Het investeringsplan voor Europa

Samen met de Europese Investeringsbank zette de Commissie in 2015 het investeringsplan voor Europa op. Het Europees Fonds voor strategische investeringen werd opgericht met een initieel bedrag van 21 miljard euro aan EU-middelen.

In 2016 was het Fonds nog steeds goed op weg om tegen medio 2018 te zorgen voor minstens 315 miljard euro aan extra investeringen in de reële economie. Het Fonds was actief in alle 28 lidstaten en zou eind december 2016 al investeringen voor net geen 164 miljard euro hebben gegenereerd.

Tegen eind 2016 waren 175 infrastructuurprojecten met een totale financiering van 22,4 miljard euro goedgekeurd in het kader van het Fonds. Bovendien waren 247 financieringsovereenkomsten voor kleinere bedrijven goedgekeurd, samen voor 8,2 miljard euro. Ongeveer 385 000 kleine ondernemingen zullen hier naar verwachting baat bij hebben.

Gezien het succes van het investeringsplan stelde de Commissie in september voor de looptijd ervan te verlengen en de financiering ervan uit te breiden, waarbij wordt gemikt op minstens 500 miljard euro aan investeringen tegen 2020. In december 2016 kreeg dit de steun van de Europese Raad.

De EU versterkt de sociale dimensie van het Fonds op het vlak van zowel microfinanciering als sociaal ondernemerschap. Het totale bedrag aan steun hiervoor zal naar verwachting stijgen van 193 miljoen euro (in het kader van het programma voor werkgelegenheid en sociale innovatie) tot ongeveer 1 miljard euro, wat daarnaast nog zal leiden tot ongeveer 3 miljard euro aan extra investeringen. Er zijn met meer dan honderd microfinanciers overeenkomsten ondertekend om steun te bieden aan ruim 100 000 micro-ondernemers in de EU-lidstaten.

Ondersteuning voor kleine en middelgrote ondernemingen

Er kwam vanuit verschillende bronnen steun voor kleine ondernemingen.

Gezien het succes ervan is de toewijzing van steun voor kleine ondernemingen uit het Europees Fonds voor strategische investeringen in juli 2016 met 500 miljoen euro verhoogd.

Naast het investeringsplan loopt van 2014 tot en met 2020 het Cosme-programma, het programma van de EU voor kleine en middelgrote ondernemingen, dat over een budget van 2,3 miljard euro beschikt om de oprichting en groei van ondernemingen te ondersteunen. Het helpt ondernemingen toegang te krijgen tot de markt, zorgt voor een gunstig ondernemingsklimaat en stimuleert ondernemerschap. Bij de tussentijdse begrotingsherziening werd voorgesteld de begroting voor financiële instrumenten met 200 miljoen euro te verhogen.

In 2016 werd nog eens 45 miljoen euro gebruikt om de kleine en middelgrote ondernemingen te helpen zakenpartners te vinden, de EU-wetgeving te begrijpen en toegang te krijgen tot EU-financiering via het Enterprise Europe Network. Ongeveer 450 000 ondernemingen maakten gebruik van de diensten van 625 deelnemende organisaties in alle regio’s van de EU en in 35 niet-EU-landen.

In november keurde de Commissie het starters- en opschalingsinitiatief goed om de talrijke innoverende ondernemers in de EU alle kansen te geven wereldwijd toonaangevend te worden. Het initiatief bundelt alle mogelijkheden die de EU reeds biedt, met een nieuwe focus op risicokapitaalinvesteringen, faillissementsrecht, belastingheffing en intellectuele eigendom.

De economie van de EU stimuleren

Het hele jaar door zijn op vele gebieden, waaronder regionaal beleid, onderzoek en innovatie, vervoer, landbouw, werkgelegenheid en onderwijs, maatregelen genomen om de werkgelegenheid en de groei te stimuleren.

Regionaal beleid

De Europese structuur- en investeringsfondsen, die in de periode 2014-2020 over een budget van 454 miljard euro beschikken, zijn blijven investeren in gebieden die prioritair zijn voor de EU. Met strategische investeringen in belangrijke groeigenererende sectoren is het regionaal beleid een essentiële pijler van de agenda voor groei en werkgelegenheid van de EU.

Tijdens de jaren 2014-2020 zullen de fondsen 121 miljard euro investeren in onderzoek en innovatie, digitale technologieën en steun aan kleine ondernemingen in de hele EU.

Twee miljoen ondernemingen en starters zullen rechtstreeks steun ontvangen uit de fondsen om hun concurrentievermogen te stimuleren en hun onderzoeks- en innovatiecapaciteit te vergroten.

In 2016 vereenvoudigde de EU de toegang tot de fondsen voor kleine ondernemingen en steden. Zij bevorderde ook het gebruik van financiële instrumenten en verruimde de combinatiemogelijkheden met andere EU-fondsen, in het bijzonder met het Europees Fonds voor strategische investeringen.

De evaluatie van de fondsen voor regionale ontwikkeling en cohesie voor de periode 2007-2013 is in september bekendgemaakt. Belangrijke verwezenlijkingen waren bijvoorbeeld de verhoging van het bruto binnenlands product met 2,74 euro voor elke euro die via het cohesiebeleid is geïnvesteerd, de creatie van meer dan 1 miljoen banen en de aanleg van 5 000 kilometer nieuwe wegen en 1 000 kilometer nieuwe spoorwegen.

Onderzoek en innovatie

Horizon 2020 is het grootste onderzoeks- en innovatieprogramma van de EU ooit, met een budget van 77 miljard euro voor de periode 2014-2020. Het ondersteunt onderzoek van wereldklasse, bouwt industrieel leiderschap uit in de EU en moet oplossingen vinden voor maatschappelijke uitdagingen op het vlak van onder andere klimaatverandering, energie, gezondheid en veiligheid.

Het Europees Fonds voor strategische investeringen is Horizon 2020 blijven aanvullen, met name via steun voor innovatieve kleine en middelgrote ondernemingen. Het Fonds heeft ook geholpen om te voldoen aan de buitengewone vraag naar ondersteuning in het kader van EU-financiering voor innovators, een gezamenlijk initiatief van de Commissie en de Europese Investeringsbank in het kader van Horizon 2020.

Het onderzoek- en innovatiebeleid van de EU werd geheroriënteerd op drie strategische doelstellingen: open innovatie, open wetenschap en open voor de wereld. Dat gebeurde aan de hand van initiatieven op drie niveaus: de rol van onderzoek en innovatie als belangrijke motoren voor economische groei en werkgelegenheid beter erkennen, met name via het Europees Semester en de beleidsondersteuningsfaciliteit van Horizon 2020; de randvoorwaarden voor onderzoek en innovatie verbeteren, en de strategische programmering van Horizon 2020 voortzetten. Nieuwe initiatieven zijn onder meer het proefproject betreffende innovatiedeals, dat in 2016 werd gelanceerd om de belemmeringen voor innovatie te verminderen en de circulaire economie te stimuleren, en de Europese openwetenschapscloud. Ook is een begin gemaakt met maatregelen op lange termijn om het innovatieklimaat in de EU te verbeteren, waaronder een oproep om ideeën te verzamelen voor een mogelijke Europese Innovatieraad.

Ruimte voor innovatie en investering

In oktober 2016 maakte de Commissie een ruimtevaartstrategie voor Europa bekend. Die moet ervoor zorgen dat de ruimtevaartprogramma’s van de EU zo veel mogelijk ten goede komen aan de samenleving en dat innovatie, werkgelegenheid en groei in de economie van de EU worden gestimuleerd. Ook moet zij helpen de wereldwijde leiderspositie van de Europese ruimtevaart­industrie te behouden. Voorts bevestigt de strategie hoe belangrijk de sector is voor de veiligheid in de EU en voor het versterken van de rol van de EU als mondiale speler.

Het Galileo-programma, het EU-initiatief voor een geavanceerd wereldwijd satellietnavigatiesysteem, bereikte in 2016 een belangrijke mijlpaal met de succesvolle lancering van vier extra satellieten met de Europese Ariane 5-raket. De initiële diensten, nl. navigatie, opsporing en redding, en de publiek gereguleerde dienst, werden in december 2016 aangekondigd.

Duurzame groei

In 2016 heeft de EU verder vooruitgang geboekt met het pakket circulaire economie dat in 2015 was voorgesteld. Veel natuurlijke hulpbronnen raken uitgeput en de EU is voor veel grondstoffen een netto-importeur. Om te zorgen voor duurzame groei moet zij haar hulpbronnen op een slimmere en duurzamere manier gebruiken. Dankzij afvalpreventie, beter ontworpen producten, recycling, hergebruik en soortgelijke maatregelen kunnen ondernemingen in de EU 600 miljard euro netto besparen en kan de totale jaarlijkse uitstoot van broeikasgassen met 2 tot 4 % worden teruggebracht.

In maart heeft de Commissie een voorstel voor een verordening ingediend om een interne markt te creëren voor meststoffen uit secundaire grondstoffen, waarbij de afvalproblematiek in economische kansen wordt omgezet. Dankzij de recycling van biologisch afval tot organische meststoffen zouden hierdoor ongeveer 120 000 banen kunnen worden gecreëerd.

In november heeft de Commissie het werkplan inzake ecologisch ontwerp 2016-2019 goedgekeurd als onderdeel van het pakket schone energie voor alle Europeanen. Dit zal productvereisten helpen vaststellen die relevant zijn voor de circulaire economie, en daarmee de duurzaamheid van producten verbeteren en het makkelijker maken ze te herstellen, te hergebruiken en te recycleren.

De zeeën van Europa beschermen

De visindustrie in de EU is met een aanbod van ongeveer 6,4 miljoen ton vis per jaar de vierde grootste ter wereld. Visserij en visverwerking zijn goed voor meer dan 350 000 banen. Duurzaam gebruik van de zeeën van Europa is de kern van het visserij- en maritiem beleid van de EU. In november 2016 heeft de Commissie haar voorstellen voor betere internationale oceaangovernance bekendgemaakt. Daarin is bepaald hoe de EU kan bijdragen om de doelstellingen inzake duurzame ontwikkeling van de Verenigde Naties te behalen door ervoor te zorgen dat de wereldzeeën beter worden beheerd. Ook lanceerde commissaris Karmenu Vella in april 2016 het initiatief MedFish4Ever, waarmee de aandacht wordt gevestigd op de kritieke toestand van de visbestanden in de Middellandse Zee, waar meer dan 90 % van de beoordeelde bestanden momenteel wordt overbevist.

Europa verbinden

Om bij te dragen aan de digitalisering en het koolstofvrij maken van het vervoer heeft de Commissie in juni een lijst van 195 vervoersprojecten opgesteld die in het kader van de financieringsfaciliteit voor Europese verbindingen (Connecting Europe Facility — CEF) 6,7 miljard euro financiering van de EU zullen ontvangen. Naar verwachting zullen er dankzij deze investering tegen 2030 tot 100 000 banen bij komen.

De geselecteerde projecten zijn hoofdzakelijk gelegen op het kernnetwerk van het trans-Europees vervoersnetwerk. Onder de begunstigden zijn initiatieven zoals de renovatie van de spoorverbinding Brasov-Sighisoara in Roemenië, de spoorverbinding Aveiro-Vilar Formoso in Portugal, de ontwikkeling van normaalspoorwegen op de Noordzee-Oostzee-corridor en de uitvoering van het uitrolprogramma voor Sesar, het project voor de modernisering van het luchtverkeersbeheer in het gemeenschappelijk Europees luchtruim. In oktober 2016 heeft de Commissie de derde oproep tot het indienen van voorstellen gelanceerd in het kader van de financieringsfaciliteit voor Europese verbindingen. Er werd 1,9 miljard euro uitgetrokken voor de financiering van belangrijke vervoersprojecten.

Banen en groei in de landbouwsector

De landbouwsector in de EU biedt een waaier aan voedingsproducten van goede kwaliteit en collectieve milieugoederen voor de burger en draagt bij aan het culturele en sociale weefsel van plattelandsgebieden. De landbouw- en voedingssector is goed voor bijna 44 miljoen banen in de EU en exporteert voor meer dan 120 miljard euro per jaar aan landbouwproducten en voedingsmiddelen.

Het budget voor het gemeenschappelijk landbouwbeleid bedraagt ongeveer 59 miljard euro per jaar. Dit geld gaat naar de ondersteuning van landbouwinkomens, milieuprestaties van landbouwers en andere activiteiten die het concurrentievermogen, de hulpbronnenefficiëntie en het leven op het platte­land verbeteren.

De jaarlijkse rechtstreekse betalingen zorgen voor een minimum aan bescherming van de inkomens van landbouwers tegen de voor de landbouw zo kenmerkende wisselvalligheden.

In maart 2016 ontvouwde de Commissie crisismaatregelen om de positie van veehouders te verbeteren. In juli kondigde zij een pakket maatregelen aan ter waarde van 500 miljoen euro om de melkproductie te verminderen en melkproducenten en landbouwers in andere veehouderijsectoren te ondersteunen. Er werd extra steun vrijgemaakt voor de fruit- en groentesector die getroffen werd door het Russische invoerverbod.

In januari heeft de Commissie de taskforce landbouwmarkten opgericht die aanbevelingen moet formuleren over de manier waarop de werking van de voedselvoorzieningsketen kan worden verbeterd en landbouwers een aantrekkelijk perspectief kan worden gegeven voor economische stabiliteit en groei. De taskforce heeft zijn verslag in november gepubliceerd. Er werd een vleesmarktobservatorium opgericht om de markttransparantie voor de sectoren rundvlees, kalfsvlees en varkensvlees te ver­beteren en zo de marktdeelnemers te helpen marktsignalen te interpreteren en beter om te gaan met de wisselvallige markt.

Samen met andere leden van de Commissie voerde commissaris Phil Hogan een campagne om de non-tarifaire belemmeringen van de handel aan te pakken in landen buiten de EU die een afzetmarkt kunnen zijn voor de EU-producten. Dit heeft ertoe geleid dat in 2016 begonnen werd met de uitvoer van een aantal nieuwe producten naar China, Colombia, Japan en de Verenigde Staten. Tevens werd tijdens handelsmissies op hoog niveau de aandacht gevestigd op veelbelovende nieuwe markten in Indonesië, Mexico en Vietnam.

Nieuwe vaardigheden, betere bescherming en meer banen voor jongeren

De EU heeft, met name via het Europees Sociaal Fonds, geld uitgetrokken om tussen 2014 en 2020 de bijscholing te ondersteunen van 8 miljoen werknemers in de EU. Het programma Erasmus+ zal met een begroting van 14,7 miljard euro aan meer dan 4 miljoen mensen de kans bieden in het buitenland te studeren, een opleiding te volgen, ervaring op te doen of als vrijwilliger te werken. Het programma ondersteunt tevens activiteiten die de lidstaten helpen hun onderwijs- en opleidingsstelsels te moderniseren en te transformeren.

In mei werd het Europees platform tegen zwartwerk gelanceerd, dat zwartwerk wit moet maken. Het platform zorgt voor sociale bescherming voor miljoenen mensen in de EU die erop achteruitgaan door riskante werkregelingen, zoals schijnzelfstandigheid.

De Commissie lanceerde in juni een nieuwe vaardighedenagenda voor Europa met tien maatregelen om de kwaliteit van vaardigheden en de relevantie ervan voor de arbeidsmarkt te verbeteren, waaronder een initiatief om laaggeschoolde volwassenen te helpen hun lees-, reken- en digitale vaardigheden te verbeteren en/of hen te helpen een diploma hoger secundair onderwijs of een gelijkwaardige kwalificatie te behalen.

In de strijd tegen jeugdwerkloosheid bleef de EU de uitrol van de jongerengarantie in de lidstaten ondersteunen. Uit een voortgangsverslag uit oktober bleek hoe de jongerengarantie uit 2013, samen met het jongerenwerkgelegenheidsinitiatief, het Europees Sociaal Fonds en nationale financiering, een verschil heeft gemaakt in de praktijk. Drie jaar na de lancering ervan in 2013 zijn er 1,4 miljoen minder jonge mensen werkloos in de EU. Ongeveer 9 miljoen jongeren hebben een aanbod aanvaard voor een baan, een stage of een leerlingplaats. De garantie leidde in veel lidstaten tot doortastende structurele hervormingen en zij droeg bij tot het opzetten van partnerschappen tussen het bedrijfsleven en het onderwijs. Om ervoor te zorgen dat de jongerengarantie volledig en op duurzame wijze wordt uitgevoerd, stelde de Commissie voor het jongerenwerkgelegenheidsinitiatief tot 2020 voort te zetten en de begrotingsmiddelen ervan uit te breiden. Daarnaast heeft de Commissie ErasmusPro aangekondigd, een nieuwe mobiliteitsregeling voor langdurige leerlingplaatsen (tussen zes en twaalf maanden), binnen het kader van het bestaande Erasmus+-programma, ter ondersteuning van werkplekleren in het buitenland.

Mensen bij elkaar brengen

In 2016 konden dankzij Erasmus+, het EU-programma voor onderwijs, opleiding, jeugdzaken en sport, dat beschikt over een budget van 2,2 miljard euro, ongeveer 497 000 jongeren studeren, opleidingen volgen, vrijwilligerswerk verrichten en deelnemen aan uitwisselingen in het buitenland. Dankzij dit programma konden ook ongeveer 141 000 personeelsleden van onderwijsinstellingen en jeugdorganisaties hun vaardigheden verbeteren door in het buitenland les te geven en opleidingen te volgen. In de loop van het jaar werd via het programma meer dan 400 miljoen euro uit de algemene begroting beschikbaar gesteld voor samenwerkingsprojecten, waaronder projecten ter bevordering van burgerschap en de gemeenschappelijke waarden vrijheid, tolerantie en non-discriminatie via onderwijs.

Het Europees Solidariteitskorps

In december heeft de Commissie het Europees Solidariteitskorps gelanceerd, drie maanden nadat voorzitter Juncker het had aangekondigd in zijn Staat van de Unie. Jongeren tussen 17 en 30 jaar kunnen zich opgeven voor nieuwe kansen om een belangrijke bijdrage te leveren aan de samenleving in de hele EU en om vaardigheden te verwerven en ervaring op te doen. De deelnemers kunnen voor twee tot twaalf maanden in een project worden geplaatst voor vrijwilligerswerk of een stage, een leerlingplaats of een baan. De deelnemers kunnen aan een breed scala van activiteiten deelnemen op gebieden als onderwijs, gezondheidszorg, maatschappelijke integratie, hulp bij het uitdelen van voedsel, de bouw van onderdak, ondersteuning en integratie van migranten en vluchtelingen, milieubescherming en preventie van natuurrampen. Eind december hadden meer dan 18 000 mensen zich ingeschreven.

Economisch en begrotingsbeleid

De coördinatie van het economisch beleid in de EU wordt georganiseerd door middel van een jaarlijkse cyclus die bekendstaat als het Europees Semester. Deze wordt aan het eind van elk jaar gelanceerd, samen met de bekendmaking van de jaarlijkse groeianalyse en een aanbeveling over het economisch beleid van de eurozone. In februari 2016 publiceerde de Commissie de landenverslagen, die een analyse bevatten van de economische en sociale uitdagingen van de EU-lidstaten afzonderlijk. Zij vormden de basis voor besprekingen met de lidstaten over hun beleidskeuzes voorafgaande aan hun nationale hervormingsprogramma’s en hun begrotingsplannen op middellange termijn in april. Op basis van deze verslagen heeft de Commissie in het late voorjaar haar landspecifieke aanbevelingen geformuleerd.

Deze aanbevelingen bieden de lidstaten richtsnoeren over manieren om de werkgelegenheid en de groei te stimuleren, en er wordt hernieuwde aandacht besteed aan groeibevorderende hervormingen in onder meer onderzoek en innovatie, met behoud van gezonde overheidsfinanciën. In de loop van het jaar werden ook aanbevelingen gedaan aan Cyprus aangezien het land in het voorjaar, na afloop van het economisch aanpassingsprogramma, opnieuw is toegetreden tot het volledige economische governancekader.

Op begrotingsvlak blijkt uit de aanbevelingen van de Commissie in 2016 dat het stabiliteits- en groeipact met slimme flexibiliteit kan worden toegepast. De Commissie hield bij de beoordeling van de begrotingsplannen van de lidstaten op middellange termijn rekening met de specifieke aard van uitgaven in verband met ongewone gebeurtenissen waarop de overheid geen vat heeft, zoals de vluchtelingencrisis en terrorismebestrijding. Spanje en Portugal kregen meer tijd om hun buitensporig tekort te corrigeren en de Raad volgde de aanbeveling van de Commissie om de boete in te trekken die had kunnen worden opgelegd, gezien hun respectieve voorbije budgettaire prestaties. In de loop van het jaar werd verder vooruitgang geboekt met betrekking tot buitensporige tekorten, zodat nog slechts zes lidstaten een buitensporig tekort hadden, ten opzichte van 24 in het voorjaar van 2011. Drie lidstaten hebben hun buitensporig tekort gecorrigeerd in 2015, en de daaraan verbonden buitensporigtekortprocedures werden door de Raad in juni 2016 formeel afgesloten.

Specifiek voor de eurozone pleitte de Commissie voor een aanzienlijk positievere begrotingskoers voor het valutagebied als geheel, om het risico van lage groei en geringe inflatie te ondervangen en het monetair beleid van de Europese Centrale Bank te steunen.

De Commissie beoordeelde eveneens of de ontwerpbegrotingsplannen voor 2017 van de lidstaten van de eurozone in overeenstemming waren met het groei- en stabiliteitspact. In verschillende gevallen concludeerde de Commissie dat de geplande begrotingsaanpassingen tekortschoten of dreigden tekort te schieten ten opzichte van wat het stabiliteits- en groeipact vereist.

Wat het toezicht op mogelijke macro-economische onevenwichtigheden betreft, concludeerde de Commissie dat 13 lidstaten nog steeds te maken hebben met onevenwichtigheden of buitensporige onevenwichtigheden. Voorts zorgde de Commissie voor een duidelijker en transparanter verloop van de procedure door het aantal categorieën van onevenwichtigheden te verminderen van zes tot vier, en legde zij in het kader van het Europees Semester sterker de nadruk op werkgelegenheid en sociale overwegingen.

Verdere ondersteuning van de EU-lidstaten

De onderhandelingen in het Parlement en de Raad over het steunprogramma voor structurele hervormingen, dat de Commissie in november 2015 had voorgesteld, werden voorgezet.

Cyprus voltooide eind maart 2016 met succes zijn driejarig economisch aanpassingsprogramma. De Commissie is de Cypriotische overheid via haar Ondersteuningsdienst voor structurele hervormingen blijven steunen bij het doorvoeren van groeibevorderende bestuurlijke en structurele hervormingen.

In de loop van 2016 is goede vooruitgang geboekt bij de uitvoering van het Griekse programma, dat was opgezet om de voorwaarden te scheppen voor een herstel van het vertrouwen en de basis te leggen voor duurzaam economisch herstel in Griekenland. De eerste evaluatie werd afgerond, waardoor de tweede financieringstranche van het programma (10,3 miljard euro) kon worden betaald. De tweede tranche is in verschillende fasen betaald; de laatste betaling werd goedgekeurd in oktober. De Commissie ondersteunde het werk van de Eurogroep, die in mei tot een besluit kwam over schuldmaatregelen. Die maatregelen zullen geleidelijk worden uitgevoerd. Een eerste bespreking van de schuldmaatregelen op korte termijn vond plaats in december. Op het vlak van de uitvoering van het programma zijn goede vorderingen gemaakt om de tweede evaluatie te voltooien.

Griekenland ontving via het investeringsplan voor Europa ook economische steun. Een eerste akkoord, ondersteund door het Europees Fonds voor strategische investeringen, werd in mei in Griekenland ondertekend. Bij deze gelegenheid ondertekende het Europees Investeringsfonds drie akkoorden met Griekse intermediaire banken en fondsen om te voorzien in aanvullende investeringen voor zeer kleine, kleine en middelgrote ondernemingen in Griekenland.

Uitbreiding van de steun naar landen buiten de EU

De Commissie verleende via programma’s voor macrofinanciële bijstand steun aan Georgië, Kirgizië, Jordanië, Tunesië en Oekraïne. Het doel is om de externe financiële situatie van landen die vanuit geografisch, economisch en politiek oogpunt dicht bij de EU liggen, weer houdbaar te helpen maken en daarbij economische aanpassingen en structurele hervormingen aan te moedigen. De programma’s zijn een aanvulling op de financiering door het Internationaal Monetair Fonds.

In september stelde de Commissie een nieuw Europees plan voor externe investeringen voor om de investeringen in Afrikaanse landen en de landen van het EU-nabuurschap te stimuleren en om de diepere oorzaken van migratie te helpen aanpakken. Het heeft tot doel de sociale en economische infrastructuur en kleine ondernemingen te ondersteunen door belemmeringen voor particuliere investeringen weg te nemen. Met een bijdrage van 3,35 miljard euro uit de EU-begroting en het Europees Ontwikkelingsfonds zou het plan innovatieve garanties en soortgelijke instrumenten ter bevordering van particuliere investeringen ondersteunen.

Dankzij het plan wordt tot 44 miljard euro aan investeringen vrijgemaakt. Als de lidstaten en andere partners de EU-bijdrage evenaren, zou het totale bedrag kunnen verdubbelen tot 88 miljard euro.

Een resultaatgerichte EU-begroting

In 2016 maakte de Commissie vorderingen met het initiatief Een resultaatgerichte EU-begroting, dat ervoor moet zorgen dat EU-middelen ten goede komen aan de burger en dat alle projecten met EU-financiering duidelijke voordelen en een goede prijs-kwaliteitverhouding bieden.

De EU-middelen worden verder geïnvesteerd volgens de beleidsprioriteiten van de Commissie, zoals het stimuleren van groei, werkgelegenheid en concurrentievermogen, en het snel en doeltreffend reageren op noodsituaties.

Een databank van succesvolle projecten met EU-financiering, beschikbaar op de website van de Commissie, bevatte in 2016 meer dan 1 000 projecten.

Ter gelegenheid van de toespraak van voorzitter Juncker over de Staat van de Unie in september stelde de Commissie haar tussentijdse evaluatie van het meerjarig financieel kader (2014-2020) voor, waaronder een pakket wetgevingsvoorstellen om:

• extra financiële middelen beschikbaar te stellen om de migratie en de veiligheidsproblematiek doeltreffend aan te pakken en de economische groei, de werkgelegenheid en het concurrentievermogen te stimuleren;
• de flexibiliteit van de EU-begroting en haar vermogen om snel en doeltreffend in te spelen op onvoorziene omstandigheden te vergroten;
• de financiële regelgeving te vereenvoudigen en zo de administratieve lasten voor ontvangers van EU-financiering te verminderen.­

Betere toegang tot goederen en diensten

Nieuwe regels voor e-commerce in het voordeel van mensen en bedrijven

In mei 2016 heeft de Commissie maatregelen voorgesteld waardoor consumenten en bedrijven in de hele EU gemakkelijker online producten en diensten kunnen kopen en verkopen. De Commissie heeft een verordening tegen geoblocking voorgesteld om te vermijden dat mensen die producten en diensten in een ander EU-land kopen, worden gediscrimineerd.

Mensen en kleine bedrijven klagen er vaak over dat zij door de hoge tarieven en problemen met pakket­bezorging niet méér kunnen kopen of verkopen in andere EU-landen. In mei heeft de Commissie een verordening aangenomen om prijzen transparanter te maken en het gereglementeerd toezicht te verbeteren. Om het vertrouwen van de consument te vergroten, wil de Commissie de verordening voor samenwerking op het vlak van consumentenbescherming moderniseren.

Onderzoek naar e-commerce

De Commissie heeft informatie verzameld van bijna 1 800 e-commercebedrijven voor consumentengoederen en digitale inhoud en ongeveer 8 000 distributieovereenkomsten onderzocht. In maart bleek uit de eerste resultaten dat geoblocking algemeen verspreid is in de elektronische handel binnen de EU, met name voor digitale inhoud. In september heeft de Commissie een voorlopig verslag uitgegeven waarin de snelle groei van e-commerce in de EU wordt bevestigd. Meer dan de helft van de volwassenen in de EU heeft in 2015 online goederen of diensten besteld. In dat verslag worden handelspraktijken genoemd die de concurrentie en de keuze voor de consument kunnen beperken. Het eindverslag wordt in 2017 gepubliceerd.

Vereenvoudiging van de btw-regels

Het huidig btw-stelsel voor grensoverschrijdende e-commerce is complex en duur, voor zowel lidstaten als bedrijven. Voor bedrijven worden de gemiddelde jaarlijkse kosten voor het aanbieden van goederen in een andere lidstaat geraamd op 8 000 euro per lidstaat. Bedrijven in de EU ondervinden bovendien een concurrentienadeel, omdat leveranciers van buiten de EU goederen btw-vrij kunnen leveren aan consumenten in de EU dankzij de vrijstelling voor invoer van kleine zendingen. Door de complexiteit van het stelsel is het voor de lidstaten ook moeilijk om de naleving te garanderen. De verliezen worden op ongeveer 5 miljard euro per jaar geraamd.

In het kader van de strategie voor de digitale eengemaakte markt heeft de Commissie een reeks wetten voorgesteld om de btw voor grensoverschrijdende e-commerce te moderniseren en te vereenvoudigen, vooral voor kleine en middelgrote bedrijven. Bedrijven die in andere lidstaten verkopen, zullen zich niet langer voor btw-doeleinden moeten registreren in elk land waar een klant is gevestigd. Elektronische publicaties zullen hetzelfde verlaagde tarief genieten als papieren uitgaven.

Modern Europees auteursrecht

Uit een Eurobarometer-enquête van de Commissie blijkt dat 73 % van de Europese jongeren online naar muziek luistert, naar tv-series en films kijkt en games speelt. Bijna 20 % heeft geprobeerd om toegang te krijgen tot diensten die content aanbieden in een andere lidstaat, maar voor omroepen is het moeilijk om aan die groeiende vraag te voldoen. Om de keuze te vergroten en de toegang te verbeteren, heeft de Commissie een verordening voorgesteld waardoor het voor omroepen makkelijker wordt om over uitzendrechten te beschikken. Het wordt ook eenvoudiger om onlineprogramma’s in andere lidstaten uit te zenden en kanalen uit andere landen in consumentenpakketten op te nemen.

Daarnaast wordt een nieuwe auteursrechtrichtlijn voorgesteld. Voor musea, archieven en andere instellingen zal het makkelijker worden om boeken en films die onder het auteursrecht vallen maar niet langer voor het publiek beschikbaar zijn, te digitaliseren en in het buitenland aan te bieden.

Studenten en leraren willen elektronische materialen en technologieën gebruiken, maar bijna een kwart van de leraren zegt dat zij daarin worden beperkt door het auteursrecht. Dankzij de voorgestelde auteursrechtrichtlijn zullen onderwijsinstellingen digitale tools en buitenlandse onlinelessen kunnen gebruiken. Onderzoekers zullen gemakkelijker tekst- en dataminingtechnologie kunnen gebruiken voor de analyse van grote hoeveelheden gegevens. De ontwerprichtlijn bevat ook een nieuwe verplichte EU-uitzondering, op grond waarvan instellingen voor cultureel erfgoed werken digitaal mogen opslaan.

Nog volgens Eurobarometer volgt 57 % van de EU-inwoners het onlinenieuws via sociale media, zoekmachines of nieuwsaggregators, en luistert 31 % naar muziek via websites voor het delen van videoclips of muziek. Het digitale tijdperk wordt gekenmerkt door meer keuze voor de consument, een groter publiek en nieuwe kansen voor houders van rechten, ontwerpers en uitgevers. Maar voor velen is het moeilijk om een billijke vergoeding te krijgen of om te onderhandelen met platforms voor het delen van video’s of ander materiaal. De bedoeling van de voorgestelde auteursrechtrichtlijn is een eerlijkere en duurzamere markt te creëren door onlineplatforms duidelijk op hun verplichtingen te wijzen. Houders van rechten zullen ook sterker staan om te onderhandelen over een vergoeding. Er wordt erkend dat uitgevers van persberichten een belangrijke rol spelen bij het investeren in en het creëren van hoogwaardige journalistieke inhoud.

Scheppen van de juiste omstandigheden

Geen roamingkosten meer

Sinds april 2016 is online bellen, sms’en en surfen vanuit een andere lidstaat (roaming) goedkoper. De binnenlandse tarieven worden maar met een klein bedrag verhoogd: maximaal 5 eurocent per minuut voor oproepen, 2 eurocent per sms en 5 eurocent per megabyte (exclusief btw) met mobiele toestellen. Vanaf 15 juli 2017 betalen inwoners van de EU geen roamingkosten meer als zij tijdelijk binnen de Unie rondreizen.

De Commissie heeft daartoe vorig jaar een aantal regels voorgesteld voor „wholesaleroamingtarieven” (de tarieven die operatoren elkaar opleggen voor het gebruik van hun netwerk) en voor het daadwerkelijk opheffen van roamingkosten voor alle inwoners van de EU. EU-reizigers zullen kunnen roamen tegen thuistarief en overal in de EU dezelfde prijs betalen voor bellen, sms’en en surfen als in het land waar zij wonen of waarmee zij een duurzame band hebben. Sinds april zijn nieuwe regels van kracht waardoor voor het eerst het beginsel van netneutraliteit in EU-recht is vastgelegd.

Meer en betere internetconnectiviteit

In 2020 zal het mobiel internetverkeer bijna verachtvoudigd zijn. In 2016 heeft de Europese Commissie belangrijke wetgevings- en beleidsinitiatieven genomen om aan die groeiende vraag te voldoen. In februari heeft de Commissie voorgesteld de radiofrequenties op de 700MHz-band beter te coördineren om de mobiele internettoegang te verbeteren en ervoor te zorgen dat verbonden auto’s, gezondheidszorg op afstand en andere innovatieve diensten functioneren op het hele continent.

In september heeft de Commissie een grondige revisie van de Europese telecomregels voorgesteld en ze is van plan om de groeiende connectiviteitsbehoeften van EU-burgers aan te pakken. De Commissie heeft drie doelstellingen:

• alle scholen, universiteiten, onderzoekscentra, vervoersknooppunten, ziekenhuizen, openbare diensten en bedrijven moeten in 2025 toegang hebben tot gigabitconnectiviteit, waarmee zij per seconde 1 gigabit aan gegevens kunnen downloaden of uploaden;
• alle gezinnen in de EU moeten in 2025 een verbinding hebben waarmee zij minstens 100 megabit per seconde kunnen downloaden en die kan worden opgewaardeerd tot gigabitsnelheid;
• alle stedelijke gebieden moeten in 2025 ononderbroken beschikken over 5G, systemen voor draadloze communicatie van de vijfde generatie. In 2020 moet 5G commercieel beschikbaar zijn in minstens één grote stad in elke lidstaat.

Die doelstellingen kunnen alleen worden bereikt met enorme investeringen. Het nieuw Europees wetboek voor elektronische communicatie bevat regels waardoor het voor alle bedrijven aantrekkelijker wordt om overal in de EU, zowel in eigen land als daarbuiten, te investeren in nieuwe hoogstaande infrastructuur, zonder dat dit ten koste gaat van doeltreffende concurrentie. De Commissie heeft ook een plan opgesteld voor de invoering van 5G in heel Europa. In zijn Staat van de Unie 2016 heeft voorzitter Juncker het WiFi4EU-initiatief voorgesteld, een investering van 120 miljoen euro om draadloos internet in openbare ruimtes te bevorderen. Daardoor wordt wifi gratis beschikbaar op pleinen en in parken, bibliotheken en openbare gebouwen voor burgers en instellingen met een openbare taak.

In april hebben de ministers van Vervoer van de 28 EU-landen in de Verklaring van Amsterdam onderstreept dat de regering en het bedrijfsleven moeten samenwerken om de data-infrastructuur voor vervoer te verbeteren. Het Nederlandse voorzitterschap van de Raad van de Europese Unie, de Europese Commissie, de lidstaten en de vervoerssector hebben zich ertoe verbonden regels en voorschriften op te stellen voor het gebruik van autonome voertuigen op de Europese wegen.

Nieuwe EU-regels voor de audiovisuele sector met het oog op culturele diversiteit

Programma’s worden, zowel op smartphone als op tv, meer en meer bekeken via diensten voor video on demand, zoals Netflix, en platforms voor het delen van filmpjes, zoals YouTube. Om op die nieuwe realiteit in te spelen, heeft de Commissie in mei een gemoderniseerde richtlijn audiovisuele mediadiensten voorgesteld.

De nieuwe wetgeving moet een beter evenwicht creëren tussen de huidige regels voor traditionele omroepen, aanbieders van video on demand en platforms voor het delen van filmpjes, vooral wat de bescherming van kinderen betreft. De culturele diversiteit van de EU zal erdoor worden versterkt, omdat aanbieders van video on demand moeten waarborgen dat minstens 20 % van hun aanbod Europees is.

Platforms

In mei heeft de Commissie de resultaten voorgesteld van een grondig onderzoek naar de maatschappelijke en economische rol van onder meer onlinemarktplaatsen, zoekmachines, betaalsystemen, sociale media, video en websites voor het delen van content. De Commissie heeft een op beginselen gebaseerde aanpak voorgesteld om de vastgestelde problemen op te lossen. Zo moeten voor vergelijkbare digitale diensten dezelfde of soortgelijke regels gelden. Onlineplatforms moeten zich verantwoordelijk opstellen en de sector moet uit eigen beweging actie ondernemen, zoals de gedragscode voor de bestrijding van haatuitingen op internet.

Cyberbeveiliging opvoeren

Uit de Global State of Information Security Survey 2017 blijkt dat bij 80 % van de bedrijven in de EU zich vorig jaar minstens één cyberincident heeft voorgedaan. Daardoor worden het vertrouwen in en de groei van de digitale eengemaakte markt ondermijnd. In juli is de Commissie een nieuw publiek-privaat partnerschap voor cyberbeveiliging aangegaan dat de samenwerking in de vroegste fasen van het onderzoeks- en innovatieproces moet bevorderen. Het partnerschap moet ook oplossingen ontwikkelen voor cyberbeveiliging in diverse sectoren, zoals energie, gezondheid, vervoer en financiën. Het is een van de initiatieven om de EU beter te wapenen tegen cyberaanvallen en de concurrentiekracht van de cyberbeveiligingssector te vergroten. De initiatieven zijn gebaseerd op de eerste EU-wetgeving voor cyberbeveiliging: de richtlijn voor de beveiliging van netwerk- en informatiesystemen, die door het Parlement en de Raad in juli is aangenomen.

Meer privacy online

Vorige zomer heeft de Commissie een openbare raadpleging gehouden over de evaluatie en bijwerking van de EU-regels voor e-privacy. Daardoor, en ook dankzij de algemene verordening gegevens­bescherming, zullen EU-burgers veiliger kunnen bellen en e-mailen.

Het groeipotentieel maximaliseren

Digitalisering van het bedrijfsleven in de EU

Uit recente studies blijkt dat de digitalisering van producten en diensten het Europees bedrijfsleven de komende vijf jaar telkens 110 miljard euro aan extra inkomsten zou kunnen opleveren.

In april heeft de Commissie plannen voorgesteld om het bedrijfsleven, kleine en middelgrote bedrijven, onderzoekers en overheden in de EU maximaal te laten profiteren van nieuwe technologieën. De Commissie wil de bestaande nationale initiatieven voor de digitalisering van het bedrijfsleven steunen en koppelen, en doelgericht investeren in de Europese publiek-private partnerschappen. Zo zal de Commissie 500 miljoen euro investeren in een pan-Europees netwerk van digitale innovatieknooppunten, waar bedrijven advies kunnen vragen en digitale innovaties kunnen testen.

Miljarden verbonden apparaten, zoals telefoons, computers en sensoren, moeten veilig en naadloos met elkaar communiceren, ongeacht de producent, de technische specificaties of het land van herkomst. Daarvoor is een gemeenschappelijke taal nodig. De Commissie wil de vaststelling van normen versnellen, onder meer door de aandacht te concentreren op 5G, cloudcomputing, het internet van de dingen, datatechnologie en cyberbeveiliging.

Mensen en bedrijven genieten nog niet alle voordelen van digitale overheidsdiensten die probleemloos in de hele EU beschikbaar zouden moeten zijn. In het actieplan voor e-overheid 2016-2020 zijn twintig maatregelen opgenomen om digitale overheidsdiensten te moderniseren en van de EU een betere plek te maken om te wonen, te werken en te investeren. Het gaat onder meer om de oprichting van één gebruiksvriendelijke digitale toegangspoort tot informatie, elektronische procedures en adviesdiensten in de hele EU. In 2016 is daarover een openbare raadpleging gehouden.

De Commissie heeft ook een blauwdruk voorgesteld voor cloudgebaseerde diensten en voor een data-infrastructuur van wereldniveau, zodat wetenschappers, bedrijven en openbare diensten deel kunnen nemen aan de big-datarevolutie. De Commissie zal een Europese openwetenschapscloud oprichten. Daardoor zullen de 1,7 miljoen onderzoekers en 70 miljoen wetenschappers en technologen in de EU over een virtuele omgeving beschikken voor het opslaan, beheren, analyseren en hergebruiken van grote hoeveelheden onderzoeksgegevens. Om dat proces snel op gang te brengen, zal de Commissie vanaf 2017 alle gegevens van het Horizon 2020-programma automatisch openstellen. De openwetenschapscloud zal steunen op de Europese data-infrastructuur, waarin breedbandnetwerken, grootschalige opslagfaciliteiten en supercomputercapaciteit worden gecombineerd om grote hoeveelheden in de cloud opgeslagen gegevens te bereiken en te verwerken.

Digitale vaardigheden

Uit studies die het directoraat-generaal Communicatienetwerken, Inhoud en Technologie van de Commissie in 2016 heeft uitgevoerd, blijkt dat 47 % van de EU-bevolking geen of weinig digitale vaardigheden heeft. Nochtans zullen de meeste burgers in de nabije toekomst voor hun dagelijks leven en voor 90 % van de banen over enige vorm van digitale kennis moeten beschikken. In het kader van de nieuwe vaardighedenagenda voor Europa heeft de Commissie de regeringen van de lidstaten opgeroepen om meer inspanningen te leveren, onder meer door digitale vaardigheden op te nemen in alle onderwijs- en opleidingsniveaus. In december is de coalitie voor digitale vaardigheden en banen gevormd, waarin lidstaten en belanghebbenden uit het onderwijs, de arbeidsmarkt en het bedrijfsleven zijn samengebracht om een grote groep digitaal talent bijeen te brengen en ervoor te zorgen dat individuen en de beroepsbevolking in de EU over geschikte digitale vaardigheden beschikken.

Europese cultuur en creativiteit in de digitale wereld stimuleren

De connectieve digitale eengemaakte markt schept enorme groeikansen voor de Europese culturele en creatieve sector. Die veranderende wereld zorgt echter ook voor problemen, zoals het vinden van financiering. In juni heeft de Commissie samen met het Europees Investeringsfonds een leninggarantiefaciliteit van 121 miljoen euro opgericht om meer dan 10 000 kleine en middelgrote bedrijven te steunen die actief zijn in de audiovisuele sector en op het vlak van festivals, muziek, cultureel erfgoed, design, podiumkunsten, radio en beeldende kunsten.

In 2016 vierde het Media-programma zijn 25e verjaardag. Media maakt deel uit van Creative Europe en is het belangrijkste EU-programma voor de culturele en creatieve sector. Sinds 1991 is via Media meer dan 2,4 miljard euro geïnvesteerd in creativiteit en culturele diversiteit in de EU. Elk jaar worden ongeveer 2 000 Europese films, televisieseries en andere projecten gesteund. Dankzij Media hebben meer dan 20 000 producers, regisseurs en scenaristen een opleiding gevolgd en hebben ze zich nieuwe technologieën eigen kunnen maken. Media heeft ertoe bijgedragen dat de Europese film meer kijkers trekt. Volgens een studie van de Commissie over het Media-programma is het aandeel kaartjes voor Europese films in de bioscopen van de EU gestegen van 25 % in 2010 tot 33 % in 2014.

Schone energie voor alle Europeanen

De wereldwijde omschakeling naar schone energie is volop aan de gang en is onomkeerbaar. De EU wil zich op dit gebied niet alleen aanpassen, maar wil ook het voortouw nemen. Dit maakt deel uit van haar mondiale verantwoordelijkheid.

In 2015 werd wereldwijd meer dan 300 miljard euro geïnvesteerd in schone energie. De EU bevindt zich in een goede positie om het beleid op het gebied van onderzoek, ontwikkeling en innovatie om te zetten in groei en werkgelegenheid. Door vanaf 2021 per jaar tot wel 177 miljard euro aan particulier en overheidskapitaal te mobiliseren, kan het pakket schone energie het komende decennium een stijging van het bbp van 1 % en 900 000 nieuwe banen opleveren.

Energie-efficiëntie

De goedkoopste en schoonste energie is de energie die niet wordt gebruikt. Daarom heeft de Commissie in 2016 nieuwe en innovatieve maatregelen inzake energie-efficiëntie voorgesteld met als doel:

• het kader te bepalen voor de verbetering van de energie-efficiëntie in het algemeen;
• de energie-efficiëntie van gebouwen te verbeteren;
• de energieprestatie van producten te verbeteren (dankzij een ecologisch ontwerp) en consumenten te informeren (d.m.v. energie-etikettering);
• door middel van het voorstel Slimme financiering voor slimme gebouwen energie-efficiëntie te financieren.

De Commissie wil deze voorstellen kracht bijzetten met een nieuwe bindende EU-brede doelstelling om de energie-efficiëntie tegen 2030 met 30 % te verbeteren. Ambitieuze doelstellingen op het gebied van energie-efficiëntie moeten ertoe bijdragen dat lidstaten minder afhankelijk worden van de invoer van energie en dat de lokale economie wordt gestimuleerd, het concurrentievermogen wordt vergroot en meer groene banen worden gecreëerd.

Wereldleider worden in hernieuwbare energie

Hernieuwbare energie zal een belangrijke rol spelen bij de overgang naar een schoon energiesysteem. De EU heeft zich ten doel gesteld om tegen 2030 gezamenlijk het streefcijfer van ten minste 27 % hernieuwbare energie in het eindenergieverbruik te halen. Het voorstel voor een nieuwe richtlijn hernieuwbare energie zal investeerders zekerheid bieden en een gelijk speelveld voor alle technologieën creëren. De Commissie wil met haar voorstellen de juiste omstandigheden scheppen waarin hernieuwbare energie kan gedijen, zodat de EU een bloeiende markt voor schone energie wordt. De sector biedt inmiddels werk aan meer dan 1 miljoen mensen en creëert een omzet van ongeveer 144 miljard euro per jaar.

De voor zonne- en windenergie vereiste technologie is tussen 2009 en 2015 respectievelijk 80 % en 30 à 40 % goedkoper geworden. Dankzij deze prijsdaling kunnen consumenten meer en meer hun eigen hernieuwbare energie opwekken. De herziene richtlijn zal consumenten meer rechten toekennen om hun eigen elektriciteit te produceren, thuis te verbruiken of aan het net terug te verkopen.

Faire prijzen voor de consumenten

De consument staat centraal in de energie-unie. Courante verrichtingen, zoals facturering, het veranderen van energieleverancier en het afsluiten van een nieuw contract bij verhuizing, zullen voor de consument gemakkelijker, sneller en nauwkeuriger worden dankzij een beter beheer van digitale klantinformatie. Door gebruik te maken van gecertificeerde online-prijsvergelijkingstools krijgt hij toegang tot duidelijke en betrouwbare informatie over de beste aanbiedingen op de markt, zodat hij een geïnformeerde keuze kan maken.

Het wordt makkelijker om naar een andere leverancier over te stappen, mede dankzij het voorstel om de opzegvergoedingen te beperken. Het verschil in prijs tussen het standaardaanbod van de gevestigde leverancier en het goedkoopste aanbod op de markt bedraagt meer dan 50 euro per jaar in de EU.

De consument kan de energieleverancier straks ook vragen om een slimme meter te plaatsen, zodat hij kan profiteren van marktconforme energieprijzen. Dankzij nieuwe technologieën zal hij meer kunnen afnemen wanneer de energie goedkoper is, en minder wanneer deze duurder is. Zo kan hij zijn uitgaven voor energie beter controleren.

Energiezekerheid, solidariteit en vertrouwen

Het in februari 2016 voorgestelde pakket inzake energievoorzieningszekerheid bouwt voort op de vorderingen die de EU de afgelopen jaren heeft gemaakt bij het beperken van de energiezekerheidsrisico’s. Het pakket spitst zich niet alleen toe op gas, waarbij wordt gesteund op de lessen die zijn getrokken uit de stresstests van 2014, maar ook op de intergouvernementele energieovereenkomsten en op verwarming en koeling.

Het voorstel van de Commissie voor intergouvernementele overeenkomsten is in december, dus minder dan negen maanden na de presentatie ervan, door de medewetgevers goedgekeurd. Dankzij de nieuwe regels kan de Commissie garanderen dat geen enkel energieakkoord de continuïteit van de energievoorziening in een lidstaat in gevaar kan brengen of de werking van de interne energiemarkt van de EU kan belemmeren.

In maart heeft de EU haar banden versterkt met India, een belangrijke speler op de wereldmarkt en een belangrijke partner voor de EU op het gebied van energie. De gezamenlijke verklaring over energiezekerheid en de bestrijding van de klimaatverandering is een belangrijke stap in de ontwikkeling van een blijvend schoon en duurzaam energiepartnerschap met een van de snelst groeiende grote economieën.

Een volledig geïntegreerde EU-markt

2016 was een belangrijk jaar voor de Europese projecten op het gebied van energie-infrastructuur, waarvoor via de Connecting Europe Facility 800 miljoen euro is uitgetrokken. Deze steun is van cruciaal belang voor het aantrekken van extra investeringen die nodig zijn om knelpunten weg te werken die een vrije energievoorziening verhinderen.

In het voorjaar zijn twee subsidieovereenkomsten ter waarde van 5,6 miljoen euro gesloten voor studies over de bouw van de Midcat-gaspijpleiding. Na voltooiing zal deze pijpleiding bijdragen tot de integratie van de gasmarkt van het Iberisch Schiereiland in de rest van Europa. Bovendien is 29,9 miljoen euro toegekend voor de aanleg van een 140 kilometer lange elektriciteitslijn in Bulgarije, die een impuls zal geven aan het net voor hernieuwbare energiebronnen en aan de capaciteit van het Bulgaars elektriciteitsnet.

In oktober is een subsidieovereenkomst van 187 miljoen euro gesloten voor de Balticconnector, de eerste pijpleiding tussen Estland en Finland. Tegen 2020, wanneer deze pijpleiding in gebruik zal worden genomen, zal dit project de oostelijke Oostzeeregio en de rest van de energiemarkt van de EU met elkaar verbinden.

In 2016 was het investeringsplan voor Europa nog altijd een belangrijk instrument voor de voltooiing van de energie-unie. Het Europees Fonds voor strategische investeringen heeft verder banen gecreëerd en investeringen in de reële economie gestimuleerd. Het Fonds bleef aanzienlijke steun bieden voor intelligente, toekomstgerichte investeringen in energie-efficiëntie, hernieuwbare energiebronnen, innovatie en moderne energie-infrastructuur.

In de periode van 2014-2020 gaat 69 miljard euro uit de fondsen voor het cohesiebeleid naar investeringen ter ondersteuning van de doelstellingen van de energie-unie.

Versnelling van de innovatie op het gebied van schone energie

Aan het eind van het jaar heeft de Commissie een strategie voorgesteld voor een versnelling van de innovatie op het gebied van schone energie. Deze strategie bevat een reeks concrete maatregelen om intensievere en grootschaligere energie-efficiënte en koolstofarme innovatieve oplossingen te ontwikkelen die de wereldwijde concurrentiekracht van de EU op dit gebied kunnen verbeteren.

In juni heeft de Commissie zich aangesloten bij Mission Innovation, een wereldwijd initiatief inzake schone energie. Ook heeft zij toen namens de EU het kaderdocument voor de ministeriële bijeenkomst over schone energie ondertekend, wat de multilaterale samenwerking op het gebied van innovatie vooruithelpt. Daarnaast is op de bijeenkomst van ministers van Energie van de G20 in China een aantal actieplannen overeengekomen.

In 2016 zijn voor de eerste keer vier Horizon-prijzen uitgeschreven om innovatie aan te moedigen en mensen ertoe aan te zetten innovatieve oplossingen voor uitdagingen op het gebied van energie te vinden. Het totale prijzenbedrag, 6,75 miljoen euro, komt ten laste van het EU-kaderprogramma voor onderzoek en innovatie Horizon 2020. De prijzen zullen gaan naar innovatieve benaderingen voor de integratie van zonne-energie in historische gebouwen, het gebruik van hernieuwbare energie in ziekenhuizen, de ontwikkeling van producten die bijdragen tot een vermindering van emissies door hergebruik van kooldioxide, en de ontwikkeling van de schoonste motor van de toekomst.

De betrekkingen met de belangrijkste energiepartners van de EU bleven het hele jaar door hoog op de agenda staan. In juni heeft de Commissie deelgenomen aan een vergadering van de ministers van Energie van de G20 in Peking. Deze vergadering bood de gelegenheid om met internationale partners van gedachten te wisselen over innovatie op het gebied van energietechnologieën, hernieuwbare energie, energie-efficiëntie, toegang tot energie en de rol van het energiesysteem bij de uitvoering van de Klimaatovereenkomst van Parijs. Tijdens de EU-China-top van juli hebben de EU en China een overeenkomst voor een energiestappenplan voor de EU en China ondertekend.

Een koolstofarmere economie

Voortgang wat betreft de Klimaatovereenkomst van Parijs

In oktober 2014 zijn de EU-leiders overeengekomen dat zij zichzelf ertoe verbinden om tegen 2030 de emissies van de economie in haar geheel met ten minste 40 % te verminderen ten opzichte van 1990. Dit werd de bijdrage van de EU aan de in december 2015 ondertekende Klimaatovereenkomst van Parijs.

In april 2016 hebben 175 partijen een nieuw record gevestigd door het uitzonderlijk grote aantal partijen dat meteen op de eerste dag al de overeenkomst heeft ondertekend, wat illustreert hoe groot de politieke wil is om de in Parijs gedane beloften na te komen.

Aangezien de EU een drijvende kracht was bij de totstandkoming van de allereerste juridisch bindende wereldwijde klimaatovereenkomst en de vorming van de coalitie van ontwikkelde en ontwikkelingslanden die de Overeenkomst van Parijs mogelijk heeft gemaakt, was het te verwachten dat de overeenkomst in oktober vlot werd geratificeerd op EU-niveau, waarna deze in november al even vlot wereldwijd in werking kon treden. De EU-lidstaten hebben de overeenkomst ook reeds elk apart geratificeerd of zullen dit weldra doen.

In november zijn de landen opnieuw bijeengekomen tijdens de VN-klimaatconferentie van Marrakesh, waar gedetailleerde regels voor de uitvoering van de Klimaatovereenkomst van Parijs zijn uitgewerkt. De staatshoofden en regeringsleiders hebben de Actieverklaring van Marrakesh gepubliceerd, waarin zij oproepen tot een maximaal politiek engagement om de klimaatverandering aan te pakken. Hiermee hebben zij laten zien hoe eensgezind en vastbesloten de wereld is om de doelstellingen van Parijs te realiseren en om te schakelen naar een koolstofluwe wereldeconomie.

Er is vooruitgang geboekt met betrekking tot de belangrijkste elementen van het pakket van Parijs, waaronder de toegang tot financiën, technologische ondersteuning en de ontwikkeling en versterking van vaardigheden en processen die ontwikkelingslanden nodig hebben om hun nationale klimaatplannen uit te voeren.

Uitvoering van de Klimaatovereenkomst van Parijs in de EU

Voor de conferentie van Parijs werd al vooruitgelopen op de toezeggingen die de EU daar zou doen, met een voorstel tot herziening van de EU-regeling voor de handel in emissierechten, het belangrijkste beleidsinstrument van de EU voor emissiereductie. In aanvulling op dit voorstel heeft de Commissie in juli 2016 bindende broeikasgasemissiedoelstellingen voorgesteld die de lidstaten in de periode 2021-2030 moeten halen in de sectoren vervoer, bouw, landbouw, afvalverwerking, landgebruik en bosbouw.

Ambitieuze klimaatactie creëert nieuwe mogelijkheden voor de bedrijfswereld en opent nieuwe markten voor innovatie en het gebruik van koolstofarme technologieën. De Commissie heeft ervoor gezorgd dat landgebruik en bosbouw nu bij de sectoren horen die hun broeikasgasemissies tegen 2030 moeten verminderen. Deze sector stoot niet alleen broeikasgassen uit, maar haalt ook kooldioxide uit de atmosfeer: de bossen in de EU absorberen elk jaar het equivalent van bijna 10 % van de totale uitstoot van broeikasgassen in de EU.

In juli heeft de Commissie met de publicatie van de Europese strategie voor emissiearme mobiliteit het startschot gegeven voor de ontwikkeling van maatregelen op EU-niveau ter bevordering van emissiearme en emissievrije voertuigen en alternatieve koolstofarme brandstoffen. Deze strategie bevat een overzicht van de initiatieven die in de komende jaren zijn gepland en van de gebieden waarop de mogelijkheden worden verkend.

Er werd opnieuw veel aandacht besteed aan het belang van een koolstofarme, circulaire economie voor de luchtkwaliteit en het milieu. Het EU-actieplan voor de circulaire economie kan de jaarlijkse uitstoot van broeikasgassen met 2 tot 4 % verminderen en boekt nu al resultaten. Het pakket schone lucht voor Europa, waarover in juni 2016 een interinstitutioneel akkoord is bereikt, zal aanzienlijke voordelen opleveren voor de bestrijding van de klimaatverandering. Verder is het investeringsplan voor Europa ingezet om een bijdrage te leveren aan de overgang naar een hulpbronefficiënte, circulaire en koolstofvrije economie: 5 % van het Europees Fonds voor strategische investeringen zal naar milieu en hulpbronefficiëntie gaan.

Behoud van het momentum van de Klimaatovereenkomst van Parijs

In oktober zijn de partijen bij het Protocol van Montreal, dat heeft geleid tot de uitbanning van stoffen die de ozonlaag aantasten, in de Rwandese hoofdstad Kigali overeengekomen om ook fluorkoolwaterstoffen die in koel- en klimaatregelingssystemen worden gebruikt en een klimaatopwarmend effect hebben, in het protocol op te nemen. Dit is een snelle en kostenefficiënte manier om de doelstellingen van de Klimaatovereenkomst van Parijs die tegen 2020 moeten worden behaald, te bereiken. Ten gevolge van de wijziging van Kigali moeten de ontwikkelde en de ontwikkelingslanden hun verbruik en productie van fluorkoolwaterstoffen geleidelijk beperken, waarbij de ontwikkelde landen het voortouw zullen nemen. De EU zal de wereld het goede voorbeeld geven bij de inperking van het gebruik van fluorkoolwaterstoffen. Tegen 2030 zal de uitstoot van deze gassen met twee derde zijn verminderd ten opzichte van het huidige niveau.

Eveneens in oktober heeft de Internationale Organisatie voor de Burgerluchtvaart met de actieve betrokkenheid van de EU een belangrijk akkoord bereikt over de internationale uitstoot van kooldioxide door de luchtvaart. Deze wereldwijde marktgebaseerde maatregel heeft als doel de emissies van de internationale luchtvaart op het niveau van 2020 te handhaven en zal de luchtvaartmaatschappijen dwingen tot compensatie indien hun kooldioxide-uitstoot deze drempel overschrijdt. De regeling zal in 2021 van start gaan met een eerste fase waaraan op vrijwillige basis kan worden deelgenomen. In de tweede fase (2027-2035) zal deelname verplicht zijn, behalve voor landen met weinig luchtvaart­activiteiten. Dit betekent dat ongeveer 80 % van het teveel aan emissies om de CO₂-neutraliteitsdoelstelling voor 2020 te bereiken, tussen 2021 en 2035 zal worden gecompenseerd.

De EU en haar lidstaten behoren tot de belangrijkste pleitbezorgers voor de aanpak van de broeikasgasemissies in de scheepvaart. Tijdens zijn bijeenkomst in oktober heeft het Comité voor de bescherming van het mariene milieu van de Internationale Maritieme Organisatie overeenstemming bereikt over een wereldwijd en bindend systeem voor het verzamelen van gegevens inzake het brandstofgebruik van schepen. In de praktijk moeten schepen boven een bepaalde capaciteitsdrempel vanaf 2019 gegevens verzamelen over hun brandstofverbruik en energie-efficiëntie, en hierover verslag uitbrengen bij hun vlaggenstaat.

De eengemaakte markt

In juni lichtte de Commissie in een mededeling toe hoe bestaande EU-wetgeving van toepassing is op de deeleconomie, met aandacht voor aspecten zoals markttoegang, aansprakelijkheid en consumentenbescherming.

Normen werken kostenverlagend, bevorderen innovatie, zorgen voor interoperabiliteit tussen verschillende apparaten en diensten, en helpen bedrijven toegang te krijgen tot markten. In juni stelde de Commissie een pakket initiatieven voor om het Europees normalisatiesysteem te moderniseren en uit te breiden in het licht van de technologische ontwikkelingen, politieke prioriteiten en mondiale trends.

Meer mobiliteit voor professionals en werknemers

Een van de doelstellingen van de strategie voor de eengemaakte markt is ervoor te zorgen dat EU-burgers kunnen werken in de lidstaat van hun keuze. De Europese beroepskaart vereenvoudigt de lange procedures die moeten worden doorlopen alvorens in een andere lidstaat te mogen werken. De kaart werd in januari 2016 beschikbaar voor vijf beroepen (verpleegkundigen, fysiotherapeuten, apothekers, vastgoedmakelaars en berggidsen) en wordt in de toekomst mogelijk uitgebreid tot andere beroepen.

In maart presenteerde de Commissie een gerichte herziening van de detacheringsrichtlijn voor werknemers die door hun werkgever worden uitgezonden om tijdelijk in een andere lidstaat te werken. De herziening voorziet in veranderingen op drie belangrijke gebieden: de bezoldiging van gedetacheerde werknemers, ook in geval van onderaanneming, de regels voor uitzendkrachten en langetermijndetachering.

Efficiëntere overheidsopdrachten

In april is met nieuwe regels verandering gekomen in de wijze waarop overheden in de EU een groot deel van het jaarlijks budget voor overheidsopdrachten van 1,9 biljoen euro besteden. Nationale wetgeving moet beantwoorden aan de drie richtlijnen voor overheidsopdrachten en concessies, die het voor kleine en middelgrote ondernemingen gemakkelijker en goedkoper maken om mee te dingen naar overheidscontracten, zorgen voor de beste prijs-kwaliteitverhouding en de EU-beginselen van transparantie en mededinging respecteren. Dankzij de regels kan ook mogelijk rekening worden gehouden met ecologische, sociale en innovatieaspecten.

Versterking van de industriële basis van de EU

In april stelde de Commissie een pakket maatregelen voor om nationale initiatieven voor de digitalisering van de bedrijfswereld en aanverwante diensten te steunen en te koppelen, en investeringen aan te zwengelen.

In juni is een „platform voor slimme specialisatie” voor industriële modernisering op EU-niveau opgezet om de samenwerking tussen regio’s, clusters en netwerken van bedrijven en industriële partners te ondersteunen, en ambitieuze investeringsprojecten te ontwikkelen die kunnen profiteren van EU-programma’s, het investeringsplan voor Europa en particuliere fondsen.

Er zijn robuustere en realistischere testmethoden voor stikstofoxide- en koolstofdioxide-emissies van auto’s ingevoerd. De Commissie kwam ook met wetgevingsvoorstellen voor een herziening van het systeem om auto’s op de markt te brengen. De voorgestelde verordening wil het testen van voertuigen onafhankelijker maken, het toezicht op in het verkeer gebrachte auto’s verscherpen en het EU-toezicht opvoeren.

In juli publiceerde de Commissie de Europese strategie voor emissiearme mobiliteit om EU-maat­regelen op het gebied van emissiearme en emissievrije voertuigen en alternatieve emissieluwe brandstoffen te ontwikkelen.

Om de automobielsector van de EU te helpen concurrerend te blijven door naar de toekomst te kijken, is een nieuwe groep op hoog niveau voor de auto-industrie, GEAR 2030, opgericht om zich te buigen over de uitdagingen van de toekomst, zoals zelfrijdende auto’s, communicerende auto’s en emissievrije voertuigen.

De staalindustrie is goed voor 1,3 % van het bruto binnenlands product van de EU en speelt een belangrijke rol in tal van andere industriële sectoren, zoals de automobielsector. Ondanks de aanzienlijke inspanningen om te innoveren en te moderniseren is de concurrentiepositie van de EU op de wereldmarkt voor staal de voorbije jaren verslechterd. De overproductie van staal buiten de EU, zoals in China, heeft geleid tot een golf van oneerlijke handelspraktijken die de wereldmarkt verstoren. In maart stelde de Commissie een mededeling voor waarin de ernstige problemen in deze sector aan bod komen. De Commissie neemt momenteel een reeks maatregelen zoals voorlopige antidumpingmaatregelen, een systeem van voorafgaand toezicht op staalproducten, financiering voor de modernisering van de staalindustrie en de bevordering van hooggeschoolde arbeidskrachten.

Bescherming van intellectuele eigendom

In de strategie voor de eengemaakte markt wordt gewezen op het belang van de bescherming van de intellectuele eigendom voor de innovatie en de creativiteit, wat voor extra banen en een beter concurrentievermogen zorgt.

De Commissie is gestart met een evaluatie van het huidig rechtskader voor de handhaving van intellectuele-eigendomsrechten. De bedoeling is de wettelijke maatregelen en rechtsmiddelen af te stemmen op het doel, met name over de grenzen heen en in de onlineomgeving. De focus ligt op inbreuken op commerciële schaal en op een „follow the money”-aanpak, waarbij vooral de inkomstenstromen van de overtreders worden aangepakt en niet de overtreders zelf. In juni ondertekenden internet­platforms, merkeigenaren en handelsverenigingen met steun van de Commissie een vrijwillige overeenkomst om de onlineverkoop van namaakgoederen te stoppen.

EU-bedrijven profiteren ook van de hervorming van het merkenrecht, die in maart in werking trad en waarbij EU-merkbescherming toegankelijker werd. De hervorming resulteerde in lagere kosten, moderne normen voor het deponeren van nieuwe soorten merken, een kortere registratieperiode en krachtigere middelen om namaak te bestrijden.

In november publiceerde de Commissie, met brede steun van het Europees Parlement en de lidstaten, een toelichting van een aantal bepalingen van de biotechrichtlijn, waarin is bepaald dat producten die voortkomen uit processen van essentieel biologische aard, niet mogen worden geoctrooieerd.

Betere diensten voor treinreizigers

Het Parlement en de Raad hebben in april een akkoord bereikt over maatregelen om de spoorwegen in de EU innovatiever en concurrerender te maken. Het vierde spoorwegpakket zal binnenlandse spoorwegmarkten geleidelijk openstellen voor concurrentie, wat zal resulteren in nieuwe bedrijfsmodellen en een bredere keuze voor de consument (hogere frequentie, betere diensten en lagere tarieven).

Versterking van havens

In juni bereikten het Parlement en de Raad een overeenkomst over een gemeenschappelijk Europees kader voor zeehavens. De havenverordening zal financiële transparantie en een optimaal gebruik van middelen garanderen. Dit geeft investeerders meer vertrouwen, zorgt voor eerlijke concurrentie en stimuleert investeringen. Meer investeringen zullen resulteren in meer banen en meer welvaart. De sector zelf is goed voor 469 000 banen en draagt indirect bij tot het behoud van nog eens 3 miljoen banen. De verordening zal zorgen voor hoogwaardige diensten in EU-havens en zal havens meer autonomie geven, bijvoorbeeld bij de vaststelling van hun infrastructuurheffingen.

Eerlijke concurrentie

Het mededingingsbeleid draagt bij tot een goed functionerende eengemaakte markt, waar bedrijven concurreren op basis van hun verdiensten en efficiëntieverbeteringen worden doorberekend aan de EU-consument. Gezonde bedrijven die kampen met sterke concurrentie, zijn het best toegerust om te concurreren op de wereldmarkt.

De strijd tegen kartels is een manier om de concurrentie op peil te houden. De Commissie oordeelde in juli dat vijf vrachtwagenfabrikanten 14 jaar lang heimelijk afspraken hadden gemaakt over prijzen en het doorberekenen van de kosten voor de naleving van strengere emissieregels. Ze kregen een geldboete van 2,9 miljard euro.

Antitrustregels garanderen ook dat het gedrag van een dominant bedrijf de concurrentie op een bepaalde markt niet vervalst. In de loop van het jaar had de Commissie drie onderzoeken tegen Google lopen wegens vermeend misbruik van zijn machtspositie.

Nauw toezicht op staatssteun bevorderde het concurrentievermogen en de innovatie in 2016. Het doel was voorkomen dat overheidsgeld werd toegekend aan noodlijdende bedrijven, en de ontwikkeling van meer innoverende bedrijven stimuleren.

De Commissie publiceerde ook een mededeling over de reikwijdte van het EU-staatssteuntoezicht. Dit zal overheden helpen te bepalen wanneer steunmaatregelen van de overheid geen staatssteun vormen en niet onder de staatssteunregels vallen.

In januari concludeerde de Commissie dat België de staatssteunregels heeft geschonden door een select aantal multinationals aanzienlijke belastingvoordelen ten bedrage van ten minste 700 miljoen euro te verlenen. Daardoor werden kleinere, niet-multinationale concurrenten benadeeld. Ten minste 35 multinationals uit voornamelijk de EU zijn België nu onbetaalde belastingen verschuldigd. In augustus besloot de Commissie dat Ierland Apple voor ca. 13 miljard euro aan onterechte belastingvoordelen heeft toegekend, een gunst die andere bedrijven niet is verleend. Aan het eind van het jaar liepen nog drie andere zaken over de fiscale behandeling van Amazon, McDonald’s en GDF Suez (Engie) door Luxemburg.

Met de handhaving van het mededingingsrecht wil de Commissie onder meer voorkomen dat fusies en overnames de concurrentie op de markt ondermijnen. Het overgrote deel van de in 2016 aangemelde concentraties leverde in dit opzicht geen probleem op en werd na een routinebeoordeling goed­gekeurd. In mei heeft de Commissie evenwel besloten de voorgenomen overname van Telefónica UK door Hutchison te verbieden uit vrees voor minder keuze en hogere tarieven voor mobiele klanten in het Verenigd Koninkrijk. Ook zou de overname de innovatie in de mobiele sector schaden.

Transparantie en strijd tegen belastingontwijking

In januari heeft de Commissie een pakket antibelastingontwijking goedgekeurd. De lidstaten worden opgeroepen om krachtdadiger en gecoördineerder op te treden tegen bedrijven die proberen een eerlijke belastingbijdrage te ontlopen, en om de internationale standaarden tegen grondslaguitholling en winstverschuiving te implementeren. Dit zijn de belangrijkste punten van de voorstellen:

• wettelijk bindende maatregelen die een dam opwerpen tegen de methoden die het vaakst door bedrijven worden gebruikt om belastingen te ontlopen (voorstel voor een richtlijn tegen belastingontwijking);
• een voorstel voor de uitwisseling tussen de belastingautoriteiten van de lidstaten van landenrapporten met fiscale informatie over multinationals die actief zijn in de EU (wijziging van de richtlijn voor administratieve samenwerking);
• een aanbeveling in verband met het voorkomen van misbruik van belastingverdragen;
• acties om goed bestuur op internationaal niveau te bevorderen, met name een nieuw proces om landen buiten de EU die weigeren het spel eerlijk te spelen, in een nieuwe EU-lijst op te nemen.

De richtlijn tegen belastingontwijking is in juli door de Raad goedgekeurd. De lidstaten moeten de regels uiterlijk eind 2018 in hun eigen wetgeving omzetten en vanaf januari 2019 toepassen. De nieuwe regels voor de uitwisseling van landenrapporten tussen belastingautoriteiten zijn in maart door de Raad goedgekeurd en de lidstaten moeten ze medio 2017 omzetten in nationaal recht.

Er zijn overeenkomsten met Andorra en Monaco ondertekend op grond waarvan de lidstaten van de EU en deze twee buurlanden vanaf 2018 informatie over de financiële rekeningen van elkaars inwoners automatisch zullen uitwisselen.

In april stelde de Commissie voor grote multinationals op de eengemaakte markt van de EU met een omzet van meer dan 750 miljoen euro te verplichten de vennootschapsbelasting die zij betalen, per land openbaar te maken. De voorgestelde regels zullen zorgen voor meer transparantie op het gebied van de vennootschapsbelasting, waardoor burgers de belastingstrategieën van multinationals en hun bijdrage aan de welvaart kunnen evalueren.

Nog in april stelde de Commissie maatregelen voor om de btw in de EU te moderniseren. Het actieplan is de eerste stap naar een gemeenschappelijke EU-btw-ruimte die is toegerust om fraude te bestrijden, en het bedrijfsleven, de digitale economie en e-commerce te ondersteunen.

In juli stelde de Commissie de volgende stappen voor om de fiscale transparantie te vergroten en de strijd tegen belastingontduiking en -ontwijking op EU- en internationaal niveau op te voeren. Het doel van de initiatieven was het dichten van lacunes in het fiscale kader die grensoverschrijdend fiscaal misbruik en illegale geldstromen mogelijk maken.

In september presenteerde de Commissie een „scorebord van indicatoren” (indicatoren op economisch en financieel vlak, alsook op het vlak van stabiliteit en goed fiscaal bestuur) om de lidstaten te helpen bepalen welke landen buiten de EU het eerst moeten worden gescreend bij de opstelling van een gemeenschappelijke EU-lijst. De lidstaten hebben belangrijke stappen gezet naar een eerste gemeenschappelijke EU-lijst van landen en gebieden buiten de EU die weigeren zich te houden aan de internationale normen voor goed bestuur.

In oktober keurde de Commissie een belangrijk pakket maatregelen voor de hervorming van de vennootschapsbelasting goed met drie nieuwe voorstellen: een moderner en eerlijker belastingstelsel voor bedrijven invoeren; de mazen tussen EU-lidstaten en andere landen dichten, en voorzien in regels voor geschillenbeslechting om problemen met dubbele belasting voor bedrijven te verhelpen.

Meer in het bijzonder omvatte het pakket de herinvoering van een gemeenschappelijke geconsolideerde heffingsgrondslag voor de vennootschapsbelasting, waarbij de vennootschapsbelasting binnen de eengemaakte markt eerlijker, concurrerender en groeivriendelijker wordt gemaakt. De gemeenschappelijke geconsolideerde heffingsgrondslag voor de vennootschapsbelasting bevat ook nieuwe elementen om de strijd tegen belastingontwijking te intensiveren en de groei te stimuleren.

De Commissie stelde ook een verbeterd mechanisme voor de beslechting van geschillen over dubbele belasting in de EU voor, waarmee beter wordt ingespeeld op de behoeften van bedrijven waarvoor dubbele belasting een belangrijke belemmering vormt.

Het pakket maatregelen voor de hervorming van de vennootschapsbelasting bevat ook een voorstel om de reeds goedgekeurde interne EU-regels tegen hybride mismatches (slecht op elkaar afgestemde belastingstelsels) ook voor landen buiten de EU te laten gelden.

Financiële markten voor consumenten

Financiële bedrijven moeten de schaalvoordelen van een echt geïntegreerde EU-markt optimaal benutten, terwijl onlinediensten op hun beurt nieuwe mogelijkheden en innovatieve oplossingen bieden.

De lidstaten moesten de hypotheekrichtlijn uiterlijk in maart 2016 hebben omgezet. Aan het eind van het jaar hadden 19 lidstaten de richtlijn volledig uitgevoerd. De nieuwe regels moeten ervoor zorgen dat consumenten die onroerend goed aankopen of een lening aangaan met hun huis als onderpand, adequaat worden geïnformeerd over en beschermd tegen de risico’s. De richtlijn moet de mededinging op hypotheekmarkten bevorderen en nieuwe bedrijfskansen bieden voor kredietverstrekkers en -bemiddelaars, wat in de toekomst tot kostenbesparingen leidt die direct ten goede komen aan de consument.

Uiterlijk in september moesten de lidstaten ook de richtlijn betaalrekeningen ten uitvoer leggen, die alle consumenten, ongeacht hun financiële situatie, recht geeft op toegang tot basisdiensten voor betaalrekeningen. Slechts 14 lidstaten (Bulgarije, Tsjechië, Denemarken, Duitsland, Estland, Ierland, Litouwen, Hongarije, Malta, Oostenrijk, Polen, Slovenië, Slowakije en het Verenigd Koninkrijk) waren deze verplichting nagekomen aan het eind van het jaar. Frankrijk en Finland hadden gedeeltelijke omzettingsmaatregelen meegedeeld.

Bouwen aan een kapitaalmarktenunie

De Commissie is blijven bouwen aan een kapitaalmarktenunie op basis van het in 2015 goed­gekeurde actieplan voor een kapitaalmarktenunie. Ze presenteerde een mededeling over een versnelling van de uitvoering van het actieplan en de ontwikkeling van verdere prioriteiten, waaronder een pan-Europees persoonlijk pensioenproduct.

De eerste maatregel is in april 2016 in werking getreden en moet infrastructuurinvesteringen aantrekkelijker maken voor verzekeringsmaatschappijen die goed zijn toegerust om de nodige lange­termijnfinanciering te verstrekken.

In juli heeft de Commissie wijzigingen in de bestaande wetgeving voorgesteld om het gebruik van Europese durfkapitaalfondsen en Europese sociaalondernemerschapsfondsen aan te moedigen door investeringen in kleine en groeiende bedrijven door particuliere beleggers gemakkelijker en aantrekkelijker te maken.

In september kondigde de Commissie een bredere strategie voor duurzame financiering aan om investeringen in schone technologieën te ondersteunen. In november stelde de Commissie een maximum­bedrag van 300 miljoen euro aan co-investeringen beschikbaar in een grootschalig, pan-Europees overkoepelend fonds voor durfkapitaal, waardoor de durfkapitaalsector in de EU institutionele investeerders een aantrekkelijk rendement zal kunnen bieden en het bereik van dit kanaal zal kunnen worden uitgebreid tot een groter aantal lidstaten.

In november kwam de Commissie ook met een wetgevingsvoorstel over de herstructurering van bedrijven en het recht op een tweede kans. Het doel van het voorstel is bonafide ondernemers een tweede kans te bieden na een faillissement, en zo bij te dragen tot een dynamisch bedrijfsklimaat en innovatie te bevorderen.

Staatssteun controleren en eerlijke concurrentie waarborgen

Staatssteuncontrole speelt een belangrijke rol bij het waarborgen van een gelijk speelveld binnen de bankenunie. Sinds het begin van de financiële crisis in 2008 hebben 113 banken in de EU, die in termen van activa ongeveer 30 % van het EU-bankwezen uitmaken, herstructureringen uitgevoerd onder de voorwaarden die gelden voor staatssteun nadat ze overheidsgeld hadden ontvangen. De lidstaten hebben de banken ondersteund met kapitaalinjecties van 655,3 miljard euro (4,5 % van het bruto binnenlands product van de EU in 2015) en 1 293,1 miljard euro, ofwel 9,2 % van het bruto binnenlands product, aan garanties en andere vormen van liquiditeitssteun verstrekt. De steun werd verleend om het spaargeld van de burgers veilig te stellen en ongecontroleerde faillissementen en de daaruit voortvloeiende ineenstorting van de banksector in heel Europa te voorkomen. Ondertussen zijn de meeste banken die tijdens de crisis steun hebben ontvangen, weer levensvatbaar geworden nadat zij een aanzienlijk deel van hun herstructureringsplannen hebben uitgevoerd. De banken waarvan het bedrijfsmodel onherstelbaar was ingestort (42 van de 113 banken), werden op ordelijke wijze afgewikkeld.

In juli heeft de Commissie haar mededingingsonderzoek naar kredietderivatenswaps afgerond door de toezeggingen van gegevensverstrekker Markit en de International Swaps and Derivatives Association (Internationale Vereniging van de Swaphandelaars) verbindend te verklaren. Die twee entiteiten zullen beurzen tien jaar lang op eerlijke, redelijke en niet-discriminerende voorwaarden licenties verlenen voor belangrijke gegevens en intellectuele-eigendomsrechten. Dankzij deze maatregel zal de handel in kredietderivatenswaps veiliger en goedkoper worden voor beleggers.

In maart kondigde de Commissie aan dat zij voorlopig van mening was dat de toepassingsperiode van de groepsvrijstellingsverordening voor verzekeringen niet verlengd hoefde te worden. Na een effectbeoordeling heeft zij dat voorlopige standpunt in december bevestigd. De verordening zal dus aflopen in maart 2017.

Volgens de Europese Centrale Bank waren kaartbetalingen in 2014 goed voor 46 % van alle elektronische betalingen in de EU. Door de multilaterale interbancaire vergoedingen die de banken gezamenlijk zijn overeengekomen en aan de handelaren opleggen als zij kaarten aanvaarden, kunnen de prijzen voor de consument stijgen. Dit wordt aangepakt met de verordening interbancaire vergoedingen die eind 2015 van kracht is geworden en waarin die vergoedingen op een concurrerend niveau worden afgetopt. In het kader van die verordening werd in juni 2016 een tweede reeks regels van toepassing, waardoor de kosten voor betalingen transparanter worden voor handelaren en consumenten, en waardoor zij efficiëntere keuzes kunnen maken.

Parallel hiermee heeft de Commissie haar mededingingsonderzoek voortgezet naar de multilaterale interbancaire vergoedingen die Visa en MasterCard waren overeengekomen voor interregionale transacties die niet onder de verordening interbancaire vergoedingen vallen. De interregionale multilaterale interbancaire vergoedingen zijn vergoedingen die handelaren in de EU betalen om betalingen te kunnen aanvaarden met kaarten die buiten de Europese Economische Ruimte zijn uitgegeven.

In juni heeft het Gerecht de conclusie van de Commissie bevestigd dat de Groupement des Cartes Bancaires (die in Frankrijk het kaartbetalingssysteem „CB” beheert) de mededinging op de Franse uitgiftemarkt heeft beperkt omdat de groep de toegang van nieuwe spelers tot de markt bemoeilijkte. Tegen het arrest van het Gerecht kan beroep worden aangetekend.

Nieuwe comités om verdieping te ondersteunen

De economische governance in de EU werd versterkt door de oprichting van een onafhankelijk adviserend Europees Begrotingscomité, dat in november 2016 operationeel werd. De oprichting van dit comité was voorgesteld in het verslag van de vijf voorzitters — een document dat is opgesteld door de voorzitter van de Commissie en zijn tegenhangers in het Europees Parlement, de Europese Centrale Bank, de Eurogroep en de Eurotop — dat was gebaseerd op het besluit van de Commissie van oktober 2015. Het comité moet de uitvoering van het EU-begrotingskader evalueren en de Commissie adviseren over de geschikte begrotingskoers voor de gehele eurozone. Het werkt ook samen met de nationale begrotingsraden van de lidstaten en verstrekt deskundig advies wanneer voorzitter Juncker daarom verzoekt.

Het comité is onafhankelijk en bestaat uit vooraanstaande specialisten die onafhankelijke expertise leveren in hun vakgebied en benoemd worden na overleg met de lidstaten, de nationale begrotingsraden en de Europese Centrale Bank.

In september heeft de Raad als volgende stap in de uitvoering van het verslag van de vijf voorzitters aanbevolen dat de landen in de eurozone nationale comités voor de productiviteit oprichten of aanwijzen. Die comités moeten de ontwikkelingen en het beleid op het gebied van productiviteit en concurrentievermogen analyseren en ertoe bijdragen dat eigen verantwoordelijkheid wordt gestimuleerd en de nodige hervormingen op nationaal niveau worden uitgevoerd. Op die manier zullen ze een duurzame economische groei en convergentie bevorderen. De comités zullen regelmatig verslagen met hun analyses publiceren.

Bankenunie

De EU is blijven werken aan de voltooiing van de bankenunie, een belangrijke bouwsteen van een veerkrachtige en dynamische Economische en Monetaire Unie. De bankenunie werd opgericht om te garanderen dat de banken in de eurozone solider zijn en beter gecontroleerd worden. Eventuele problemen zullen makkelijker en zonder geld van de belastingbetaler kunnen worden opgelost.

In januari werd een andere mijlpaal binnen de bankenunie volledig operationeel, namelijk het gemeenschappelijk afwikkelingsmechanisme. Dat mechanisme is een essentiële aanvulling op het gemeenschappelijk toezichtsmechanisme onder leiding van de Europese Centrale Bank voor een beter geïntegreerd bankentoezicht en crisisbeheer in de bankenunie. Het gemeenschappelijk afwikkelingsmechanisme vergroot de weerbaarheid van het financieel stelsel en helpt eventuele toekomstige crisissen in de bankenunie te vermijden door te garanderen dat banken effectief en tijdig worden afgewikkeld.

In het Parlement en de Raad werden de onderhandelingen over de derde pijler van de bankenunie ook voortgezet. Die wordt gevormd door het Europees depositoverzekeringsstelsel, dat voortbouwt op de bestaande nationale depositogarantieregelingen. De door de banken gefinancierde Europese depositoverzekeringsregeling zou een bijkomend vangnet vormen voor de spaarders in de hele EU. Die regeling zou zorgen voor een betere risicodeling binnen de banksector in een ruimere groep instellingen en de kwetsbaarheid voor grote plaatselijke schokken verkleinen.

Parallel met het werk aan de Europese depositoverzekeringsregeling hebben de lidstaten erkend dat de risico’s in de financiële sector verder moeten worden verminderd en gedeeld om een aantal resterende problemen aan te pakken. De regels inzake de totale verliesabsorptiecapaciteit die de Commissie heeft voorgesteld, zijn ontworpen om ervoor te zorgen dat het de schuldeisers van de banken en niet de belastingbetalers zijn die betalen voor de problemen van banken.

Bovendien had een meerderheid van de lidstaten eind 2016 de relevante gemeenschappelijke regels in nationale wetgeving omgezet en uitgevoerd, wat garandeert dat de regelgeving en het kwaliteitstoezicht in de bankenunie nog consistenter zijn. Op acht na hadden alle lidstaten de richtlijn herstel en afwikkeling van banken als wet aangenomen, waardoor geharmoniseerde en betere instrumenten werden vastgesteld om met bankencrisissen om te gaan. Twintig lidstaten hadden ook de richtlijn depositogarantiestelsels volledig omgezet en garanderen zo dat de spaartegoeden van de EU-burgers in die lidstaten beschermd zijn.

Financiële markten

Benchmarks zijn van cruciaal belang voor het functioneren van de financiële markt. De benchmarkverordening werd in juni van kracht. Die verordening verbetert het functioneren en het beheer van benchmarks en zorgt ervoor dat ze niet onderhevig zijn aan manipulatie. De nieuwe regels zullen beleggers en consumenten helpen beschermen.

In november heeft de Commissie nieuwe regels voorgesteld voor belangrijke spelers op de financiële markt om ervoor te zorgen dat zowel de centrale tegenpartijen als de nationale autoriteiten in de EU de middelen hebben en bereid zijn om krachtdadig op te treden in crisissituaties. Centrale tegenpartijen fungeren als de tegenpartij van beide partijen bij een transactie in een financieel instrument. Het belangrijkste doel van het voorstel is garanderen dat de kritieke functies van de centrale tegenpartijen behouden blijven, waarbij de financiële stabiliteit bewaard blijft en wordt voorkomen dat kosten voor de herstructurering en afwikkeling van falende centrale tegenpartijen op de belastingbetaler worden afgewenteld.

In dezelfde maand heeft de Commissie wijzigingen van de verordening kapitaalvereisten en de richtlijn kapitaalvereisten voorgesteld. In die documenten zijn respectievelijk prudentiële vereisten voor instellingen en voorschriften inzake governance en toezicht opgenomen. De Commissie heeft ook wijzigingen voorgesteld van de richtlijn herstel en afwikkeling van banken en de verordening inzake het gemeenschappelijk afwikkelingsmechanisme, die regels voor het herstel en de afwikkeling van falende instellingen bevatten en het gemeenschappelijk afwikkelingsmechanisme instellen. De wijzigingen bevatten maatregelen die de weerbaarheid van de Europese banksector zullen vergroten en zo het vertrouwen van de markten in de banksector zullen doen toenemen.

Ervoor zorgen dat alles werkt

Dit jaar heeft de Commissie de follow-up van haar EU-regelgevingskader voor financiële diensten aangekondigd met de belangrijkste bevindingen en de volgende stappen op basis van de enquête. Met dat initiatief wordt feedback van belanghebbenden verzameld om de cumulatieve impact van en de wisselwerking tussen de huidige financiële regels te kunnen inschatten. De Commissie wil onder meer de onnodige regelgeving voor bankfinanciering en financiering van kleine en middelgrote ondernemingen afschaffen en de regels in de bank-, derivatenmarkten-, verzekerings-, vermogensbeheer- en ratingsector evenrediger maken. Andere maatregelen, waarvan sommige al zijn voorgesteld, zullen de onnodige regeldruk verlichten, zoals de eisen in verband met toezichtrapportage en openbaarmaking voor de Europese financiële sector. De Commissie is van plan de regels consistenter en toekomstgerichter te maken en inconsistente wisselwerkingen en lacunes in het EU-regelgevingskader aan te pakken.

Openbare raadpleging over de Europese pijler van sociale rechten

In maart heeft de Commissie een eerste voorlopige schets voorgesteld van wat de Europese pijler van sociale rechten zal worden. Voorzitter Juncker heeft daarover in zijn Staat van de Unie in september 2015 het volgende gezegd: „We moeten harder werken aan een eerlijke en echte pan-Europese arbeidsmarkt. [...] Ik wil daartoe bijdragen met een Europese pijler van sociale rechten, die rekening houdt met de veranderende realiteit van de Europese samenlevingen en de arbeidsmarkt, en die kan dienen als kompas voor de hernieuwde convergentie in de eurozone.” In zijn toespraak van 2016 herhaalde hij zijn beleidsvoornemen over de Europese pijler van sociale rechten door te zeggen dat de EU niet sociaal genoeg is en dat de Commissie krachtdadig en enthousiast zal blijven werken om daar verandering in te brengen.

In die pijler zullen een aantal essentiële principes worden aangeduid wat betreft de toegang tot arbeid, werkomstandigheden en sociale bescherming. Er zal specifieke aandacht worden besteed aan nieuwe uitdagingen als vergrijzing, globalisering, technologische veranderingen en sociale ongelijkheid binnen de Economische en Monetaire Unie.

In 2016 heeft de Commissie het hele jaar door gesprekken gevoerd met andere EU-instellingen en met nationale autoriteiten, sociale partners, het maatschappelijk middenveld, academici en burgers over de inhoud en de rol van de pijler bij het tot stand brengen van een diepere en billijkere Economische en Monetaire Unie. Het resultaat van die gesprekken zal worden verwerkt in een initiatief dat in het voorjaar van 2017 wordt gepubliceerd.

De pijler moet de Europese sociale regels aanvullen en erop voortbouwen om richting te geven aan beleidslijnen op een aantal gebieden die essentieel zijn voor goed werkende en billijke arbeidsmarkten en socialezekerheidsstelsels. Wanneer de pijler tot stand is gekomen, moet hij het referentiekader worden om de prestaties op het vlak van werkgelegenheid en de sociale prestaties van de deelnemende lidstaten te monitoren, hervormingen op nationaal niveau te stimuleren en, meer in het bijzonder, als kompas te dienen voor hernieuwde convergentie in de eurozone.

Nieuwe start voor de sociale dialoog

In juni heeft de Commissie samen met het Nederlandse voorzitterschap van de Raad van de Europese Unie en de Europese brancheoverkoepelende sociale partners (het Europees Verbond van Vakverenigingen, BUSINESSEUROPE, de Europese Unie van het ambacht en van het midden- en kleinbedrijf en het Europees Centrum van overheidsbedrijven) een verklaring over „een nieuwe start voor de sociale dialoog” ondertekend. Die verklaring maakt deel uit van de nieuwe start voor de sociale dialoog die voorzitter Juncker samen met de Europese, nationale en sectorale sociale partners en met de andere EU-instellingen tijdens een conferentie op hoog niveau in maart 2015 heeft gelanceerd.

In de verklaring wordt benadrukt dat de Europese sociale dialoog een fundamentele rol speelt als belangrijk onderdeel van de vorming van het EU-beleid inzake werkgelegenheid en sociale zaken.

De Commissie zal de sociale partners blijven betrekken bij het opstellen van het economisch beleid en de wetgeving in de EU en bij de economische governance en het Europees Semester. De lidstaten zijn overeengekomen om de sociale partners nauw te betrekken bij het ontwikkelen en toepassen van hervormingen en beleid en om de sociale dialoog op nationaal niveau te verbeteren. Zij hebben ook beloofd de nationale sociale partners bij het Europees Semester te betrekken om zo de uitvoering van de landspecifieke aanbevelingen te doen slagen.

Europa 2020, het Europees Semester en menselijk kapitaal

Bekwame medewerkers zijn een van de belangrijkste drijvende krachten achter duurzame economische groei, concurrentievermogen en banen. Dit belangrijke verband werd nog benadrukt in de mededeling Onderwijs verbeteren en moderniseren van de Commissie. Om te kunnen concurreren in een geglobaliseerde economie, is de EU afhankelijk van de kwaliteit van haar menselijk kapitaal. Investeren in mensen via kwalitatieve en efficiënte onderwijs- en opleidingsstelsels is een voorwaarde voor welvaart op lange termijn. De hooggeschoolde werknemers in de EU drijven onderzoek en ontwikkeling aan en zetten nieuwe ideeën om in innovatie. De kennis en vaardigheden die zij in het onderwijs hebben verworven, zorgen voor werk en een stabiel inkomen, waardoor het risico op armoede of sociale uitsluiting kleiner wordt.

Hervormingen van de onderwijs- en opleidingsstelsels zijn daarom een topprioriteit in de meeste lidstaten en nemen ook een prominente plaats in het Europees Semester 2016 in. In totaal hebben 21 lidstaten een landspecifieke aanbeveling over onderwijs en opleiding ontvangen.

Handel als motor voor banen en groei

De Europese Unie is een van de meest open economieën ter wereld. Open handel versterkt de economie, schept banen, biedt consumenten meer keuze en koopkracht, en helpt EU-ondernemingen te concurreren in het buitenland.

Elke dag voert de EU voor honderden miljoenen euro aan goederen in en uit. De EU is wereldwijd de grootste exporteur van industriële producten en diensten, en de grootste uitvoermarkt voor zowat tachtig landen. Samen zijn de 28 lidstaten goed voor 16 % van de mondiale in- en uitvoer.

In oktober werd de Brede Economische en Handelsovereenkomst (CETA) met Canada ondertekend op de top EU-Canada in Brussel. Omdat deze overeenkomst de meest geavanceerde en progressieve handelsovereenkomst is die de EU tot dusver heeft afgesloten, wordt zij een maatstaf voor toekomstige overeenkomsten. Nooit eerder bevatte een bilaterale handelsovereenkomst zulke ambitieuze hoofdstukken over duurzame ontwikkeling, arbeid en milieu. Grote en kleine exporteurs zullen profiteren van deze overeenkomst, die kansen zal scheppen voor Europese en Canadese ondernemingen en hun werknemers, maar ook voor de consument.

Daarnaast zette de EU de onderhandelingen over verscheidene andere vrijhandelsovereenkomsten voort. De bedoeling daarvan is banen en groei te scheppen voor burgers en ondernemingen in de EU. Zo werden in 2016 de onderhandelingen met Japan voortgezet en werden gesprekken aangeknoopt met Indonesië en Tunesië. Ook voerde de EU samen met een aantal leden van de Wereldhandels­organisatie plurilaterale onderhandelingen over een overeenkomst inzake milieugoederen en een overeenkomst inzake de handel in diensten.

Naar een permanent multilateraal stelsel van investeringsgerechten

De EU wil dat ondernemingen het vertrouwen hebben om te investeren, in de wetenschap dat zij beschermd zijn als er iets misgaat. In de onderhandelingen voor een Trans-Atlantisch Partnerschap voor handel en investeringen formuleerde de Commissie een voorstel voor een stelsel van investeringsgerechten. Een dergelijk stelsel komt al voor in de handelsovereenkomsten met Canada en Vietnam en zal ook een plaats krijgen in toekomstige onderhandelingen. Dit stelsel van investeringsgerechten, dat dezelfde structuur heeft als nationale en internationale gerechten, bevestigt het recht van de overheden om regelgeving vast te stellen, en waarborgt transparantie en aansprakelijkheid.

Vrije handel is eerlijke handel

Voor de EU moet vrije handel eerlijk zijn. Daarom werden in de loop van het jaar belangrijke stappen gezet met het oog op degelijke instrumenten voor handelsbescherming, zodat een gelijk speelveld wordt gecreëerd voor de EU-producenten. De schade als gevolg van oneerlijke buitenlandse concurrentie, waardoor met name in de staalsector duizenden banen zijn verloren gegaan, wordt hierdoor ook beperkt.

De Commissie heeft deze instrumenten ten volle ingezet door een nooit gezien aantal antidumping- en antisubsidiemaatregelen te nemen — 41 ten aanzien van staalproducten, waaronder 18 van oorsprong uit China.

Toen de Raad eindelijk overeenstemming bereikte over zijn onderhandelingsstandpunt ten aanzien van een voorstel ter modernisering van de handelsbeschermingsinstrumenten van de EU, werd een impasse doorbroken die jarenlang heeft bestaan, en kon de eindfase van de onderhandelingen met het Parlement en de Commissie van start gaan. De Commissie had dit voorstel ingediend om de handelsbeschermingsinstrumenten van de EU transparanter te maken, met snellere procedures en een doeltreffendere handhaving, en om in sommige gevallen hogere rechten in te stellen.

Op hetzelfde gebied werd nog een voorstel ingediend voor een nieuwe berekeningsmethode voor dumping uit landen waar sprake is van aanzienlijke marktverstoringen of waar de overheid verregaande invloed uitoefent op de economie. Het beoogt de EU uit te rusten met handels­beschermingsinstrumenten waarmee zij de huidige problemen in de internationale handel kan aanpakken, met volledige inachtneming van haar internationale verplichtingen in het kader van de Wereldhandelsorganisatie.

Waarover heeft de EU met de Verenigde Staten onderhandeld?

Een betere toegang tot de Amerikaanse markt

In 2016 is de EU blijven streven naar een betere toegang voor de EU tot de Amerikaanse markt door het afschaffen van douanerechten, het wegnemen van andere handelsbelemmeringen en het bevorderen van nieuwe handels- en investeringsmogelijkheden in nieuwe gebieden. Alle ondernemingen, hoe klein of groot ook, zouden daar baat bij hebben.

Het Trans-Atlantisch Partnerschap voor handel en investeringen zou bijdragen tot meer banen en groei, prijsdalingen en meer keuze aan goederen en diensten voor de burger. Tegelijkertijd zou het de hoge beschermingsnormen van de EU handhaven. Het partnerschap zou de EU en de Verenigde Staten ook helpen gemeenschappelijke waarden, zoals de democratie en de rechtsstaat, te beschermen en te versterken.

Door het partnerschap zouden EU-ondernemingen meer kunnen uitvoeren naar de Verenigde Staten en meer goederen en diensten kunnen invoeren die zij nodig hebben om hun eindproducten te vervaardigen. Diensten zijn goed voor bijna drie kwart van de EU-economie, maar EU-ondernemingen stuiten nog steeds op obstakels wanneer zij hun diensten op de Amerikaanse markt willen aanbieden. Volgens Eurostat gaat 15 % van de landbouwuitvoer van de EU naar de Verenigde Staten, met name producten met een hoge toegevoegde waarde. De EU wil dankzij het partnerschap een verdere verhoging van deze uitvoer mogelijk maken. Daarnaast wil de EU met het partnerschap ook de mogelijkheid scheppen dat haar ondernemingen op gelijke voet met ondernemingen in de Verenigde Staten meedingen naar Amerikaanse overheidscontracten.

Samenwerking op regelgevingsgebied — minder administratieve rompslomp en kosten zonder kwaliteitsverlies

De EU leverde baanbrekend werk inzake de beoogde handelsovereenkomst door de regelgevers in de EU en de Verenigde Staten nauwer te doen samenwerken dan tot nu toe het geval was. Als EU-ondernemingen naar de Verenigde Staten uitvoeren, moeten zij de regels en normen van Washington volgen. Deze regels en normen garanderen vaak hetzelfde niveau van veiligheid en kwaliteit, maar verschillen op het gebied van technische details — bijvoorbeeld de kleur van de kabels in stekkers aan weerszijden van de Atlantische Oceaan. In sommige gevallen zijn de controles op technische voorschriften onnodige herhalingen van wat al aan de andere kant van de oceaan is gedaan. Zulke factoren kunnen de kosten aanzienlijk opdrijven, vooral voor kleine ondernemingen en de consument. Door samenwerking op het gebied van regelgeving kunnen deze kosten worden verlaagd en de hoge EU-normen voor de bescherming van mens en milieu behouden blijven.

Handelsregels die uitvoer, invoer en investeringen eenvoudiger en eerlijker maken

De EU heeft haar inspanningen voortgezet om nieuwe handelsregels vast te stellen of bestaande regels uit te werken opdat alle EU-ondernemingen ten volle hun voordeel kunnen halen uit het Trans-Atlantisch Partnerschap voor handel en investeringen.

Met de overeenkomst wil de EU:

• ervoor zorgen dat kleinere ondernemingen baat hebben bij het partnerschap;
• vrije en eerlijke mededinging bevorderen, onder meer door regels die een einde maken aan onderlinge prijsafspraken en misbruik van marktmacht, en door voorschriften inzake staatsondernemingen en subsidies;
• ondernemingen minder tijd en geld laten verliezen aan douaneformaliteiten;
• ondernemingen toegang verlenen tot duurzame energie en grondstoffen;
• de intellectuele eigendom van EU-ondernemingen beschermen;
• duurzame ontwikkeling centraal stellen in de overeenkomst.

Zoals in al haar handelsovereenkomsten zal de EU in het partnerschap openbare nutsvoorzieningen op alle overheidsniveaus beschermen, ook op lokaal niveau. Het partnerschap zal landen niet verplichten openbare diensten op nationaal of lokaal niveau te liberaliseren, te dereguleren of te privatiseren. Deze diensten omvatten onder meer volksgezondheid, openbaar onderwijs, openbaar vervoer en waterwinning, -zuivering, -distributie en -beheer.

Hoe heeft de EU met de Verenigde Staten onderhandeld?

De Commissie voerde de onderhandelingen over het Trans-Atlantisch Partnerschap voor handel en investeringen op basis van een mandaat dat de regeringen van de EU-lidstaten haar unaniem hadden verleend. De onderhandelingen vingen aan in juni 2013. In 2016 werden vier onderhandelingsronden gehouden. In het kader van de intensivering van de onderhandelingen had handelscommissaris Cecilia Malmström in de loop van het jaar negen ontmoetingen met Michael Froman, haar ambtgenoot uit de Verenigde Staten. Opnieuw werden op een groot aantal gebieden vorderingen gemaakt. Toch heeft de EU altijd duidelijk gesteld dat een goede overeenkomst belangrijker is dan een zo snel mogelijke afronding van de onderhandelingen.

Op haar website bleef de Commissie tekstvoorstellen publiceren — de eerste voorstellen van de EU voor de juridische tekst over bepaalde thema’s in het partnerschap — op gebieden als diensten en samenwerking op regelgevingsgebied. De Commissie maakte daar ook gedetailleerde verslagen bekend over elke onderhandelingsronde. Daarnaast publiceerde de Commissie tientallen documenten over het partnerschap, waarvan sommige in alle officiële talen van de EU. Daartoe behoorden onder meer brochures in heldere taal over de doelstellingen en de mogelijke inhoud van de overeenkomst. Ook tijdens de onderhandelingen is zo te werk gegaan, wat betekent dat dit de meest transparante onderhandelingen zijn geweest die ooit over een handelsovereenkomst van de EU zijn gevoerd.

Zoals gewoonlijk bij onderhandelingen over een handelsovereenkomst, heeft de Commissie gebruikgemaakt van de wekelijkse vergaderingen van het Comité handelspolitiek van de Raad om de regeringen van de lidstaten te informeren over de stand van zaken van de onderhandelingen. De Commissie heeft ook het Europees Parlement, en met name zijn commissie Internationale Handel, op de hoogte gehouden van het verloop van de onderhandelingen. Zowel commissaris Malmström als de onderhandelaars voor het partnerschap verschenen voor het Parlement en zijn commissies. De lidstaten en de leden van het Europees Parlement hadden toegang tot de onderhandelings­documenten volgens de met hen afgesproken procedures.

Zo was er democratisch toezicht tijdens de volledige duur van de onderhandelingen. Dit hield ook in dat de regeringen van de lidstaten en de rechtstreeks gekozen leden van het Europees Parlement uitgebreid werden geïnformeerd over de stand van zaken van de onderhandelingen en over de onderhandelingsstandpunten van de EU. Het Europees Parlement bleef de gesprekken op de voet volgen.

De Commissie zette zich actief in om ruchtbaarheid te geven aan de besprekingen over de voorgestelde overeenkomst en uit te leggen waar het de EU om te doen is. De Commissie nam ook de bezorgdheid over de vermeende negatieve gevolgen van het partnerschap ter harte. Met name deed zij haar best om ervoor te zorgen dat alle belangstellenden rechtstreeks in contact konden komen met de onderhandelaars en om online informatie over de onderhandelingen te verstrekken. Tijdens elke ronde hielden de onderhandelaars van de EU en de Verenigde Staten gezamenlijke bijeenkomsten met honderden vertegenwoordigers van uiteenlopende belangengroepen. De Commissie gebruikte de sociale media om de burgers te informeren, onder meer met een account op Twitter, die eind 2016 al meer dan 26 500 volgers had.

In de loop van de onderhandelingen bleef de Commissie steunen op de adviesgroep die werd op­­gericht om de EU-onderhandelaars met aanvullende expertise te ondersteunen. De groep bestaat uit mannen en vrouwen met expertise op het gebied van milieubescherming of volksgezondheid, of die de belangen van consumenten, werknemers en verscheidene bedrijfssectoren behartigen.

Na de onderhandelingen

Wanneer een akkoord over een tekst wordt bereikt, wordt het voorstel voor het Trans-Atlantisch Partnerschap voor handel en investeringen online bekendgemaakt. Het wordt dan voorgelegd voor ratificatie via de geldende procedures.

De aanpak van veiligheidsdreigingen in de EU

In 2016 nam de EU een reeks initiatieven om de terreurdreiging zowel binnen als buiten de EU te helpen tegengaan.

In december gingen Parlement en Raad akkoord met het voorstel van de Commissie om EU-burgers bij het overschrijden van de buitengrenzen in alle relevante databanken te controleren. Systematische controles van onderdanen van niet-EU-landen zijn al verplicht.

In januari werd op het hoofdkantoor van Europol in Den Haag het Europees Centrum voor terrorismebestrijding opgericht. Dit centrum heeft vooral ten doel de efficiëntie van de operationele samenwerking en de uitwisseling van veiligheidsinformatie tussen lidstaten te bevorderen. Bovendien keurde de Commissie het actieplan inzake terrorismefinanciering goed. Hiermee wordt beoogd de inkomstenbronnen van terroristen te blokkeren en hen via hun financiële activiteiten op te sporen. In december heeft de Commissie een pakket maatregelen goedgekeurd dat de Unie beter in staat stelt de financiering van terrorisme en georganiseerde misdaad aan te pakken. De voorstellen van de Commissie vervolledigen en versterken het rechtskader van de EU op het gebied van witwassen, illegale geldstromen en de wederzijdse erkenning van bevriezing en confiscatie van vermogensbestanddelen.

Nadat in 2015 de richtlijn tegen het witwassen van geld en terrorismefinanciering werd vastgesteld, heeft de Commissie alle zeilen bijgezet om de lidstaten te helpen die richtlijn efficiënter in hun nationale wetgeving om te zetten. In juli keurde zij een nieuw voorstel goed tot wijziging van de antiwitwasrichtlijn. Zij deed dit om het rechtskader van de EU verder te versterken na de terroristische aanslagen van 2015 en 2016 en de onthullingen in de „Panama Papers”. De Commissie voerde ook haar inspanningen op om de lidstaten te steunen bij een efficiëntere omzetting van de vierde antiwitwasrichtlijn en gaf de lidstaten meer bevoegdheden in de strijd tegen terrorisme. In juli stelde de Commissie een lijst van niet-EU-landen vast waarvan de regelgeving tegen witwaspraktijken en terrorismefinanciering strategisch tekortschiet.

De verbetering van de uitwisseling van informatie, met name ten behoeve van rechtshandhaving, was een andere prioriteit. De Commissie gaf voorrang aan de handhaving van het bestaande kader van Prüm (een instrument voor de uitwisseling van informatie waarmee DNA-profielen, vingerafdrukgegevens en voertuigregistratiegegevens automatisch kunnen worden vergeleken) en deed voorstellen ter verbetering van de uitwisseling van informatie over strafrechtelijke veroordelingen via het Europees Strafregisterinformatiesysteem.

In juli werd de EU-richtlijn betreffende de persoonsgegevens van passagiers vastgesteld. De richtlijn verplicht luchtvaartmaatschappijen gegevens over passagiers op internationale vluchten door te geven aan de lidstaten van vertrek of aankomst. Deze gegevens worden geanalyseerd en gebruikt in de strijd tegen zware criminaliteit en terrorisme. De Commissie is met de lidstaten gaan samenwerken om ervoor te zorgen dat deze richtlijn snel wordt uitgevoerd.

In de herfst van 2016 werd de herziene Europol-verordening definitief vastgesteld. Deze verordening zorgt ervoor dat Europol meer verantwoording moet afleggen, doeltreffender en efficiënter wordt, en dat de activiteiten van Europol kritisch onder de loep worden genomen door het Europees Parlement en de nationale parlementen.

Het EU-internetforum dat in december werd gehouden, gaf de sector en de rechtshandhavingsinstanties de kans hun inspanningen te bundelen om terroristisch materiaal op het internet te bestrijden. In dat kader werd ook het maatschappelijk middenveld betrokken bij het opstellen van krachtigere tegengeluiden en alternatieve boodschappen. De bij Europol ingestelde EU-eenheid voor de melding van internetuitingen helpt terroristisch onlinemateriaal te verwijderen.

Het Kenniscentrum van het netwerk voor voorlichting over radicalisering werd opgericht om professio­nals krachtiger te steunen en om de lidstaten en niet-EU-landen pasklare ondersteunende diensten te bieden.

In september keurde de Commissie een mededeling goed over meer veiligheid in een door mobiliteit gekenmerkte wereld. In november stelde zij de invoering voor van een Europees systeem voor reisinformatie en -autorisatie, waarmee kan worden bepaald of niet-visumplichtige onderdanen van niet-EU-landen naar het Schengengebied mogen reizen en of hun reizen veiligheids- of migratierisico’s inhouden. Dit systeem zal bijdragen tot een doeltreffender beheer van de buitengrenzen van de EU en de interne veiligheid verbeteren. Tegelijkertijd wordt het gemakkelijker om legaal de Schengengrenzen te overschrijden.

Om minderheden te beschermen en de golf van racisme en vreemdelingenhaat tegen te gaan, heeft de Commissie in mei overeenstemming bereikt met Facebook, YouTube, Twitter en Microsoft over een gedragscode om de onlineverspreiding van illegale haatzaaiende uitlatingen te bestrijden.

In april heeft de Commissie een begin gemaakt met de totstandbrenging van een daadwerkelijke EU-veiligheidsunie om transnationale dreigingen gezamenlijk te kunnen aanpakken. In december presenteerde de Commissie haar derde voortgangsverslag over de veiligheidsunie, waarin een overzicht werd gegeven van het nieuwe pakket inzake de financiering van terrorisme. Dit pakket is een belangrijke stap in de richting van het droogleggen van de financiële bronnen die terrorisme in stand houden. In het verslag werd ook de goedkeuring toegejuicht van een reeks voorstellen om de doeltreffendheid en de efficiëntie van het Schengeninformatiesysteem te versterken. Het verslag benadrukte de aanzienlijke vooruitgang in belangrijke wetgevingsdossiers van de EU ter bestrijding van terrorisme en georganiseerde misdaad en ter versterking van de veiligheid aan de grenzen van de EU. Het Parlement en de Raad bereikten politieke overeenstemming over de richtlijn inzake terrorismebestrijding, de herziening van de vuurwapenrichtlijn en de herziening van de Schengengrenscode zodat EU-burgers systematisch kunnen worden gecontroleerd.

Handhaving van de rechtsstaat

Het hele jaar is de Commissie zich blijven inzetten voor de bevordering en eerbiediging van de rechtsstaat in de EU.

Ook bleef zij de lidstaten aanmoedigen om hun nationale rechtsstelsels beter, onafhankelijker en efficiënter te maken, omdat doeltreffende rechtsstelsels economische groei bevorderen en de grondrechten beschermen. De Commissie keurde het EU-scorebord voor justitie 2016 goed, dat laat zien dat bepaalde lidstaten, ondanks een in het algemeen positieve ontwikkeling, op dit gebied nog steeds met bepaalde problemen te kampen hebben.

In juli keurde de Commissie een aanbeveling over de situatie met betrekking tot de rechtsstaat in Polen goed. Daarin drukte zij haar bezorgdheid uit en deed zij aanbevelingen voor oplossingen. Vanuit de overtuiging dat de rechtstaat in Polen structureel wordt bedreigd, evalueerde de Commissie de algemene situatie en kwam zij tot de conclusie dat haar bezorgdheid over de rechtsstaat in Polen op belangrijke punten niet was weggenomen. De Commissie deed de Poolse autoriteiten in december verdere concrete aanbevelingen voor de wijze waarop deze bezorgdheid kon worden weggenomen.

Strafrecht

Verbetering van de procedurele rechten en justitiële samenwerking

Het Parlement en de Raad stelden drie nieuwe richtlijnen vast inzake de procedurele rechten van verdachten en beklaagden:

• de richtlijn inzake de versterking van bepaalde aspecten van het vermoeden van onschuld en het recht om in strafprocedures bij het proces aanwezig te zijn;
• de richtlijn betreffende procedurele waarborgen voor kinderen die verdachte of beklaagde zijn in een strafprocedure;
• de richtlijn betreffende rechtsbijstand voor verdachten en beklaagden in strafprocedures en voor gezochte personen in procedures ter uitvoering van een Europees aanhoudingsbevel.

Wat de justitiële samenwerking in strafzaken betreft, voltooide de EU een evaluatie van de Overeenkomst betreffende wederzijdse rechtshulp met de Verenigde Staten (VS) van 2010 en werd overeenstemming bereikt over maatregelen om de samenwerking te verbeteren en te intensiveren.

Tot slot kwamen de lidstaten in het kader van de in juni goedgekeurde conclusies van de Raad over het verbeteren van de strafrechtpleging in de cyberruimte overeen de toegang tot digitaal bewijsmateriaal bij strafrechtelijke onderzoeken te verbeteren.

Civiel recht

Vereenvoudiging van het familie- en het burgerlijk recht

In 2016 stelde de EU wetgeving vast om internationale paren te helpen hun vermogen te beheren en te verdelen in geval van echtscheiding of het overlijden van een van hen.

Ook stelde de EU wetgeving vast waardoor bepaalde openbare documenten gemakkelijker tussen de lidstaten kunnen circuleren. Op openbare documenten zoals geboortebewijzen hoeft niet langer een apostille te worden aangebracht en de procedure voor het verkrijgen van gewaarmerkte kopieën en vertalingen wordt eenvoudiger.

De Commissie stelde verbeteringen voor in de EU-regels om kinderen beter te beschermen bij grensoverschrijdende geschillen over de ouderlijke verantwoordelijkheid wat betreft gezag, omgangsrecht en kinderontvoering. De nieuwe regels zullen de gerechtelijke en administratieve procedures versnellen en ervoor zorgen dat het belang van het kind altijd vooropstaat.

De Commissie heeft ook een wetgevingsvoorstel gepresenteerd over vroege herstructurering en tweedekansbeleid en andere aangelegenheden op het gebied van insolventie. Het initiatief richt zich op de belangrijkste belemmeringen voor het vrij verkeer van kapitaal en bouwt voort op nationale regelingen.

Betere regels inzake corporate governance

De onderhandelingen in 2016 tussen het Parlement en de Raad over de herziening van de richtlijn betreffende aandeelhoudersrechten leidden tot een politieke overeenkomst, die beide instellingen nog formeel moeten goedkeuren.

Op het gebied van kredietinstellingen en beleggingsondernemingen heeft de Commissie de beloningsregels in de richtlijn kapitaalvereisten geëvalueerd en naar aanleiding daarvan een specifieke wijziging goedgekeurd waardoor rekening wordt gehouden met evenredigheid.

Grondrechten en rechtsstelsels

Opkomen voor de EU-grondrechten

In mei publiceerde de Commissie haar Verslag over de toepassing van het EU-Handvest van de grondrechten 2015, waarin zij benadrukte hoe zij bij haar beleids- en wetgevingsactiviteiten de grondrechten in acht nam en bevorderde.

In het verslag lag de nadruk op het eerste jaarlijkse colloquium over de grondrechten, dat „tolerantie en respect: antisemitisme en islamofobie in Europa voorkomen en bestrijden” als thema had. Het colloquium resulteerde in een lijst concrete maatregelen op het gebied van de bestrijding van racisme, xenofobie, haatzaaiende uitlatingen en haatmisdrijven en de bevordering van tolerantie, diversiteit en non-discriminatie.

Het tweede jaarlijkse colloquium over de grondrechten had „pluralisme van de media en democratie” als onderwerp en was voor de Commissie aanleiding tot het formuleren van vervolgmaatregelen om de media tegen politieke druk te beschermen, hun financiële onafhankelijkheid te waarborgen, journalisten te helpen beschermen die met bedreigingen en haatzaaiende uitlatingen te maken krijgen, en de vrijheid van meningsuiting in de lidstaten in de gaten te houden.

Verbetering van gegevensbescherming

In april 2016 werd het hervormingspakket voor gegevensbescherming goedgekeurd. Dit zal in 2018 van kracht worden. De algemene verordening gegevensbescherming is een zeer belangrijke stap om de grondrechten van de burgers in het digitale tijdperk te versterken en het handelsverkeer te bevorderen door de vereenvoudiging van regels voor bedrijven in de digitale eengemaakte markt. Eén enkele wet zal ook een eind maken aan de huidige versnippering en financieel zware administratieve lasten en dus ondernemingen besparingen opleveren. Bovendien zal een specifieke richtlijn inzake gegevensbescherming voor de sector politie en justitie voor een consequent hoog niveau van gegevensbescherming zorgen en zo de uitwisseling van informatie en de samenwerking tussen politie- en justitiële autoriteiten van de lidstaten bevorderen.

Bescherming van persoonsgegevens van EU-burgers bij doorgifte naar de VS ten behoeve van rechtshandhaving

In juni werd de Raamovereenkomst tussen de EU en de VS betreffende gegevensbescherming ondertekend. De overeenkomst bevat strenge normen voor de bescherming van door rechtshandhavings­instanties doorgegeven persoonsgegevens. Het Europees Parlement heeft in december met de sluiting van deze overeenkomst ingestemd.

Veiligere doorgifte van gegevens tussen de EU en de VS

In juli stelde de Commissie het besluit vast waarbij het EU-VS-privacyschild werd ingevoerd, dat de veilige doorgifte van persoonsgegevens uit de EU naar ondernemingen in de VS mogelijk maakt. Het privacyschild stelt strenge eisen aan de verwerking van gegevens door ondernemingen, onderwerpt de toegang door de Amerikaanse overheid aan duidelijke waarborgen en transparantieverplichtingen, beschermt individuele rechten en introduceert een mechanisme voor jaarlijkse gezamenlijke evaluatie.

Consumentenrechten

Betere inachtneming van consumentenvoorschriften op het internet

De Commissie stelde voor de verordening betreffende samenwerking inzake consumentenbescherming te herzien om de handhaving van de consumentenwetgeving van de EU af te stemmen op de onlinewereld. De Europese consumentencentra stellen handhavingsautoriteiten regelmatig op de hoogte van kwesties die voor consumenten van groot belang zijn.

Tijdens de tripartiete top in juni 2016 over de veiligheid van consumentenproducten zijn de EU, China en de VS overeengekomen om de samenwerking op dit gebied te intensifiëren, met name ten aanzien van online verkochte producten.

Nieuw instrument voor onlinegeschillenbeslechting

In 2016 lanceerde de Europese Commissie het platform voor onlinegeschillenbeslechting. Het maakt het mogelijk om geschillen tussen consumenten en bedrijven in de EU over onlineaankopen ook online, en dus zonder rechter, te beslechten.

De veiligheid van consumenten in de EU waarborgen

Het systeem voor snelle waarschuwing voor gevaarlijke non-foodproducten maakt het mogelijk om snel op het niveau van de EU informatie uit te wisselen over gevaarlijke producten op de markt en over de maatregelen die zijn genomen om te voorkomen dat die producten bij de consument terechtkomen. In 2016 vonden er tussen de Europese nationale instanties die deelnemen aan het systeem, en de Europese Commissie 2 126 signaleringen inzake gevaarlijke producten plaats. Dat is een lichte stijging ten opzichte van de 2 072 signaleringen in 2015. De signaleringen hadden voornamelijk betrekking op producten die een risico van letsel (zoals motorvoertuigen) of een chemisch risico (zoals speelgoed met ftalaten) inhouden.

Bescherming van consumenten tegen misleidende en agressieve handelspraktijken

Om te zorgen dat de nationale handhavingsinstanties over adequate instrumenten beschikken om consumenten beter on- en offline te beschermen, keurde de Commissie een bijgewerkte versie van de richtsnoeren van 2009 voor de toepassing van de richtlijn betreffende oneerlijke handelspraktijken goed. Dit document heeft tot doel de toepassing van de richtlijn te vereenvoudigen.

Gendergelijkheid

Bevorderen van gendergelijkheid

In december 2015 publiceerde de Commissie een strategisch engagement voor gendergelijkheid, waarmee vorm wordt gegeven aan het beleid van de Commissie inzake de gelijkheid van mannen en vrouwen tot 2019. In juni 2016 keurde de Raad conclusies goed over het strategisch engagement van de Commissie.

In maart kwam de Commissie ook met het voorstel voor de toetreding van de EU tot het Verdrag van de Raad van Europa inzake het voorkomen en bestrijden van geweld tegen vrouwen en huiselijk geweld, dat wettelijk bindende normen bevat om geweld te voorkomen, slachtoffers te beschermen en daders te straffen.

Het in kaart brengen van maatregelen inzake de gelijkheid van mannen en vrouwen

Uit het Verslag over de gelijkheid tussen mannen en vrouwen van 2015 blijkt dat er op het gebied van werkgelegenheid en besluitvorming enige vooruitgang is geboekt. Niettemin blijven de verschillen tussen mannen en vrouwen op het gebied van beloning en pensioen aanzienlijk.

De Commissie blijft vastbesloten de uitdagingen aan te gaan op het gebied van de balans tussen werk en privéleven. Het beter kunnen combineren van gezinsleven en beroepsverantwoordelijkheden zal een betere verdeling van zorgtaken tussen mannen en vrouwen stimuleren, de gendergelijkheid bevorderen, de verschillen in beloning en pensioen verminderen, de demografische problemen in de EU helpen oplossen en ondernemingen in staat stellen al het beschikbare talent volop te benutten.

In 2016 stelde de Commissie financiële middelen beschikbaar voor door de nationale autoriteiten uit te voeren voorlichtings- en onderwijsactiviteiten ter voorkoming en bestrijding van geweld tegen vrouwen.

Bestrijding van discriminatie

De Commissie heeft een begin gemaakt met de uitvoering van de actielijst ter bevordering van de gelijkheid van lesbiennes, homoseksuelen, biseksuelen, transgenders en interseksuelen, waarbij het gaat om activiteiten op gebieden als non-discriminatie, onderwijs, gezondheid, haatmisdrijven en haatzaaiende uitlatingen.

Het Romaverslag 2016 liet ernstige knelpunten zien, zoals de segregatie op het gebied van huisvesting en onderwijs en gedwongen uitzettingen van Roma.

Rechten van personen met een handicap

Ongeveer 80 miljoen mensen in de EU hebben in meer of mindere mate een handicap. De vaststelling van de Europese akte inzake toegankelijkheid, waarover het Parlement en de Raad in 2016 besprekingen zijn begonnen, zou de toegankelijkheid verbeteren van alledaagse producten en diensten, zoals mobiele telefoons, vervoer en bankdiensten. In oktober keurden het Parlement en de Raad formeel de eerste EU-brede regels goed om websites en mobiele applicaties van overheidsinstanties toegankelijk te maken voor blinden, doven en slechthorenden. Bij overheidsinstanties gaat het om landelijke, regionale en lokale autoriteiten en publiekrechtelijke lichamen, zoals openbare ziekenhuizen, universiteiten en bibliotheken. Als onderdeel van het pakket auteursrechten van september heeft de Commissie wetgeving voorgesteld ter uitvoering van het Verdrag van Marrakesh om de toegang tot gepubliceerde werken te bevorderen voor personen die blind zijn of een andere visuele of leeshandicap hebben.

Om voor mensen met een handicap het reizen tussen de lidstaten te vereenvoudigen, nam de EU het initiatief tot de EU-gehandicaptenkaart. Deze kaart zorgt ervoor dat mensen met een handicap op grond van een systeem van wederzijdse erkenning gelijke toegang tot een aantal specifieke voor­delen hebben, voornamelijk op het gebied van cultuur, vrije tijd, sport en vervoer.

Aanpakken van mensenhandel

In mei presenteerde de Commissie haar eerste verslag over de vooruitgang bij de bestrijding van mensenhandel. Dit is van groot belang om het onderzoek naar en de vervolging van mensenhandel op te voeren, passende mechanismen vast te stellen voor snelle identificatie en bescherming van slachtoffers en om de maatregelen ter voorkoming van mensenhandel aan te scherpen.

In overeenstemming met de eisen van de wetgeving en het beleidskader van de EU publiceerde de Commissie een studie over de genderdimensie van mensenhandel.

De Commissie zal de nodige kennis opbouwen over de genderdimensies van mensenhandel, zoals de genderspecifieke gevolgen van de verschillende vormen van mensenhandel en de eventuele verschillen tussen mannen en vrouwen qua kwetsbaarheid voor slachtofferschap en de gevolgen daarvan. Haar specifieke doelstellingen en taken bestaan in: de aanpak van de genderdimensie van kwetsbaarheid; het ronselen en slachtofferschap; de aanpak van gendervraagstukken in verband met de mensenhandelaars en degenen die de vraag scheppen, en een onderzoek vanuit genderperspectief naar de wijze waarop met wetgevings- en beleidsmaatregelen op mensenhandel wordt gereageerd.

De Europese migratieagenda

In 2016 heeft de Europese Commissie overeenkomstig de Europese migratieagenda maatregelen voorgesteld om de dringende problemen op te lossen die de aanhoudende migratie- en vluchtelingen­crisis meebrengt. Ook heeft zij geprobeerd de EU de instrumenten aan te reiken waarmee migratie op de middellange en lange termijn beter kan worden beheerd. Daardoor worden met name zaken als irreguliere migratie, grenzen, asiel en legale migratie aangepakt.

Internationale bescherming voor wie die nodig heeft

In april heeft de Commissie in een mededeling geschetst op welke manieren de bestaande migratie- en asielregels van de EU zouden kunnen worden hervormd.

Op basis van de feedback presenteerde de Commissie in mei een eerste reeks wetgevingsvoorstellen om één aspect van het gemeenschappelijk asielstelsel te hervormen, namelijk het Dublinsysteem, dat bepaalt welke lidstaat voor een asielverzoek verantwoordelijk is. Tegelijkertijd stelde zij voor om het Europees Ondersteuningsbureau voor asielzaken om te vormen tot een volwaardig Asielagentschap van de Europese Unie, dat de uitvoering van het gemeenschappelijk Europees asielstelsel vergemakkelijkt en de werking ervan verbetert.

In juli heeft de Commissie de voorstellen voor een hervorming van het gemeenschappelijk asielstelsel voltooid. Dit tweede pakket hervormingsvoorstellen heeft betrekking op de drie laatste EU-asiel­wetten. De hervormingen moeten de asielprocedure in de EU vereenvoudigen, verduidelijken en verkorten, zodat die hierdoor eerlijker en efficiënter wordt. De behandeling wordt ruimhartig voor de meest kwetsbaren, maar strikt voor degenen die misbruik van de asielprocedure proberen te maken. Ook zullen degenen die echt internationale bescherming nodig hebben, snel kunnen worden geïdentificeerd en bescherming krijgen zolang dat nodig is. Degenen die geen recht op bescherming in de EU hebben, zullen kunnen worden teruggestuurd. Dankzij de hervormingen kunnen alle asielzoekers, ongeacht hun plaats van aankomst, op dezelfde menswaardige opvangvoorzieningen rekenen.

In december is de Commissie gekomen met haar vierde aanbeveling over de maatregelen die Griekenland moet nemen om volledig te voldoen aan de EU-asielnormen van de Dublinverordening. Volgens de Commissie heeft Griekenland, ondanks de lastige situatie waarin het land verkeert, forse vooruitgang geboekt bij het tot stand brengen van de belangrijkste institutionele en juridische structuren voor een goed functionerend asielstelsel. Er is dan ook goede hoop dat binnenkort een soepel werkend asielstelsel wordt ingevoerd. Er is daarom voorgesteld om de overdrachten van personen aan Grieken­land uit hoofde van de Dublinverordening na 15 maart 2017 geleidelijk te hervatten, op basis van individuele garanties voor elke betrokkene en met uitzondering van kwetsbare categorieën migranten. Het is de bedoeling herplaatsing aan te moedigen en de werking van het Dublinsysteem volledig te herstellen. Dit is van groot belang voor het herstel van de normale werking van het Schengen­gebied en voor de toekomstige hervorming van het systeem.

Herplaatsing en hervestiging

In maart en oktober riep de Europese Raad op de grote druk op Griekenland en Italië te verlichten door meer haast te maken met de herplaatsing van vluchtelingen.

In 2015 werd de tijdelijke regeling voor noodherplaatsing ingesteld, waarbij de lidstaten toezegden 98 255 mensen uiterlijk in september 2017 vanuit Italië en Griekenland te zullen herplaatsen. Ook kwamen de lidstaten in 2015 overeen om ruim 22 000 mensen die duidelijk internationale bescherming nodig hebben, te hervestigen van buiten de Europese Unie.

Tegen het einde van 2016 waren 9 602 vluchtelingen herplaatst (7 198 vanuit Griekenland en 2 404 vanuit Italië) naar de 24 deelnemende EU-lidstaten. Bovendien hadden op het einde van het jaar bijna 14 000 mensen de EU op veilige en legale wijze bereikt dankzij hervestiging in 21 lidstaten.

In maart spraken de leden van de Europese Raad en hun Turkse ambtgenoten af de irreguliere migratie vanuit Turkije te stoppen en te zorgen voor legale mogelijkheden om vluchtelingen in de Unie te hervestigen. In de Verklaring EU-Turkije werd onder meer aangekondigd dat alle nieuwe irreguliere migranten of asielzoekers die vanuit Turkije zouden aankomen op de Griekse eilanden, zouden worden teruggestuurd naar Turkije, na een individuele beoordeling van hun asielverzoek volgens het internationaal recht en het EU-recht en ervan uitgaande dat zij in Turkije bescherming zouden krijgen. Verder zou voor elke Syriër die van de Griekse eilanden werd teruggebracht naar Turkije, een andere Syriër rechtstreeks vanuit Turkije worden hervestigd in de EU. Tegen het einde van het jaar waren op grond van deze bepaling 2 672 Syrische vluchtelingen hervestigd vanuit Turkije.

In september meldde de Commissie een sterke daling van het aantal mensen dat op irreguliere wijze de Egeïsche Zee overstak of bij een poging daartoe omkwam. Vanaf juni kwamen dagelijks gemiddeld 80 mensen aan, terwijl er op één dag in oktober 2015 nog meer dan 10 000 mensen aankwamen.

De Commissie werkte samen met Griekenland en Italië aan procedures om herplaatsing te bevorderen. Daarbij ging het onder meer om passend veiligheidsonderzoek van herplaatsingskandidaten, met ondersteuning van het Europees Grens- en kustwachtagentschap en Europol. Zowel voor Griekenland als voor Italië is in juni 2016 een protocol voor herplaatsing bekrachtigd door alle EU-lidstaten, de Hoge Commissaris van de Verenigde Naties voor de vluchtelingen, de Internationale Organisatie voor Migratie en het Europees Ondersteuningsbureau voor asielzaken.

Terugkeer en overname

In het kader van de hervorming van het gemeenschappelijk Europees asielstelsel heeft de Commissie een verbetering voorgesteld van de EU-databank van vingerafdrukken, die wordt gebruikt voor de identificatie van asielzoekers en migranten die de grenzen op irreguliere wijze overschrijden. Het voorstel houdt in dat de EU-lidstaten gegevens over onderdanen van niet-EU-landen of staatlozen die geen verzoek om internationale bescherming hebben ingediend en zonder reguliere status in de EU verblijven, mogen opslaan en doorzoeken. Op grond van de nieuwe verordening betreffende de Europese grens- en kustwacht verleent het Agentschap de lidstaten ruimere ondersteuning bij terugkeeroperaties. Verder keurde de Raad het voorstel van de Commissie voor een Europees reisdocument goed. De invoering van een uniform model met verbeterde veiligheidskenmerken moet de terugkeer van irregulier verblijvende onderdanen van derde landen vergemakkelijken.

In het kader van het Schengenevaluatiemechanisme heeft de Commissie samen met deskundigen uit Schengenlanden in 2015 en 2016 de terugkeersystemen van tien EU-lidstaten en geassocieerde staten geëvalueerd. De Commissie heeft zes evaluatieverslagen opgesteld en de Raad een aantal aanbevelingen gedaan om de geconstateerde tekortkomingen in de nationale systemen te verhelpen.

Het bevorderen van terugkeer en overname is ook een van de belangrijkste doelstellingen van het nieuwe partnerschapskader inzake migratie, dat de Commissie in juni 2016 in het leven heeft geroepen om de achterliggende oorzaken van irreguliere migratie aan te pakken en migratie samen met niet-EU-lidstaten beter te beheren (zie hoofdstuk 9 voor meer informatie over het partnerschapskader).

De bestrijding van migrantensmokkel

In februari is binnen Europol een Europees Centrum tegen migrantensmokkel opgezet. Ook is die maand een akkoord bereikt over nauwere operationele samenwerking tussen het Europees Grens- en kustwachtagentschap en Europol. Daarbij gaat het onder meer om het delen van persoonsgegevens die vrijwillig tijdens een persoonlijk onderhoud worden verstrekt door migranten die in beeld zijn gekomen bij gezamenlijke operaties onder leiding van het Europees Grens- en kustwachtagentschap. Deze aanpak moet het onderzoek naar smokkelpraktijken verbeteren.

Levens redden op zee en de hotspotaanpak uitvoeren

De Europese grens- en kustwacht

Mede dankzij het Europees Grens- en kustwachtagentschap zijn er in 2016 alleen al in het centrale Middellandse Zeegebied ruim 169 000 mensen gered.

Tegen het einde van het jaar had de Europese grens- en kustwacht aan de buitengrenzen meer dan 1 550 extra functionarissen ingezet ter ondersteuning van de ruim 100 000 grenswachters van de EU-lidstaten.

Voortbouwend op een voorstel van december 2015 is in juni 2016 een politiek akkoord bereikt over de verordening betreffende de Europese grens- en kustwacht, die in oktober in werking is getreden. De Europese grens- en kustwacht bestaat uit twee pijlers: het versterkte Europees Grens- en kustwachtagentschap (ontstaan uit het „oude” Frontex) en de grensbewakingsinstanties van de lidstaten, inclusief de kustwacht, voor zover deze zich met grenscontrole bezighoudt.

De rol en de activiteiten van het Agentschap zijn met het nieuwe mandaat fors uitgebreid. Sinds oktober is grote vooruitgang geboekt bij het volledig operationeel maken van het nieuwe Agentschap. Zo zijn de verplichte, snel inzetbare pools voor grenswachten en uitrusting opgezet en zijn er nieuwe pools voor terugkeerinterventieteams gevormd. De lidstaten, die primair verantwoordelijk en bevoegd zijn voor het verscherpen van het toezicht aan de buitengrenzen, kunnen zo nodig door deze pools worden ondersteund.

Hotspots

In verband met de migratiecrisis bleef in Griekenland en Italië de hotspotaanpak van kracht. Er is operationele en financiële steun verleend door de EU en de betrokken EU-agentschappen (het Europees Ondersteuningsbureau voor asielzaken, het Europees Grens- en kustwachtagentschap en Europol). Hiertoe is onder meer een beroep gedaan op deskundigen en uitgezonden functionarissen van de lidstaten.

Hotspots bevinden zich op belangrijke punten van binnenkomst in de EU-lidstaten waar de migratiedruk het grootst is. In deze opvangcentra mag iedereen die aankomt identificatie, registratie en een passend vervolgtraject verwachten. De aanpak op de hotspots en de hervestigingsprocedure omvatten ook geïntegreerde en stelselmatige veiligheidscontroles. Verder moeten de opvangomstandig­heden adequaat zijn, om overbezetting te voorkomen, en verdienen kwetsbare groepen zoals kinderen bijzondere aandacht.

De uitvoering van de hotspotaanpak is in de eerste plaats de verantwoordelijkheid van de betrokken lidstaat. Sinds maart 2016 voeren medewerkers van Europol echter secundaire veiligheidscontroles uit bij de Griekse hotspots. Om de veiligheid aan de buitengrenzen te verbeteren, heeft Europol een pool opgezet van 116 functionarissen die kunnen worden uitgezonden. Deze gedetacheerde nationale deskundigen bieden ondersteuning aan de lidstaten die daaraan behoefte hebben. De eerste twee groepen uitgezonden functionarissen zijn ingezet in de Griekse hotspots om de medewerkers van Europol te helpen. In 2016 waren vijf hotspots operationeel in Griekenland en vier in Italië. Daarnaast vervulden andere aankomsthavens in Italië soortgelijke functies.

Betere controle van de EU-buitengrenzen

Terug naar Schengen — een stappenplan

In maart heeft de Commissie een gedetailleerd stappenplan gepresenteerd met concrete maat­regelen voor het herstel van de normale werking van het Schengengebied, die door de migratie- en vluchtelingencrisis onder zware druk was komen te staan.

Het grote aantal irreguliere migranten en asielzoekers dat aankwam in Griekenland, zorgde voor enorme druk op de EU-buitengrenzen in het land. Dit bracht ernstige tekortkomingen aan het licht en had gevolgen voor het hele Schengengebied. Griekenland werd verzocht een actieplan op te stellen en uit te voeren overeenkomstig de aanbevelingen van de Raad en de Commissie; andere lidstaten werd gevraagd hun verantwoordelijkheid op te nemen en Griekenland onmiddellijk te ondersteunen.

In mei schreef de Raad in een aanbeveling dat Oostenrijk, Duitsland, Denemarken, Zweden en Noorwegen toestemming kregen voor tijdelijke controles aan hun landsgrenzen. Hoewel de algehele situatie in het Schengengebied zich geleidelijk stabiliseerde, deed de Commissie de Raad in november de aanbeveling deze landen toe te staan de tijdelijke controles te verlengen, onder strikte voorwaarden en voor een beperkte periode.

Het slimmegrenzenpakket

In april heeft de Commissie een slimmegrenzenpakket voorgesteld om het buitengrenzenbeheer van het Schengengebied te moderniseren, de lidstaten te helpen bij het omgaan met de groeiende stromen reizigers én bij te dragen aan de bestrijding van terrorisme en zware criminaliteit.

Het belangrijkste element van het pakket is de modernisering van het grenstoezicht door de invoering van het inreis-uitreissysteem. Dit voorziet grenswachters tijdens de grenscontrole snel en automatisch van precieze informatie. Ook kunnen bepaalde nationale rechtshandhavingsinstanties en Europol het systeem raadplegen om terroristische misdrijven of andere ernstige strafbare feiten te voorkomen, op te sporen en te onderzoeken.

Tegelijk stelde de Commissie een mededeling over krachtigere en slimmere informatiesystemen voor grenzen en veiligheid voor. Hierin worden maatregelen beschreven die de werking en de interoperabiliteit van bestaande informatiesystemen moeten verbeteren, evenals mogelijke nieuwe systemen om informatieleemten op te vullen.

In november stelde de Commissie voor een EU-systeem voor reisinformatie en -autorisatie op te zetten om de veiligheidscontroles van niet-visumplichtige reizigers te versterken.

In december stelde de Commissie voor de operationele effectiviteit en efficiëntie van het Schengeninformatiesysteem (SIS) te verbeteren. Het doel is de capaciteit voor het bestrijden van terrorisme en grensoverschrijdende criminaliteit te vergroten, het grens- en migratiebeheer te verbeteren en een doeltreffende informatie-uitwisseling tussen de lidstaten te verzekeren, opdat EU-burgers zich veiliger voelen.

Wekelijkse videoconferenties van leiders van de Westelijke Balkan

Wekelijkse videoconferenties van de leiders van de Westelijke Balkan hebben geleid tot sterke coördinatie en betere uitwisseling van informatie tussen EU-lidstaten en hun directe buurlanden langs een andere belangrijke migratieroute.

Verbetering van de legale migratiekanalen

Een nieuw voorstel voor een blauwe kaart, dat de Commissie in juni presenteerde, moet de EU helpen meer hooggekwalificeerde werknemers te overtuigen naar de EU te komen en hier te blijven. Dit maakt de economie concurrerender en helpt de EU het hoofd te bieden aan haar demografische uitdagingen, zoals de vergrijzing. De houders van een blauwe kaart zullen ruimere toegang tot hooggekwalificeerde banen in de EU krijgen. Daarnaast mogen zij als zelfstandige nevenactiviteiten ontplooien, is onmiddellijke gezinshereniging mogelijk en krijgen zij sneller toegang tot het recht op langdurig verblijf in de EU.

Integratie van onderdanen van niet-EU-landen

In juni heeft de Commissie een actieplan inzake de integratie van onderdanen van derde landen goedgekeurd. Het plan omvat een gemeenschappelijk beleidskader dat de EU-lidstaten moet helpen bij de ontwikkeling en versterking van hun nationaal integratiebeleid. In het plan staan vijftig concrete acties op belangrijke gebieden als integratie vóór vertrek en vóór aankomst, onderwijs, werk en beroepsopleiding, toegang tot basisdiensten, actieve participatie en sociale inclusie.

Visa

De Commissie heeft begin 2016 voorgesteld om Georgië, Kosovo (deze benaming laat de stand­punten over de status van Kosovo onverlet, en is in overeenstemming met Resolutie 1244 (1999) van de VN-Veiligheidsraad en het advies van het Internationaal Gerechtshof over de onafhankelijkheidsverklaring van Kosovo), Turkije en Oekraïne op te nemen in de lijst van landen waarvan de onderdanen zijn vrijgesteld van de visumplicht voor kort verblijf. Dit voorstel kwam nadat de actie- of stappenplannen voor visumliberalisering van deze landen positief waren beoordeeld. De voorstellen voor Kosovo en Turkije berustten op de veronderstelling dat deze landen aan de resterende voorwaarden van hun respectieve stappenplannen voor visumliberalisering zouden voldoen voordat het Parlement en de Raad deze voorstellen zou goedkeuren. De Commissie heeft ook voorgesteld de wetgeving te wijzigen om het opschortingsmechanisme te versterken. Het voorstel moet de EU in staat stellen visumvrij reizen voor burgers van een derde land op te schorten wanneer de risico’s uit het oogpunt van migratie of veiligheid aanzienlijk toenemen. Het Parlement en de Raad bereikten een akkoord over het herziene opschortingsmechanisme en over visumliberalisering voor Georgië.

In de loop van het jaar ondertekende de EU visumvrijstellingsovereenkomsten met Kiribati, de Marshall­eilanden, Micronesia, Peru, de Salomonseilanden en Tuvalu.

In oktober zijn onderhandelingen gestart met Tunesië over een overeenkomst om de afgifte van visa voor kort verblijf te versoepelen en een overeenkomst om procedures voor het overnemen van irreguliere migranten vast te stellen.

In november zijn onderhandelingen met Jordanië gestart over visumversoepeling en overname van migranten.

In 2016 kondigde Canada aan de visumplicht met ingang van december 2017 op te heffen voor alle Bulgaarse en Roemeense burgers.

Financiële ondersteuning voor een doeltreffend migratiebeheer

De EU heeft de lidstaten ook meer geld gegeven om een gemeenschappelijke aanpak van migratie en het doeltreffend beheer van migratiestromen te ontwikkelen. Deze financiële ondersteuning komt met name uit het Fonds voor asiel, migratie en integratie en het Fonds voor interne veiligheid. Via het onderdeel noodhulp van deze Fondsen kon de EU snel en soepel optreden en extra geld beschikbaar stellen aan de lidstaten waar de migratiedruk sterk was toegenomen. In maart stelde de Commissie voor om binnen de EU een noodhulpinstrument te gebruiken om sneller en gerichter te reageren op grote crisissen en de lidstaten te helpen omgaan met grote aantallen vluchtelingen. Tot en met 2018 zal de EU ongeveer 700 miljoen euro uit dit instrument beschikbaar stellen via partnerorganisaties, zoals VN-agentschappen, het Rode Kruis en ngo’s. Inmiddels is, in nauwe samenwerking met de Griekse autoriteiten, al 198 miljoen euro toegewezen aan organisaties voor projecten in Griekenland.

Bovendien heeft de EU het budget voor 2015-2016 van het Europees Ondersteuningsbureau voor asielzaken, het Europees Grens- en kustwachtagentschap en Europol verhoogd; zij kunnen hierdoor een grotere rol spelen bij de praktische aanpak van uitdagingen op migratiegebied.

De buurlanden van de EU

De betrekkingen met de landen die in het zuiden en het oosten aan de EU grenzen, zijn van vitaal belang. Het Europees nabuurschapsbeleid, dat in 2016 werd herzien, vormt het kader voor deze betrekkingen en voorziet in echte partnerschappen tussen de EU en haar buurlanden, waarin goed bestuur, politiek, economie, veiligheid en migratie centraal staan.

Het oostelijk nabuurschap

Het EU-beleid ten aanzien van de oostelijke buurlanden is breed van opzet en wordt toegesneden op de behoeften van ieder land op een aantal prioritaire terreinen, zoals sociale en economische ontwikkeling, goed bestuur en energie-efficiëntie. Voor burgers in de EU en de betrokken landen wordt het gemakkelijker gemaakt om te werken of te studeren in en te reizen naar elkaars regio.

De EU heeft met Georgië, Moldavië en Oekraïne associatieovereenkomsten gesloten die ook diepe en brede vrijhandelsruimtes omvatten. De overeenkomsten met Georgië en Moldavië zijn in juli in werking getreden. De EU streeft naar nauwere betrekkingen met Armenië, Azerbeidzjan en Belarus. Er is aanzienlijke vooruitgang geboekt met de visumvrije regeling voor burgers uit Oekraïne en Georgië die naar de EU willen reizen.

De EU beschouwt het ondersteunen van de politieke en economische hervormingen in Oekraïne als een prioriteit en verstrekte hiervoor aanzienlijke financiële steun in het kader van het Europees nabuurschapsinstrument (200 miljoen euro voor nieuwe programma’s inzake transparant en verantwoordingsplichtig bestuur), humanitaire hulp (22,4 miljoen euro) en macrofinanciële bijstand (2,21 miljard euro). Brussel en Kiev hielden ook besprekingen over de levering van gas.

De EU blijft aandringen op een vreedzame oplossing van het conflict in het oosten van Oekraïne door volledige uitvoering van de akkoorden van Minsk. De sancties tegen Rusland vanwege de illegale annexatie van de Krim en Sebastopol en zijn rol in de destabilisering van Oekraïne zijn nog steeds van kracht.

Rusland

Begin 2016 bekrachtigden de lidstaten de beginselen die ten grondslag liggen aan de houding van de EU ten opzichte van Rusland, zoals de volledige uitvoering van de akkoorden van Minsk, de versterking van de betrekkingen met de oostelijke partnerlanden en andere buurlanden, met name in Centraal-Azië, de vergroting van de eigen veerkracht van de EU, selectief overleg met Rusland over vraagstukken die voor de EU van belang zijn, zoals buitenlands beleid en mondiale kwesties, en de intensivering van de EU-steun voor het Russisch maatschappelijk middenveld en contacten tussen Europese en Russische burgers. Aangezien de akkoorden van Minsk nog steeds niet volledig zijn uitgevoerd, blijven de in 2014 vanwege het Russisch optreden in Oekraïne opgelegde sancties van kracht. De verdere verslechtering van de mensenrechtensituatie in Rusland en de toenemende inperking van het maatschappelijk middenveld blijven boven aan de agenda van de EU staan.

Het zuidelijk nabuurschap

Ten aanzien van de buurlanden ten zuiden van de EU richt het nabuurschapsbeleid zich vooral op het ondersteunen van individuele landen waar de EU een gerichte, positieve bijdrage kan leveren.

Bijzondere aandacht gaat uit naar de landen die worden getroffen door de vluchtelingencrisis. De Commissie heeft het regionaal EU-trustfonds voor de Syrische crisis verder uitgevoerd en activiteiten in gang gezet in het kader van het EU-noodtrustfonds voor Afrika in verband met de migratiecrisis. Na de conferentie „Supporting Syria and the Region”, die in februari plaatsvond in Londen, werden met Jordanië en Libanon afspraken gemaakt om de grote instroom van Syrische vluchtelingen te helpen opvangen. Zo heeft de EU de handel met Jordanië geïntensiveerd om werkgelegenheid te helpen creëren, met name voor Syrische vluchtelingen die zich in het land bevinden.

Ook Tunesië ontving speciale steun voor het democratisch overgangsproces.

Syrië

De crisis in Syrië was een van de grootste problemen waarmee de internationale gemeenschap in 2016 werd geconfronteerd. De EU heeft haar diplomatieke en humanitaire inspanningen voortgezet, in nauwe samenwerking met de VN en speciaal VN-gezant Staffan de Mistura. De EU heeft haar financiële bijstand opgeschroefd en heeft sinds het begin van de crisis al meer dan 9 miljard euro aan hulp verstrekt. De EU-leiders hebben hun steun aan Syrië bevestigd tijdens hun bijeenkomst over Syrië in oktober. Hoge vertegenwoordiger/vicevoorzitter Federica Mogherini streeft naar regionale consensus over de toekomst van Syrië via een EU-initiatief om overeenstemming tussen regionale spelers te bereiken over regelingen voor na het conflict, en om de mogelijkheden te onderzoeken voor verzoening en wederopbouw zodra er duidelijk sprake is van een geloofwaardige politieke overgang.

Libië

In 2016 is de EU zich ten volle blijven inzetten voor Libië en zijn overgang naar een inclusieve, stabiele democratie, en voor de bemiddelingsinspanningen die de VN in dat verband verricht. De EU verstrekt aanzienlijke financiering voor projecten en activiteiten in Libië in zes sectoren die als prioritair zijn aangemerkt in de bilaterale samenwerking: maatschappelijk middenveld; democratisch bestuur; gezondheid; jongeren, actief burgerschap en sociaal-economische integratie; migratie en bescherming; politieke processen, veiligheid en bemiddeling.

De Westelijke Balkan en uitbreidingsonderhandelingen

Het uitbreidingsproces van de EU is cruciaal voor de stabiliteit van de Westelijke Balkan. Het ondersteunen van veiligheid en welvaart in de Westelijke Balkan is een investering in de toekomst van de regio en is in het belang van de EU. Bosnië en Herzegovina heeft het EU-lidmaatschap aangevraagd en de Raad heeft besloten dit proces in gang te zetten. Albanië heeft met steun van de EU belangrijke wetten aangenomen om het justitiële stelsel te hervormen ter verbetering van het leven van de Albanezen en om het land vooruit te helpen op weg naar EU-lidmaatschap. De EU heeft een stabilisatie- en associatieovereenkomst gesloten met Kosovo. In de voormalige Joegoslavische Republiek Macedonië werd dankzij bemiddeling van de EU en andere internationale spelers een akkoord bereikt waardoor de parlementsverkiezingen in december kalm en ordelijk zijn verlopen.

De besprekingen tussen Kosovo en Servië over de normalisering van hun betrekkingen zijn eveneens gevorderd. De besprekingen over het EU-lidmaatschap van Montenegro en Servië gaan gestaag vooruit.

Turkije

De betrekkingen tussen de EU en Turkije hebben zich in 2016 op allerlei terreinen ontwikkeld, zoals afgesproken tijdens de top tussen de EU en Turkije in november 2015. Een belangrijke ontwikkeling was de deal tussen de EU en Turkije in maart over de aanpak van de migratiestromen, de ontwrichting van het bedrijfsmodel van mensensmokkelaars en de bestrijding van mensenhandel. Ter ondersteuning van Syrische vluchtelingen en de overbelaste gastgemeenschappen die hen opvangen, is een faciliteit voor vluchtelingen in Turkije ingesteld, die 3 miljard euro aan financiering zal coördineren voor 2016 en 2017.

De EU sprak haar steun uit voor de Turkse democratie na de poging tot staatsgreep in juli en riep de autoriteiten op in de nasleep hiervan, wat betreft de rechtsstaat en de grondrechten, de strengste normen in acht te nemen.

West-Europa

West-Europese landen die geen lid zijn van de EU, zijn nauw verbonden met de EU. Noorwegen en Zwitserland behoren tot onze belangrijkste handels- en investeringspartners en werken veel met ons samen op het gebied van onderzoek en innovatie. Met betrekking tot Zwitserland zijn er nog enkele knelpunten. De stemming in december in de Zwitserse Bondsvergadering over de wijziging van de vreemdelingenwet was een stap in de goede richting, maar er is nog steeds geen institutionele kaderovereenkomst voor het beheren en bijwerken van het complex systeem van sectorale overeenkomsten, waardoor de bilaterale betrekkingen ten volle zouden kunnen worden benut.

Noord-Amerika

Verenigde Staten

De EU en de VS richtten zich in 2016 vooral op terrorismebestrijding, het versterken van de economische groei en de aanpak van de mondiale vluchtelingencrisis. Deze onderwerpen werden besproken tijdens de bijeenkomst in juli in Warschau tussen Barack Obama, president van de Verenigde Staten, Donald Tusk, voorzitter van de Europese Raad, en Jean-Claude Juncker, voorzitter van de Europese Commissie.

Er vonden verschillende onderhandelingsronden plaats over het Trans-Atlantisch Partnerschap voor handel en investeringen.

In juni ondertekenden de EU en de VS een raamovereenkomst betreffende gegevensbescherming, ter bescherming van gegevens die aan de Verenigde Staten worden doorgegeven in het kader van de samenwerking op het gebied van politie en justitie. In december werd de sluiting van de overeenkomst goedgekeurd door de Europese Raad.

In juli werd het EU-VS-privacyschild goedgekeurd om de persoonsgegevens van burgers te beschermen en duidelijkheid te scheppen voor bedrijven.

Washington en Brussel werkten ook samen aan de Europese grens- en kustwacht en de aanpak van de vluchtelingencrisis.

In december ondertekenden de EU en de VS een overeenkomst inzake aanschaf en wederzijdse dienstverlening voor logistieke ondersteuning van elkaars militaire operaties.

Canada

2016 was ook een belangrijk jaar voor de betrekkingen tussen de EU en Canada, met de onder­tekening van twee baanbrekende overeenkomsten — de strategische partnerschapsovereenkomst en de Brede Economische en Handelsovereenkomst (CETA). Na inwerkingtreding zullen zij leiden tot een opwaardering van het overkoepelend samenwerkingskader tussen de EU en Canada. De strategische partnerschapsovereenkomst zal de politieke dialoog op allerlei terreinen stimuleren, waaronder internationale vrede en veiligheid, economische en duurzame ontwikkeling, justitie, vrijheid en veiligheid. De Brede Economische en Handelsovereenkomst zal groei en werkgelegenheid bevorderen en grote economische voordelen opleveren voor beide partijen door het genereren van handel en investeringen en het vaststellen van mondiale normen inzake de bescherming van arbeidsrechten en het milieu.

China

In juni werd een nieuwe EU-strategie ten aanzien van China vastgesteld. De EU blijft praktisch en pragmatisch in haar betrokkenheid bij China. Zij houdt vast aan haar principes en blijft trouw aan haar belangen en waarden — met name wat betreft internationale regels en normen en eerbiediging van de mensenrechten.

De top tussen de EU en China in juli in Peking bood de gelegenheid voor strategische besprekingen over kwesties van wederzijds belang, zoals economische hervormingen en de overcapaciteit in de staalsector.

De strategische samenwerkingsagenda 2020 van de EU en China vormt sinds 2013 de basis voor de betrekkingen en sinds 2005 wordt een dialoog over milieubeleid gevoerd.

Het Midden-Oosten

Iran

Na het historisch kernakkoord dat in juli 2015 werd bereikt tussen de internationale gemeenschap en Iran, bracht hoge vertegenwoordiger/vicevoorzitter Mogherini, samen met zeven EU-commissarissen, in april een bezoek aan Teheran met het oog op meer samenwerking op gebieden zoals economische betrekkingen, vervoer, wetenschap, humanitaire kwesties, energie en mensenrechten.

Irak

In Irak richtte de EU zich vooral op het ondersteunen van de regering bij de uitvoering van dringend noodzakelijke hervormingen op het gebied van politiek, economie en mensenrechten, in het bijzonder in het kader van de partnerschaps- en samenwerkingsovereenkomst tussen de EU en Irak. De samenwerking in de strijd tegen IS/Da’esh is voortgezet. De EU verstrekt humanitaire hulp voor de dringendste noden van ontheemde Irakezen en ondersteunt de stabilisering in bevrijde gebieden.

Latijns-Amerika

In 2016 heeft de EU haar betrekkingen met Latijns-Amerika en het Caribisch gebied verder versterkt. Met Mexico zijn onderhandelingen gestart over een nieuwe overeenkomst, onder andere om de bilaterale dialoog over mondiale vraagstukken (met name klimaatverandering, energie, voedselzekerheid, de wereldeconomie en veiligheid) te bevorderen en de betrekkingen aan te passen aan de nieuwe realiteit wat betreft het mondiale handels- en investeringsbeleid en -verkeer. De EU en Cuba hebben hun formele politieke dialoog voortgezet en in december een overeenkomst inzake politieke dialoog en samenwerking gesloten, die het nieuwe juridische kader vormt voor onze betrekkingen. In mei bliezen de EU en de Zuid-Amerikaanse Gemeenschappelijke Markt (Mercosur) de onderhandelingen over een bilaterale associatieovereenkomst nieuw leven in door voor het eerst sinds 2004 voorstellen uit te wisselen.

De EU verleende politieke steun aan het vredesproces in Colombia. Vooral via het in december gelanceerde trustfonds wil de EU de uitvoering van het vredesakkoord ondersteunen.

De ministers van Buitenlandse Zaken van de EU en van de Gemeenschap van Latijns-Amerikaanse en Caribische Staten (Celac) kwamen in oktober bijeen in Santo Domingo, Dominicaanse Republiek. Deze ontmoeting droeg bij tot de versterking van het strategische partnerschap en effende het pad voor een EU-Celac-top die in 2017 zal plaatsvinden.

Het partnerschap tussen de EU en Afrika

In de Hoorn van Afrika sloot de EU een nieuwe politieke en economische overeenkomst met Ethiopië en ondersteunde zij zeer actief de verkiezingen in Somalië. In deze regio en in de Sahel verleende de EU aanhoudende steun aan terrorismebestrijding. De economische partnerschapsovereenkomst tussen de EU en de Ontwikkelingsgemeenschap van zuidelijk Afrika is ondertekend en in werking getreden.

Migratie

Met niet-EU-landen van herkomst en doorreis wil de EU partnerschappen op maat sluiten met gebruikmaking van alle beleidsmogelijkheden waarover zij beschikt. In juni keurde de Europese Raad een voorstel van de hoge vertegenwoordiger en vicevoorzitter van de Commissie goed voor een nieuw partnerschapskader met belangrijke landen in Afrika om samen de migratie beter te beheren.

De prioriteiten binnen de Europese migratieagenda zijn het redden van levens op zee, meer repatrië­ringen, opvang van migranten en vluchtelingen in de eigen regio en, op langere termijn, het helpen van landen om de achterliggende oorzaken van irreguliere migratie aan te pakken.

In de context van dat partnerschapskader zijn met vijf prioritaire landen — Ethiopië, Mali, Niger, Nigeria en Senegal — de werkzaamheden van start gegaan. Parallel zijn de dialogen over migratie met landen van herkomst en doorreis voortgezet om de conclusies van de top van Valletta van 2015 uit te voeren.

Het EU-noodtrustfonds voor Afrika begint vruchten af te werpen in de vorm van concrete projecten, en hetzelfde geldt voor de samenwerking met de partners van de EU.

Mensenrechten

2016 werd gekenmerkt door ernstige schendingen van de mensenrechten en door toenemende pesterijen tegen en aanvallen op mensenrechtenactivisten en niet-gouvernementele organisaties in verschillende delen van de wereld. In de in juni gelanceerde integrale EU-strategie voor het buitenlands en veiligheidsbeleid werd opnieuw herhaald dat mensenrechten centraal staan in het extern optreden van de EU en volledig aansluiten bij de belangen van de EU. Hoge vertegenwoordiger/vicevoorzitter Federica Mogherini gaf het startschot voor de campagne #EU4HumanRights om meer bekendheid te geven aan de inspanningen die de EU en de lidstaten leveren op het gebied van de prioriteiten van het actieplan 2015-2019 voor mensenrechten en democratie, waaronder het bepleiten, verdedigen en bevorderen van mensenrechten overal ter wereld.

De Agenda 2030: doelstellingen voor duurzame ontwikkeling

De EU zet zich in voor de Agenda 2030 en de uitvoering van de duurzameontwikkelingsdoelstellingen. Commissaris Karmenu Vella en de Nederlandse minister Sharon Dijksma woonden in mei in Kenia de tweede Milieuvergadering van de Verenigde Naties bij, waar afspraken werden gemaakt over de uitvoering van de duurzameontwikkelingsdoelstellingen op het gebied van duurzame productie, consumptie, chemische stoffen, afval, klimaatverandering en oceanen.

De Commissie heeft een strategische aanpak voor de uitvoering daarvan in de EU en in de rest van de wereld beschreven in de voorstellen die op 22 november werden gepresenteerd door hoge vertegen­woordiger/vicevoorzitter Federica Mogherini, eerste vicevoorzitter Frans Timmermans en commissaris Neven Mimica. De Commissie publiceerde een mededeling over de volgende stappen voor een duurzame Europese toekomst, waarin de duurzameontwikkelingsdoelstellingen van de Agenda 2030 worden gekoppeld aan het beleidskader van de EU en de prioriteiten van de Commissie. Deze stappen zullen worden geëvalueerd, de belangrijkste duurzaamheidskwesties geïdentificeerd en de duurzame­ontwikkelingsdoelstellingen zullen vanaf het begin worden geïntegreerd in alle maatregelen en beleidsinitiatieven, binnen de EU en op mondiaal niveau.

Internationale ontwikkelingssamenwerking

De EU is dit jaar begonnen de duurzameontwikkelingsdoelstellingen te integreren in haar inter­nationale samenwerking.

In september is het Europees plan voor externe investeringen voorgesteld om de toegezegde financiering voor ontwikkeling en de Agenda 2030 uit te voeren.

In november presenteerde de Commissie in haar voorstel voor de herziening van de Europese consensus over ontwikkeling een gedeelde visie en een gedeeld actiekader voor de ontwikkelingssamenwerking van de EU en de lidstaten. Het voorstel bevat ook een blauwdruk voor de afstemming van het ontwikkelingsbeleid van de EU op de Agenda 2030 en het sluit aan bij de gezamenlijke respons van de internationale gemeenschap op de nieuwe ontwikkelingen en uitdagingen in verband met mondialisering. Het forum van de Europese ontwikkelingsdagen was de eerste grote internationale bijeenkomst waar dit thema werd besproken. De EU werkte ook verder aan een nieuw partnerschap met de landen in Afrika, het Caribisch gebied en de Stille Oceaan na 2020. Voorgesteld wordt een overkoepelende overeenkomst te sluiten en die aan te vullen met regionale partnerschappen op maat waarin de specifieke mogelijkheden en problemen van de betrokken landen in aanmerking worden genomen.

De EU gaf blijk van haar aanhoudende steun voor Afghanistan door een grote internationale conferentie te organiseren, die in oktober in Brussel plaatsvond. In november vond een internationale donorconferentie voor de Centraal-Afrikaanse Republiek plaats, waar meer dan 2 miljard euro werd toegezegd.

Onderzoek en innovatie

Wetenschapsdiplomatie is een belangrijk onderdeel van de internationale activiteiten van de EU. In 2016 werd de gezamenlijke mededeling Een geïntegreerd EU-beleid voor het noordpoolgebied voorgesteld, die betrekking heeft op onderzoek in het noordpoolgebied en die de nadruk legt op de rol van de wetenschap in de internationale samenwerking.

In het kader van de wereldwijde samenwerking inzake onderzoek naar de paraatheid tegen besmettelijke ziekten werd financiering bijeengebracht voor dringend onderzoek naar de uitbraak van het zikavirus. Na een specifieke oproep tot het indienen van voorstellen in 2016 werden projecten voor onderzoek naar zika geselecteerd voor financiering ter waarde van 30 miljoen euro in het kader van Horizon 2020.

Fatsoenlijk werk op de mondiale agenda van de EU

Tijdens de internationale arbeidsconferentie in juni beloofde Commissievoorzitter Jean-Claude Juncker in zijn toespraak om voorrang te geven aan een sociaal Europa, werkgelegenheid voor jongeren en sociale dialoog. Hij pleitte ook voor het initiatief van de Commissie voor een Europese pijler van sociale rechten. Samen met commissaris Marianne Thyssen wees hij op het belang van de normen van de Internationale Arbeidsorganisatie en de noodzaak om na te denken over het werken van morgen. De EU leverde een grote bijdrage aan de werkzaamheden en de resultaten van de conferentie. Er werden uitgebreide richtsnoeren aangenomen over fatsoenlijk werk in mondiale toeleveringsketens, die betrekking hebben op zorgvuldigheidsmaatregelen, grensoverschrijdende sociale dialoog, handel en transparantie.

Veiligheid en defensie

In november bespraken de EU-ministers van Buitenlandse Zaken en Defensie de integrale EU-strategie voor het buitenlands en veiligheidsbeleid en stelden zij een actieplan inzake veiligheid en defensie vast dat werd voorgesteld door hoge vertegenwoordiger/vicevoorzitter Federica Mogherini, tevens hoofd van het Europees Defensieagentschap.

Het actieplan omvat voorstellen voor uitbreiding van de civiele en militaire capaciteit, meer samenwerking op het gebied van defensie, meer snelle EU-responscapaciteit bij crisissen, een permanent team op strategisch niveau voor planning en aansturing van niet-uitvoerende militaire missies, verkenning van de mogelijkheden voor meer samenwerking met partnerlanden op het gebied van veiligheid en defensie en verdere capaciteitsopbouw op het gebied van veiligheid en ontwikkeling.

Dit was het eerste van drie elementen van het nieuwe EU-defensiepakket dat in december door de Europese Raad werd aangenomen. Het tweede element is het door de Commissie voorgestelde Europees defensieactieplan, dat zich richt op de opzet van een Europees Defensiefonds ter ondersteuning van investeringen in gezamenlijk onderzoek en de gezamenlijke ontwikkeling van defensie-uitrusting en -technologie. Dit actieplan bevatte ook voorstellen voor maatregelen om de interne markt voor defensie te versterken. Het derde element betreft samenwerking tussen de EU en de NAVO als vervolg op de gezamenlijke verklaring die zij in juli 2016 in Warschau ondertekenden.

In april spraken de EU-lidstaten af te zorgen voor een betere coördinatie gericht op een versterking van de EU-respons op hybride bedreigingen, verstoring van de energievoorziening of de financiële dienstverlening, ondermijning van het vertrouwen in de overheid en uitbuiting van maatschappelijke spanningen.

Respons op humanitaire crisissen en noodsituaties

De EU blijft steun verlenen aan slachtoffers van door de mens of de natuur veroorzaakte rampen in de hele wereld en verstrekte voor meer dan 2,1 miljard euro aan voedsel, onderdak, bescherming en gezondheidszorg aan ruim 120 miljoen mensen in meer dan tachtig landen.

De EU neemt het voortouw bij de financiering van humanitaire hulp bij alle grote conflicten waarbij grote aantallen mensen op de vlucht slaan, van Irak en Syrië tot de Centraal-Afrikaanse Republiek, Zuid-Sudan en Jemen.

Voor het eerst verstrekte de EU ook humanitaire hulp binnen haar grenzen door Griekenland te helpen bij de opvang van vluchtelingen. Voor 2016-2018 wordt 700 miljoen euro aan EU-financiering beschikbaar gesteld via humanitaire partners.

Er zijn ook nieuwe initiatieven ontwikkeld. Naar aanleiding van de ervaringen tijdens de ebolacrisis die West-Afrika in 2014 trof, richtte de EU een Europees medisch korps op dat zowel binnen als buiten de EU snel kan worden ingezet bij noodsituaties die gevolgen hebben voor de volksgezondheid.

Ongeveer 4 % van het totale EU-budget voor humanitaire hulp werd besteed aan onderwijs voor kinderen in een noodsituatie, een van de meest ondergefinancierde sectoren van humanitaire hulp. Meer dan 3,8 miljoen kinderen, verspreid over 47 landen, kregen toegang tot onderwijsactiviteiten. Commissaris Christos Stylianides kondigde aan dit percentage in 2017 tot 6 % te verhogen.

Internationale samenwerking

EU-Verenigde Naties

Een EU-delegatie op hoog niveau nam deel aan de ministeriële week van de Algemene Vergadering van de Verenigde Naties en aan de top over de aanpak van grote vluchtelingen- en migranten­stromen, waar de EU een succesvol pleidooi hield voor mondiale verantwoordelijkheid. De bespre­kingen gingen vooral over de Syrische crisis, klimaatverandering en de uitvoering van de Agenda 2030. Het hele jaar door coördineerden de Verenigde Naties en de EU hun activiteiten op allerlei terreinen zoals vredes­missies, diplomatieke inspanningen, mensenrechten, hongerbestrijding, de opbouw van inclusieve samenlevingen, goed bestuur en misdaadbestrijding. Hoge vertegenwoordiger/vicevoorzitter Federica Mogherini benadrukte de goede banden tussen beide organisaties tijdens haar toespraak voor de VN-Veiligheidsraad in juni.

EU-NAVO

In juli ondertekenden Donald Tusk, voorzitter van de Europese Raad, Jean-Claude Juncker, voorzitter van de Europese Commissie, en Jens Stoltenberg, secretaris-generaal van de NAVO, in Warschau de allereerste gezamenlijke EU–NAVO-verklaring, waarmee een nieuwe impuls aan hun partnerschap werd gegeven. De EU en de NAVO kwamen overeen samen te werken bij hybride bedreigingen, cyberveiligheid en -defensie en onderzoek, oefeningen en capaciteitsopbouw op het gebied van defensie, en ook operationele samenwerking te ontplooien, onder andere op maritiem gebied. In december keurden de EU en de NAVO parallel een gezamenlijk pakket voorstellen goed om uitvoering te geven aan de gezamenlijke verklaring.

Samenwerking in internationaal verband

De EU werkte in fora als de G7 en de G20 actief samen met mondiale partners om politieke en econo­mische problemen aan te pakken. In de verklaring na de top van Hangzhou in september wezen de leiders van de G20 op de noodzaak van meer inclusiviteit, zodat economische groei iedereen en alle landen ten goede komt.

Het Europees Parlement

Het Europees Parlement heeft in 2016 alle belangrijke aspecten van het EU-beleid behandeld en een waaier van onderwerpen besproken, variërend van de vluchtelingen- en migratiecrisis tot het referendum in het Verenigd Koninkrijk, en van de veiligheid en terreurdreiging tot de vennootschaps­belasting. Het heeft belangrijke wetgevingsbesluiten genomen om EU-maatregelen mogelijk te maken op gebieden als de persoonsgegevens van passagiers, gegevensbescherming en de digitale een­gemaakte markt. Vele vooraanstaande bezoekers hebben het Parlement vorig jaar toegesproken, onder wie koning Willem-Alexander der Nederlanden, president Toomas Hendrik Ilves van Estland, president Rosen Plevneliev van Bulgarije, president Reuven Rivlin van Israël, president Mahmoud Abbas van de Palestijnse Autoriteit en de voorzitters van de EU-instellingen.

De Europese Raad

In 2016 is de Europese Raad in februari, maart, juni, oktober en december bijeengekomen. De staatshoofden en regeringsleiders bespraken belangrijke kwesties, zoals het stimuleren van groei, banen en concurrentievermogen, het voltooien van de eengemaakte markt, het EU-handelsbeleid, de binnen- en buitenlandse aspecten van het migratiebeleid, veiligheid, en energie en klimaatverandering, en zetten op die gebieden beleidslijnen uit. Ook hielden ze een informele bijeenkomst in Bratislava waar ze het hadden over de toestand van de Unie en hun gemeenschappelijke toekomst in de nasleep van het referendum in het Verenigd Koninkrijk.

De Raad van de Europese Unie

Het roulerende voorzitterschap van de Raad werd in 2016 waargenomen door Nederland en Slowakije. De aanhoudende migratiecrisis, gewapende conflicten in de wereld en de strijd tegen terrorisme waren de belangrijkste onderwerpen die in 2016 aan bod kwamen. De Raad maakte goede vorderingen met het werk op een aantal gebieden, bijvoorbeeld belastingen, energie en klimaatverandering, de financiering van de economie en de verdieping van de eengemaakte markt.

Het Europees Economisch en Sociaal Comité en het Europees Comité van de Regio’s

Het Europees Economisch en Sociaal Comité nam in 2016 een uitgesproken standpunt in over de vluchtelingencrisis. Op verzoek van de Commissie verstrekte het Comité ook een verkennend advies over de Europese pijler van sociale rechten, en in september over duurzame ontwikkeling.

Het Europees Comité van de Regio’s hield in juli een Europese top van regio’s en steden in Bratislava, Slowakije. In een verklaring pleitte het Comité voor een toekomstgerichte visie op Europa die is gebaseerd op het verhogen van investeringen om de cohesie, duurzame groei en het scheppen van werkgelegenheid in de steden en regio’s van de EU te bevorderen. Het Comité organiseerde ook de Europese Week van Regio’s en Steden, die in oktober plaatsvond.

Betere regelgeving

Interinstitutioneel Akkoord over beter wetgeven

In april hebben het Europees Parlement, de Raad van de Europese Unie en de Europese Commissie een nieuw Interinstitutioneel Akkoord over beter wetgeven ondertekend op basis van een voorstel van de Commissie. Hiermee wordt gestreefd naar betere regelgevingsbeginselen in alle instellingen. Dit betekent dat, waar nodig, de problemen in de EU met ambitieuze maatregelen moeten worden aangepakt, op een zo doeltreffend en open mogelijke manier. Dit moet gebeuren door middel van een empirisch onderbouwde beleidsvorming tijdens de hele wetgevingscyclus en een systematische evaluatie van de wijze waarop de wetgeving in de praktijk functioneert. Het akkoord zal ervoor zorgen dat het EU-wetgevingsproces transparanter wordt, meer openstaat voor de inbreng van belang­hebbenden en gemakkelijker te volgen is.

Het werkprogramma van de Europese Commissie voor 2017

In oktober heeft de Commissie haar jaarlijks werkprogramma voor 2017 aangenomen. Hierin presenteert zij een reeks maatregelen voor het komende jaar en geeft zij aan op welke terreinen zij reeds ingediende voorstellen zal intrekken of bestaande wetgeving zal herzien. Het werkprogramma voor 2017 is een vervolg op de tien beleidsprioriteiten van de Commissie.

Refit-scorebord

In het Refit-scorebord, dat samen met het werkprogramma voor 2017 werd voorgesteld, is een overzicht terug te vinden van de werkzaamheden van de Commissie met het oog op de evaluatie, herziening en vereenvoudiging van de EU-wetgeving en de vermindering van de regeldruk. Het Refit-scorebord toonde een stand van zaken van 231 initiatieven voor de vereenvoudiging en vermindering van de administratieve lasten die voortvloeien uit de bestaande wetgeving. De Commissie publiceerde ook een samenvatting van het scorebord waarin de belangrijkste elementen zijn beschreven, samen met gedetailleerde informatie over de eerste 22 adviezen van het Refit-platform en over de manier waarop de Commissie van plan is hieraan gevolg te geven.

Refit-platform

Het Refit-platform bestaat uit 48 deskundigen op hoog niveau van diverse belanghebbenden, het Europees Economisch en Sociaal Comité, het Europees Comité van de Regio’s en de nationale overheden. Het adviseert de Commissie over hoe EU-verordeningen efficiënter en doeltreffender kunnen worden en de administratieve lasten kunnen worden verlicht zonder de beleidsdoelstellingen uit het oog te verliezen. Het werk van de leden van het platform is grotendeels gebaseerd op de inbreng van belanghebbenden die hun opmerkingen kunnen maken via de website Verminder de regeldruk! — Laat uw stem horen! Er waren Refit-vergaderingen in januari, april, mei, juni, september en november, waarbij 24 adviezen werden vastgesteld op vele beleidsgebieden van de EU-regelgeving.

Raad voor regelgevingstoetsing

De Raad voor regelgevingstoetsing is een onafhankelijk orgaan van de Commissie dat de kwaliteit van ontwerpeffectbeoordelingen, belangrijke ex-postevaluaties en „fitness checks” controleert. Hij werd in juli 2015 opgericht ter vervanging van de Raad voor effectbeoordeling. In de loop van 2016 heeft de Raad voor regelgevingstoetsing zestig effectbeoordelingen en zeven evaluaties gecontroleerd en hierover advies uitgebracht.

Nieuwe website en feedbackmechanismen

In de loop van 2016 heeft de Commissie verdere maatregelen genomen om het besluitvormingsproces van de EU open te stellen voor de input van burgers en belanghebbenden. Sinds eind juni vorig jaar heeft het publiek vier weken de tijd om feedback te geven op ontwerpen van gedelegeerde handelingen en uitvoeringshandelingen. Aan het eind van het jaar waren 106 ontwerpen van gedelegeerde handelingen en uitvoeringshandelingen gepubliceerd.

Sinds juli 2015 kunnen belanghebbenden opmerkingen maken over en een bijdrage leveren aan routekaarten en aanvangseffectbeoordelingen voor nieuwe initiatieven, evaluaties en wetgevingsvoorstellen. Eind 2016 waren 338 routekaarten en aanvangseffectbeoordelingen en 147 wetgevingsvoorstellen gepubliceerd met het oog op feedback.

Toezicht op de toepassing van het EU-recht

De Commissie kwam in juli met het 33e jaarverslag over de controle op de toepassing van het EU-recht. Zij beoordeelde daarin of de lidstaten het EU-recht in 2015 correct hadden uitgevoerd en schetste de belangrijkste ontwikkelingen van het handhavingsbeleid. Uit het verslag bleek dat het totale aantal inbreukprocedures beduidend is verminderd ten opzichte van vijf jaar eerder.

De Commissie heeft de preventieve maatregelen versterkt om de lidstaten te ondersteunen bij de tenuitvoerlegging van de wetgeving van de Unie. Wanneer een lidstaat een richtlijn niet tijdig omzet in nationaal recht, maakt de Commissie nog steeds ten volle gebruik van het systeem van financiële sancties, waaronder de bepaling in het Verdrag van Lissabon betreffende de te late omzetting van richtlijnen.

In december kwam de Commissie met de mededeling EU-wetgeving: betere resultaten door middel van een betere toepassing. Daarin schetst zij hoe zij meer inspanningen zal leveren voor de toe­passing, tenuitvoerlegging en handhaving van de EU-wetgeving ten behoeve van alle burgers, con­sumenten en ondernemingen in de EU.

Transparantie en verantwoording

Voorstel voor een verplicht transparantieregister

In september heeft de Commissie voorgesteld om een transparantieregister verplicht te stellen voor het Europees Parlement, de Commissie en, voor het eerst, de Raad.

Toegang tot documenten

Belangrijk voor de transparantie is het recht van de burger op inzage in documenten. In augustus heeft de Commissie het verslag van 2015 over verzoeken om inzage in documenten aangenomen. Het aantal verzoeken steeg met meer dan 8 % (6 752 verzoeken in 2015 tegenover 6 227 in 2014). In 84 % van de gevallen werden de gevraagde documenten geheel of gedeeltelijk vrijgegeven.

Controle van de EU-begroting

Na een positieve aanbeveling van de Raad heeft het Parlement in april definitief zijn goedkeuring gegeven aan de manier waarop de Commissie in 2014 de EU-begroting heeft uitgevoerd.

In juli presenteerde de Commissie een geïntegreerd pakket financiële verslaglegging over de EU-begroting, waarin alle beschikbare informatie te vinden is over de ontvangsten, de uitgaven, het beheer en de uitvoering van de EU in 2015. De verslagen lieten zien dat de EU-begroting resultaten op­­leverde die in overeenstemming waren met de prioriteiten van de Commissie, en naar behoren werd uitgevoerd. Voorts leverden zij belangrijke input voor de jaarlijkse kwijtingsprocedure voor 2015.

Bij de beslissing om kwijting te verlenen, uit te stellen of te weigeren, houdt het Parlement rekening met het jaarverslag van de Europese Rekenkamer. De Rekenkamer heeft in oktober haar jaarverslag uitgebracht over de uitvoering van de EU-begroting in 2015. De extern controleur van de Commissie heeft de rekeningen van de EU voor de negende maal op rij goedgekeurd. De controleur bevestigde ook dat er bij de inkomsten en de administratieve uitgaven geen ernstige fouten waren gemaakt. Bovendien was volgens de Rekenkamer voor het derde opeenvolgende jaar het foutenpercentage over de hele linie verminderd, nu tot 3,8 %.

Op te merken valt dat de Commissie weliswaar een belangrijke controlefunctie heeft voor circa 80 % van de jaarbegroting van de EU (vooral voor de landbouw en het cohesiebeleid), maar dat in de eerste plaats de lidstaten verantwoordelijk zijn voor het dagelijks beheer van de EU-middelen.

Nationale parlementen

In juli heeft de Commissie twee jaarverslagen van 2015 over subsidiariteit en evenredigheid en de betrekkingen met de nationale parlementen aangenomen.

Subsidiariteitskwesties in 2016

In de loop van het jaar heeft de Commissie in het kader van de subsidiariteitscontrole 68 gemotiveerde adviezen ontvangen van nationale parlementen die stelden dat bepaalde wetgevingsbesluiten van de Commissie niet met het subsidiariteitsbeginsel zouden stroken. In totaal hadden 14 van deze adviezen betrekking op het voorstel van de Commissie om de richtlijn betreffende de terbeschikkingstelling van werknemers te herzien. Na zorgvuldige analyse concludeerde de Commissie dat het voorstel in overeenstemming was met het subsidiariteitsbeginsel en besloot zij het te handhaven. In juli lichtte zij haar besluit toe.

Betrekkingen met de nationale parlementen

In 2016 versterkte de Commissie haar betrekkingen met de nationale parlementen nog. Het aantal adviezen van nationale parlementen steeg met 75 %, van 350 in 2015 tot 613 in 2016. De commissarissen hadden ontmoetingen met verschillende nationale parlementsleden tijdens hun veelvuldige bezoeken aan de lidstaten, op interparlementaire bijeenkomsten en bij andere evenementen.

De Europese Ombudsman

De Europese Ombudsman onderzoekt klachten over wanbeheer in de instellingen en organen van de Europese Unie. In 2016 heeft de Ombudsman onderzoek gedaan naar kwesties als de samenstelling van deskundigengroepen van de Commissie, de regels inzake de contacten van de tabakslobby met de Commissie, de bijzondere adviseurs van de Commissie, de gedragscode voor commissarissen en de transparantie bij de trialogen tussen het Europees Parlement, de Raad en de Commissie tijdens de wetgevingsprocedure.

Europees burgerinitiatief

Via een Europees burgerinitiatief kunnen één miljoen burgers uit ten minste een kwart van de EU-­lidstaten de Commissie verzoeken om wetgeving voor te stellen op gebieden waarvoor zij bevoegd is. In 2016 heeft de Commissie drie nieuwe initiatieven geregistreerd en in haar werkprogramma voor 2017 plannen aangekondigd om wetgeving aan te nemen over in een vroeger initiatief opgeworpen punten („Right2Water”).

Dialoog met burgers

Het hele jaar door is de Commissie via de burgerdialogen in discussie gegaan met de burgers. De voorzitter en de vicevoorzitters van de Commissie, de andere EU-commissarissen, alsook een aantal leden van het Europees Parlement en nationale politici hebben aan de dialogen deelgenomen. Via 73 dialogen kregen de burgers een unieke kans om rechtstreeks met de beleidsmakers te discussiëren over wat er gebeurt in de Europese Unie, hoe de problemen worden aangepakt en hoe de maat­regelen ten goede komen aan de burgers. De EU en de nationale politici konden op hun beurt de mening van de burgers in de hele Unie horen over een breed scala van onderwerpen.

Informatie en publicaties over de Europese Unie in het Nederlands zijn ook verkrijgbaar bij: