur instytucjonalnych i prawnych niezbędnych dla prawidłowego funkcjonowania systemu azylowego i istnieją duże szanse na to, że w najbliższej przyszłości zostanie wdrożony w pełni funkcjonujący system azylowy. W związku z tym zalecono, aby odsyłanie do Grecji na mocy rozporządzenia dublińskiego było po 15 marca 2017 r. wznawiane stopniowo, w oparciu o indywidualne gwarancje dla każdego wnioskodawcy i z wyłączeniem wrażliwych grup migrantów. Ma to na celu wsparcie działań w zakresie relokacji oraz przywrócenie pełnego funkcjonowania systemu dublińskiego jako kluczowego elementu powrotu do normalnego funkcjonowania strefy Schengen, a także stworzenie warunków dla przyszłej reformy systemu.

Przesiedlenia i relokacja

W marcu i październiku Rada Europejska wezwała do przyspieszenia procesu wdrażania relokacji, aby zmniejszyć ogromną presję na Grecję i Włochy.

Tymczasowy mechanizm relokacji w sytuacjach nadzwyczajnych ustanowiony został w 2015 r., przy czym państwa członkowskie zobowiązały się do relokacji 98 255 osób z Włoch i Grecji do września 2017 r. Państwa członkowskie uzgodniły również, że w 2015 r. przesiedlą spoza Unii Europejskiej ponad 22 tys. osób w sposób oczywisty wymagających ochrony międzynarodowej.

Do końca 2016 r. relokowanych zostało 9602 uchodźców – 7198 z Grecji i 2404 z Włoch – do 24 uczest­niczących w programie państw. Ponadto do początku grudnia prawie 14 tys. osób umożliwiono bezpieczny i legalny wjazd do UE poprzez przesiedlenie z 21 państw.

W marcu członkowie Rady Europejskiej i przedstawiciele Turcji uzgodnili położenie kresu nielegalnej migracji z Turcji do UE i zastąpienie jej legalnymi mechanizmami przesiedlania uchodźców do Unii Europejskiej. Uzgodniono także treść oświadczenia UE–Turcja, w którym zapowiedziano między innymi, że wszyscy nowi nielegalni migranci lub osoby ubiegające się o azyl, przeprawiające się z Turcji na wyspy greckie, będą odsyłane do Turcji po przeprowadzeniu indywidualnej oceny ich wniosków o udzielenie azylu zgodnie z prawem międzynarodowym i unijnym i pod warunkiem, że otrzymają one ochronę w Turcji. Ponadto odesłanie każdego obywatela Syrii z wysp greckich do Turcji kompensowane będzie przesiedleniem innego Syryjczyka bezpośrednio z Turcji do UE. Do końca roku na podstawie tego przepisu przesiedlono z Turcji 2672 syryjskich uchodźców.

We wrześniu Komisja powiadomiła o gwałtownym spadku liczby osób przeprawiających się nielegalnie przez Morze Egejskie lub tracących podczas takiej przeprawy życie. Od czerwca przybywało dziennie średnio 80 osób, natomiast w październiku 2015 r. w ciągu jednego dnia było to ponad 10 tys. osób.

Komisja współpracowała z Grecją i Włochami przy opracowywaniu procedur koniecznych do ułatwienia relokacji, w tym odpowiedniej kontroli bezpieczeństwa kandydatów do relokacji, dokonywanej przy wsparciu Europejskiej Agencji Straży Granicznej i Przybrzeżnej oraz Europolu. Zarówno dla Grecji, jak i dla Włoch zatwierdzony został w czerwcu 2016 r. protokół dotyczący relokacji. Podpisały się pod nim wszystkie państwa członkowskie UE, Wysoki Komisarz Narodów Zjednoczonych ds. Uchodźców, Międzynarodowa Organizacja ds. Migracji oraz Europejski Urząd Wsparcia w dziedzinie Azylu.

Powroty i readmisja

Jako część pakietu „Reforma wspólnego europejskiego systemu azylowego” Komisja zaproponowała wzmocnienie unijnej bazy danych odcisków palców do identyfikacji osób ubiegających się o azyl oraz nielegalnie przekraczających granice. Wniosek umożliwi państwom członkowskim przechowywanie i wyszukiwanie danych dotyczących obywateli państw trzecich lub bezpaństwowców, którzy nie ubiegają się o ochronę międzynarodową, a przebywają nielegalnie w UE. Nowe rozporządzenie w sprawie Europejskiej Straży Granicznej i Przybrzeżnej umocniło rolę Agencji we wspieraniu państw członkowskich w trakcie operacji powrotowych. Ponadto Rada przyjęła wniosek Komisji w sprawie europejskiego dokumentu podróży, wprowadzający jednolity format tego dokumentu z ulepszonymi zabezpieczeniami, mający na celu ułatwienie powrotu obywateli państw trzecich nielegalnie przebywających na terytorium UE.

W ramach mechanizmu oceny Schengen, w latach 2015–2016 Komisja, wraz z ekspertami z państw Schengen, oceniła systemy powrotów w 10 państwach członkowskich UE oraz państwach stowarzyszonych. Przyjęła sześć sprawozdań z oceny i wydała zalecenia dla Rady mające na celu wyeliminowanie niedociągnięć wykrytych w krajowych systemach powrotów.

Poprawa działania systemów powrotów i readmisji jest również jednym z kluczowych celów nowych ram partnerstwa w zakresie współpracy z poszczególnymi krajami pochodzenia lub tranzytu, zainicjowanych przez Komisję w czerwcu 2016 r., aby zająć się przyczynami nielegalnej migracji i lepiej zarządzać migracją we współpracy z krajami spoza UE. (Więcej informacji na temat ram partnerstwa znajduje się w rozdziale 9).

Walka z przemytem migrantów

W lutym powołano przy Europolu Europejskie Centrum Zwalczania Przemytu Migrantów. Osiągnięto także porozumienie w sprawie ściślejszej współpracy operacyjnej pomiędzy Europejską Agencją Straży Granicznej i Przybrzeżnej a Europolem. Obejmuje ono wymianę danych osobowych zebranych z dobrowolnych rozmów z migrantami objętymi wspólnymi operacjami koordynowanymi przez Europejską Agencję Straży Granicznej i Przybrzeżnej. Celem jest lepsze prowadzenie dochodzeń w sprawie przemytników.

Ratowanie życia na morzu i wdrażanie podejścia „Hotspot”

Europejska Agencja Straży Granicznej i Przybrzeżnej

W 2016 r. Europejska Agencja Straży Granicznej i Przybrzeżnej przyczyniła się do uratowania ponad 169 tys. osób tylko w środkowej części basenu Morza Śródziemnego.

Do końca 2016 r. Europejska Straż Graniczna i Przybrzeżna miała ponad 1550 funkcjonariuszy oddelegowanych do wspierania państw członkowskich na granicach zewnętrznych, w uzupełnieniu do istniejącego potencjału krajowych straży granicznych liczących ponad 100 tys. funkcjonariuszy.

W oparciu o wniosek z grudnia 2015 r. w czerwcu 2016 r. osiągnięto porozumienie polityczne w sprawie rozporządzenia dotyczącego Europejskiej Straży Granicznej i Przybrzeżnej, które weszło w życie w październiku. Europejska Straż Graniczna i Przybrzeżna składa się z dwóch filarów – wzmocnionej Europejskiej Agencji Straży Granicznej i Przybrzeżnej, utworzonej z agencji Frontex i z organów odpowiedzialnych w państwach członkowskich za zarządzanie granicami, w tym straży przybrzeżnej w zakresie, w jakim uczestniczy ona w kontroli granic.

W ramach nowego mandatu rola Agencji i jej działania zostały znacznie rozszerzone. Od października poczyniono realne postępy w działaniach mających na celu zapewnienie pełnej operacyjności nowej Agencji, m.in. ustanowiono obowiązkowe rezerwy szybkiego reagowania w postaci funkcjonariuszy straży granicznej i zapewniono odpowiedni sprzęt, a także stworzono nowe rezerwy dla zespołów interwencyjnych odpowiedzialnych za powroty. Rezerwy te mogą zostać uruchomione w celu wsparcia państw członkowskich, które są bezpośrednio odpowiedzialne za wzmocnienie kontroli na granicach zewnętrznych.

Hotspoty

W ramach wysiłków na rzecz przeciwdziałania kryzysowi migracyjnemu w Grecji i we Włoszech kontynuowano wdrażanie podejścia „Hotspot”. Operacyjne i finansowe wsparcie zapewniane było przez UE i właściwe agencje europejskie (Europejski Urząd Wsparcia w dziedzinie Azylu, Europejską Agencję Straży Granicznej i Przybrzeżnej oraz Europol), w tym poprzez oddelegowywanie ekspertów z państw członkowskich oraz zaproszonych funkcjonariuszy.

Hotspoty są punktami przyjmowania migrantów znajdującymi się w najbardziej dotkniętych państwach członkowskich, takich jak Włochy i Grecja, w kluczowych miejscach, do których migranci przybywają, gdzie są identyfikowani, rejestrowani i poddawani odpowiednim procedurom. Praca hotspotów i procedura relokacji obejmują również zintegrowane i systematyczne kontrole bezpieczeństwa i wymagają zachowania odpowiednich warunków przyjmowania, tak aby uniknąć przepełnienia, ze zwróceniem szczególnej uwagi na słabsze grupy, w tym dzieci.

Wdrażanie podejścia „Hotspot” jest w dużej mierze obowiązkiem zainteresowanego państwa członkowskiego. Niemniej jednak od marca 2016 r. pracownicy Europolu mają przeprowadzić dodatkowe kontrole bezpieczeństwa w hotspotach w Grecji. Aby wzmocnić proces zapewniania bezpieczeństwa na granicach zewnętrznych, Europol utworzył pulę 116 zaproszonych funkcjonariuszy – ekspertów oddelegowanych przez krajowe służby – do wspierania państw członkowskich w potrzebie. Dwie pierwsze grupy zaproszonych funkcjonariuszy rozmieszczono w hotspotach w Grecji w celu wsparcia pracowników Europolu. W 2016 r. operacyjnych było pięć hotspotów w Grecji i cztery we Włoszech, przy czym podobne funkcje pełnią inne porty we Włoszech, do których docierają łodzie z migrantami.

Skuteczniejsza kontrola zewnętrznych granic UE

Powrót do strefy Schengen – plan działania

W marcu Komisja przedstawiła szczegółowy plan działania zawierający konkretne kroki niezbędne do przywrócenia normalnego funkcjonowania strefy Schengen, jako że system został bardzo dobrze przetestowany w związku z kryzysem migracyjnym i uchodźczym.

Ze względu na dużą liczbę nielegalnych migrantów i osób ubiegających się o azyl przybywających do Grecji zewnętrzne granice UE w tym kraju poddane zostały ogromnej presji, co ujawniło poważne niedociągnięcia i miało konsekwencje dla całej strefy Schengen. W związku z tym poproszono Grecję o przyjęcie i wdrożenie planu działania w odpowiedzi na zalecenia Rady i Komisji, podczas gdy inne państwa członkowskie wezwane zostały do wzięcia na siebie odpowiedzialności i zapewnienia Grecji natychmiastowego wsparcia.

W maju Rada przyjęła zalecenie dla Austrii, Danii, Niemiec, Szwecji i Norwegii, zezwalające na tymczasowe kontrole na granicach wewnętrznych. Pomimo stopniowej stabilizacji ogólnej sytuacji w strefie Schengen, w listopadzie Komisja zaleciła Radzie, aby państwa te mogły utrzymać kontrole na granicach wewnętrznych, na ściśle określonych warunkach i przez ograniczony okres.

Pakiet „Inteligentne granice”

W kwietniu Komisja zaproponowała pakiet dotyczący inteligentnych granic, aby unowocześnić zarządzanie zewnętrznymi granicami strefy Schengen, a także aby pomóc państwom członkowskim poradzić sobie z rosnącym napływem podróżujących, przy jednoczesnym wsparciu walki z terroryzmem i poważnymi przestępstwami.

Najważniejszym elementem pakietu jest ustanowienie systemu wjazdu/wyjazdu w celu modernizacji kontroli granicznych i zapewnienia straży granicznej dokładnych i zautomatyzowanych informacji podczas kontroli. System umożliwia również dostęp do wyznaczonych krajowych organów ochrony porządku publicznego i do Europolu, aby ułatwić zapobieganie, wykrywanie i prowadzenie dochodzeń w sprawach przestępstw terrorystycznych i innych poważnych przestępstw kryminalnych.

W tym samym czasie Komisja zaproponowała wydanie komunikatu w sprawie sprawniejszych i bardziej inteligentnych systemów informacyjnych do celów zarządzania granicami i zapewnienia bezpieczeństwa, w którym określono działania służące poprawie funkcjonowania i interoperacyjności istniejących systemów informacyjnych i potencjalnych nowych systemów z myślą o wyeliminowaniu luk informacyjnych.

W listopadzie Komisja zaproponowała stworzenie unijnego systemu informacji o podróży oraz zezwoleń na podróż, aby wzmocnić kontrole bezpieczeństwa podróżnych zwolnionych z obowiązku wizowego.

W grudniu Komisja zaproponowała zwiększenie efektywności operacyjnej i skuteczności Systemu Informacyjnego Schengen, aby wzmocnić zdolność systemu do zwalczania terroryzmu i przestępczości transgranicznej, poprawić zarządzanie granicami i migracją oraz zapewnić skuteczną wymianę informacji między państwami członkowskimi w celu zwiększenia bezpieczeństwa obywateli UE.

Cotygodniowe wideokonferencje przywódców Bałkanów Zachodnich

Cotygodniowe wideokonferencje przywódców Bałkanów Zachodnich doprowadziły do silnej koordynacji i lepszej wymiany informacji pomiędzy państwami członkowskimi UE i ich bliskimi sąsiadami na ważnym szlaku migracyjnym.

Usprawnienia legalnych kanałów migracji

Wniosek w sprawie zmiany systemu niebieskiej karty, przedstawiony przez Komisję w czerwcu, ma na celu zwiększenie zdolności UE do przyciągania i zatrzymywania wysoko wykwalifikowanych pracowników w celu podniesienia konkurencyjności jej gospodarki oraz poradzenia sobie z wyzwaniami demograficznymi. Posiadacze niebieskiej karty będą mieli bardziej elastyczny dostęp do miejsc pracy wymagających wysokich kwalifikacji w całej UE, a także możliwość prowadzenia działalności na włas­ny rachunek, niezwłocznego połączenia rodziny i szybszego uzyskania pozwolenia na pobyt długoterminowy w UE.

Integracja obywateli państw trzecich

W dziedzinie integracji Komisja przyjęła w czerwcu plan działania na rzecz integracji obywateli państw trzecich. Ma on na celu wspieranie państw członkowskich w ich wysiłkach na rzecz integracji obywateli państw trzecich. W planie działania ustanowiono wspólne ramy polityczne, które powinny pomóc państwom członkowskim w dalszym rozwijaniu i umacnianiu krajowych polityk integracyjnych. Przedstawiono w nim 50 konkretnych działań w kluczowych obszarach, takich jak integracja przed wyjazdem i przed przybyciem, edukacja, zatrudnienie i szkolenia zawodowe, dostęp do podstawowych usług, aktywne uczestnictwo i włączenie społeczne.

Wizy

W pierwszych miesiącach 2016 r. Komisja przedłożyła wnioski ustawodawcze, aby umieścić Gruzję, Kosowo (użycie tej nazwy nie ma wpływu na stanowiska w sprawie statusu Kosowa i jest zgodne z rezolucją Rady Bezpieczeństwa ONZ 1244 (1999) oraz opinią Międzynarodowego Trybunału Sprawiedliwości w sprawie Deklaracji niepodległości Kosowa), Turcję i Ukrainę w wykazie umożliwiającym bezwizowy wjazd na krótki pobyt, w następstwie pozytywnej oceny planów działania na rzecz liberalizacji reżimu wizowego dla tych krajów. Wnioski dotyczące Kosowa i Turcji przedłożono przy założeniu, że władze Kosowa i Turcji spełnią przed przyjęciem odpowiednich wniosków przez Parlament i Radę wszystkie kryteria wyznaczone w odnośnych planach działania dotyczących liberalizacji w stosunku do nich reżimu wizowego. Komisja przedstawiła również wniosek dotyczący zmiany legislacyjnej mającej na celu wzmocnienie mechanizmu zawieszającego, który umożliwi UE zawieszanie ruchu bezwizowego dla obywateli państw nienależących do UE w przypadku znacznego wzrostu migracji lub zagrożenia dla bezpieczeństwa. Osiągnięto porozumienie polityczne między Parlamentem Europejskim i Radą w sprawie zmienionego mechanizmu zawieszającego i liberalizacji reżimu wizowego dla Gruzji.

W tym samym roku UE podpisała umowy dotyczące zniesienia wiz z Kiribati, Mikronezją, Peru, Tuvalu, Wyspami Marshalla i Wyspami Salomona.

W październiku rozpoczęto negocjacje z Republiką Tunezyjską w sprawie porozumienia upraszczającego procedury wydawania wiz krótkoterminowych i porozumienia ustanawiającego procedury w zakresie readmisji migrantów o nieuregulowanym statusie.

W listopadzie rozpoczęto negocjacje z Jordanią w sprawie ułatwień wizowych i readmisji.

W 2016 r. rząd Kanady ogłosił, że zamierza znieść obowiązek wizowy dla wszystkich obywateli bułgarskich i rumuńskich podróżujących do Kanady od grudnia 2017 r.

Wsparcie finansowe na efektywne zarządzanie migracją

Unia Europejska zwiększyła również wsparcie finansowe dla państw członkowskich na opracowanie wspólnego podejścia do migracji i na skuteczne zarządzanie przepływami migracyjnymi, głównie za pośrednictwem Funduszu Azylu, Migracji i Integracji oraz Funduszu Bezpieczeństwa Wewnętrznego. Transze tych funduszy przeznaczone na udzielanie pomocy w sytuacjach nadzwyczajnych dają UE możliwość szybkiego i elastycznego reagowania na wyzwania w zakresie migracji poprzez udostępnienie dodatkowego finansowania dla państw członkowskich stojących w obliczu ogromnej presji migracyjnej. W marcu Komisja zaproponowała instrument wsparcia w sytuacjach nadzwyczajnych do wykorzystania w obrębie UE, aby zapewnić szybsze i lepiej ukierunkowane reagowanie na poważne kryzysy, w tym pomoc dla państw członkowskich, które muszą poradzić sobie z dużą liczbą uchodźców. Do 2018 r. ok. 700 mln euro z funduszy UE zostanie udostępnione w ramach tego instrumentu za pośrednictwem organizacji partnerskich, takich jak agencje ONZ, Czerwony Krzyż i organizacje pozarządowe. 198 mln euro zostało już przydzielone, w ścisłej konsultacji z władzami greckimi, na projekty realizowane w Grecji.

Ponadto UE zwiększyła w latach 2015–2016 budżet Europejskiego Urzędu Wsparcia w dziedzinie Azylu, Europejskiej Agencji Straży Granicznej i Przybrzeżnej oraz Europolu, wzmacniając ich zdolność do praktycznego reagowania na wyzwania związane z migracją.

Sąsiedztwo UE

Kluczowe znaczenie dla UE mają stosunki z krajami położonymi na południe i na wschód od jej granic. Podstawę tych stosunków stanowi europejska polityka sąsiedztwa, która została zreformowana w 2016 r. Polityka ta umożliwia prawdziwe partnerstwa między UE i sąsiednimi krajami. Fundament tych partnerstw stanowią zasady dobrych rządów, współpraca w kwestiach politycznych, gospodarczych i dotyczących bezpieczeństwa oraz w obszarze polityki migracyjnej.

Państwa sąsiedztwa wschodniego

Polityka UE względem jej wschodnich sąsiadów jest kompleksowa i dostosowana do potrzeb poszczególnych krajów. Ma ona szeroki zakres i koncentruje się na kilku priorytetowych obszarach, jak np. rozwój społeczny i gospodarczy, dobre rządy i efektywność energetyczna. Ma ona również służyć łatwiejszemu nawiązywaniu kontaktów między mieszkańcami obu regionów, w tym dzięki łatwiejszemu podróżowaniu oraz podejmowaniu pracy i studiów.

UE zawarła układy o stowarzyszeniu z Gruzją, Mołdawią i Ukrainą, które przewidują również ustanowienie rozwiniętych i szeroko zakrojonych stref wolnego handlu. Układy z Gruzją i Mołdawią weszły w życie w lipcu. Unia dąży również do zacieśnienia stosunków z Armenią, Azerbejdżanem i Białorusią. Osiągnięto istotne postępy na drodze do porozumienia w sprawie zniesienia obowiązku wizowego dla obywateli Ukrainy i Gruzji podróżujących do UE.

Przez cały rok jednym z priorytetów UE było wspieranie reform politycznych i gospodarczych na Ukrainie. Udzielono temu państwu znacznej pomocy finansowej w ramach Europejskiego Instrumentu Sąsiedztwa (200 mln euro na nowe programy na rzecz przejrzystości i rozliczalności rządów), pomocy humanitarnej (22,4 mln euro) i pomocy makrofinansowej (2,21 mld euro). Między Brukselą i Kijowem toczyły się również rozmowy na temat dostaw gazu.

Unia Europejska w dalszym ciągu naciskała na pokojowe zakończenie konfliktu we wschodniej Ukrainie w drodze pełnego wdrożenia porozumienia mińskiego. UE utrzymała w mocy sankcje wobec Rosji nałożone w związku z bezprawną aneksją Krymu i Sewastopolu oraz destabilizowaniem sytuacji na Ukrainie.

Rosja

Na początku 2016 r. państwa członkowskie UE potwierdziły zasady przewodnie kształtujące stosunek Unii wobec Rosji. Obejmują one pełne wdrożenie porozumienia mińskiego, zacieśnienie stosunków z państwami partnerstwa wschodniego i innymi sąsiednimi krajami, szczególnie w Azji Środkowej, wzmocnienie wewnętrznej odporności UE, wybiórcza współpraca z Rosją w kwestiach istotnych dla UE, takich jak kwestie globalne i polityki zagranicznej, jak również zwiększenie unijnego wsparcia dla społeczeństwa obywatelskiego w Rosji oraz ułatwienie kontaktów między obywatelami UE i Rosji. Ponieważ porozumienie mińskie nie zostało w pełni wdrożone, utrzymano w mocy sankcje, które nałożono na Rosję w 2014 r. w odpowiedzi na rosyjską interwencję na Ukrainie. Dalsze pogorszenie sytuacji pod względem praw człowieka w Rosji oraz rosnące ograniczenia dla społeczeństwa obywatelskiego wciąż stanowiły kwestie priorytetowe w stosunkach z Rosją.

Południowe sąsiedztwo

W przypadku południowego sąsiedztwa UE polityka sąsiedztwa ma wspierać poszczególne kraje w dziedzinach, w które UE może wnieść konkretny i pozytywny wkład.

Szczególną uwagę poświęca się przy tym krajom dotkniętym skutkami kryzysu uchodźczego. Komisja kontynuowała wdrażanie regionalnego funduszu powierniczego Unii Europejskiej w odpowiedzi na kryzys w Syrii oraz uruchomiła inicjatywy w ramach kryzysowego funduszu powierniczego UE dla Afryki w celu uporania się z kryzysem uchodźczym. W wyniku konferencji „Wsparcie dla Syrii i regionu”, która odbyła się w lutym w Londynie, zawarto porozumienia z Jordanią i Libanem mające na celu udzielenie pomocy tym krajom, borykającym się z problemem znacznego napływu uchodźców z Syrii. UE znacznie zwiększyła wymianę handlową z Jordanią, by w ten sposób przyczynić się do tworzenia nowych miejsc pracy w tym kraju, zwłaszcza dla syryjskich uchodźców.

Szczególną uwagę UE poświęciła w 2016 r. Tunezji, wspierając przemiany demokratyczne w tym kraju.

Syria

Kryzys w Syrii również w 2016 r. stanowił jedno z największych wyzwań dla wspólnoty międzynarodowej. UE kontynuowała wysiłki dyplomatyczne i humanitarne w ścisłej współpracy z ONZ i jej specjalnym wysłannikiem ds. Syrii, Staffanem de Misturą. Unia zwiększyła swoją pomoc finansową, która od początku kryzysu w Syrii osiągnęła łączną wartość 9 mld euro. Zaangażowanie UE w pomoc dla Syrii zostało potwierdzone w październiku, kiedy to liderzy UE spotkali się, by omówić sytuację w tym kraju. Wysoka przedstawiciel/wiceprzewodnicząca Federica Mogherini starała się również ułatwić osiągnięcie w regionie porozumienia co do przyszłości Syrii w drodze regionalnej inicjatywy unijnej. Celem inicjatywy jest określenie – wraz z podmiotami z regionu – wspólnej podstawy dla rozwiązań, które należałoby wprowadzić po zakończeniu konfliktu, poprzez zbadanie szans na pojednanie i odbudowę, które należałoby wykorzystać, gdy tylko ustabilizuje się proces przemian politycznych.

Libia

Przez cały rok UE podtrzymywała w pełni swoje zaangażowanie na rzecz Libii i wprowadzenia w tym kraju stabilnego i integrującego systemu demokratycznego, a także wspierała wysiłki mediacyjne podejmowane przez ONZ w ramach tego procesu. UE przeznacza obecnie znaczne środki finansowe na projekty i działania w Libii, które są prowadzone w sześciu obszarach odpowiadających priorytetom współpracy dwustronnej: społeczeństwo obywatelskie, demokratyczne rządy, opieka zdrowotna, młodzież, aktywna postawa obywatelska i integracja społeczno-gospodarcza, migracja i ochrona oraz procesy polityczne, bezpieczeństwo i mediacja.

Bałkany Zachodnie i negocjacje w sprawie rozszerzenia

Proces rozszerzenia UE ma decydujące znaczenie dla stabilności Bałkanów Zachodnich. Działania na rzecz bezpieczeństwa i dobrobytu w krajach Bałkanów Zachodnich stanowią inwestycję w przyszłość regionu i leżą w interesie UE. Bośnia i Hercegowina złożyła formalny wniosek o przyjęcie do UE i Rada podjęła decyzję o uruchomieniu odpowiedniej procedury. Albania, przy wsparciu UE, uchwaliła szereg istotnych ustaw służących zreformowaniu systemu sądownictwa. Powinno to mieć pozytywny wpływ na warunki życiowe w tym kraju i ułatwić Albanii osiągnięcie dalszych postępów na drodze do UE. Unia i Kosowo zawarły układ o stabilizacji i stowarzyszeniu. W byłej Jugosłowiańskiej Republice Macedonii dzięki pośrednictwu UE i innych podmiotów międzynarodowych udało się osiągnąć porozumienie, które umożliwiło bezkonfliktowe i sprawne przeprowadzenie w grudniu wyborów parlamentarnych.

Postępy osiągnięto również w rozmowach między Kosowem a Serbią o normalizacji stosunków między oboma krajami. Jednocześnie kontynuowano negocjacje dotyczące członkostwa w UE zarówno z Czarnogórą, jak i Serbią.

Turcja

W 2016 r. stosunki między UE i Turcją rozwijały się w wielu dziedzinach, zgodnie z ustaleniami na szczycie UE–Turcja w listopadzie 2015 r. Główny punkt stanowiło przy tym zawarte w marcu porozumienie, które dotyczyło zarządzania przepływami migracyjnymi oraz zwalczania przemytnictwa uchodźców i handlu ludźmi. Ustanowiono Instrument Pomocy dla Uchodźców w Turcji, mający wspierać uchodźców z Syrii i przeciążone obozy dla tych uchodźców. W latach 2016–2017 instrument ten dysponuje kwotą 3 mld euro. UE udzieliła wsparcia tureckiej demokracji po nieudanej próbie puczu w lipcu, wzywając następnie władze do przestrzegania najwyższych standardów, jeśli chodzi o rządy prawa i prawa podstawowe.

Europa Zachodnia

Kraje Europy Zachodniej, które nie należą do UE, są z nią ściśle powiązane. Norwegia i Szwajcaria należą do głównych partnerów handlowych i inwestycyjnych Unii, jak również do ważnych partnerów w dziedzinie badań naukowych i innowacji. W przypadku Szwajcarii istnieją jednak nadal pewne nieuregulowane kwestie. Z jednej strony, przegłosowanie w grudniu przez szwajcarski parlament federalny zmian w ustawie o cudzoziemcach stanowiło krok we właściwym kierunku. Z drugiej strony, w dalszym ciągu brakuje porozumienia w sprawie instytucjonalnych ram zarządzania i aktualizacji złożonego systemu porozumień sektorowych, które umożliwiłoby wykorzystanie pełnego potencjału stosunków dwustronnych.

Ameryka Północna

Stany Zjednoczone

Do priorytetów w stosunkach między UE i USA w 2016 r. należały między innymi walka z terroryzmem, wzmocnienie dynamiki wzrostu gospodarczego oraz działania na rzecz rozwiązania globalnego kryzysu uchodźczego. Kwestiom tym poświęcone było lipcowe spotkanie w Warszawie, w którym uczestniczyli prezydent Stanów Zjednoczonych Barack Obama, przewodniczący Rady Europejskiej Donald Tusk i przewodniczący Komisji Europejskiej Jean-Claude Juncker.

Odbyły się kolejne rundy negocjacji dotyczących transatlantyckiego partnerstwa handlowo-inwestycyjnego.

W czerwcu UE i USA podpisały umowę parasolową mającą zapewnić ogólne zasady ochrony danych, które przekazuje się do Stanów Zjednoczonych w ramach współpracy w zakresie sądownictwa i egzekwowania prawa. W grudniu Rada przyjęła decyzję upoważniającą Unię Europejską do zawarcia tego porozumienia.

W lipcu uzgodniono tzw. Tarczę Prywatności UE–USA mającą zapewnić ochronę danych osobowych obywateli oraz jasne warunki prowadzenia działalności dla przedsiębiorstw.

Waszyngton i Bruksela kontynuowały również współpracę, jeśli chodzi o Europejską Straż Graniczną i Przybrzeżną oraz rozwiązanie problemu napływu uchodźców.

W grudniu Stany Zjednoczone i UE podpisały umowę dotyczącą nabycia i usług wzajemnych na potrzeby wzajemnego wsparcia logistycznego dla operacji i ćwiczeń wojskowych.

Kanada

Ubiegły rok był również ważny dla stosunków UE z Kanadą, o czym świadczy podpisanie dwóch przełomowych umów – umowy o partnerstwie strategicznym oraz kompleksowej umowy gospodarczo-handlowej. Ich wejście w życie przyczyni się do wzmocnienia ogólnych ram współpracy między UE i Kanadą. Umowa o partnerstwie strategicznym przyniesie pogłębienie dialogu politycznego w wielu różnych kwestiach, jak np. pokój na świecie i bezpieczeństwo międzynarodowe, rozwój gospodarczy i zrównoważony rozwój, wymiar sprawiedliwości, wolność i bezpieczeństwo. Kompleksowa umowa gospodarczo-handlowa będzie wspierać wzrost gospodarczy i nowe miejsca pracy. Przyniesie ona istotne korzyści gospodarcze po obu stronach Atlantyku dzięki zintensyfikowaniu wymiany handlowej i generowaniu inwestycji, wyznaczając zarazem globalne standardy w zakresie ochrony praw pracowników i ochrony środowiska.

Chiny

W lipcu uzgodniono nową strategię UE wobec Chin. Przyszła współpraca UE z Chinami będzie oparta na odpowiednich zasadach, będzie miała charakter praktyczny i pragmatyczny oraz będzie wierna interesom i wartościom Unii, zwłaszcza w odniesieniu do międzynarodowych zasad i norm oraz poszanowania praw człowieka.

Lipcowy szczyt UE–Chiny w Pekinie stanowił okazję do strategicznych dyskusji poświęconych kwestiom, które stanowią przedmiot wspólnego zainteresowania, w tym reformom gospodarczym i problemowi nadwyżki mocy produkcyjnych w przemyśle stalowym.

Podstawę dwustronnych stosunków stanowi od 2013 r. Strategiczny program współpracy UE–Chiny 2020, a już od 2005 r. prowadzony jest dialog na temat polityki w zakresie środowiska.

Bliski Wschód

Iran

Po zawarciu w lipcu 2015 r. historycznego porozumienia w sprawie energii jądrowej przez Iran i wspólnotę międzynarodową wysoka przedstawiciel/wiceprzewodnicząca Federica Mogherini wraz z grupą siedmiu komisarzy złożyła w kwietniu 2016 r. wizytę w Teheranie, której celem było zacieśnienie współpracy w zakresie stosunków gospodarczych, transportu, nauki, kwestii humanitarnych, energii oraz praw człowieka.

Irak

Punkt ciężkości wysiłków podejmowanych przez UE w Iraku stanowiło wspieranie rządu w realizacji pilnie potrzebnych reform politycznych, gospodarczych i związanych z prawami człowieka, w tym również w ramach umowy o partnerstwie i współpracy UE–Irak. Kontynuowano współpracę z Irakiem w walce z Państwem Islamskim. UE zapewnia pomoc humanitarną, by zaspokoić najpilniejsze potrzeby wewnętrznych uchodźców w Iraku, oraz wspiera działania na rzecz stabilizacji regionów uwolnionych od reżimu Państwa Islamskiego.

Ameryka Łacińska

W 2016 r. UE zacieśniła swoje stosunki z krajami Ameryki Łacińskiej i Karaibów. Unia i Meksyk rozpoczęły negocjacje w sprawie modernizacji ogólnego porozumienia. Miałaby ona między innymi na celu wzmocnienie ram dla dwustronnego dialogu w kwestiach globalnych (dotyczących zwłaszcza zmiany klimatu, energii, bezpieczeństwa żywnościowego, gospodarki światowej i bezpieczeństwa) oraz dostosowanie relacji między UE i Meksykiem do nowych warunków kształtowanych przez globalną politykę oraz globalne przepływy handlowe i inwestycyjne. UE i Kuba kontynuowały formalny dialog polityczny i w grudniu podpisały umowę o dialogu politycznym i współpracy, która będzie stanowić nowe ramy prawne dla stosunków dwustronnych. W maju UE i kraje Mercosur wznowiły negocjacje w sprawie międzyregionalnej umowy stowarzyszeniowej, po raz pierwszy od 2004 r. wymieniając stosowne propozycje.

UE zapewniała polityczne wsparcie dla procesu pokojowego w Kolumbii. Ustanowiony w grudniu 2016 r. unijny fundusz powierniczy będzie stanowił kluczowy element dążenia UE do wsparcia realizacji porozumienia pokojowego.

W październiku w Santo Domingo (Dominikana) odbyło się spotkanie ministrów państw zagranicznych krajów UE oraz krajów należących do Wspólnoty Państw Ameryki Łacińskiej i Karaibów. Przyczyniło się ono do zacieśnienia strategicznego partnerstwa i umożliwiło organizację szczytu UE–Wspólnota Państw Ameryki Łacińskiej i Karaibów, który odbędzie się w 2017 r.

Partnerstwo UE–Afryka

Jeśli chodzi o region Rogu Afryki, UE zatwierdziła nowe porozumienie w kwestiach politycznych i gospodarczych z Etiopią oraz odegrała zasadniczą rolę we wspieraniu wyborów w Somalii. Unia w dalszym ciągu wspierała walkę z terroryzmem w tym regionie, a także w regionie Sahelu. W minionym roku podpisana została i weszła w życie umowa o partnerstwie gospodarczym między UE a Południowoafrykańską Wspólnotą Rozwoju.

Migracja

W 2016 r., przy wykorzystaniu wszelkich dostępnych jej środków, UE dążyła do zawarcia indywidualnie sformułowanych partnerstw ze wszystkimi państwami trzecimi, które są krajami pochodzenia i tranzytu w kontekście migracji. W czerwcu Rada Europejska przyjęła wniosek wysokiej przedstawiciel/wiceprzewodniczącej oraz Komisji w sprawie nowych ram partnerstwa w zakresie współpracy z kluczowymi krajami pochodzenia lub tranzytu w Afryce, tak aby wspólnie osiągnąć poprawę sytuacji.

Partnerstwo stanowi element Europejskiego programu w zakresie migracji i jego priorytetem jest ratowanie życia na morzu, zwiększenie liczby powrotów, umożliwienie migrantom i uchodźcom pozostania bliżej kraju rodzinnego, a w perspektywie długoterminowej wsparcie państw trzecich w zlikwidowaniu źródeł nieuregulowanej migracji.

W ramach tego partnerstwa zainicjowano współpracę z pięcioma państwami traktowanymi priorytetowo – Etiopią, Mali, Nigrem, Nigerią i Senegalem. Jednocześnie kontynuowano dialog dotyczący migracji z krajami pochodzenia i tranzytu, tak aby wdrożyć ustalenia szczytu w Valletcie z 2015 r.

W trakcie minionego roku kryzysowy fundusz powierniczy UE dla Afryki rozpoczął wspieranie pierwszych projektów, a współpraca z partnerami UE przynosi pierwsze owoce.

Prawa człowieka

Na całym świecie w roku 2016 dochodziło do poważnych naruszeń praw człowieka. Nasilało się nękanie i atakowanie obrońców tych praw oraz organizacji pozarządowych. W uchwalonej w czerwcu globalnej strategii na rzecz polityki zagranicznej i bezpieczeństwa UE potwierdzono, że prawa człowieka stanowią jeden z głównych przedmiotów działań zewnętrznych Unii i są w pełni zgodne z interesami UE. Wysoka przedstawiciel/wiceprzewodnicząca Federica Mogherini zainicjowała kampanię #EU4HumanRights, by zwrócić większą uwagę na wysiłki podejmowane przez UE i państwa członkowskie na rzecz realizacji priorytetów, które określono w Planie działania UE dotyczącym praw człowieka i demokracji na lata 2015–2019. Do priorytetów tych należą wspieranie, ochrona i propagowanie praw człowieka na całym świecie.

Agenda na rzecz zrównoważonego rozwoju 2030: cele zrównoważonego rozwoju

Unia Europejska zdecydowanie dąży do realizacji agendy na rzecz zrównoważonego rozwoju 2030 oraz do osiągnięcia celów zrównoważonego rozwoju. Komisarz Karmenu Vella i niderlandzka minister Sharon Dijksma uczestniczyli w maju w drugim Zgromadzeniu ONZ ds. Ochrony Środowiska, które zorganizowano w Kenii. W jego trakcie uzgodniono realizację celów zrównoważonego rozwoju w takich obszarach, jak zrównoważona produkcja, konsumpcja, chemikalia, odpady, zmiana klimatu i oceany.

Komisja opracowała strategiczną koncepcję osiągnięcia celów zrównoważonego rozwoju w UE i na całym świecie. Propozycje te zostały przedstawione 22 listopada przez wysoką przedstawiciel/wiceprzewodniczącą Federicę Mogherini, pierwszego wiceprzewodniczącego Fransa Timmermansa i komisarza Nevena Mimicę. Komisja opublikowała w tej sprawie komunikat pt. „Kolejne działania mające zapewnić Europie zrównoważoną przyszłość”, w którym cele zrównoważonego rozwoju określone w agendzie 2030 zostały wpisane w ramy polityki europejskiej i priorytety Komisji. Te kolejne działania będą obejmować ocenę postępów, określenie najważniejszych kwestii związanych z równoważonym rozwojem oraz zapewnienie, by wszystkie działania i inicjatywy polityczne w obrębie UE i w skali globalnej od samego początku uwzględniały cele zrównoważonego rozwoju.

Międzynarodowa współpraca na rzecz rozwoju

W 2016 r. UE rozpoczęła realizację celów zrównoważonego rozwoju w ramach współpracy międzynarodowej.

We wrześniu UE uruchomiła Plan inwestycji zewnętrznych celem realizacji zobowiązań w zakresie finansowania rozwoju oraz agendy na rzecz zrównoważonego rozwoju 2030.

W listopadzie Komisja zaproponowała zmieniony Konsensus europejski w sprawie rozwoju, w którym przedstawiono wspólną wizję oraz ramy działania w zakresie współpracy na rzecz rozwoju dla UE i jej państw członkowskich. Zaproponowano w nim koncepcję dostosowania unijnej polityki na rzecz rozwoju z agendą na rzecz zrównoważonego rozwoju 2030 określoną przez ONZ. Wpisuje się on w uzgodnione przez społeczność międzynarodową podejście do nowych tendencji i wyzwań, jakie wynikają z globalizacji. Europejskie Dni Rozwoju stanowiły pierwsze znaczące międzynarodowe forum, które umożliwiło omówienie tych kwestii. UE kontynuowała również prace nad odnowionym partnerstwem z państwami Afryki, Karaibów i Pacyfiku po roku 2020. Unia zaproponowała umowę ramową, uzupełnioną przystosowanymi do regionalnych potrzeb partnerstwami z krajami Afryki, krajami Karaibów i krajami Pacyfiku. Partnerstwa te uwzględniają konkretne miejscowe możliwości i wyzwania.

UE potwierdziła swoje stałe wsparcie dla Afganistanu, organizując w październiku w Brukseli ważną międzynarodową konferencję. W listopadzie zorganizowano konferencję na rzecz Republiki Środkowoafrykańskiej, w trakcie której darczyńcy międzynarodowi zobowiązali się do udzielenia pomocy w wysokości ponad 2 mld euro.

Badania i innowacje

Wysiłki dyplomatyczne UE w dziedzinie nauki stanowią jeden z najważniejszych elementów jej działań na arenie międzynarodowej. W minionym roku opublikowano wspólny komunikat pt. „Zintegrowana polityka UE wobec Arktyki”, w którym uwzględniono również kwestie badań naukowych w Arktyce oraz podkreślono rolę nauki we współpracy międzynarodowej.

W ramach współpracy badawczej w zakresie gotowości na wypadek wystąpienia chorób zakaźnych zmobilizowano darczyńców na całym świecie, tak aby szybko przeprowadzić pilne prace badawcze w związku z wystąpieniem wirusa Zika. Po ogłoszeniu w 2016 r. konkretnego zaproszenia do składania wniosków projekt badawczy o wartości 30 mln euro dotyczący wirusa Zika został wybrany do finansowania w ramach programu „Horyzont 2020”.

Godna praca jako element globalnej agendy UE

Na czerwcowej Międzynarodowej Konferencji Pracy Jean-Claude Juncker, przewodniczący Komisji Europejskiej, wygłosił przemówienie, w którym priorytetowy charakter nadał „Europie społecznej”, zapewnieniu pracy młodym ludziom oraz dialogowi społecznemu. Zarekomendował również inicjatywę Komisji dotyczącą europejskiego filaru praw socjalnych. Wraz z komisarz Marianne Thyssen podkreślił znaczenie norm Międzynarodowej Organizacji Pracy oraz potrzebę refleksji na temat przyszłości pracy. UE wniosła istotny wkład w prace i wyniki tej konferencji. Przyjęto szczegółowe wytyczne w sprawie godnej pracy w ramach globalnych łańcuchów zaopatrzenia. Obejmują one kwestie należytej staranności, transgranicznego dialogu społecznego, handlu i przejrzystości.

Bezpieczeństwo i obrona

W listopadzie ministrowie spraw zagranicznych i ministrowie obrony państw członkowskich UE uzgodnili wdrażanie globalnej strategii na rzecz polityki zagranicznej i bezpieczeństwa UE w obszarze bezpieczeństwa i obrony. Podstawę tych uzgodnień stanowi plan wdrażania w zakresie bezpieczeństwa i obrony przedstawiony ministrom przez wysoką przedstawiciel/wiceprzewodniczącą Federicę Mogherini, która jest jednocześnie szefową Europejskiej Agencji Obrony.

Strategia ta obejmuje propozycje, by wzmocnić zdolności cywilne i wojskowe, zacieśnić współpracę w zakresie obronności, poprawić zdolność szybkiego reagowania przez UE w sytuacjach kryzysowych, ustanowić na szczeblu strategicznym stałą komórkę ds. planowania i prowadzenia operacji wojskowych bez mandatu wykonawczego, zbadać potencjał zacieśnionej współpracy z krajami partnerskimi w kwestiach bezpieczeństwa i obrony oraz kontynuować prace nad budowaniem zdolności służących wspieraniu bezpieczeństwa i rozwoju.

Strategia ta stanowi jeden z trzech elementów nowego unijnego pakietu dotyczącego obronności zatwierdzonego w grudniu przez Radę Europejską. Drugim elementem jest Europejski plan działań w sektorze obrony zaproponowany przez Komisję, który zakłada utworzenie Europejskiego Funduszu Obronnego mającego wspierać inwestycje we wspólne badania naukowe oraz wspólny rozwój sprzętu obronnego i technologii obronnych. W planie tym przedstawiono również środki, które mają wzmocnić jednolity rynek wyposażenia obronnego. Trzecim elementem pakietu jest współpraca między UE i NATO w następstwie wspólnej deklaracji podpisanej w Warszawie w lipcu 2016 r.

W kwietniu państwa członkowskie UE uzgodniły poprawę koordynacji w celu wzmocnienia możliwości reagowania przez UE na zagrożenia hybrydowe, takie jak cyberataki, zakłócenia dostaw energii lub usług finansowych, podważanie zaufania publicznego do instytucji rządowych oraz wykorzystywanie napięć społecznych.

Pomoc w przypadku kryzysów humanitarnych i sytuacji wyjątkowych

Unia Europejska kontynuowała udzielanie pomocy ofiarom katastrof naturalnych i kryzysów humanitarnych na całym świecie, przeznaczając ponad 2,1 mld euro na żywność, schronienie, ochronę i opiekę zdrowotną dla ponad 120 mln osób w ponad 80 krajach.

Unia odgrywa wiodącą rolę w finansowaniu pomocy humanitarnej w przypadku wszystkich największych obszarów dotkniętych konfliktami, które sprawiają, że wielu mieszkańców zmuszonych jest do opuszczenia stron rodzinnych – od Iraku i Syrii przez Jemen i Sudan aż po Republikę Środkowoafrykańską.

Po raz pierwszy w historii UE udzieliła pomocy humanitarnej w obrębie swoich granic, wspierając borykającą się z napływem uchodźców Grecję. W latach 2016–2018 z funduszy unijnych zostanie udostępnionych 700 mln euro na pomoc humanitarną świadczoną za pośrednictwem organizacji partnerskich.

Podejmowane są również nowe inicjatywy. W bezpośredniej reakcji na doświadczenia zebrane w trakcie związanego z wirusem Ebola kryzysu, który wybuchł w zachodniej Afryce w 2014 r., UE powołała europejski korpus medyczny, który ma umożliwiać szybkie reagowanie – zarówno w UE, jak i poza jej granicami – na sytuacje wyjątkowe mogące mieć konsekwencje dla zdrowia.

Około 4 proc. łącznych środków UE na pomoc humanitarną przeznaczono na edukację dzieci dotkniętych skutkami sytuacji nadzwyczajnych – jest to bowiem jeden z najbardziej niedofinansowanych obszarów pomocy humanitarnej. Ponad 3,8 mln dzieci w 47 krajach uzyskało dzięki temu dostęp do edukacji. Komisarz Christos Stylianides zapowiedział dalsze zwiększenie tych wydatków, do 6 proc. w 2017 r.

Współpraca międzynarodowa

UE–ONZ

Wysokiej rangi delegacja UE uczestniczyła w obradach prowadzonych w trakcie tygodnia ministerialnego w ramach Zgromadzenia Ogólnego ONZ oraz w ramach szczytu dotyczącego rozwiązania problemu dużych przepływów uchodźców i migrantów, na którym UE z sukcesem apelowała o globalne przejęcie odpowiedzialności. W dyskusjach dominowały kwestie związane z kryzysem w Syrii, zmianą klimatu oraz realizacją agendy na rzecz zrównoważonego rozwoju 2030. Przez cały rok współpraca UE–ONZ zapewniała koordynację w wielu dziedzinach, takich jak m.in. misje pokojowe, wysiłki dyplomatyczne, prawa człowieka, walka z głodem, budowa społeczeństw integracyjnych, dobre rządy i walka z przestępczością. Bliskie więzy między tymi dwiema organizacjami podkreśliła również wysoka przedstawiciel/wiceprzewodnicząca Federica Mogherini w przemówieniu wygłoszonym w czerwcu na forum Rady Bezpieczeństwa ONZ.

UE–NATO

W lipcu w Warszawie przewodniczący Rady Europejskiej Donald Tusk, przewodniczący Komisji Europejskiej Jean-Claude Juncker oraz sekretarz generalny NATO Jens Stoltenberg podpisali pierwszą w historii wspólną deklarację UE–NATO, dając w ten sposób nowy impuls temu partnerstwu. W deklaracji podkreślono wspólną wolę współpracy w takich obszarach, jak przeciwdziałanie zagrożeniom hybrydowym, współpraca operacyjna (w tym w kwestiach morskich), cyberbezpieczeństwo i cyberobrona, badania naukowe w przemyśle obronnym, ćwiczenia i obrona oraz tworzenie zdolności w dziedzinie bezpieczeństwa. W grudniu UE i NATO zatwierdziły, w drodze prowadzonych równolegle procedur, wspólny zbiór wniosków mających na celu wdrożenie tej wspólnej deklaracji.

Współpraca na arenie międzynarodowej

UE aktywnie współpracowała z partnerami globalnymi na forach takich jak grupy G-7 i G-20 w celu rozwiązania globalnych problemów politycznych i gospodarczych. W komunikacie z wrześniowego szczytu w Hangzhou liderzy państw grupy G-20 podkreślili konieczność zadbania o większe włączenie społeczne, tak by wzrost gospodarczy uwzględniał potrzeby każdego i przynosił korzyści wszystkim krajom i wszystkim mieszkańcom globu.

Parlament Europejski

W 2016 r. Parlament Europejski zajmował się wszystkimi zasadniczymi kwestiami polityki UE. Debaty parlamentarne dotyczyły szerokiej gamy zagadnień – od kryzysu uchodźczego i migracyjnego po referendum w Zjednoczonym Królestwie, a także od bezpieczeństwa i zagrożeń terrorystycznych po opodatkowanie przedsiębiorstw. Parlament podjął ważne decyzje ustawodawcze, które umożliwiły Unii działania w takich dziedzinach, jak: dane pasażerów linii lotniczych, ochrona danych oraz jednolity rynek treści cyfrowych. W Parlamencie Europejskim przemawiało w zeszłym roku wielu znamienitych gości, m.in.: król Niderlandów Wilhelm Aleksander, prezydent Estonii Toomas Hendrik Ilves, prezydent Bułgarii Rosen Plewneliew, prezydent Izraela Reuven Riwlin oraz prezydent Narodowej Władzy Palestyńskiej Mahmoud Abbas. Wystąpienia w PE mieli również szefowie instytucji UE.

Rada Europejska

W 2016 r. Rada Europejska zebrała się w lutym, marcu, czerwcu, październiku i grudniu. Szefowie państw lub rządów omówili zasadnicze kwestie (wspieranie wzrostu, zatrudnienia i konkurencyjności, pełna realizacja jednolitego rynku, polityka handlowa UE, wewnętrze i zewnętrzne aspekty polityki migracyjnej, bezpieczeństwo, energia i zmiany klimatu) oraz sformułowali związane z nimi wytyczne. Po brytyjskim referendum przywódcy państw spotkali się również w sposób nieformalny w Bratysławie, by omówić stan Unii oraz wspólną przyszłość Europy.

Rada Unii Europejskiej

W 2016 r. rotacyjną prezydencję Rady sprawowały Niderlandy i Słowacja. Trwający kryzys migracyjny, konflikty zbrojne na świecie oraz walka z terroryzmem stanowiły najważniejsze zagadnienia, które Rada omawiała w ciągu roku. Rada poczyniła postępy w wielu dziedzinach, dotyczących m.in. opodatkowania, energii i zmian klimatu, finansowania gospodarki oraz rozwoju jednolitego rynku.

Europejski Komitet Ekonomiczno-Społeczny oraz Europejski Komitet Regionów

Europejski Komitet Ekonomiczno-Społeczny zajął w 2016 r. ważne stanowisko w sprawie kryzysu uchodźczego. Ponadto na wniosek Komisji Komitet wydał opinię rozpoznawczą w sprawie europejskiego filaru praw socjalnych. We wrześniu Komitet przyjął – na wniosek Komisji – opinię rozpoznawczą dotyczącą zrównoważonego rozwoju.

Europejski Komitet Regionów zorganizował w lipcu w Bratysławie Europejski Szczyt Regionów i Miast. Przyjął deklarację dotyczącą przyszłościowej koncepcji, opartej na większych inwestycjach, które wspierałyby spójność, trwały wzrost gospodarczy i tworzenie miejsc pracy w miastach i regionach UE. W październiku Komitet był również gospodarzem Europejskiego Tygodnia Regionów i Miast.

Lepsze uregulowania prawne

Porozumienie międzyinstytucjonalne w sprawie lepszego stanowienia prawa

W oparciu o wniosek Komisji Parlament Europejski, Rada Unii Europejskiej i Komisja Europejska podpisały w kwietniu nowe Porozumienie międzyinstytucjonalne w sprawie lepszego stanowienia prawa, aby udoskonalić stosowanie zasad dotyczących lepszych uregulowań prawnych przez wszystkie instytucje. Dzięki niemu w razie potrzeby można podjąć ambitne działania, by rozwiązać problemy w UE, a planowanie takich działań będzie możliwie skuteczne, efektywne i otwarte. Zgodnie z porozumieniem kształtowanie polityki w całym cyklu legislacyjnym ma opierać się na sprawdzonych danych, a praktyczne skutki przepisów należy poddawać systematycznym ocenom. Dzięki porozumieniu procedury ustawodawcze w UE będą bardziej przejrzyste, otwarte na wkład zainteresowanych podmiotów oraz prostsze.

Program działalności legislacyjnej i prac Komisji Europejskiej na 2017 r.

W październiku Komisja przyjęła roczny program prac na 2017 r. Przedstawiła w nim listę działań na następny rok i wskazała, które ze złożonych już wniosków zamierza wycofać oraz które obowiązujące przepisy planuje objąć przeglądem. Program na 2017 r. nawiązuje bezpośrednio do dziesięciu priorytetów politycznych Komisji.

Tablica wyników REFIT

W tablicy wyników REFIT, przedstawionej razem z programem prac na 2017 r., odzwierciedlono prace Komisji dotyczące szerokiej gamy działań, które polegają na ocenie, przeglądzie i upraszczaniu prawodawstwa unijnego oraz na zmniejszaniu obciążeń regulacyjnych. W tablicy wyników REFIT wskazano stan prac nad 231 inicjatywami na rzecz uproszczenia obowiązującego prawodawstwa i zmniejszenia obciążeń administracyjnych. Poza tym Komisja opublikowała podsumowanie tablicy wyników, w którym omówiono jej najważniejsze elementy i podano szczegółowe informacje na temat pierwszych 22 opinii z platformy REFIT, a także plany Komisji co do dalszych działań.

Platforma REFIT

Platforma REFIT skupia 48 ekspertów wysokiego szczebla, którzy reprezentują różne zainteresowane podmioty, Europejski Komitet Ekonomiczno-Społeczny, Europejski Komitet Regionów oraz rządy wszystkich państw członkowskich. Doradzają oni Komisji, jak sprawić, by regulacje unijne były skuteczniejsze, a jednocześnie – jak zmniejszyć obciążenie administracyjne bez szkody dla celów politycznych. Duża część prac platformy wynika z uwag zgłaszanych przez zainteresowane podmioty (często za pośrednictwem strony internetowej Zmniejsz formalności – wyraź swoją opinię). Członkowie platformy spotkali się w styczniu, kwietniu, maju, czerwcu, wrześniu i listopadzie. Przyjęli 24 opinie dotyczące szerokiego zakresu polityk obejmujących regulacje unijne.

Rada ds. Kontroli Regulacyjnej

Rada ds. Kontroli Regulacyjnej jest niezależnym organem Komisji, który odpowiada za analizę jakości projektów ocen skutków oraz najważniejszych projektów ocen retrospektywnych i kontroli sprawności. Powołano ją w lipcu 2015 r. na miejsce Rady ds. Ocen Skutków. W 2016 r. rada ta przeanalizowała i zaopiniowała 60 ocen skutków i siedem innych ocen.

Nowe strony internetowe i mechanizmy zgłaszania uwag

W 2016 r. Komisja podjęła kolejne kroki, by w unijnym procesie decyzyjnym uwzględniać uwagi zainteresowanych stron i obywateli. Od końca czerwca projekty aktów delegowanych i wykonawczych udostępniano na cztery tygodnie w internecie, by zebrać opinie obywateli. Do końca roku opublikowano w ten sposób 106 projektów aktów delegowanych i wykonawczych.

Od lipca 2015 r. zainteresowane podmioty mogą zgłaszać uwagi i komentarze do planów działania czy wstępnych ocen skutków dotyczących nowych inicjatyw, ocen i wniosków ustawodawczych. Do końca 2016 r. w celu uzyskania uwag opublikowano 338 planów działania i wstępnych ocen skutków. W tym samym okresie w celu zebrania opinii opublikowano 147 wniosków ustawodawczych.

Kontrola stosowania prawa UE

W lipcu Komisja przyjęła 33. sprawozdanie roczne z kontroli stosowania prawa UE, w którym przeanalizowała wyniki państw członkowskich w stosowaniu prawa UE i podkreśliła najważniejsze tendencje, jakie w 2015 r. wystąpiły w polityce egzekwowania prawa. Sprawozdanie wskazuje, że łączna liczba postępowań w sprawie uchybienia zobowiązaniom państwa członkowskiego była o wiele niższa niż pięć lat wcześniej.

Komisja rozszerzyła działania zapobiegawcze, dzięki którym wspiera państwa członkowskie we wdrażaniu przepisów Unii. Jeżeli państwo członkowskie nie dokona transpozycji dyrektywy w ustalonym terminie, Komisja nadal stosuje system sankcji finansowych, w tym przepis wprowadzony Traktatem z Lizbony dotyczący opóźnionej transpozycji dyrektyw do prawa krajowego.

W grudniu Komisja wydała komunikat „Prawo Unii: lepsze wyniki dzięki lepszemu stosowaniu”, w którym opisała, jak zamierza zwiększyć starania na rzecz stosowania, wdrażania i egzekwowania prawa UE, z korzyścią dla wszystkich obywateli, konsumentów i przedsiębiorców w UE.

Przejrzystość i odpowiedzialność

Wniosek dotyczący obowiązkowego rejestru służącego przejrzystości

We wrześniu Komisja wystąpiła z wnioskiem w sprawie obowiązkowego rejestru służącego przejrzystości, który ma objąć Parlament Europejski, Komisję oraz – po raz pierwszy – Radę.

Dostęp do dokumentów

Prawo do publicznego dostępu do dokumentów to ważne narzędzie, które służy zachowaniu przejrzystości. W sierpniu Komisja przyjęła sprawozdanie za 2015 r. dotyczące wniosków o udzielenie dostępu do dokumentów. Liczba wniosków wzrosła o ponad 8 proc. (w 2015 r. złożono 6752 wnioski, a w 2014 r. – 6227 wniosków). Dokumenty, których dotyczyły wnioski, udostępniono w całości lub częściowo w 84 proc. przypadków.

Kontrola budżetu UE

Po pozytywnym zaleceniu Rady Parlament w kwietniu ostatecznie zatwierdził wykonanie budżetu UE przez Komisję w 2014 r.

W lipcu Komisja przedstawiła zintegrowany pakiet sprawozdawczości finansowej dotyczący budżetu UE, w którym zebrała wszystkie dostępne informacje na temat przychodów, wydatków, zarządzania i wyników w 2015 r. Sprawozdania wykazały, że budżet UE przyniósł wyniki, które są zgodne z priorytetami Komisji, oraz że został prawidłowo wykonany. Ponadto wniosły one ważny wkład do corocznej procedury udzielania absolutorium za 2015 r.

Przy podejmowaniu decyzji o udzieleniu, odroczeniu lub odmowie absolutorium Parlament bierze pod uwagę sprawozdanie roczne Europejskiego Trybunału Obrachunkowego. W październiku Trybunał Obrachunkowy przedstawił sprawozdanie roczne dotyczące wykonania budżetu UE w roku 2015. Dziewiąty rok z rzędu kontroler zewnętrzny Komisji wydał pozytywną opinię na temat rachunków UE, a także potwierdził, że zarówno przychody, jak i wydatki administracyjne nadal są wolne od istotnych błędów. Poza tym według obliczeń Trybunału ogólny poziom błędu od trzech lat jest coraz niższy (3,8 proc.).

Należy podkreślić, że w przypadku ok. 80 proc. rocznego budżetu UE (zwłaszcza w dziedzinie rolnictwa i polityki spójności) to państwa członkowskie ponoszą zasadniczą odpowiedzialność za bieżące zarządzanie funduszami UE, a Komisja pełni ważną funkcję kontrolną.

Parlamenty narodowe

W lipcu Komisja przyjęła dwa sprawozdania roczne za 2015 r. dotyczące pomocniczości i proporcjonalności oraz stosunków z parlamentami narodowymi.

Kwestie związane z zasadą pomocniczości w 2016 r.

W ramach mechanizmu kontroli zasady pomocniczości Komisja otrzymała w ciągu roku od parlamentów narodowych 68 uzasadnionych opinii, w których stwierdzono, że akty ustawodawcze przedstawione przez Komisję nie są zgodne z zasadą pomocniczości. Z tych uzasadnionych opinii 14 dotyczyło wniosku Komisji w sprawie przeglądu dyrektywy o delegowaniu pracowników. Po dogłębnej analizie Komisja uznała, że wniosek jest zgodny z zasadą pomocniczości, i postanowiła go podtrzymać, a w lipcu przedstawiła przyczyny podjęcia tej decyzji.

Stosunki z parlamentami państw członkowskich

W 2016 r. Komisja nadal zacieśniała stosunki z parlamentami narodowymi. Liczba opinii otrzymanych od parlamentów narodowych wzrosła z 350 w 2015 r. do 613 w 2016 r., co stanowi wzrost o 75 proc. Komisarze europejscy spotykali się z parlamentarzystami krajowymi podczas licznych wizyt w państwach członkowskich, na spotkaniach międzyparlamentarnych oraz przy innych okazjach.

Europejski Rzecznik Praw Obywatelskich

Europejski Rzecznik Praw Obywatelskich rozpatruje skargi dotyczące niewłaściwego administrowania przez instytucje i organy Unii Europejskiej. Postępowania wyjaśniające w 2016 r. dotyczyły szerokiej gamy zagadnień, np. składu grup eksperckich Komisji, zasad dostępu do Komisji dla lobbystów reprezentujących przemysł tytoniowy, specjalnych doradców Komisji, kodeksu postępowania komisarzy, a także przejrzystości posiedzeń trójstronnych Parlamentu Europejskiego, Rady i Komisji w trakcie procedury ustawodawczej.

Europejska inicjatywa obywatelska

Europejska inicjatywa obywatelska daje grupie liczącej przynajmniej milion obywateli z co najmniej jednej czwartej państw członkowskich UE możliwość wystąpienia do Komisji, by przedłożyła wniosek dotyczący aktu prawnego w jednej z dziedzin, w których Komisja ma do tego prawo. W 2016 r. Komisja zarejestrowała trzy nowe inicjatywy, a w swoim programie prac na 2017 r. zapowiedziała, że zamierza opracować przepisy dotyczące kwestii poruszonych we wcześniejszej inicjatywie obywatelskiej („Right2Water”).

Dialogi obywatelskie

W ciągu roku Komisja nawiązywała bliskie kontakty ze społeczeństwem w ramach dialogów obywatelskich. Udział w tych dialogach wzięli przewodniczący, wiceprzewodniczący oraz członkowie Komisji, a także liczni posłowie do Parlamentu Europejskiego oraz politycy z państw członkowskich. Zorganizowano 73 dialogi, podczas których obywatele mieli wyjątkową możliwość, by spotkać się z decydentami twarzą w twarz i omówić to, co dzieje się w Unii Europejskiej, a także działania, jakie prowadzi UE, by zaradzić najpoważniejszym problemom oraz przynieść korzyści obywatelom. Jednocześnie politycy unijni i krajowi mogli wysłuchać obywateli z całej Unii i zasięgnąć ich opinii w wielu sprawach.

Informacje oraz broszury na temat Unii Europejskiej w języku polskim można także otrzymać w następujących miejscach: