1. 1981-2021: Άλμα στο μέλλον

protagon.gr

Ημερομηνία: 31.3.2021

40 χρόνια Ελλάδα–ΕΕ: μεγάλα έργα με ευρωπαϊκή υπογραφή

Τα πιο σημαντικά έργα που υλοποιήθηκαν στη χώρα είχαν ευρωπαϊκή χρηματοδότηση. Προσπαθώντας να δημιουργήσουμε μία συλλογή με αφορμή την επέτειο των 40 χρόνων από την ένταξη της Ελλάδας στην τότε ΕΟΚ, πέσαμε πάνω σε ένα ψηφιδωτό από, κυριολεκτικά, αμέτρητες δράσεις που χρηματοδοτήθηκαν από την Ευρωπαϊκή Ένωση τις τέσσερις δεκαετίες της συμμετοχής μας σε αυτήν: από το Μουσείο της Ακρόπολης και την αναβάθμιση των λιμένων μέχρι το αμαξοστάσιο του μετρό της Θεσσαλονίκης και την Εγνατία Οδό που συνέδεσε το Ιόνιο με τη Θράκη.

 

athensvoice.gr

της Αγγελικής Μπιρμπίλη
Ημερομηνία: 22.3.2021

Η Ευρώπη μας, το κοινό μας σπίτι

40 ΧΡΟΝΙΑ ΑΠΟ ΤΗΝ ΕΝΤΑΞΗ ΤΗΣ ΕΛΛΑΔΑΣ ΣΤΗΝ ΕΥΡΩΠΑΪΚΗ ΕΝΩΣΗ. ΟΙ ΣΗΜΑΝΤΙΚΟΙ ΣΤΑΘΜΟΙ ΚΑΙ ΤΑ ΜΕΓΑΛΑ ΕΡΓΑ ΠΟΥ ΑΛΛΑΞΑΝ ΤΟ ΠΡΟΣΩΠΟ ΤΗΣ ΧΩΡΑΣ

40 χρόνια σύνδεσης της Ελλάδος με την Ευρωπαϊκή Ένωση. Σχεδόν ολόκληρη η ιστορία της μεταπολίτευσης. Δεν το συνειδητοποιούμε τώρα, μας φαίνεται σχεδόν αυτονόητη αυτή η πορεία, αλλά δεν ήταν. Άλλες χώρες, πιο κοντινές στο κέντρο της ηπείρου μας, άργησαν περισσότερο να μπουν στην Ένωση. Η σωστή επιλογή εκείνης της εποχής ήταν η πολιτική επιλογή που άλλαξε το μέλλον της Ελλάδας.

Καθώς η Ευρωπαϊκή Ένωση σπανίως διαφημίζει τον εαυτό της και οι κυβερνήσεις συνήθως προτιμούν να πιστώνονται οι ίδιες ό,τι καλό προκύψει από τη σύνδεση, η ελληνική κοινωνία δεν έχει απόλυτη συνείδηση για τα οφέλη που προέκυψαν από αυτήν. Και όταν ξέρουν, αντιλαμβάνονται και θυμούνται συνήθως τις επιδοτήσεις και τα μεγάλα έργα που έγιναν με συγχρηματοδότηση από τους ευρωπαϊκούς μηχανισμούς.

Η ελληνική κοινωνία όμως αυτά τα χρόνια άλλαξε και επωφελήθηκε από τη συμμετοχή στην Ευρωπαϊκή Ένωση σε επίπεδο νομοθεσίας, κοινωνικής φροντίδας, ατομικών δικαιωμάτων, προστασίας των ευάλωτων τμημάτων του πληθυσμού. Η υιοθέτηση και ενσωμάτωση των ευρωπαϊκών νόμων και κανόνων στην ελληνική νομοθεσία έκανε τη χώρα πιο προοδευτική, πιο δημοκρατική, πιο φιλική προς τους πολίτες της.

Η Ευρωπαϊκή Ένωση αυτές τις μεταπολεμικές δεκαετίες, παρά τις δυσκολίες, τις καθυστερήσεις, τα αναπόφευκτα πισωγυρίσματα, έγινε και είναι σήμερα η πιο δημοκρατική ήπειρος για να ζει κανείς. Με κοινωνική πρόνοια, σεβασμό προς τα ανθρώπινα δικαιώματα και φροντίδα για τους αδύνατους.

Τείνουμε να ξεχνάμε συνήθως αυτή τη σύγκριση με τον υπόλοιπο πλανήτη. Καθώς όλοι θέλουμε να βλέπουμε κριτικά την εξουσία ―και καλά κάνουμε―, και στην Ελλάδα τα κόμματα και τα media συνήθως επικεντρώνονται στα αρνητικά της Ευρωπαϊκής Ένωσης: τη γραφειοκρατία, τη δυστοκία στη λήψη αποφάσεων, το ατελείωτο «παζάρι» για να συγκεραστούν διαφορετικές επιθυμίες 28 κρατών. Δεν είναι λάθος αυτό, αλλά η ίδια αυτή πρόταση περιέχει και την εξήγησή της. Πραγματικά, κάπως έτσι δεν θα συνέβαινε, όταν πρέπει να συνυπολογιστούν τα διαφορετικά συμφέροντα και οι επιδιώξεις τόσο πολλών κρατών που ακόμα επιμένουν στην αυτονομία τους;

Παρά τη γραφειοκρατία και τον αργό βηματισμό, η Ευρώπη και μαζί η χώρα μας κάνουν συνεχώς σταθερά βήματα προς μια καλύτερη κοινωνία. Κάθε ταμπέλα σε επαρχιακό δρόμο, σε αναστηλώσεις κτιρίων, σε αυτοκινητόδρομους, σε στάδια και γέφυρες που δηλώνει τη χρηματοδότηση με ευρωπαϊκά κονδύλια θυμίζει ότι αυτή η χώρα απέκτησε υποδομές με την ευρωπαϊκή αρωγή.

Οι αυστηροί περιβαλλοντικοί κανόνες της Ευρωπαϊκής Ένωσης διαφύλαξαν τον φυσικό πλούτο της χώρας σε έναν πλανήτη που οι οικολογικές καταστροφές είναι καθημερινό φαινόμενο.

Η προοδευτική νομολογία για τους συμπολίτες με ειδικές ανάγκες, για τις μειονότητες, για την ισότητα ανεξαρτήτως φύλου, χρώματος, θρησκείας, σεξουαλικών προτιμήσεων, έχει κάνει την Ευρώπη και την Ελλάδα μια μοντέρνα χώρα του 21ου αιώνα σε έναν πλανήτη διακρίσεων και σκοταδισμού για μεγάλα τμήματα του παγκόσμιου πληθυσμού.

Μεγάλα και μικρά έργα έφεραν και την Ελλάδα στο μέλλον

Πολλά είναι τα έργα που έλαβαν κοινοτική χρηματοδότηση και άλλαξαν δραστικά τη ζωή όλης της χώρας προς το καλύτερο. Για παράδειγμα, στην Αθήνα χρηματοδοτήθηκε η κατασκευή του Νέου Μουσείου της Ακρόπολης και πολλών άλλων μουσείων, όπως του Εθνικού Μουσείου Σύγχρονης Τέχνης, του Μουσείου Ελληνικής Λαϊκής Τέχνης και του Μουσείου της Πόλεως των Αθηνών. Αναστηλώθηκαν επίσης πολλά κτίρια εξαιρετικής αρχιτεκτονικής σημασίας και ανακαινίστηκαν πλατείες και ιστορικά κτίσματα, όπως το Ακροπόλ Παλάς, το Φετιγιέ Τζαμί, το Δημοτικό Θέατρο Πειραιά κ.ά. Ακόμη, εφαρμόστηκε το φιλόδοξο σχέδιο ενοποίησης των Αθηναϊκών Αρχαιολογικών Χώρων που οδήγησε στον επανασχεδιασμό διάφορων αστικών χώρων και την αναβάθμιση υποβαθμισμένων περιοχών.

Επίσης πραγματοποιήθηκαν αντιπλημμυρικά έργα σε πολλές περιοχές, κατασκευάστηκαν σχολικές αίθουσες και παιδικοί σταθμοί, ενισχύθηκαν οι δομές υγείας με έργα βελτίωσης των νοσοκομειακών εγκαταστάσεων. Κατασκευάστηκαν νέες πανεπιστημιακές εγκαταστάσεις και επίσης αρκετά ακαδημαϊκά προγράμματα έρευνας σχετικά με την καινοτομία, την υγεία και τις νέες τεχνολογίες έχουν επίσης χρηματοδοτηθεί από την ΕΕ. Ανελήφθησαν υποστηρικτικές δράσεις για να βοηθηθούν οι ευάλωτοι τομείς της κοινωνίας, όπως δράσεις διά βίου και εξ αποστάσεως μάθησης, επιμόρφωσης εργαζομένων, προώθησης νέων τεχνολογιών και αναβάθμισης προσόντων του εργατικού δυναμικού.

Η Αθήνα «σώθηκε» επίσης από ορισμένα έργα τα οποία εξυπηρετούν τις ανάγκες της Περιφέρειας Αττικής, όπως ο Διεθνής Αερολιμένας Αθηνών που υποδέχεται περισσότερους από 20 εκατομμύρια επιβάτες ετησίως αλλά και η κατασκευή ενός σύγχρονου δικτύου μετρό και τραμ που έχει συμβάλει στη μείωση της ατμοσφαιρικής ρύπανσης και έχει καταστήσει τις συγκοινωνίες πιο προσιτές, εξυπηρετώντας περισσότερους από 600 000 επιβάτες ημερησίως. Η βελτίωση του αστικού οδικού δικτύου με διάφορα επιπρόσθετα έργα συνέβαλε στον περιορισμό της κυκλοφοριακής συμφόρησης.

Αττική Οδός

Η Αττική Οδός, ο πιο καθαρός, σύγχρονος και ασφαλής αυτοκινητόδρομος της πόλης, ξεκίνησε να κατασκευάζεται το 1996. Με μήκος 70 χλμ., διατρέχει την Αττική από την Ελευσίνα ως τα Σπάτα. Ένα μέρος της άνοιξε το 2001 μαζί με τον Διεθνή Αερολιμένα Αθηνών «Ελευθέριος Βενιζέλος», τον οποίον και εξυπηρετεί. Το κόστος ανήλθε στα 1,316 δισ. ευρώ περίπου και χρηματοδοτήθηκε κατά 32,65 %, με το ποσό των 430 εκατ. ευρώ, από το ελληνικό δημόσιο, με συμμετοχή και πόρων του Κοινοτικού Πλαισίου Στήριξης. Η ανάδοχος εταιρεία παραχώρησης «Αττική Οδός Α.Ε.» κάλυψε το υπόλοιπο 67,35 %, με ίδια και δανειακά κεφάλαια που έλαβε και από την Ευρωπαϊκή Τράπεζα Επενδύσεων.

Εγνατία Οδός

Η Εγνατία Οδός, η οδός που συνδέει τις αγορές της Ανατολής με τα μεγάλα βιομηχανικά κέντρα της Δύσης, ήταν πάντα το μεγάλο όνειρο των Βορειοελλαδιτών. Πρόκειται για τον μεγαλύτερο αυτοκινητόδρομο της Ελλάδας, με μήκος 670 χλμ., και αποτελεί τμήμα της Ευρωπαϊκής Οδού 90. Ξεκινάει από την Ηγουμενίτσα στην Ήπειρο και καταλήγει στα ελληνοτουρκικά σύνορα στους Κήπους, στη Θράκη. Το όνομά της προέρχεται από την αρχαία Εγνατία Οδό που διέσχιζε την ίδια σχεδόν περιοχή. Η κατασκευή αυτού του υψηλού επιπέδου οδικής ασφάλειας αυτοκινητόδρομου ξεκίνησε το 1994. Μέχρι το 2003 είχαν παραδοθεί 355 χλμ., και στις 10 Μαΐου 2014 ολοκληρώθηκε τα έργο και τυπικά στο σύνολό του. Όλο το έργο της Εγνατίας Οδού κοστολογείται γύρω στα 6 δισ. ευρώ. Από το 1970 άρχισαν οι προσπάθειες για την ένταξή της ως έργο προτεραιότητας των Διευρωπαϊκών Δικτύων Μεταφορών, και τελικά το 1994 εντάχθηκε η κατασκευή του μεγαλύτερου μέρους του άξονά της στο Β’ ΚΠΣ.

Η Γέφυρα Ρίου-Αντιρρίου

Η φαντασμαγορική Γέφυρα Ρίου-Αντιρρίου, ή επίσημα Γέφυρα «Χαρίλαος Τρικούπης», συνδέει την Πελοπόννησο με τη δυτική ηπειρωτική Ελλάδα και προς τα πάνω ευρύτερα με το υπόλοιπο της Ευρώπης. Τέθηκε σε λειτουργία το 2004, αποτελεί τμήμα της Ιόνιας Οδού (Α5) και της Ευρωπαϊκής Οδού 55 (Ε55). Η γέφυρα στηρίζεται σε τέσσερις πυλώνες, το μήκος της είναι 2 252 μ. και μαζί με τις προσβάσεις φτάνει γύρω στα 2 883 μ. με μέγιστο βάθος θεμελίωσης τα 65 μ. κάτω από την επιφάνεια της θάλασσας. Πρόκειται για μια καλωδιωτή γέφυρα, οι αντοχές της οποίας είναι εντυπωσιακές. Η κατασκευή, το συνολικό κόστος της οποίας ανερχόταν στα 630 εκατ. ευρώ, χρηματοδοτήθηκε από το ελληνικό δημόσιο, την ελληνογαλλική κοινοπραξία με επικεφαλής εταιρεία τη Vinci και δάνεια από την Ευρωπαϊκή Τράπεζα Επενδύσεων.

Το μετρό της Αθήνας

Το μετρό της Αθήνας, ένα άπιαστο όνειρο για τους Αθηναίους, έχει γίνει από το 2000 που τέθηκε σε κυκλοφορία αναπόσπαστο κομμάτι της ζωής της πόλης. Αποτελείται από 3 γραμμές, με 64 συνολικά σταθμούς, ενώ σε καθημερινή βάση μετακινούνται κατά μέσο όρο 614 000 επιβάτες. Το αρχικό έργο άρχισε να υλοποιείται τον Νοέμβριο του 1992 και το έργο παραδόθηκε τμηματικά. Τα εγκαίνια έγιναν στις 29 Ιανουαρίου 2000 με τη λειτουργία των δύο πρώτων τμημάτων των νέων γραμμών: Σεπόλια-Σύνταγμα της Γραμμής 2, με επτά σταθμούς, και Σύνταγμα-Εθνική Άμυνα της Γραμμής 3, επίσης με επτά σταθμούς. Ο κόσμος που επισκέφτηκε το μετρό εκείνη την πρώτη μέρα λειτουργίας του έφτασε το 1 000 000. Η υποδοχή του από τους Αθηναίους ήταν ενθουσιώδης, ενώ εντύπωση προκάλεσε η ταχύτητα, η καθαριότητα και η αισθητική των σταθμών, διακοσμημένων με υπέροχα έργα τέχνης γνωστών, καταξιωμένων καλλιτεχνών. Το έργο υλοποιήθηκε με τη συγχρηματοδότηση της Ελλάδας και της Ευρωπαϊκής Ένωσης.

Διεθνής Αερολιμένας Αθηνών «Ελ. Βενιζέλος»

Για περισσότερα από 60 χρόνια το «παράθυρο» των Αθηναίων στον κόσμο ήταν το Ελληνικό. Ήδη όμως από τις αρχές της δεκαετίας του ’90 έγινε πλέον προφανές ότι το Ελληνικό ήταν μικρό, ξεπερασμένο και ανεπαρκές και δεν θα μπορούσε πια να εξυπηρετήσει τις αυξημένες επιβατικές ανάγκες της εποχής, ενώ χώρος για επέκταση δεν υπήρχε. Έτσι αποφασίστηκε η μεταφορά του στα Σπάτα. Στις 5 Σεπτεμβρίου 1996 έγινε η τελετή θεμελίωσης του νέου αεροδρομίου της Αθήνας, του Διεθνούς Αερολιμένα Αθηνών «Ελ. Βενιζέλος», από τον πρωθυπουργό Κωνσταντίνο Σημίτη. Την περίοδο εκείνη βρέθηκε και μέρος των απαιτούμενων πόρων για την κατασκευή του από το Β΄ και το Γ΄ Κοινοτικό Πλαίσιο Στήριξης. Οι εργασίες ολοκληρώθηκαν 51 μήνες αργότερα, τον Σεπτέμβριο του 2000, και μετά από πέντε μήνες δοκιμών το αεροδρόμιο εγκαινιάστηκε στις 27 Μαρτίου 2001 από τον πρωθυπουργό.

Ένταξη στην Οικονομική και Νομισματική Ένωση

Έχει χυθεί πολύ μελάνι σχετικά με το κατά πόσο έπρεπε να ενταχθεί η Ελλάδα στην ΟΝΕ. Ήταν στις 9 Μαρτίου 2000 όταν ο τότε πρωθυπουργός Κωνσταντίνος Σημίτης υπέβαλε το αίτημα για ένταξη της χώρας μας στην Οικονομική και Νομισματική Ένωση (ΟΝΕ). Στη Σύνοδο κορυφής στην Πορτογαλία, στις 19 και 20 Ιουνίου του 2000, το συμβούλιο των υπουργών Οικονομίας και Οικονομικών της Ευρωπαϊκής Ένωσης (ECOFIN) ενέκρινε την ένταξη της Ελλάδας στη ζώνη του ευρώ. Την 1η Ιανουαρίου 2001 η Ελλάδα εντάσσεται στο τρίτο στάδιο της ΟΝΕ και υλοποιείται επίσημα η πλήρης υιοθέτηση του νομίσματος του ευρώ. Το ευρώ αντικαθιστά τη δραχμή. Η Ελλάδα γίνεται το 12ο μέλος της Οικονομικής και Νομισματικής Ένωσης. Την 1η Ιανουαρίου 2002 εισάγονται τα χαρτονομίσματα και τα κέρματα του ευρώ.

Μια ιστορία ευημερίας

Η ιστορία της Ευρώπης είναι ιστορία ειρήνης και ευημερίας. Η Ευρώπη έγινε το πιο ειρηνικό μέρος του πλανήτη και οι Ευρωπαίοι πολίτες, ανεξάρτητα από την καταγωγή, το επάγγελμα ή τον τρόπο ζωής τους, ένιωσαν τον αντίκτυπο της ΕΕ στην καθημερινότητά τους. Σπούδασαν, μορφώθηκαν, ανοίχτηκαν ο ένας προς τον άλλον. Συνεργάστηκαν, ταξίδεψαν, αντάλλαξαν ιδέες, προϊόντα, βελτιώθηκαν, ένιωσαν ασφάλεια, συνειδητοποίησαν τα κοινωνικά τους δικαιώματα, είδαν μεγάλα έργα υποδομών να βελτιώνουν δραστικά τις συνθήκες της ζωής τους.

Σε μια εποχή που ο κόσμος βυθίζεται σε μια νέα, πρωτόγνωρη υγειονομική κρίση μαίνεται πάλι η μάχη για το μέλλον της Ευρώπης, με τους επικριτές της να ισχυρίζονται, μεταξύ άλλων, ότι τα ιδεώδη πάνω στα οποία οικοδομήθηκε η Ένωση έχουν προδοθεί. Σήμερα όμως, μπροστά σε όλα αυτά τα πολύπλοκα προβλήματα, όλοι καταλαβαίνουμε ότι η θέση μας μέσα σε μια ισχυρή Ευρώπη είναι περισσότερο αναγκαία από ποτέ. Ο παγκόσμιος ανταγωνισμός, η αβεβαιότητα με τους γείτονές μας, οι μεταναστευτικές ροές και η κλιματική αλλαγή είναι ισχυροί λόγοι για περισσότερη Ευρώπη. Ποιο θα είναι το μέλλον της Ευρώπης; Ο διάλογος μεταξύ Ευρωπαίων πολιτών και Ευρωπαϊκού Κοινοβουλίου που ξεκίνησε πριν από 40 χρόνια συνεχίζεται με αμείωτο ενδιαφέρον. Η μάχη για το μέλλον είναι τώρα. Και είναι ευρωπαϊκή. ■

2. Ο ξανακερδισμένος τόπος

athensvoice.gr

της Βασιλικής Γραμματικογιάννη
Ημερομηνία: 5.3.2021

Ευρώπη και Αθήνα: Πώς άλλαξε η πόλη και η ζωή μας

Οι χρηματοδοτικές ενισχύσεις της ΕΕ άλλαξαν την εικόνα της Αθήνας και βελτίωσαν την ποιότητα της ζωής των Αθηναίων

 

Τι άλλαξε στην Αθήνα και πώς επηρεάστηκαν οι ζωές μας από την ένταξη της χώρας στην ΕΕ

Αυτό που απολαμβάνω περισσότερο στην Αθήνα είναι να περιπλανιέμαι στους δρόμους της. Να παρατηρώ τους ανθρώπους, να αναζητώ το παρελθόν της πόλης και να προσπαθώ να φανταστώ το μέλλον της. Κατά τη διάρκεια της καραντίνας οι περιπλανήσεις μεγάλωσαν και οι αναδρομές στο παρελθόν αυξήθηκαν. Η Αθήνα της δεκαετίας του ’80 με τα πεντακόσιες χιλιάδες αυτοκίνητα και το νέφος. Η Αθήνα με το υποβαθμισμένο κέντρο. Η Αθήνα των σπασμένων και στενών πεζοδρομίων. Η Αθήνα των εγκαταλελειμμένων κτιρίων. Η Αθήνα της Λεωφόρου Συγγρού που ένωνε το τίποτα με το τίποτα.

Κάποιοι τότε λέγανε ότι μόνοι μας δεν θα καταφέρουμε να φτιάξουμε την πόλη μας και αμήχανοι οι Αθηναίοι την εγκατέλειπαν αναζητώντας την ποιότητα ζωής στα προάστια. Ωστόσο, δεν ήμασταν μόνοι μας. Ήμασταν ήδη μέλος της ευρωπαϊκής οικογένειας και «Ευρώπη και Πόλη είναι έννοιες αλληλένδετες», όπως γράφει ο πρώην πρόεδρος του Ευρωπαϊκού Κοινοβουλίου Αντόνιο Ταγιάνι στον τόμο «Μνήμη και Αστικό Φαινόμενο» που επιμελήθηκε ο αρχιτέκτονας-πολεοδόμος Σταύρος Τσέτσης.

Με αφορμή, λοιπόν, τα 40 χρόνια από την ένταξη της χώρας μας στην Ευρωπαϊκή Ένωση περιπλανιέμαι στην Αθήνα και αναζητώ τις μνήμες της. Γιατί «η μνήμη, ή μνήμη πολλών πραγμάτων, είναι ό,τι ονομάζουμε εμπειρία». Αναζητώ, λοιπόν, την ευρωπαϊκή εμπειρία της πόλης. Τι άλλαξε στην πόλη μας όλα αυτά τα χρόνια; Πώς άλλαξαν οι ζωές μας από την ένταξή μας στην ΕΕ;

Ένα Ευρωπαϊκό Σχέδιο Δράσης για την Αθήνα

«Οι ιδρυτικές συνθήκες της ΕΟΚ δεν προέβλεψαν καμιά διάταξη που θα μπορούσε να αποτελέσει τη θεσμική βάση για κοινοτικές ενέργειες αναβάθμισης του αστικού περιβάλλοντος. Αυτό, όμως, δεν εμπόδιζε την Ευρωπαϊκή Κοινότητα να παρεμβαίνει σε βασικές συνιστώσες που στοιχειοθετούν μια πολεοδομική και χωροταξική στρατηγική στο πλαίσιο των διαφόρων πολιτικών και δράσεων», θα μου πει ο Σταύρος Τσέτσης για τις χρηματοδοτικές ενισχύσεις που άλλαξαν την εικόνα της Αθήνας και βελτίωσαν την ποιότητα της ζωής των Αθηναίων.

Το 1985 η Αθήνα αποκτά ρυθμιστικό σχέδιο και ευρωπαϊκό ορίζοντα. «Στόχος του ρυθμιστικού ήταν η ανάδειξη της ιστορικής φυσιογνωμίας της πόλης και η βελτίωση της ποιότητας ζωής για όλους τους κατοίκους της, καθώς και η προστασία του φυσικού περιβάλλοντος», λέει η αρχιτέκτων-πολεοδόμος Ντόρα Γαλάνη. Η κ. Γαλάνη, που διετέλεσε διευθύντρια του ΕΑΧΑ, της εταιρείας που είχε δημιουργηθεί για την Ενοποίηση των Αρχαιολογικών Χώρων της Αθήνας, θυμάται: «Όταν άρχισε η υλοποίηση του Προγράμματος για την ενοποίηση, οι αρχαιολογικοί χώροι της Αθήνας ήταν διάσπαρτοι μέσα στον αστικό ιστό της πόλης, κατακερματισμένοι και ασύνδετοι μεταξύ τους, χωρίς να έχουν ενσωματωθεί στις καθημερινές δραστηριότητες των Αθηναίων».

Σήμερα κάτοικοι και επισκέπτες απολαμβάνουν την πόλη και τον Μεγάλο Περίπατο. Το έργο που υλοποιήθηκε στο πλαίσιο του Γ΄ Κοινοτικού Πλαισίου Στήριξης.

Η αναμόρφωση της Πλατείας Συντάγματος, το Μοναστηράκι, οι παρεμβάσεις σε κεντρικές οδούς του ιστορικού κέντρου και τα προγράμματα αποκατάστασης των όψεων των κτιρίων άλλαξαν την εικόνα της πόλης και τη ζωή των Αθηναίων. Χώροι πρασίνου έχουν ελευθερωθεί, ενώ υποβαθμισμένες περιοχές, όπως το Μεταξουργείο και του Ψυρρή, αποτελούν πλέον πόλο έλξης για τους Αθηναίους. Το παλιό εργοστάσιο φωταερίου στο Γκάζι, με ευρωπαϊκούς πόρους, μετατράπηκε σε χώρο τέχνης και πολιτισμού, στα πρότυπα των αναπλάσεων των μεγάλων ευρωπαϊκών πόλεων.

«Ο πολιτισμένος άνθρωπος των τεράστιων πόλεων επιστρέφει στην κατάσταση της αγριότητας, δηλαδή της απομόνωσης, διότι η κοινωνική μηχανική τού επιτρέπει να ξεχνά την αναγκαιότητα της κοινότητας και να χάνει το αίσθημα του δεσμού μεταξύ των ατόμων, το οποίο άλλοτε αφύπνιζε αδιάκοπα η ανάγκη. Κάθε τελειοποίηση της κοινωνικής μηχανικής καθιστά ανώφελες ορισμένες πράξεις, τρόπους αίσθησης των πραγμάτων, ικανότητες για κοινή ζωή», έλεγε ο Σαρλ Μποντλέρ. Αυτή την ικανότητα για «κοινή ζωή», που είχαν απολέσει οι Αθηναίοι, την ξαναβρήκαν μέσα από την αναβάθμιση των μέσων μαζικής μεταφοράς. Μέσα από το μετρό της Αθήνας.

Ένα έργο που η κατασκευή του στοίχισε περί τα 2 δισεκατομμύρια ευρώ, εκ των οποίων το 50 % προήλθε από το Α΄ και Β΄ ΚΠΣ και το υπόλοιπο 50 % από εθνικούς πόρους και δάνεια από την Ευρωπαϊκή Τράπεζα Επενδύσεων. Ένα έργο που αποσυμφόρησε τους αθηναϊκούς δρόμους εξυπηρετώντας καθημερινά πάνω από 470 000 επιβάτες, ενώ παράλληλα έβαλε στο λεξιλόγιο των Αθηναίων την έννοια της Βιώσιμης Κινητικότητας.

Παράλληλα οι δημόσιες αστικές συγκοινωνίες αναβαθμίστηκαν και επανασχεδιάστηκε ο συγκοινωνιακός χάρτης της πρωτεύουσας, με αποτέλεσμα παραπάνω από ένα εκατομμύριο πολίτες να μετακινούνται με τις αστικές συγκοινωνίες, ενώ το διάστημα πριν από τον κορονοϊό πραγματοποιούνταν περίπου 2,5 εκατομμύρια μετεπιβιβάσεις. Από την αναβάθμιση των αστικών συγκοινωνιών τα αποτελέσματα δεν ήταν θετικά μόνο ως προς την κοινωνικοποίηση των Αθηναίων αλλά και ως προς τη μείωση της ατμοσφαιρικής ρύπανσης.

Το νέφος της Αθήνας

Οι μεγαλύτεροι θυμούνται την Αθήνα της δεκαετίας του ’80 να είναι πνιγμένη στο νέφος. Ήταν και ο λόγος της επιβολής του δακτυλίου στο κέντρο της πόλης, ένα μέτρο που εξακολουθεί να ισχύει μέχρι σήμερα. Παράλληλα, εκτός από τον δακτύλιο, στις αρχές της δεκαετίας του 1990 υποστηρίχθηκε η αντικατάσταση των επιβατικών αυτοκινήτων με σύγχρονα καταλυτικά με το μέτρο της απόσυρσης, που πρωτοεμφανίστηκε εκείνη την περίοδο. «Οι καταλύτες επιτυγχάνουν ταυτόχρονα μείωση εκπομπών μονοξειδίου του άνθρακα, οξειδίων του αζώτου και πτητικών οργανικών ενώσεων, που είναι επικίνδυνα για την υγεία. Παράλληλα μειώνονται και οι εκπομπές μολύβδου στην ατμόσφαιρα, λόγω της απαίτησης για αμόλυβδη βενζίνη», θα μου πει ο Δρ Γεώργιος Γρίβας, επιστημονικός συνεργάτης του Τμήματος Ερευνών Περιβάλλοντος και Βιώσιμης Ανάπτυξης του Εθνικού Αστεροσκοπείου Αθηνών. Ωστόσο, χρειάστηκε να περάσουν χρόνια για να μειωθεί η ατμοσφαιρική ρύπανση, αφού ο αριθμός των αυτοκινήτων αυξήθηκε ραγδαία την εικοσαετία 1990-2010. «Χρειάστηκε να βγουν από την κυκλοφορία τα παλιά αυτοκίνητα και να βελτιωθεί περαιτέρω η αντιρρυπαντική τεχνολογία στα καινούργια για να δούμε σημαντικά αποτελέσματα», συμπληρώνει ο κ. Γρίβας. Άλλα μέτρα για να καθαρίσει η Αθήνα από το νέφος ήταν η απομάκρυνση των βιομηχανιών από το λεκανοπέδιο, η βελτίωση της ποιότητας των πετρελαιοειδών και φυσικά η βελτίωση των υποδομών των μέσων μαζικής μεταφοράς.

«Οι περισσότερες από αυτές τις πολιτικές που εφαρμόστηκαν απορρέουν από την ευρωπαϊκή νομοθεσία, η οποία στις αρχές της δεκαετίας του 1990 έκανε υποχρεωτική την ύπαρξη καταλυτών σε όλα τα καινούργια αυτοκίνητα», εξηγεί ο κ. Γρίβας και προσθέτει: «Σταδιακά η ΕΕ εφάρμοσε κανονισμούς για τον περιορισμό των εκπομπών τόσο σε επιβατικά όσο και σε επαγγελματικά οχήματα, ενώ ήδη από τη δεκαετία του ’80 προδιέγραψε τις δυνατότητες παραγωγής και διάθεσης αμόλυβδης βενζίνης».

Οι πρωτοβουλίες όμως της ΕΕ για τη μείωση των εκπομπών δεν μένουν μόνο στον τομέα των μεταφορών αλλά προχωρούν και σε άλλα πεδία, με οδηγίες που τα κράτη μέλη είναι υποχρεωμένα να ενσωματώσουν στο εθνικό τους δίκαιο. Κανόνες που έχουν να κάνουν με το περιβάλλον, την παραγωγή ενέργειας, τη βιομηχανία, τη ναυτιλία και γενικότερα με όλους τους τομείς της οικονομίας. Όπως μου επισημαίνει ο κ. Γρίβας, «μιλάμε πάντα για ενέργειες ξεχωριστές από το διοξείδιο του άνθρακα και τα άλλα θερμοκηπικά αέρια, όπου υπάρχει άλλη εκτενής σειρά δράσεων, που έχουν οφέλη για την ατμοσφαιρική ρύπανση». Δεν πρέπει να ξεχνάμε ότι στην Ελλάδα σύμφωνα με τα στοιχεία του ΕΚΠΑΑ οι θάνατοι που οφείλονται στην ατμοσφαιρική ρύπανση ανέρχονται στους 8 500 ετησίως.

Ο Σαρωνικός και ο Βιολογικός Καθαρισμός της Ψυττάλειας

Ένα έργο σταθμός που καθάρισε τον Σαρωνικό κόλπο από τα λύματα της Αθήνας και του Πειραιά αλλά και όλης της βιομηχανικής ζώνης που αναπτύχθηκε περιμετρικά του Σαρωνικού κόλπου είναι το εμβληματικό έργο του Βιολογικού Καθαρισμού της Ψυττάλειας. Η πρώτη φάση του έργου κόστισε 45 135 000 ευρώ, με το 85 % των χρημάτων να προέρχονται από ευρωπαϊκούς πόρους. Το κόστος των έργων της δεύτερης φάσης ανέρχεται στα 189 500 000 ευρώ με 75 % συγχρηματοδότηση από την ΕΕ. Το περιβαλλοντικό όφελος από το έργο της Ψυττάλειας το αναδεικνύει το ΕΛΚΕΘΕ, που με συνεχείς μετρήσεις, δειγματοληψίες και αναλύσεις των στοιχείων που συλλέγει αποτυπώνει την οικολογική κατάσταση του Εσωτερικού Σαρωνικού κόλπου, διερευνώντας πιθανές μεταβολές σε ορισμένα χαρακτηριστικά του οικοσυστήματος σε σχέση με το παρελθόν. Εκτιμά επίσης την επίδραση των επεξεργασμένων λυμάτων.

«Τα αποτελέσματα δείχνουν συνεχή βελτίωση της οικολογικής κατάστασης του Σαρωνικού κόλπου, ιδίως στα σημεία εκβολής των ΚΕΛ. Η επεξεργασμένη εκροή του ΚΕΛΨ διαχέεται στον Σαρωνικό κόλπο μέσω αγωγών βαθιάς διάχυσης με μειωμένο οργανικό φορτίο των λυμάτων κατά 93 % περίπου και του αζώτου κατά 80 %».

Ο Παναγιώτης Φασίλης είναι τρίτη γενιά επαγγελματίας αλιέας. «Μπορεί να μην έχω επιστημονικές γνώσεις, αλλά έχω εμπειρία και παρατηρώ. Είμαι από 10 χρονώ μέσα στον Σαρωνικό. Μετά το έργο της Ψυττάλειας τα νερά είναι καθαρά και σε αρκετά είδη ψαριών έχουμε δει αύξηση των πληθυσμών», μου λέει, ενώ μου επισημαίνει πόσο σημαντικός παράγοντας είναι η «ποιότητα των νερών», δηλαδή οι καθαρές θάλασσες, τόσο για την ποιότητα των ψαριών που τρώμε όσο και για τη συνέχιση του επαγγέλματος των ψαράδων, αφού «η ρύπανση ευθύνεται για τη μείωση των πληθυσμών των ψαριών και όχι η αλίευση ή υπεραλίευση, όπως αρκετές φορές εσείς οι δημοσιογράφοι αρέσκεστε να λέτε», θα πει ο προσηνής κύριος Φασίλης.

Ο πολιτισμός και τα καλλιτεχνικά προγράμματα που χρηματοδοτεί η ΕΕ

Τα 40 χρόνια που η χώρα μας είναι μέλος της ευρωπαϊκής οικογένειας έχουν αφήσει το θετικό τους αποτύπωμα και στον τομέα του πολιτισμού, αφού δεν είναι καθόλου λίγα τα καλλιτεχνικά προγράμματα που χρηματοδοτεί η ΕΕ και έχουν ως στόχο τον μετασχηματισμό της κοινωνίας. Ένα πολύ καλό παράδειγμα τέτοιου προγράμματος υλοποιήθηκε στη γειτονιά του Δουργουτίου, την περιοχή των προσφυγικών του Νέου Κόσμου, από τη δημιουργική ομάδα UrbanDig. Αναφέρομαι στο καλλιτεχνικό πρότζεκτ Dourgouti Island Hotel. «Εξακόσιοι τριάντα άνθρωποι, από το τοπικό σπίτι των ηλικιωμένων μέχρι πανεπιστημιακοί και άνθρωποι του Δήμου Αθηναίων, συνεργάστηκαν με καλλιτεχνικούς οργανισμούς για να αναδείξουν το χτες και το σήμερα της περιοχής. Μιας περιοχής με ιδιαίτερο ενδιαφέρον λόγω της προσφυγικής ιστορίας της», θα μου πει ο καλλιτεχνικός διευθυντής Γιώργος Σαχίνης για το πρόγραμμα που διήρκεσε περισσότερο από τρεις μήνες και το παρακολούθησαν 4 000 άνθρωποι. «Καλλιτέχνες και επιστήμονες από Γαλλία, Αυστραλία, Ηνωμένο Βασίλειο, Αυστρία και Γερμανία, φοιτητές και μαθητές, δάσκαλοι και καθηγητές, κάτοικοι και επισκέπτες, άντρες και γυναίκες, παιδιά και ηλικιωμένοι πήραν μέρος σε παρουσιάσεις, εργαστήρια και ημερίδες και συνδιαλέχτηκαν μεταξύ τους», λέει ο κ. Σαχίνης.

Όλη αυτή η επικοινωνία των κατοίκων με φορείς, οργανισμούς και καλλιτέχνες είχε ως αποτέλεσμα την εξωστρέφεια, το άνοιγμα της κοινωνίας, την ενεργοποίηση εντός της γειτονιάς για τα προβλήματα που τους απασχολούν, την εμπλοκή των ίδιων των κατοίκων για τις λύσεις καθώς και την καταγραφή της προφορικής ιστορίας των ανθρώπων.

Σκέφτομαι ότι στο καλλιτεχνικό πρότζεκτ Dourgouti Island Hotel συνοψίζεται η ευρωπαϊκή ιστορία της Αθήνας των τελευταίων 40 χρόνων. Με την εξωστρέφεια να είναι η μεγαλύτερη κατάκτηση της πόλης και των κατοίκων της. Περιπλανιέμαι στην Αθήνα και προσπαθώ να φανταστώ ποια θα είναι η ιστορία της την επόμενη δεκαετία. Σίγουρα ευρωπαϊκή και σίγουρα ενδιαφέρουσα. ■

 

in.gr

του Βασίλη Σ. Κανέλλη
Ημερομηνία: 25.2.2021

Η χρονιά που η Αθήνα μίκρυνε

Κάθε πρωί, ακριβώς στις 9.25, κλειδώνω την εξώπορτα του σπιτιού μου στο Αιγάλεω και ξεκινάω για το γραφείο, που βρίσκεται κοντά στο Νομισματοκοπείο. Η διαδρομή διαρκεί συνολικά ακριβώς 20 λεπτά, γεγονός που μου αφήνει ένα πολύτιμο τέταρτο για να πάρω τον καφέ μου, να πω δυο λόγια με τους συναδέλφους μου και να ξεκινήσω τη μέρα χωρίς πίεση. Δεν αργώ ποτέ, όμως αυτό δεν είναι και κανένα κατόρθωμα. Πριν από είκοσι ένα χρόνια, για να διανύσω την ίδια διαδρομή, χρειαζόμουν πολλαπλάσιο χρόνο και ταλαιπωρία ―και ποτέ δεν ήξερα τι ώρα θα φτάσω στο τέλος. Η αχανής αυτή διαφορά οφείλεται σε μία και μόνο ριζική αλλαγή: στα εγκαίνια του Αττικού Μετρό.

Ταξίδι στο πλούσιο αττικό υπέδαφος

Το έργο της κατασκευής του Αττικού Μετρό δεν ολοκληρώθηκε από τη μια μέρα στην άλλη. Χρειάστηκε να μεσολαβήσουν σχεδόν οκτώ χρόνια διαδρομών του «μετροπόντικα» στο αθηναϊκό υπέδαφος, ένα τιτάνιο έργο με τεράστιες δυσκολίες, που εντείνονταν ακόμη περισσότερο από τις ιδιαιτερότητες της περιοχής. Τα σπλάχνα της Αθήνας, πλούσια σε αρχαιότητες κάθε περιόδου, απαιτούσαν ξεχωριστή μεταχείριση και οδήγησαν στη διάνοιξη των σηράγγων σε μεγαλύτερο βάθος.

Πριν ακόμη από την έναρξη των εργασιών, για την ακρίβεια ολόκληρες δεκαετίες νωρίτερα, είχαν αρχίσει τα πρώτα όνειρα για τη δημιουργία μιας υπόγειας συγκοινωνίας στην Αθήνα, ανάλογης με εκείνες που διευκόλυναν τη ζωή εκατομμυρίων πολιτών στις μητροπόλεις της Δύσης. Τα πρώτα σχέδια χρονολογούνται ήδη από το 1963· στη συνέχεια η χούντα έβαλε στον πάγο τα όνειρα για υπόγειο σιδηρόδρομο, και τελικά όλα άρχισαν να ξαναπαίρνουν τον δρόμο τους κατά τη Μεταπολίτευση. Οι πρώτες διερευνητικές εργασίες ξεκινούν το 1977, όμως διακόπτονται και πάλι στη δεκαετία του 1980, ως αποτέλεσμα της τότε κυβερνητικής πολιτικής που είχε θέσει άλλες προτεραιότητες.

Εντέλει, το 1992 ψηφίζεται στη βουλή σχετικό νομοσχέδιο και τα κυρίως έργα ξεκινούν επισήμως.

Θυμάμαι ακόμη τις πρώτες διαφημίσεις που μας ενημέρωναν για τα οφέλη της νέας προσθήκης στις αθηναϊκές συγκοινωνίες. Όταν ακούγαμε τη φράση «Εθνική Άμυνα – Σύνταγμα σε 8 λεπτά», οι περισσότεροι γελούσαμε, κι όμως εντέλει η υπόσχεση έγινε πραγματικότητα. Όσοι δεν έχουν ζήσει την Αθήνα πριν από την έλευση του μετρό είναι αδύνατον να συνειδητοποιήσουν τι σημαίνει κυκλοφοριακό χάος και διαδρομές με βήμα… σημειωτόν.

Μέχρι και σήμερα, συχνά αναρωτιέμαι αν αυτό το έργο, που έδωσε πνοή στην πόλη μας ―σχεδόν κυριολεκτικά, λαμβάνοντας υπόψη τη θετική του επίδραση στην ποιότητα του αθηναϊκού αέρα―, θα πραγματοποιούνταν ποτέ αν δεν ανήκαμε στην Ευρωπαϊκή Ένωση. Εξάλλου, το ελληνικό δημόσιο διέθεσε τους πόρους μόλις για το 10 % του κυρίως έργου, που χρηματοδοτήθηκε κατά 50 % από την Ευρωπαϊκή Ένωση και κατά 40 % από την Ευρωπαϊκή Τράπεζα Επενδύσεων. Και που, πραγματικά, μας άλλαξε τη ζωή.

Οι θησαυροί του μετροπόντικα

Η οκταετία που μεσολάβησε από την έναρξη των εργασιών μέχρι τα πρώτα εγκαίνια δεν ήταν μια οκταετία αναμονής: Άλλωστε, ένας από τους βασικότερους λόγους της σχετικής καθυστέρησης του έργου δεν ήταν άλλος από τους αμέτρητους αρχαίους θησαυρούς που έπρεπε να προστατευτούν ―και που μέσω του μετρό κατόρθωσαν και να αναδειχθούν. Οι αρχαιολογικές ανασκαφές, το πρώτο στάδιο του έργου, αποτελούν το μεγαλύτερο σχετικό έργο που έχει υλοποιηθεί ποτέ στην Αττική, καλύπτοντας συνολικά 79 000 τετραγωνικά μέτρα και φέρνοντας στο φως 50 000 ευρήματα που καλύπτουν όλο το διάστημα από τη Νεολιθική μέχρι τη σύγχρονη εποχή.

Μέρη αρχαίων τειχών, πηγάδια, αγωγοί, δεξαμενές, υδραγωγεία, αλλά και χυτήρια χάλκευσης αγαλμάτων της Κλασικής Εποχής, νεκροταφεία, λουτρά και αρχαίες οδοί συγκαταλέγονται μεταξύ των σημαντικότερων ευρημάτων. Και φυσικά, δεν έλειψαν και τα μαρμάρινα γλυπτά, τα ψηφιδωτά, οι τοιχογραφίες, τα αγγεία, τα νομίσματα και άλλα πολύτιμα αντικείμενα που πλέον στολίζουν τους χώρους των σταθμών. Η παρουσία τους, που πλέον έχουμε συνηθίσει τόσο ώστε να περνά σχεδόν αδιάφορη, έχει χαρίσει στο Αττικό Μετρό μια θέση σε διεθνείς ταξιδιωτικές λίστες. Αξίζει να ακολουθήσουμε κι εμείς τη στρατηγική των τουριστών: Έχετε κάνει ποτέ μια βόλτα στους σταθμούς μόνο και μόνο για να απολαύσετε τα αρχαία και σύγχρονα εκθέματα;

Η μέρα που μεταμόρφωσε την καθημερινότητά μας

Η πρώτη μέρα που το έργο δόθηκε στους πολίτες θα μείνει για πάντα χαραγμένη στη μνήμη όλων όσων βρεθήκαμε εκεί: Πρώτα απ’ όλα, αν και το ημερολόγιο έγραφε 29 Ιανουαρίου, η μέρα ήταν απολύτως ανοιξιάτικη και φωτεινή. Έτσι, αμέτρητοι Αθηναίοι, ανάμεσά τους κι εγώ, κατευθυνθήκαμε στο Σύνταγμα και τους υπόλοιπους 13 σταθμούς που είχαν ανοίξει τις πύλες τους, εκμεταλλευόμενοι τον καιρό και τις δωρεάν διαδρομές που μας παραχωρούνταν στις δύο πρώτες ημέρες, προκειμένου να «εξοικειωθούμε με τη χρήση του».

Δεν ξέρω αν προλάβαμε να εξοικειωθούμε σε αυτό το διήμερο, όμως μπορώ να πω με σιγουριά ότι ο ενθουσιασμός μας ήταν δύσκολο να κρυφτεί. Αρκεί να αναφέρω ότι μέχρι το μεσημέρι της πρώτης μέρας περίπου 1 000 000 άνθρωποι είχαμε κατέβει με περιέργεια τις κυλιόμενες σκάλες. Οι υπάλληλοι του μετρό αναγκάζονταν να ανοίγουν και να κλείνουν τους σταθμούς, ώστε να αποφευχθούν τα ατυχήματα. Αυτές οι πρώτες μας διαδρομές ήταν η επιτομή των ταξιδιών στα οποία ο προορισμός δεν παίζει κανέναν απολύτως ρόλο. Θέλαμε απλώς να θαυμάσουμε.

Χρειάστηκε να περιμένω κάποια χρόνια ακόμη μέχρι το μετρό να φτάσει κοντά μου ―ο Σταθμός Αιγάλεω, που με εξυπηρετεί καθημερινά, παραδόθηκε το 2007 σε μια από τις αμέτρητες επεκτάσεις που έχουν γίνει έκτοτε στις γραμμές, πάντα με τα ευρωπαϊκά κονδύλια να καλύπτουν το ίδιο μέρος του κόστους. Όμως από τη στιγμή που άνοιξε τις πόρτες του, οι φορές που έχω επιλέξει το αυτοκίνητό μου για να μετακινηθώ μέχρι το γραφείο είναι μετρημένες στα δάχτυλα.

Το μετρό σε αριθμούς

Και δεν είμαι μόνο εγώ. Υπολογίζεται ότι λόγω του μετρό καθημερινά κυκλοφορούν στην πόλη μας 71 000 λιγότερα οχήματα ―και διανύονται 335 000 λιγότερα οχηματοχιλιόμετρα. Μια επίδραση που ευνοεί τόσο εκείνους που εξακολουθούν να χρειάζονται αυτοκίνητο για τη μετακίνησή τους, όσο και όλους τους υπόλοιπους που απολαμβάνουμε τη βελτίωση στην ποιότητα της αθηναϊκής ατμόσφαιρας. Σκεφτείτε ότι εκτιμάται πως η μείωση των εκπομπών ρύπων από τα οχήματα εντός του αστικού ιστού λόγω του μετρό αγγίζει το 8 %. Άλλος ένας εντυπωσιακός αριθμός; Καθημερινά με το μετρό μετακινούνται κατά μέσο όρο 614 000 άτομα.

Μεταμορφώνοντας τις ελληνικές υποδομές

Φυσικά, η επίδραση του μετρό στις ζωές μας θα πρέπει να συνεκτιμάται και με εκείνη των αμέτρητων άλλων σημαντικών έργων υποδομής που πραγματοποιήθηκαν εντός των τελευταίων 40 ετών, δηλαδή από τότε που η χώρα μας εντάχθηκε στα κράτη μέλη της ΕΕ. Θα αναφέρω ορισμένα σε… τίτλους: Πρώτα απ’ όλα, ο Διεθνής Αερολιμένας Αθηνών ―κατά κόσμον, Ελ. Βενιζέλος― που ήρθε να αντικαταστήσει επιτέλους το παλιό αεροδρόμιο του Ελληνικού. Η Αττική Οδός, που μας επέτρεψε να μετακινηθούμε ταχύτερα από τη μια πλευρά του Λεκανοπεδίου στην άλλη. Ο σταδιακός εκσυγχρονισμός του σιδηροδρομικού δικτύου της ΕΡΓΟΣΕ, που εκμηδενίζει την απόσταση Αθήνας – Θεσσαλονίκης. Τα έργα στην Εγνατία Οδό ―για να πιάσουμε και τους… βόρειους φίλους μας. Την υλοποίηση του οράματος του Χαρίλαου Τρικούπη με τη δημιουργία της γέφυρας Ρίου-Αντιρρίου. Το οριστικό αντίο στο διαβόητο «Πέταλο του Μαλιακού», που καθιστούσε κάποτε επικίνδυνη τη διαδρομή από την Αθήνα μέχρι τη Λαμία, και τη δημιουργία του σύγχρονου, ασφαλούς αυτοκινητοδρόμου που γνωρίζουμε σήμερα.

Αμέτρητες βελτιώσεις των ελληνικών υποδομών, που εκτός από την καθημερινότητά μας διευκολύνουν και τις εμπορικές ροές, καθιστώντας τη χώρα μας πιο ανταγωνιστική σε διεθνές επίπεδο, έχουν πραγματοποιηθεί μέσα σε αυτά τα 40 χρόνια. Και είναι πραγματικά δύσκολο να φανταστούμε πώς θα έμοιαζαν οι ζωές μας χωρίς τα εκατομμύρια ευρώ που διοχετεύονται κάθε χρόνο στην ελληνική οικονομία από την Ευρωπαϊκή Ένωση, με στόχο ακριβώς τη βελτίωση των υποδομών, των προοπτικών και των ζωών μας.

Εξάλλου, οι μεταφορές βρίσκονται εδώ και τουλάχιστον μια δεκαετία στο επίκεντρο του ενδιαφέροντος της ΕΕ, που έχει συντάξει δύο «Λευκές Βίβλους» από το 2001 μέχρι και σήμερα με στόχο την επίλυση των προβλημάτων και των προκλήσεων της ευρωπαϊκής πολιτικής μεταφορών. Με προτεραιότητα την αποτελεσματικότητα, τη βιωσιμότητα και τη δική μας καθημερινή εμπειρία ως χρήστες, η ΕΕ έχει καταφέρει να μεταμορφώσει τις υπόγειες, επίγειες, θαλάσσιες και εναέριες μεταφορές μας, μειώνοντας τον χρόνο και εξαφανίζοντας τις αποστάσεις. Μια κατάσταση που αναμένεται να συνεχιστεί, τόσο με την επέκταση των ήδη υπαρχουσών γραμμών του μετρό, όσο και με τη δημιουργία της Γραμμής 4 στην Αθήνα, αλλά και την παράδοση του μετρό της Θεσσαλονίκης. ■

 

protothema.gr

του Βασίλη Τσακίρογλου
Ημερομηνία: 6.3.2021

Η Ευρώπη στον δήμο μου

Με ποιο τρόπο η Ενωμένη Ευρώπη βελτιώνει την καθημερινότητά μας, μέσω των φορέων της τοπικής αυτοδιοίκησης, διορθώνοντας στρεβλώσεις και εξαλείφοντας δυσλειτουργίες

Εδώ στα νότια, δεν είναι εύκολο να συνηθίσει κάποιος το μποτιλιάρισμα. Μοιάζει λίγο σαν ένα φαινόμενο ξενόφερτο, «δανεισμένο» από άλλες γωνιές της Αθήνας, όσο και εάν τα τελευταία χρόνια γίνεται όλο και πιο αισθητό. Σαν να ζηλέψαμε κάπως το κέντρο της μητρόπολης και δημιουργήσαμε τη δική μας κυκλοφοριακή συμφόρηση, για να μη φανεί ότι τα νότια προάστια υστερούν. Σε μια τέτοια στιγμή παροδικής ακινησίας στην κίνηση, βρέθηκα πίσω από ένα λεωφορείο της δημοτικής συγκοινωνίας. «Δημοτική συγκοινωνία». Ξαφνικά συνειδητοποίησα ότι δεν μπορούσα να προσδιορίσω από μνήμης, με μια πρόχειρη ανασκόπηση της καθημερινότητας των τελευταίων ετών, από πότε υπάρχουν αυτά τα λεωφορεία. Από πότε, δηλαδή, χιλιάδες άνθρωποι τα χρησιμοποιούν για τις σχετικά κοντινές μετακινήσεις τους.

Από πότε ο δήμος κάλυψε το κενό του κεντρικού συγκοινωνιακού δικτύου. Αναρωτήθηκα γιατί δεν μπορώ να θυμηθώ τη χρονική αφετηρία για τα δρομολόγια αυτών των λεωφορείων. Χάνοντας άλλο ένα φανάρι λόγω του ρυθμού χελώνας με τον οποίον κινούμασταν στο παραλιακό ―αλλά όχι και τόσο ειδυλλιακό― μποτιλιάρισμά μας, είχα την ευκαιρία να αναλύσω λίγο το ζήτημα. Το μνημονικό μου φαίνεται πως, ύστερα από 54 χρόνια εργασίας, θέλγεται όλο και περισσότερο από την ιδέα της πρόωρης συνταξιοδότησης. Παρ’ όλ’ αυτά, πιέζοντας ασφυκτικά, με ικεσίες αλλά και απειλές, η μνήμη μου κατάφερε να εντοπίσει στα παλιά και σκονισμένα άλμπουμ του εγκεφάλου κάποια κόκκινα-μπλε λεωφορεία να κυκλοφορούν στην Αθήνα περί το τέλος της δεκαετίας του ’80. Αμέσως σκέφτηκα ότι κατέληξα να θεωρώ αυτονόητη την ύπαρξη της δημοτικής συγκοινωνίας ακριβώς επειδή βρίσκεται δίπλα μου εδώ και κάποιες δεκαετίες.

Και εάν π.χ. για το τραμ μπορώ εύκολα να εντοπίσω τη χρονική του αφετηρία λίγο πριν από τους Ολυμπιακούς Αγώνες της Αθήνας το 2004, για τη δημοτική συγκοινωνία σίγουρα θα πρέπει να ανατρέξω στις αλλαγές που επέφερε στις καθημερινές συνήθειες των Ελλήνων, σε επίπεδο περιφερειών, δήμων και μικρότερων αυτοδιοικητικών φορέων, η Ευρωπαϊκή Ένωση. Η «ΕΕ» στην οποίαν εντάχθηκε η Ελλάδα πριν από ακριβώς 40 χρόνια ―εξού και οι ευρω-κεντρικές σκέψεις μου.

Δεν είναι μόνο το ζήτημα της χρηματοδότησης δράσεων όπως η θέσπιση της δημοτικής συγκοινωνίας ―κάτι που συνήθως υπενθυμίζουν τα ίδια τα λεωφορεία στα οποία αναγράφονται όροι όπως «ΕΣΠΑ», «με τη συγχρηματοδότηση της Ευρωπαϊκής Ένωσης» κ.λπ. Ένας θεσμός όπως η δημοτική συγκοινωνία συνδέεται απευθείας με την ΕΕ, χωρίς την οποία δεν θα υπήρχε. Ούτε καν ως ιδέα.

Με αφορμή τον ―ελέω μποτιλιαρίσματος― στοχασμό περί της δημοτικής συγκοινωνίας, αναλογίστηκα το πόσο διαφορετική είναι σήμερα η όλη φιλοσοφία αλλά και η δύναμη παρέμβασης στην πραγματική ζωή των πολιτών που διαθέτει η τοπική αυτοδιοίκηση. Διαφορετική σε σχέση με ό,τι μπορώ να θυμηθώ από μια Ελλάδα «προ ΕΟΚ» όπως άκουγα στα παιδικά μου χρόνια, τη δεκαετία του ’70. Επειδή εκείνη η περίοδος για πολλούς ανήκει σε μια προϊστορία χαμένη στο βάθος των αιώνων, ίσως λίγο μετά την ανακάλυψη του τροχού ―τόσο παλιά φαντάζει σήμερα―, θεωρώ ότι η λεγόμενη ποπ κουλτούρα θα μπορούσε να φανεί ιδιαιτέρως χρήσιμη.

Ο ελληνικός κινηματογράφος πολύ συχνά λειτουργεί σαν αρχείο ηθογραφίας, καθώς καταγράφει τις επικρατούσες αντιλήψεις της εκάστοτε εποχής. Υπ’ αυτό το πρίσμα, μπορούμε να αποκτήσουμε μια αρκετά πιστή εικόνα για τις προσδοκίες των δημοτών από τη δημοτική τους αρχή μέσω μιας παρωδίας. Σε μια κωμωδία του 1971, με τον ελάχιστα υποβλητικό τίτλο «Ένας ξένοιαστος παλαβιάρης» (παραλλαγή του «Ξένοιαστος καβαλάρης»), ο αείμνηστος Θανάσης Βέγγος υποδύεται έναν αφοσιωμένο στο καθήκον του οδοκαθαριστή στο Νέο Φάληρο. Πρόκειται για έναν υπηρέτη της δημόσιας καθαριότητας απολύτως ταγμένο στην αποστολή του να μην αφήσει το παραμικρό απόρριμμα να αμαυρώσει την άσπιλη εικόνα της πόλης του.

Με εμφανείς επιρροές από τα σατιρικά αριστουργήματα του Ζακ Τατί για τους μοντέρνους καιρούς, το συγκεκριμένο φιλμ παρουσιάζει τον ιδανικό δημοτικό υπάλληλο: ντυμένος με κατάλευκη στολή και με κατάλευκο καρότσι, με γάντια και κινησιολογία υποχόνδριου, κατοπτεύει τον χώρο με κιάλια για τον εντοπισμό πιθανής απόρριψης αντικειμένων και κυνηγά, κυριολεκτικά με το ψαροντούφεκο, «γόπες» τσιγάρων κ.ο.κ. Μέσω της υπερβολής, η κωμωδία αναδεικνύει το κυρίαρχο στερεότυπο: ότι ο ρόλος του δήμου αρχίζει και τελειώνει στη φροντίδα της καθαριότητας δρόμων και πεζοδρόμων.

Περίπου έως το τέλος της δεκαετίας του ’70, ο δημότης συναισθανόταν την ιδιότητά του ―κυρίως τις υποχρεώσεις και δευτερευόντως τα δικαιώματά του― μόνο κατά την περίοδο των αυτοδιοικητικών εκλογών, ή όποτε δεν κυκλοφορούσαν τα απορριμματοφόρα λόγω απεργίας, όταν ανακοινωνόταν αύξηση των δημοτικών τελών. Σε κάθε άλλη περίπτωση, ο πολίτης και ο δήμος ήταν δύο ξένοι στην ίδια πόλη. Το ίδιο ίσχυε ―ίσως ακόμη πιο έντονα― με την αποξένωση των πολιτών από τη νομαρχία, τη σημερινή περιφερειακή διοίκηση.

Με ένα νοερό άλμα στο σήμερα, η ΕΕ έχει εγκρίνει την ενίσχυση των αυτοδιοικητικών αρχών με 47,5 δισ. ευρώ ειδικά και μόνο για την αντιμετώπιση των συνεπειών της COVID-19 ―ειδικά και μόνο για δήμους, κοινότητες και περιφέρειες σε όλη την Ευρώπη.

Παραδόξως, είναι πολύ εύκολο να μην εντυπωσιαστεί κάποιος από αυτή την κολοσσιαία χρηματική βοήθεια, επειδή απλώς η Ευρωπαϊκή Ένωση έχει αμέτρητα προγράμματα στήριξης των κατά τόπους δημόσιων φορέων, σε επίπεδο τόσο κεντρικής κυβέρνησης όσο και αυτοδιοικητικής αρχής.

Και είναι πολύ εύκολο να μην εντυπωσιαστεί κάποιος από τα 47,5 δισ. ευρώ αυτού του έκτακτου κονδυλίου για την ανακούφιση από τις συνέπειες της πανδημίας, όπως πλέον κανείς δεν εντυπωσιάζεται π.χ. από τη δημοτική συγκοινωνία. Αλλά δεν είναι μόνο η οικονομική βοήθεια. Πολύ συχνά, φέρ’ ειπείν, αναφέρεται ο Δήμος Τρικκαίων ως υπόδειγμα ως προς την υιοθέτηση πρωτοποριακών, καινοτόμων τεχνολογιών, οι οποίες μεταμορφώνουν προς το καλύτερο την καθημερινότητα κάθε πολίτη των Τρικάλων. Με την ενίσχυση της ΕΕ, τα Τρίκαλα προηγούνται στην κούρσα για το δίκτυο 5G, τις αυτόνομες συγκοινωνίες, τη βιώσιμη ανάπτυξη κ.λπ. Ωστόσο, πέρα από όλα αυτά, σε τομείς της κοινωνικής ζωής όπου λείπουν τα βροντώδη πρωτοσέλιδα, η Ευρωπαϊκή Ένωση παρεμβαίνει καίρια και ουσιαστικά. Διότι τα Τρίκαλα δεν έχουν μόνο λεωφορεία χωρίς οδηγό. Έχουν και έναν πληθυσμό Ρομά ο οποίος χρειάζεται ειδική φροντίδα προκειμένου να ενσωματωθεί στην τοπική κοινωνία.

Για τους περίπου 1 600 αυτούς ανθρώπους, ανάμεσα στους οποίους υπάρχουν παιδιά που πρέπει να ενταχθούν στη δημόσια εκπαίδευση, ηλικιωμένοι που χρειάζονται ιατροφαρμακευτική φροντίδα κ.λπ., η ΕΕ αναλαμβάνει να διασφαλίσει όρους αρμονικής αφομοίωσης.

Προσωπικά, τυγχάνει να μη με συνδέει κάτι με τα Τρίκαλα. Με συνδέει όμως π.χ. με τους Φιλιάτες της Θεσπρωτίας. Σε μια εξαιρετικά άτυχη στιγμή, πολύ αγαπημένοι συγγενείς γνώρισαν από μέσα το τμήμα Επειγόντων Περιστατικών του Νοσοκομείου Φιλιατών. Δεν θέλω να φαντάζομαι τι θα μπορούσε να τους είχε συμβεί εάν η ΕΕ δεν είχε συμβάλει στη δημιουργία αυτού του νοσοκομείου με σχεδόν 7 εκατ. ευρώ.

Για την ίδια περιοχή τυγχάνει επίσης να γνωρίζω ότι χάρη σε κονδύλια της Ευρωπαϊκής Ένωσης έχουν κατασκευαστεί και εξοπλιστεί σχολεία για τα Θεσπρωτάκια, από τη βαθμίδα του παιδικού σταθμού, κατόπιν του δημοτικού και μέχρι το γυμνάσιο-λύκειο.

Η Θεσπρωτία, την οποία επισκέπτομαι συχνά ―αν και όχι όσο συχνά θα ήθελα―, είναι ένα από τα αμέτρητα παραδείγματα της αλλαγής που επιφέρουν στην καθημερινή ζωή και στην ποιότητα αυτής της ζωής οι δεσμοί της Ελλάδας με την Ενωμένη Ευρώπη. Το ίδιο ισχύει οπουδήποτε κι αν ρίξει κάποιος το βελάκι στον χάρτη της πατρίδας μας και όχι στους μεγάλους δήμους οι οποίοι αντλούν μεγάλο μέρος των διαθέσιμων πόρων από τα προγράμματα της ΕΕ. Το μυαλό μου ―και δυστυχώς μόνο αυτό― ταξιδεύει συχνά π.χ. στη Ροδόπη, στα χρώματα και την εντελώς μοναδική αίσθηση του χώρου που χαρακτηρίζει τη Θράκη.

Στην Κομοτηνή, μια πόλη η οποία εκτός των άλλων σφύζει από φοιτητική ζωή, χάρη στην ΕΕ το ποδήλατο έγινε αγαπημένο μέσον μετακίνησης για χιλιάδες μόνιμους και περιστασιακούς κατοίκους. Οι οποίοι άλλαξαν τις συνήθειές τους, κυρίως όταν ο Δήμος Κομοτηνής αποφάσισε να δημιουργήσει εκτεταμένο δίκτυο ποδηλατοδρόμων στο κέντρο της πόλης, αξιοποιώντας περίπου 2,7 εκατ. ευρώ από τα ευρωπαϊκά ταμεία. Έτσι, οι ντόπιοι δεν βελτίωσαν μόνο τη φυσική τους κατάσταση κάνοντας πετάλι. Βοήθησαν στην ανακούφιση της ατμόσφαιρας από τα ρυπογόνα καυσαέρια των οχημάτων. Ήταν όμως η ΕΕ εκείνη η οποία φρόντισε και πάλι την αναστήλωση και συντήρηση του αρχαιότερου μνημείου της Κομοτηνής, του Τείχους, εισφέροντας 1 εκατ. ευρώ.

Πίσω στο μποτιλιάρισμα, στη γειτονιά μου, εδώ στα νότια της Αθήνας, οι ρεμβασμοί μου διακόπτονται. Η συμφόρηση λύνεται και, επιτέλους, κινούμαστε. Προσγειώνομαι στο εδώ ―όχι όμως και αποκλειστικά στο τώρα. Λόγω της δημοσιογραφικής μου ιδιότητας, γνωρίζω κάποια από τα μελλοντικά σχέδια των δήμων της περιοχής.

Σε αυτά ξέρω ότι περιλαμβάνονται προδιαγραφές του σήμερα και του αύριο, όπως η βιοκλιματική αναβάθμιση κεντρικών αρτηριών, οι οποίες αποδίδονται στους πεζούς, αλλάζοντας την προτεραιότητα, από την προσπάθεια εξυπηρέτησης των αυτοκινήτων στην παραχώρηση ζωτικού χώρου στον περιπατητή και τον ποδηλάτη. Τα έργα αυτά συνάδουν απολύτως με τη φιλοσοφία της ΕΕ και όχι μόνο με την πρόθεσή της να τα υποστηρίξει διασφαλίζοντας τους υλικούς όρους για την αποπεράτωσή τους.

Στο ίδιο πνεύμα, πρόκειται να εξηλεκτριστούν οι συγκοινωνίες, ενώ σύντομα θα αρχίσουμε να βλέπουμε σταθμούς φόρτισης για τα ιδιωτικά ηλεκτρικά οχήματα. Και αυτές είναι αλλαγές που, σε μεγάλο βαθμό, έχουν αρχίσει ήδη να συμβαίνουν γύρω μου, γύρω μας, καθώς η Ενωμένη Ευρώπη διαχέει την ενέργεια και τη θέληση για βελτίωση των όρων ζωής μέσω των φορέων της τοπικής αυτοδιοίκησης.

Μόνο που, όπως συνειδητοποίησα περνώντας μερικά λεπτά πίσω από ένα λεωφορείο της δημοτικής συγκοινωνίας, ο τρόπος της ΕΕ να παρεμβαίνει στην καθημερινότητα διορθώνοντας στρεβλώσεις και εξαλείφοντας δυσλειτουργίες είναι υπερβολικά διακριτικός. Ίσως επειδή είναι υπερβολικά αποτελεσματικός. ■

3. Συνάντηση με τον Άλλο

protagon.gr

του Κώστα Γιαννακίδη
Ημερομηνία: 22.2.2021

Τότε που θέλαμε συνάλλαγμα

Η Ευρωπαϊκή Ένωση, το ευρώ, η ζώνη Σένγκεν έφεραν θεμελιώδεις αλλαγές στο πρακτικό κομμάτι ενός ταξιδιού στην Ευρώπη. Όμως η μεγαλύτερη αλλαγή είναι η ψυχολογική, βρίσκεται σε αυτό που αισθάνεσαι όταν μετακινείσαι στην Ευρώπη. Αισθάνεσαι οικειότητα, με ό,τι περιέχει η έννοια.

Δεν θυμάμαι με πόσες δραχμές αγόραζες ένα γερμανικό μάρκο στα μέσα της δεκαετίας του ’80. Δεν θυμάμαι καν πώς ήταν το γερμανικό μάρκο, αν και έχω την αίσθηση ότι, ως προς το σχήμα, ήταν μικρότερο από τα δικά μας χαρτονομίσματα. Αυτό που θα θυμάμαι όσο ζω ήταν το μασούρι με τα 200 μάρκα που βγήκαν από την κοιλιά ενός κοτόπουλου και με έφεραν προσωρινά κατηγορούμενο για παράνομη εξαγωγή συναλλάγματος.

Χειμώνας του 1985. Τελωνείο Ευζώνων. Μέσα στη μαύρη νύχτα. Το λεωφορείο του πρακτορείου «Λιότσικας» ξεκινούσε βραδάκι από Θεσσαλονίκη για να φτάσει ξημερώματα στο Βελιγράδι. Και ήταν συνήθως γεμάτο. Εκείνη την εποχή οι σπουδές στη Γιουγκοσλαβία ήταν ασφαλής καταφυγή για όσους δεν κατάφερναν να περάσουν σε ελληνικό πανεπιστήμιο. Η Ιταλία είχε ακριβύνει, η Βρετανία ήταν απρόσιτη και οι περισσότερες ευρωπαϊκές χώρες είχαν κόστος και έθεταν προϋποθέσεις που δύσκολα μπορούσαν να καλυφθούν από τη μέση ελληνική οικογένεια. Πήγαινα, λοιπόν, στο Βελιγράδι για να επισκεφτώ δύο φίλους που σπούδαζαν εκεί. Πριν φύγω, πέρασα από τα σπίτια τους να πάρω τα δέματα με τα τρόφιμα που είχαν ετοιμάσει οι μητέρες τους. Η μία είχε την έμπνευση να κρύψει 200 μάρκα στην κοιλιά ενός ψητού κοτόπουλου. Δεν μου το είπε. Μόνο που τα κοτόπουλα με μάρκα ήταν στο καθημερινό μενού των τελωνειακών.

Με άφησαν να φύγω όταν πια ο οδηγός του λεωφορείου ζήτησε να αποφασίσουν αν θα με κρατήσουν ή θα μου επιτρέψουν να συνεχίσω το ταξίδι. Προηγουμένως άκουσα ένα πύρινο κήρυγμα για την παράνομη εξαγωγή συναλλάγματος που προκαλεί αιμορραγία στην εθνική οικονομία. Άκουγα με σκυμμένο το κεφάλι, γνωρίζοντας ότι έχουν δίκιο. Το συνάλλαγμα ήταν πολύτιμο. Και δύσκολο να το αποκτήσεις. Τόσο δύσκολο όσο και ένα ταξίδι στην Ευρώπη, ακόμα και όταν είχαμε μπει με τα δύο πόδια στην ΕΟΚ.

Ελάτε τώρα, οι παλαιότεροι θα θυμάστε την περιπέτεια που είχε ένα ταξίδι στην Ευρώπη, ακόμα και στα πρώτα χρόνια της ένταξής μας στην ΕΟΚ. Για να βγάλεις το συνάλλαγμα, έπρεπε να πας στην τράπεζα, να περιμένεις στην ουρά και να συμπληρώσεις τα χαρτιά. Μέχρι ένα όριο. Και συχνά έπρεπε να φτιάξεις μια παλέτα από νομίσματα. Το δολάριο ήταν, βέβαια, μια κάποια λύση. Και αν δεν έβρισκες, θα έπαιρνες μάρκα. Και επειδή αυτά που σου έδινε η τράπεζα δεν έφταναν για να ψωνίσεις, ψαχνόσουν μήπως βρεις κάτι παραπάνω. Βρήκες; Ωραία. Έπρεπε να τα κρύψεις για να μην την πατήσεις όπως εγώ στους Ευζώνους. Διότι οι δραχμές σου εκτός συνόρων, άντε και εκτός Γιουγκοσλαβίας ή Βουλγαρίας, είχαν πέραση μόνο ως ταπετσαρία, δεν τις ήθελε κανείς. Και αν πήγαινες σε χώρα της Ανατολικής Ευρώπης, όφειλες να κινηθείς στις παρυφές του εγκλήματος. Έφευγες με μάρκα από την Ελλάδα, αλλά η τιμή ανταλλαγής με τοπικό νόμισμα, στο επίσημο ανταλλακτήριο του υπαρκτού σοσιαλισμού, ήταν, απλώς, κοροϊδευτική. Συνεπώς έπρεπε να βγεις βράδυ από το ξενοδοχείο και να περιμένεις την προσέγγιση του μαυραγορίτη, ο οποίος ουσιαστικά σε λήστευε, απλώς σου έκανε καλύτερες τιμές από το επίσημο κράτος. Και κάπως έτσι βρισκόσουν με λεφτά στην τσέπη, χωρίς τίποτα ενδιαφέρον για να αγοράσεις. Στη Δυτική Ευρώπη συνέβαινε ακριβώς το αντίθετο: είχες πάρα πολλά πράγματα να αγοράσεις, αλλά συνήθως δεν σου έφταναν τα λεφτά.

Το φετίχ του Βαλκάνιου που εξελισσόταν σε Ευρωπαίο ήταν τα ηλεκτρονικά. Ω, ναι. Έχω ξεροσταλιάσει έξω από βιτρίνες στο Βερολίνο (το Δυτικό, εννοείται) και στο Παρίσι χαζεύοντας βίντεο, φωτογραφικές μηχανές και κασετόφωνα αυτοκινήτου. Και ναι, ας πούμε ότι μπορούσες να τα αγοράσεις γιατί ήταν κατά τεκμήριο φθηνότερα από αυτά που έβρισκες στην Ελλάδα, φορτωμένα με τους δασμούς όλου του κόσμου. Και τα αγόραζες. Πώς θα τα έβαζες στην Ελλάδα; Σήμερα φαίνεται γελοίο. Τότε ήταν τρομακτικό. Να ανεβάζεις σφυγμούς στο τελωνείο, τρέμοντας μη σου ζητήσουν να ανοίξεις τη βαλίτσα και αποκαλυφθεί το κασετόφωνο. Και ανάποδα: να φεύγεις από τη χώρα και να δηλώνεις ότι μεταφέρεις φωτογραφική μηχανή προκειμένου να την ξαναφέρεις στη χώρα χωρίς πρόβλημα. Εκ των πραγμάτων, κάποιοι συμπατριώτες που ζούσαν στην Ευρώπη είχαν στήσει ολόκληρες μηχανές. Σου δειγμάτιζαν τα ηλεκτρονικά στο ξενοδοχείο, πλήρωνες και μετά περίμενες δύο εβδομάδες για να σ’ το παραδώσει ο νταλικιέρης που θα το έβαζε λαθραία στη χώρα. Με τα ρούχα δεν υπήρχε θέμα. Τα φορούσες ή έφευγες με άδεια βαλίτσα για να τη γεμίσεις με ρούχα από τα οποία αφαιρούσες τις ετικέτες με τις τιμές.

Δεν συζητώ, βέβαια, αυτά που μπορούσαν να σου συμβούν στα σύνορα με το μακρόστενο μπλε ελληνικό διαβατήριο στο χέρι. Εντάξει, δεν χρειαζόσουν και βίζα, αλλά αισθανόσουν πάνω σου το βλέμμα του αστυνομικού πριν τοποθετήσει τη σφραγίδα για να σου επιτρέψει την είσοδο. Αισθανόσουν ξένος. Και ήσουν ξένος.

Ναι, η Ευρωπαϊκή Ένωση, το ευρώ, η ζώνη Σένγκεν, το Ευρωπαϊκό Κοινοβούλιο έφεραν θεμελιώδεις αλλαγές στο πρακτικό κομμάτι ενός ταξιδιού στην Ευρώπη. Όμως η μεγαλύτερη αλλαγή, εδώ και 40 χρόνια, από την ένταξή μας στην ΕΟΚ είναι η ψυχολογική, βρίσκεται σε αυτό που αισθάνεσαι όταν μετακινείσαι στην Ευρώπη. Αισθάνεσαι οικειότητα, με ό,τι περιέχει η έννοια. Από το νόμισμα που έχεις στην τσέπη μέχρι τη χρήση του κινητού τηλεφώνου σου. Από τις τιμές που βλέπεις στο μενού ή στη βιτρίνα μέχρι τις κοινές προσλαμβάνουσες που έχεις με τον άγνωστο που περπατάει δίπλα σου. Ενδεχομένως οι νεότεροι να μην μπορούν να εκτιμήσουν τι σημαίνει να ταξιδεύεις χωρίς συνάλλαγμα, να κινείσαι ελεύθερα και να βρίσκεσαι σε ένα περιβάλλον που, ακόμα και αν δεν μοιάζει με το δικό σου, είναι φιλικό. Οι παλαιότεροι θυμούνται. Και ταξιδεύοντας στην Ευρώπη, δεν αισθάνονται απλώς σαν στο σπίτι τους. Είναι το σπίτι τους που έχει μεγαλώσει. ■

 

kathimerini.gr

του Νίκου Ευσταθίου
Ημερομηνία: 24.3.2021

Erasmus: Η καρδιά της ευρωπαϊκής εκπαιδευτικής εξωστρέφειας

Στο ταξίδι των 40 χρόνων της Ελλάδας στην Ευρωπαϊκή Ένωση, υπάρχουν αμέτρητα απτά οφέλη ―από γέφυρες και δρόμους μέχρι χρηματοδοτούμενα προγράμματα και ιστορικές νομοθετικές εξελίξεις. Υπάρχουν, ωστόσο, και λιγότερο ευδιάκριτες διαχρονικές αλλαγές ―κεκτημένα που έχουν μεταμορφώσει τον τρόπο ζωής παρότι θεωρούνται πολλές φορές δεδομένα―, ανάμεσά τους η ελευθερία της μετακίνησης, η κινητικότητα και η αλληλεπίδραση του πληθυσμού των κρατών μελών. Στην καρδιά όλων αυτών συναντά κανείς το, ίσως εμβληματικότερο, πρόγραμμα της Ευρωπαϊκής Ένωσης: το υπερδημοφιλές Erasmus.

Το Erasmus, σήμερα γνωστό ως το ευρύτερο πρόγραμμα της ΕΕ για τη στήριξη μιας βεντάλιας πρωτοβουλιών στην εκπαίδευση, την κατάρτιση, τη νεολαία και τον αθλητισμό με προϋπολογισμό που ξεπερνά τα 14 δισ. ευρώ, ξεκίνησε σχετικά ταπεινά, στις αρχές της δεκαετίας του ’80, με μερικές πιλοτικές ανταλλαγές σπουδαστών. Βαφτίστηκε ως φόρος τιμής στον Ολλανδό φιλόσοφο Έρασμο, τον γνωστό «αντίπαλο του δογματισμού» που έζησε και εργάστηκε σε δεκάδες μέρη στην Ευρώπη για να εμπλουτίσει τα βιώματά του, τοποθετώντας από την αρχή την έννοια της πολιτισμικής πολυμορφίας στην καρδιά του εγχειρήματος. Παρά το μετρημένο ξεκίνημά του, η πορεία του Erasmus υπήρξε αστρονομική. Το 1987 μόλις 3 244 μαθητές συμμετείχαν στο πρόγραμμα ανταλλαγής ―μεταξύ τους και 37 Έλληνες φοιτητές που αποφάσισαν να παρακολουθήσουν ένα εξάμηνο σπουδών στο εξωτερικό. Μέχρι το 2006, πάνω από 150 000 φοιτητές αποκτούσαν πλέον εμπειρίες σε άλλα κράτη μέλη της ευρωπαϊκής οικογένειας κάθε χρόνο. Στα πρώτα 20 του χρόνια, πάνω από 2 εκατομμύρια Ευρωπαίοι φοιτητές συνολικά επωφελήθηκαν από τις υποτροφίες Erasmus.

Σήμερα, για μια γενιά που γαλουχήθηκε πλέον με αυτό, το Erasmus θεωρείται σχεδόν συνώνυμο της Ευρωπαϊκής Ένωσης. Την τελευταία εξαετία, το πλέον διευρυμένο Erasmus+ παρείχε σε περισσότερα από 4 εκατομμύρια άτομα την ευκαιρία να αποκτήσουν εκπαιδευτική ή επαγγελματική εμπειρία στο εξωτερικό. Ανάμεσά τους βρίσκονται 2 εκατομμύρια φοιτητές και 650 000 σπουδαστές επαγγελματικής εκπαίδευσης, αλλά και πάνω από 800 000 λέκτορες και καθηγητές και μισό εκατομμύριο νέοι που συμμετέχουν σε χρηματοδοτούμενα προγράμματα εθελοντισμού ή ανταλλαγής. Η περασμένη δεκαετία μάς χάρισε επίσης ένα από τα πιο χαριτωμένα στατιστικά ευρήματα όταν, το 2014, η αρμόδια επίτροπος Ανδρούλλα Βασιλείου ανακοίνωσε χαμογελώντας πως το πρόγραμμα οδήγησε στη γέννηση 1 εκατομμυρίου μωρών «Εράσμους».

Πέρα από τα πολλαπλά πλεονεκτήματα που μπορεί να προσφέρει σε προσωπικό επίπεδο η κινητικότητα, το Erasmus έχει αποδείξει και μια βαθύτερη, συλλογική αξία: τη σημασία της πολυπολιτισμικότητας, της εξωστρέφειας και της ανταλλαγής διαφορετικών προοπτικών στο ακαδημαϊκό πλαίσιο, εις όφελος όλων. «Η έρευνα δεν γίνεται να γίνεται σε μία μόνο χώρα. Για μένα, που εξετάζω το ρυθμιστικό νομοθετικό πλαίσιο, θα ήταν φοβερή φτώχεια να μην είχα πρόσβαση στην προοπτική μιας χώρας με άλλο πολιτισμό, άλλους νόμους, άλλες σκέψεις γύρω από την ηθική και την αποτελεσματικότητα», αναφέρει χαρακτηριστικά η Βίβιαν Στεργίου, 28χρονη συγγραφέας και νομικός, η οποία ολοκλήρωσε το μεταπτυχιακό της στην Ολλανδία και σήμερα εκτελεί μέρος του διδακτορικού της σε συνεργασία με γερμανικό πανεπιστήμιο. «Δίδαξα, για παράδειγμα, ένα σεμινάριο για το Ευρωπαϊκό Δίκαιο όπου το επίπεδο της συζήτησης που εκτυλίχθηκε κυριολεκτικά δεν θα ήταν εφικτό σε ένα ομοιογενές περιβάλλον ή σε μια νομική συζήτηση όπου θα είχαμε διαβάσει όλοι τα ίδια βιβλία, και στο οποίο δεν θα υπήρχε καθόλου το πολυπολιτισμικό εμπειρικό και βιωματικό κομμάτι», συμπληρώνει.

Στη συλλογική συνείδηση η λέξη Erasmus έχει συνδεθεί άρρηκτα με τα προγράμματα ανταλλαγής σπουδαστών. Παρότι η πλειοψηφία του προϋπολογισμού στοχεύει πράγματι στην κινητικότητα των ατόμων, ένα σημαντικό κομμάτι της τάξεως του 28 % φιλοδοξεί να προωθήσει τη διακρατική συνεργασία εκπαιδευτικών φορέων για την καινοτομία και την ανταλλαγή βέλτιστων πρακτικών. Από το 2014 μέχρι σήμερα, περίπου 125 000 εκπαιδευτικά ιδρύματα, οργανώσεις νέων και επιχειρήσεις συμμετείχαν σε συνεργατικά προγράμματα του Erasmus+, εφαρμόζοντας καινοτόμες πρακτικές και μαθαίνοντας από τις κοινές και διαφορετικές εμπειρίες. Μια από τις εμβληματικές τέτοιες συνεργασίες ήταν το έργο «Gamify your teaching» που υλοποιήθηκε από μια κοινοπραξία 7 ευρωπαϊκών χωρών συμπεριλαμβανομένης και της Ελλάδας. Η πρωτοβουλία εντόπισε το χάσμα που χωρίζει συχνά την εκπαίδευση από την τεχνολογική πραγματικότητα και βοήθησε 25 000 καθηγητές και εκπαιδευτές επιχειρηματικότητας να αναβαθμίσουν τις διδακτικές ικανότητες μέσω της τεχνολογίας και των σύγχρονων ηλεκτρονικών παιχνιδιών, με στόχο την ενίσχυση του επιχειρηματικού πνεύματος και την ανάπτυξη των διδακτικών δεξιοτήτων με τη βοήθεια της «παιχνιδοποίησης». 

Δεκάδες αντίστοιχα case studies και βέλτιστες πρακτικές συναντά κανείς στη διαδικτυακή πύλη Open Education Europa, η οποία δημιουργήθηκε από την Ευρωπαϊκή Επιτροπή προκειμένου να αποτυπώσει καινοτόμες ιδέες στα εκπαιδευτικά περιβάλλοντα και να διασφαλίσει ότι οποιοσδήποτε, σε όλη την ΕΕ, μπορεί να εντοπίσει, να συζητήσει και να μάθει για νέες και καινοτόμες μεθόδους διδασκαλίας. «Κατά τη διάρκεια της πανδημίας, όταν έπρεπε αναπάντεχα να προσαρμοστούμε στη δύσκολη ψηφιακή μετάβαση, το υλικό που βρήκα στο Open Education Europa για τη χρήση ψηφιακών μέσων διδασκαλίας ήταν πραγματικά ό,τι πιο πολύτιμο», δηλώνει η Κατερίνα Δήμου, 36χρονη δασκάλα Δημοτικού.

Έπειτα από 35 χρόνια λειτουργίας, και παρά τη δύσκολη συγκυρία της πανδημίας, το πρόγραμμα Erasmus+ ατενίζει μπροστά σε ένα ακόμα πιο υποσχόμενο μέλλον. Άλλωστε, λίγο πριν από τη λήξη του 2020, το κείμενο που συμφωνήθηκε μεταξύ του Ευρωπαϊκού Κοινοβουλίου και του Συμβουλίου της Ευρώπης για τον μακροπρόθεσμο προϋπολογισμό της ΕΕ για την περίοδο 2021-2027 ενισχύει 10 επιλεγμένα προγράμματα της ΕΕ κατά την επόμενη επταετία, με στόχο την παροχή ευκαιριών στην επόμενη γενιά και τη διαφύλαξη των ευρωπαϊκών αξιών στη μεταπανδημική πραγματικότητα. Ανάμεσά τους βρίσκεται και το Erasmus+, για το οποίο διασφαλίστηκε αύξηση χρηματοδότησης της τάξεως των 2,2 δισ. ευρώ ―δηλαδή, το ισοδύναμο ενός επιπλέον χρόνου λειτουργίας.

Στο ταξίδι των 40 χρόνων της Ελλάδας στην ευρωπαϊκή οικογένεια υπάρχει μια ασταμάτητη εξέλιξη ―τόσο της χώρας όσο παράλληλα και της ίδιας της Ένωσης―, ωστόσο μια από τις βασικές προτεραιότητες του εγχειρήματος παραμένει ακλόνητη: η οικοδόμηση μιας κοινής ευρωπαϊκής ταυτότητας, βασισμένης σε κοινές αξίες και ιδεώδη. Και εκεί το Erasmus φαίνεται να σφυρηλατεί ―ίσως― την ισχυρότερη αίσθηση του «ανήκειν» στην Ευρωπαϊκή Ένωση. Πρόσφατες μετρήσεις του Ευρωβαρόμετρου δείχνουν πως το 80 % των νεαρών Ευρωπαίων αναγνωρίζουν τον εαυτό τους ως Ευρωπαίο πολίτη ―ποσοστό σαφώς υψηλότερο από το παρελθόν―, ενώ οι συμμετέχοντες του Erasmus+ δηλώνουν ποσοστά ικανοποίησης που ξεπερνούν το 90 %.

«Για μένα η δυνατότητα να ταξιδέψω στην Ευρώπη με άλλους ανθρώπους, που μας ένωνε η ίδια αγάπη για την εξερεύνηση, ήταν αδιαπραγμάτευτα το σπουδαιότερο σημείο του Erasmus», αναφέρει χαρακτηριστικά ο 27χρονος δικηγόρος Γιάννης Σταθάκης, ο οποίος θυμάται με πηγαία αγάπη την εμπειρία του στο Αλμπί της Γαλλίας. «Το να κάθεσαι στο έδρανο ενός πανεπιστημίου άλλου κράτους μέλους είναι μια υπέροχη εμπειρία από μόνη της. Αλλά το να περνάς το ένα σύνορο μετά το άλλο, το να γνωρίζεις τις γεύσεις και τις συνήθειες των γειτόνων σου, μόνο με την ελληνική ταυτότητα και τα ίδια ―τσαλακωμένα― χαρτονομίσματα στην τσέπη, αυτό είναι που με έκανε να νιώσω πραγματικά πολίτης της ΕΕ». ■

 

news247.gr

των Χρήστου Δεμέτη, Παντελή Πετράκη, Χρήστου Μπαρούνη
Ημερομηνία: 11.3.2021

Η ελληνική Ευρώπη και η ευρωπαϊκή Ελλάδα, μέσα από τα μάτια των ανθρώπων της

Μια από τις σκέψεις με τις οποίες έπρεπε να συμβιβαστεί κανείς τους τελευταίους μήνες είναι πως υπήρχαν και μέρες τις οποίες θα τις περνούσε εξ ολοκλήρου μέσα στο σπίτι του. Ειδικά την ώρα που γνωρίζει πως με μια ταυτότητα και μια βαλίτσα στο χέρι θα μπορούσε μέσα σε λίγες ώρες να βρεθεί στο Λονδίνο, το Βερολίνο, το Παρίσι ή τη Λισαβόνα. 

Τέτοια πράγματα σκεφτόταν και ο Κωστής βγαίνοντας από το νερό. Φλεβάρης μήνας, όμως ο πρωινός αθηναϊκός ήλιος τού ζέσταινε το πρόσωπο και το μυαλό. Η κυρία Ευτυχία απόθεσε ένα κομμάτι πλαστικής σακούλας σε έναν μπλε κάδο στην άκρη της παραλίας και ύστερα χαμογελώντας πήρε τον δρόμο της επιστροφής. Έμενε μερικά τετράγωνα πιο πέρα, και μετά από τρεις δεκαετίες χειμερινής κολύμβησης, τα τελευταία χρόνια συνήθιζε να έρχεται και στον Φλοίσβο. 

Ο Κωστής κοιτούσε τώρα την οθόνη του κινητού του τηλεφώνου. Γέλασε, γέλασε με την ψυχή του και είχε μέρες να αισθανθεί έτσι. Η Ίνγκριντ παντρευόταν και σε λίγους μήνες θα έφερνε στον κόσμο το πρώτο της παιδί με τον Χουάν. Τους είχε γνωρίσει και τους δυο τους πίσω στο 2010, όταν έκανε Erasmus στη Λουντ. Η Ίνγκριντ είχε γίνει από τότε κολλητή του, ο Χουάν έμεινε στη Σουηδία και κατέληξαν ζευγάρι. Του έλειπαν εκείνες οι στιγμές, του έλειπε το ταξίδι, αλλά ήξερε πως θα τα κατάφερνε ξανά.

Κλείδωσε την οθόνη του κινητού του και αποφάσισε να καλέσει την Ίνγκριντ σε video call το βράδυ, στο κλείσιμο της μέρας. Σε λίγη ώρα θα φορούσε το κουστούμι του, θα έμπαινε στο αυτοκίνητο και θα έφτανε στα γραφεία της πολυεθνικής για ακόμη ένα meeting με τα κεντρικά γραφεία του Άμστερνταμ. Ευρυζωνικότητα, νέες τεχνολογίες, 5G, τέταρτη βιομηχανική επανάσταση, νέο διαδίκτυο, προσωπικά δεδομένα, πράγματα που είχαν γίνει η καθημερινότητά του. 

Ο Κωστής αισθάνεται πως αποτελεί μονάχα ένα παράδειγμα πολίτη της Ευρώπης. Τυχαίνει να είναι Έλληνας, θα μπορούσε να είναι Ισπανός, Πολωνός ή Βέλγος. Η ζωή τον έφερε σε αυτή την ιστορική γωνιά της Ευρώπης, στο ανατολικό της σύνορο, στο σταυροδρόμι των εθνών που κλείνει πλέον σαράντα χρόνια σχέσης με την Ένωση. Η σχέση αυτή δεν έχει περάσει μόνο από ευτυχισμένες στιγμές, σαν εκείνες που βιώνει η Ίνγκριντ με τον Χουάν. Έχει περάσει και σκοπέλους, έχει βρει αδιέξοδα σε φράχτες και πλωτά περάσματα, έχει χτίσει ωστόσο και συνθήκες που διασφαλίζουν την ίδια τη μοντέρνα ταυτότητα και την ύπαρξη αυτής της χώρας.

Με αφορμή τα σαράντα χρόνια της Ελλάδας στην ΕΕ, το NEWS 24/7 ανοίγει τον φάκελο της σχέσης αυτής, προσπαθώντας να αναδείξει την πορεία ενοποίησης πάνω σε τρεις βασικούς πυλώνες που ορίζουν εν πολλοίς την ποιότητα της ζωής μας: το περιβάλλον, τα δικαιώματα του καταναλωτή και τις νέες τεχνολογίες, και φυσικά το πρόγραμμα Erasmus. 

Στις παρακάτω γραμμές θα πάμε για χειμερινό μπάνιο με τον Κωστή στο κέντρο σχεδόν του αστικού ιστού, θα δούμε πόσο καθαρή είναι τελικά η ατμόσφαιρα της Αθήνας, θα μάθουμε αν κινδυνεύουμε από το 5G και τι σημαίνει ευρωπαϊκή ψηφιακή διασύνδεση, και θα αναλύσουμε τον πυρήνα της ευρωπαϊκής διαπολιτισμικότητας, όπως υλοποιείται μέσα από το πρόγραμμα Erasmus.

Το Erasmus δημιουργεί Ευρωπαίους Πολίτες

Από τα τέλη της δεκαετίας του ’60, η Ιταλίδα καθηγήτρια Εκπαιδευτικών Επιστημών Σοφία Κοράντι προσπαθούσε να πείσει τους πρυτάνεις ευρωπαϊκών πανεπιστημίων να δημιουργήσουν ένα πρόγραμμα ανταλλαγών ως μέρος των προγραμμάτων σπουδών τους. 

Το όραμά της θα γίνει πραγματικότητα, περίπου 20 χρόνια αργότερα, όταν στις 15 Ιουνίου 1987 το Συμβούλιο των Ευρωπαϊκών Κοινοτήτων αποφασίζει τη θέσπιση του κοινοτικού προγράμματος δράσης σχετικά με την κινητικότητα των φοιτητών, γνωστό ως Erasmus. Η Σοφία Κοράντι θα μείνει στην ιστορία ως η «Μαμά Erasmus» και το «τέκνο» της θα γίνει το μακροβιότερο και πιο πετυχημένο πρόγραμμα της Ευρωπαϊκής Ένωσης.

Από την πρώτη ανταλλαγή φοιτητών στα πλαίσια του Erasmus μέχρι σήμερα, περισσότεροι από 10 000 000 νέοι έχουν μετακινηθεί για σπουδές ή πρακτική άσκηση σε πόλεις της Ευρώπης και του κόσμου στα πλαίσια του Erasmus, υπό την ομπρέλα του οποίου περιλαμβάνονται από το 2013 όλα τα προγράμματα εκπαίδευσης, κατάρτισης, νεολαίας και αθλητισμού της Ευρωπαϊκής Ένωσης.

Erasmus και Ελλάδα

Στην Ελλάδα, η κινητικότητα των φοιτητών εκτινασσόταν χρόνο με τον χρόνο σε επίπεδο αριθμών από «το μακρινό 1987 αλλά και ιδιαίτερα στις δύο τελευταίες προγραμματικές περιόδους, Erasmus LLP και Erasmus+, από το 2007 έως το 2021», εξηγεί η κ. Αγγελική Καρδιακαυτίτη, προϊσταμένη του Τμήματος Διεθνών Σχέσεων και Ευρωπαϊκής Ένωσης του Παντείου Πανεπιστημίου. Όπως λέει, αυτό οφείλεται στο γεγονός ότι οι φοιτητές διέγνωσαν από την πρώτη στιγμή την κυρίαρχη ανθρωποκεντρική λογική του, επιστημονικά και πολιτιστικά, την οποία το πρόγραμμα έφερνε μαζί του μέσα από την κινητικότητα, την ακαδημαϊκή ώσμωση και την πρόκληση της ανθρώπινης συνεύρεσης, συνεργασίας και διαπροσωπικής επικοινωνίας στα έδρανα των ευρωπαϊκών πανεπιστημίων-εταίρων.

Οι άνθρωποι στους οποίους απευθύνθηκε το NEWS 24/7 ρωτώντας για τη δική τους εμπειρία στο πρόγραμμα Erasmus στη συντριπτική τους πλειονότητα έκαναν λόγο για μια «διεύρυνση του πνεύματος», η οποία τους βοήθησε να αντεπεξέλθουν στις συνθήκες ζωής σε άλλες χώρες, στην εύρεση εργασίας και στην επικοινωνία τους με ανθρώπους από διαφορετικά πολιτισμικά υπόβαθρα.

Σε αυτό αναφέρεται και η κ. Καρδιακαυτίτη σχετικά με τους φοιτητές του Παντείου. «Με την επιστροφή τους, μπορούσε κανείς να διαπιστώσει άμεσα την αλλαγή τους στον τρόπο που προσέγγιζαν τα πράγματα, στην ακαδημαϊκή σκέψη τους, στις στάσεις και συμπεριφορές, στην καθημερινότητά τους κ.λπ., δηλαδή μια ακαδημαϊκή και συγχρόνως πολιτιστική ανατροπή προς την επιστημονική διαλλακτικότητα, την ανεκτικότητα στη διαφορετικότητα, την κοινωνική ισορροπία, τη συναίνεση, την ακαδημαϊκή συνέργεια».

Η παράμετρος της οικονομικής κρίσης, που έπληξε τη χώρα μας την προηγούμενη δεκαετία, όχι μόνο δεν εμπόδισε τους Έλληνες φοιτητές να συμμετάσχουν στο πρόγραμμα, αλλά μάλιστα είδαν σε αυτό μια ευκαιρία για να δημιουργήσουν τις προϋποθέσεις ώστε να ξεφύγουν από τις άσχημες συνθήκες που προοπτικά διαμορφώνονταν.

«Το πρόγραμμα Erasmus προβλέπει για όλους ικανή επιχορήγηση για σπουδές και πρακτική άσκηση, τα δε χρόνια της κρίσης υπήρχε κάποια επιπλέον συμβολική οικονομική στήριξη για τις οικονομικά ευπαθείς ομάδες φοιτητών αλλά και εξαιρετικά υψηλή χρηματοδότηση για περιπτώσεις ΑΜΕΑ, η οποία ισχύει και σήμερα. Συμπερασματικά, στη διάρκεια της οικονομικής κρίσης, εκτός από το αυτονόητο πρώτο “σοκ” που ένιωσε ο καθένας μας, η ελληνική οικογένεια στη συντριπτική πλειονότητά της, τουλάχιστον στο Ίδρυμά μας, στήριξε την επιλογή Erasmus, προσδοκώντας ένα καλύτερο μέλλον για τα παιδιά της».

Το κατά πόσο όμως το Erasmus είναι ένα πρόγραμμα προσβάσιμο για όλα τα κοινωνικά στρώματα είναι ένα ζήτημα που επανέρχεται τακτικά στο τραπέζι. Άλλωστε, βασικός όρος του Erasmus+ είναι η διασφάλιση της εφαρμογής των αρχών του προγράμματος, η εξάλειψη των κοινωνικών και θρησκευτικών διακρίσεων, των οικονομικών και φυλετικών αποκλεισμών, της ανισότητας των φύλων, της μη πρόσβασης σε ίσες ευκαιρίες. 

Η διεύρυνση της πρόσβασης ήταν και ένας από τους βασικούς λόγους για τους οποίους το Ευρωκοινοβούλιο ενέκρινε τον περασμένο Δεκέμβριο την αύξηση των πόρων που θα διατεθούν για το Erasmus+ κατά το διάστημα 2021-2027 σε περισσότερα από 26 δισ. ευρώ, έναντι 14,7 δισ. που ήταν το αντίστοιχο προβλεπόμενο ποσό για την περίοδο 2014-2020.

Η συμβολή στην εύρεση εργασίας

«Η βελτίωση του επιπέδου ικανοτήτων και δεξιοτήτων σε σχέση με την αγορά εργασίας και η συμβολή τους σε μια κοινωνία με συνοχή» είναι μεταξύ των διακηρυγμένων στόχων του Erasmus+.

Σύμφωνα με τη μελέτη αντικτύπου της Επιτροπής, το 72 % των συμμετεχόντων αναφέρει ότι από τη συμμετοχή του σε κάποιο πρόγραμμα κινητικότητας είχε σημαντικά οφέλη στη διαδικασία εύρεσης εργασίας. Επίσης, σύμφωνα με τα ίδια δεδομένα, φαίνεται πως είναι ευκολότερη η εύρεση εργασίας για όσους έχουν συμμετάσχει σε κάποιο πρόγραμμα, ενώ στη μεγάλη τους πλειονότητα είναι πιο ανοιχτοί στο ενδεχόμενο εργασίας στο εξωτερικό.

«Το Πρόγραμμα Erasmus+ για Σπουδές ή και Πρακτική Άσκηση ενεργεί νομοτελειακά υπέρ της σύνδεσης των φοιτητών με την κοινωνία και την αγορά εργασίας, αφού ως συμπληρωματικό στοιχείο της εκπαίδευσής τους βελτιώνει την επιστημονικότητά τους ως επιχειρησιακών στελεχών. Μέσα από αυτά και σε συνδυασμό με την εκάστοτε επικαιροποίηση των προγραμμάτων σπουδών προκύπτει η ανταγωνιστικότητα των πτυχίων των αποφοίτων, ικανή συνθήκη για επιτυχή διεκδίκηση περαιτέρω σπουδών ή επαγγελματικής αποκατάστασης», αναφέρει χαρακτηριστικά η Αγγελική Καρδιακαυτίτη.

Σε αυτό συνηγορεί και η Στεφανία, που συμμετείχε στο πρόγραμμα το 2013 παρακολουθώντας μαθήματα ως φοιτήτρια στο Πουατιέ της Γαλλίας και πλέον ζει και εργάζεται στη Γερμανία. «Θεωρώ ότι είναι πιο εύκολο για κάποιον να βγει σε ξένη αγορά εργασίας έχοντας περάσει από το Erasmus. Είναι πολύ πιο εύκολο να δεις πώς είναι η ζωή στο εξωτερικό, να δεις πώς είναι μία άλλη κουλτούρα», λέει. «Το πρόγραμμα είναι πλέον πολύ γνωστό, και Erasmus σημαίνει ένα συγκεκριμένο mindset. Σημαίνει ένα συγκεκριμένο είδος κόσμου, που ταξιδεύει, είναι ανοιχτόμυαλο, έχει διάφορες ιδέες, προσαρμόζεται εύκολα. Οπότε σίγουρα, σε επίπεδο επαγγελματικό έχει βοηθήσει πάρα πολύ και έχει προσφέρει αλλαγή», αναφέρει από την πλευρά της η Θεανώ, που είχε συμμετάσχει στο πρόγραμμα το 2011 στη Σουηδία και πλέον ζει στο Παρίσι. 

Μία ευρωπαϊκή ταυτότητα

Ιδιαίτερη φαίνεται πως είναι επίσης η συμβολή του Erasmus στον δρόμο για την ευρωπαϊκή ενοποίηση. Όπως τονίζουν πολλοί από τους συμμετέχοντες, η συμμετοχή στο πρόγραμμα και η επαφή με ανθρώπους από διαφορετικές χώρες της Ευρώπης καθιστούν σαφέστερη την εικόνα της Ευρωπαϊκής Ένωσης και των θεσμών της, κάνοντας παράλληλα τους νέους να αισθάνονται μέρος μιας ευρύτερης κουλτούρας που ξεπερνά τα εθνικά όρια. 

«Το πρόγραμμα Erasmus επιδιώκει την απόκτηση μιας ενιαίας ευρωπαϊκής ακαδημαϊκής και πολιτιστικής συνείδησης, που θα πηγάζει από τις ευρωπαϊκές κοινές αξίες και την κοινή μας ευρωπαϊκή ταυτότητα, θα σέβεται την ποικιλομορφία, θα αναλαμβάνει καινοτόμες και υπεύθυνες έρευνες και δράσεις ανοιχτές σε όλους, μέσα από τον ακαδημαϊκό διάλογο, τη συναίνεση, τον σεβασμό απέναντι στον εκφραστή της άλλης άποψης», αναφέρει η Αγγελική Καρδιακαυτίτη, και τα στοιχεία δείχνουν πως οι επιδιώξεις αυτές επιτυγχάνονται. Το 9 % των συμμετεχόντων που δηλώνει ότι δεν θεωρεί πως μετέχει σε μία κοινή ευρωπαϊκή ταυτότητα μειώνεται στο 6 % μετά την ολοκλήρωση του προγράμματος. Αντίστοιχα, εκείνοι που προτάσσουν την ευρωπαϊκή συνείδηση έναντι της εθνικής αυξάνονται στο 26 % από το 20 %.

«Θεωρώ ότι αυτό που δίνει το Erasmus σε επίπεδο συνείδησης είναι ένα μοναδικό άνοιγμα πνεύματος, και καταφέρνεις και εγγράφεσαι σε αυτό που λέμε ευρωπαϊκή συνείδηση», αναφέρει η Ειρήνη που το 2004 είχε μεταβεί στα πλαίσια του προγράμματος στο Παρίσι, όπου ζει σήμερα με την οικογένειά της. 

Η Κατερίνα είχε συμμετάσχει στο πρόγραμμα το 2006 στη Μασσαλία. Σήμερα ζει στο Λονδίνο. «Προγράμματα όπως το Erasmus είναι η πράξη του ευρωπαϊκού οράματος. Δεν ζεις απλά στην Ελλάδα, ή στην Ισπανία, ζεις στην Ευρώπη. Μπορείς να κινηθείς άνετα, να ζήσεις άνετα, χωρίς να αισθάνεσαι ξένος. Θεωρώ ότι το Erasmus συμβάλλει στην απόκτηση μιας ευρωπαϊκής ταυτότητας».

Προς ένα πιο πράσινο μέλλον

Ένας χειμερινός κολυμβητής βρίσκει διέξοδο σε μια περίοδο εγκλεισμού και σε σημεία όπου άλλοι βλέπουν μόνο τσιμέντο. Μια βουτιά σε καθαρά νερά, σε μια πόλη με λιγότερο νέφος και σε μια παραλία της Αττικής χωρίς πλαστικά. Η ανακύκλωση έχει μπει στη ζωή και τη συνείδησή του, προωθείται από τις δράσεις του Δήμου, ενθαρρύνεται από εθελοντικές ενέργειες πολιτών και οργανώσεων που νοιάζονται για την πόλη τους. Το 2021 είναι μια νέα σελίδα για την ανθρωπότητα, αλλά και μια χρονιά όπου η κλιματική αλλαγή είχε προδιαγεγραμμένη περίοπτη θέση στην ατζέντα της Ευρωπαϊκής Ένωσης.

Η δεκαετία που πέρασε, μαζί με τις ατυχείς συγκυρίες για τη χώρα μας (πανδημία, οικονομική κρίση), έφερε και μια αισθητή πρόοδο στην ατμόσφαιρα του αττικού ουρανού. Η παραδοχή μέσα από την επιστημονική οπτική, αλλά και τα προσωπικά βιώματα των ανθρώπων που μας μιλούν στις παρακάτω γραμμές.

Βουτιά οξυγόνου στο κέντρο της πόλης

Εδώ και έξι χρόνια, η χειμερινή κολύμβηση είναι για τον Κώστα μια ευλαβική απόδραση από τους φρενήρεις ρυθμούς της πρωτεύουσας. Η επιλογή ενός πιο υγιεινού τρόπου ζωής συνδυάστηκε με την ανάγκη για μερικές στιγμές ευεξίας και ξεγνοιασιάς μέσα από ένα χόμπι που έγινε καθημερινότητα, σε μια πόλη που κρύβει και αυτή τους θησαυρούς της. Γιατί πλέον η Αθήνα διαθέτει καθαρές παραλίες με γαλάζιες σημαίες, και μέσα στον αστικό ιστό, πράγμα που μέχρι πριν από μερικά χρόνια φάνταζε αδιανόητο.

― Πώς πήρες την απόφαση να γίνεις χειμερινός κολυμβητής; Υπήρχε κάποιος ή κάτι που σε παρακίνησε;

Την απόφαση να γίνω χειμερινός κολυμβητής την πήρα από μόνος μου, κατά κάποιον τρόπο αυθόρμητα. Θα πρόσθετα και αναπάντεχα καθώς πάντοτε ήμουν αρκετά «κρυουλιάρης». Ήταν πριν έξι χρόνια, όταν σκέφτηκα ότι ήθελα να κάνω κάτι διαφορετικό και αποφάσισα να συνεχίσω να πηγαίνω στην παραλία ευλαβικά κάθε Σάββατο ή Κυριακή όσο κρύο και να έκανε. Εξέπληξα και τον εαυτό μου με την αυτοπειθαρχία μου, και από τότε κολυμπάω κάθε χειμώνα.

― Έχεις δει διαφορά στο κορμί σου σε σχέση με το πριν; Στην υγεία σου γενικότερα;

Έχω ομολογουμένως δει μεγάλη διαφορά στην υγεία μου. Πλέον θα αρρωστήσω, έστω και με ένα απλό κρύωμα ή πονόλαιμο, πολύ σπάνια. Ισχύει απόλυτα ότι η χειμερινή κολύμβηση, και η έκθεση στο κρύο που αυτή συνεπάγεται, ενισχύει το ανοσοποιητικό σύστημα και ο οργανισμός γίνεται πιο ανθεκτικός. Το πιο εντυπωσιακό όμως στην περίπτωσή μου είναι ότι από τότε που ξεκίνησα χειμερινή κολύμβηση απαλλάχτηκα από έναν ασθματικό βήχα που με ταλαιπωρούσε κάθε χρόνο. Είχα δοκιμάσει διάφορες φαρμακευτικές θεραπείες χωρίς αποτέλεσμα, και τελικά η λύση ήταν η χειμερινή κολύμβηση!

― Τι θα συμβούλευες κάποιον που θέλει να ξεκινήσει τη χειμερινή κολύμβηση; Πώς να το κάνει βήμα βήμα;

Σαφώς, είναι πολύ σημαντικό για κάποιον που θέλει να ξεκινήσει τη χειμερινή κολύμβηση να το κάνει βήμα βήμα και προσεκτικά. Θα πρέπει πολύ απλά να μη σταματήσει τα μπάνια με το τέλος του καλοκαιριού και να συνεχίσει να κολυμπά χωρίς διαλείμματα καθ’ όλη τη διάρκεια του χρόνου. Πιστεύω καλό είναι επίσης, ειδικά τους μήνες που η θάλασσα είναι πολύ κρύα (από Ιανουάριο μέχρι και Μάρτιο), να μπαίνει κάποιος στη θάλασσα σταδιακά και να έχει πάντα προηγηθεί καρδιολογικός έλεγχος, τουλάχιστον για τις πιο ευπαθείς ομάδες.

― Πόσο σημαντικό είναι το ότι οι «κοντινές» παραλίες της Αττικής είναι πλέον καθαρές, κάποιες και με μπλε σημαία;

Είναι πάρα πολύ σημαντικό το ότι η Αττική έχει πολλές κοντινές παραλίες οι οποίες είναι καθαρές και εύκολα προσβάσιμες. Δεν χρειάζεται πολύς χρόνος για να επισκεφθεί κάποιος μια παραλία και έτσι το χόμπι της χειμερινής κολύμβησης είναι εφικτό ακόμα και με τους γρήγορους ρυθμούς της σύγχρονης ζωής και την έλλειψη ελεύθερου χρόνου. Επίσης η θάλασσα είναι πολύ πιο καθαρή τον χειμώνα από ό,τι το καλοκαίρι.

― Ποιες παραλίες θα πρότεινες σε κάποιον για χειμερινή κολύμβηση;

Η αγαπημένη μου παραλία για χειμερινή κολύμβηση είναι η Ακτή Βουλιαγμένης. Μόνο με δύο ευρώ εισιτήριο τη χειμερινή περίοδο κάνει κάποιος χρήση όλων των διευκολύνσεων που προσφέρει, δηλαδή τουαλέτα, αλλακτήρια, καφετέρια, και ―πολύ σημαντικό― υπάρχει και ναυαγοσώστης. Βρίσκεται και σε μια πολύ όμορφη περιοχή της Αττικής, τη Βουλιαγμένη, και συνεπώς μπορεί να συνδυαστεί με μια βόλτα πριν ή μετά την κολύμβηση. Αν για κάποιους η Βουλιαγμένη πέφτει μακριά, επίσης κατάλληλες για χειμερινή κολύμβηση είναι και οι παραλίες του Παλαιού Φαλήρου, οι οποίες είναι εύκολα προσβάσιμες και με το τραμ ή το λεωφορείο. Και αν κάποιος έχει διάθεση για μια πιο μακρινή εξόρμηση, θα πρότεινα την παραλία της Αλθέας στην Αγία Μαρίνα.

― Ποια είναι τα «μυστικά» του καιρού που πρέπει να προσέξει;

Ιδιαίτερη προσοχή θέλει ο αέρας. Όταν φυσάει πολύ, καλό θα είναι να μην απομακρύνεται πολύ ο κολυμβητής. Αυτό είναι ιδιαίτερα σημαντικό τον χειμώνα όπου οι παραλίες δεν έχουν κόσμο και πολλές φορές δεν υπάρχουν άλλοι να βοηθήσουν σε περίπτωση κινδύνου. Επίσης, ειδικά τους μήνες που το νερό είναι πολύ κρύο, δεν θα πρέπει ο κολυμβητής να μένει στη θάλασσα πολύ χρόνο ώστε να αποφευχθούν φαινόμενα υποθερμίας. Ένας πρόχειρος κανόνας είναι να μένεις στο νερό το ανώτερο τόσα λεπτά όση η θερμοκρασία επιφανείας της θάλασσας: π.χ. αν η θερμοκρασία είναι 15 βαθμοί, καλό θα είναι να μη μείνει κάποιος στη θάλασσα πάνω από 15 λεπτά.

― Τέλος, περιβαλλοντικά, θα έλεγες πως πλέον η Αθήνα είναι μια πιο ανθρώπινη πόλη για να ζει κανείς;

Ως προς τη χειμερινή κολύμβηση, σαφώς και η Αθήνα είναι μια πιο ανθρώπινη πόλη για να ζει κανείς εφόσον προσφέρει καθαρές παραλίες ακόμα και σε κοντινή απόσταση από το κέντρο. Αν και σίγουρα η Αθήνα υστερεί σε χώρους πρασίνου σε σχέση με άλλες ευρωπαϊκές πρωτεύουσες, πρόοδος έχει γίνει ως προς την ανάπλαση χώρων όπως πάρκα και πλατείες. Σαφώς βέβαια λείπει ένα μεγάλο πάρκο, και ας ελπίσουμε ότι θα αποκτήσουμε ένα σύντομα όταν ολοκληρωθεί η ανάπλαση του Ελληνικού.

Λιγότερο νέφος, περισσότερη ζωή

Η αισθητή μείωση του νέφους στην Αθήνα και η αποτύπωσή της στην καθημερινότητά μας. Πώς το «κακό παιδί» της ΕΕ συμμορφώθηκε στη νομοθεσία, ποιος ο ρόλος της ΕΕ και σε ποιους τομείς συνεχίζουμε να «υστερούμε»;

Αν σταθείς στο πιο ψηλό σημείο της Αθήνας, θα παρατηρήσεις πως η πανοραμική της όψη, ακόμη και σε ιδανικές καιρικές συνθήκες, έχει ένα θολό φίλτρο, μια καφέ απόχρωση. Είναι αυτό που, με απλά λόγια, αποκαλούμε «νέφος». Σε μια χρονική απεικόνιση, το επίπεδο αυτού του καφέ χρώματος, άρα και του νέφους, που θολώνει το τοπίο και προκαλεί σοβαρές επιπτώσεις στην υγεία και την ποιότητα της ζωής μας παρουσιάζει σημαντικές διαφορές, με τον 21ο αιώνα να είναι η περίοδος των σημαντικών αλλαγών για τη χώρα μας και δη για την πρωτεύουσα.

Η κείμενη ευρωπαϊκή νομοθεσία, η τεχνολογική πρόοδος και μια σειρά από αρνητικές ―παραδόξως― συγκυρίες, όπως η οικονομική κρίση και η πανδημία (lockdown), έχουν οδηγήσει στην αισθητή μείωση του νέφους στην πόλη μας, εξέλιξη ζωτικής σημασίας αν αναλογιστεί κανείς πόσο επιβλαβές είναι για τη δημόσια υγεία και πόσες κακοήθειες κρύβονται στα συστατικά του. Εκατομμύρια θάνατοι, άλλωστε, παγκοσμίως οφείλονται σε νοσήματα που προκαλούνται από την ατμοσφαιρική ρύπανση.

Η αποτίμηση αυτής της προόδου και η αποτύπωσή της στη ζωή και την καθημερινότητά μας θα πρέπει να εξεταστούν μέσα από το επιστημονικό πρωτίστως πρίσμα, προκειμένου να αντιληφθούμε πώς το νέφος, ή έστω μέρος αυτού, έχει σημειώσει σημαντική μείωση τα τελευταία 15 χρόνια, αλλά και ποιοι είναι οι λόγοι που ενθάρρυναν και ενέτειναν τη «συμμόρφωση» της χώρας μας με τις οδηγίες της ΕΕ με αποτέλεσμα τη βελτίωση της ποιότητας της ατμόσφαιρας, άρα και της ζωής μας.

Για την εξαγωγή σημαντικών συμπερασμάτων είναι πολύτιμες οι μετρήσεις και τα ευρήματα του Ινστιτούτου Ερευνών Περιβάλλοντος και Βιώσιμης Ανάπτυξης (ΙΕΠΒΑ) του Εθνικού Αστεροσκοπείου Αθηνών, ενώ για την καλύτερη κατανόησή τους είναι σημαντικός ο σχολιασμός του καθηγητή κ. Νίκου Μιχαλόπουλου, που είναι και ο διευθυντής του Ινστιτούτου.

«Έχουμε ένα πολύ μεγάλο εύρος δραστηριοτήτων και δράσεων που συνδέονται με τη ρύπανση της ατμόσφαιρας και του περιβάλλοντος, αλλά και με άλλους τομείς με τους οποίους διαπλέκονται», λέει ο κ. Μιχαλόπουλος, που αρχικά μας δίνει τον ορισμό αυτού του σύνθετου προβλήματος που αποκαλούμε «νέφος».

«Το νέφος είναι μια σειρά από πρωτογενείς ρύπους. Αυτό το άσχημο καφέ χρώμα που βλέπουμε και το οποίο οφείλεται σε αέρια και ενώσεις, όπως τα οξείδια του αζώτου. Αλλά μέσα στο νέφος, εκτός από τα οξείδια του αζώτου, υπάρχει μια σειρά από ενώσεις όπως τα οξείδια του θείου, οργανικές ενώσεις, το μονοξείδιο του άνθρακα, ο μαύρος άνθρακας και άλλα αιωρούμενα σωματίδια. Ένα κοκτέιλ με πολλές ουσίες και διαφορετικές πηγές, που έχουν και διαφορετικές επιπτώσεις στην ποιότητα της ατμόσφαιρας. Επιπλέον, έχουμε και το όζον, που είναι ένας δευτερογενής ρύπος».

― Κύριε Μιχαλόπουλε, πώς αποτυπώνεται στην καθημερινότητά μας η ατμοσφαιρική ρύπανση και πώς μπορεί η μείωση του νέφους να βελτιώσει τη ζωή μας; Εκτός από τον τομέα της υγείας, τι άλλα οφέλη προσφέρει;

Η ατμοσφαιρική ρύπανση είναι ένα σύνθετο περιβαλλοντικό και κοινωνικό ζήτημα, τόσο σε ευρωπαϊκό όσο και σε παγκόσμιο επίπεδο. Είναι ένας πολύ σημαντικός παράγοντας για την ανθρώπινη υγεία και συνδέεται κυρίως με καρδιοαναπνευστικές παθήσεις και κακοήθη νοσήματα. Μάλιστα, υπάρχουν μετρήσεις οι οποίες δείχνουν ότι η ατμοσφαιρική ρύπανση είναι υπεύθυνη, τόσο στους εξωτερικούς όσο και στους εσωτερικούς χώρους, για 7 εκατομμύρια πρόωρους θανάτους τον χρόνο σε όλο τον κόσμο. Ταυτόχρονα, πέρα από τις σημαντικές επιπτώσεις στην υγεία, έχει σημαντικότατες επιπτώσεις και στην οικονομία, καθώς αυξάνει το ιατρικό κόστος και πλήττει την παραγωγικότητα.

Πέρα από αυτά, έχουμε και μια σειρά από άλλες αρνητικές επιπτώσεις στο φυσικό περιβάλλον. Επηρεάζει την ποιότητα του νερού και του εδάφους, την απόδοση των καλλιεργειών και γενικά όλα τα οικοσυστήματα. Ένας άλλος σημαντικός παράγοντας είναι ότι υπάρχει ένα δέσιμο ανάμεσα στην ατμοσφαιρική ρύπανση και στο κλίμα που ονομάζεται κλιματική αλλαγή.

― Έχει μειωθεί το νέφος στην Αθήνα; Ποια είναι τα δεδομένα της ατμοσφαιρικής ρύπανσης στην πρωτεύουσα;

Στους μεν πρωτογενείς ρύπους υπάρχει μια σημαντικότατη μείωση της ρύπανσης, η οποία είναι πολύ πιο έντονη κυρίως τον 21ο αιώνα και δη από το 2005 και έπειτα. Σε αυτό βοήθησε, όσο μπορούσε να βοηθήσει, με την «κακή έννοια» και η οικονομική κρίση.

Επίσης, ήταν πολύτιμη και η βοήθεια της Ευρωπαϊκής Ένωσης μέσα από μια σειρά από οδηγίες, με σημαντικότερη την οδηγία για τη μείωση του θείου. Επέβαλε τη μείωση της περιεκτικότητας σε θείο των καυσίμων. Για τις ενώσεις του θείου, η παραγωγή ενέργειας είναι η κύρια πηγή. Μειώνοντας, λοιπόν, το ποσοστό του θείου στα καύσιμα που χρησιμοποιούνται για την παραγωγή ενέργειας είχαμε μια δραματική μείωση του διοξειδίου του θείου που ήταν γύρω στο 90 % από τη δεκαετία του 1990.

Σε άλλες ενώσεις, όπως τα οξείδια του αζώτου που συνδέονται με την κίνηση των αυτοκινήτων, τη μείωση αρχίζουμε και τη βλέπουμε με την αλλαγή του στόλου, όταν αρχίζουν και μπαίνουν τα καταλυτικά αυτοκίνητα. Αυτές είναι δύο χαρακτηριστικές δράσεις και επιδράσεις. Δύο μεγάλοι τομείς ρύπανσης στην Ελλάδα είναι η παραγωγή ενέργειας και ο τομέας των μεταφορών. Σε αυτούς οφείλεται πάνω από το 50 % της ρύπανσης. Οπότε, σε αυτούς τους δύο τομείς είχαμε σημαντικές παρεμβάσεις που έχουν οδηγήσει στη μείωση των πρωτογενών ρύπων.

Σε ό,τι έχει να κάνει με τους δευτερογενείς ρύπους, όπως το όζον, δεν έχουμε σημαντική μείωση. Τα τελευταία 15-20 χρόνια, η μείωση δεν ξεπερνά το 10-15 %. Κι αυτό γιατί; Διότι είναι ένας ρύπος ο οποίος παράγεται στην ατμόσφαιρα, κυρίως φωτοχημικά. Αν υποθέσουμε ότι για ένα διάστημα «σβήναμε» όλες τις ανθρωπογενείς δραστηριότητες από την Ελλάδα και μετρούσαμε το όζον, αυτό που θα βλέπαμε θα ήταν ότι το όζον θα είχε μειωθεί μόλις 10-15 %.

Ένα πολύ μεγάλο μέρος που μετράμε στην Ελλάδα και μας επηρεάζει είναι το όζον που προέρχεται από ρύπους που μας έρχονται από την Ευρώπη. Είναι η λεγόμενη διασυνοριακή ρύπανση. Είναι ένας πάρα πολύ σημαντικός παράγοντας.

Για να το πούμε απλά, παράγουν οι άλλες χώρες τους ρύπους, εκεί δεν έχει ήλιο, έρχεται στην περιοχή μας όπου υπάρχει μεγάλη ηλιοφάνεια και γίνεται μια πολύ γρήγορη χημεία όπου όλοι αυτοί οι ρύποι μετατρέπονται σε όζον. Μετατρέπεται, δηλαδή, η ρύπανση άλλων χωρών σε δευτερογενείς ρύπους. Οι γείτονές μας θα πρέπει να μειώσουν κι αυτοί τις εκπομπές τους. Κι αυτό αφορά κυρίως τους γείτονες εκτός ΕΕ που δεν έχουν υποχρέωση να το κάνουν.

― Τι έχει κάνει η Ευρωπαϊκή Ένωση για το νέφος στη χώρα μας; Πώς έχει βοηθήσει την Ελλάδα;

Η ΕΕ έχει θέσει σαν μακροπρόθεσμο στόχο τη μείωση της ατμοσφαιρικής ρύπανσης και την επίτευξη επιπέδων ποιότητας του αέρα τα οποία δεν προκαλούν αρνητικές επιπτώσεις τόσο στην ανθρώπινη υγεία όσο και στο περιβάλλον. Έχοντας, λοιπόν, αυτό σαν οδηγό, υπάρχει ευρωπαϊκή νομοθεσία η οποία ακολουθεί μια διττή προσέγγιση: από τη μία θέσπιση και εφαρμογή συγκεκριμένων προτύπων ποιότητας του αέρα και από την άλλη έλεγχος και επιβολή μέτρων για τον περιορισμό των ανθρωπογενών εκπομπών. Η Ελλάδα είχε διαχρονικά πολύ σημαντικά θέματα. Ήταν ένα από τα «κακά παιδιά» σε επίπεδο ατμοσφαιρικών ρύπων και ήταν διαχρονικά μια πηγή προβληματισμού και στους δύο άξονες, τόσο της ενέργειας όσο και των μεταφορών.

Τα τελευταία 10-15 χρόνια έχουν γίνει σημαντικές ενέργειες, φυσικά με την ευρωπαϊκή παρέμβαση, καθώς υπάρχει σημαντικός έλεγχος και πολύ υψηλά πρόστιμα σε χώρες που κάνουν υπερβάσεις. Αυτό έχει βοηθήσει πάρα πολύ στο να μειωθούν τα επίπεδα ρύπανσης που αναφέραμε. 

― Ποια είναι η προοπτική για τα επόμενα χρόνια, τι αλλαγές χρειάζονται και πώς μπορεί να επωφεληθεί η Ελλάδα από τη συνεργασία με την ΕΕ;

Επειδή υπάρχει μια αλληλεπίδραση ανάμεσα στην ατμοσφαιρική ρύπανση και το φαινόμενο του θερμοκηπίου, αυτό που χρειάζεται τα επόμενα χρόνια είναι μια σειρά δράσεων για να μειώσουμε το φαινόμενο του θερμοκηπίου, και οι οποίες θα μας οδηγήσουν μοιραία και σε μείωση της ατμοσφαιρικής ρύπανσης. Δηλαδή, ηλεκτρικά αυτοκίνητα, ανανεώσιμες πηγές ενέργειας, δράσεις που θα μειώσουν τις εκπομπές από την παραγωγή ενέργειας αλλά και μείωση στις εκπομπές των μεταφορών.

Ανακύκλωση: Η προτεραιότητα της επόμενης ημέρας

Η ανακύκλωση στη ζωή και τη συνείδηση του Έλληνα και δη του Αθηναίου πολίτη ήρθε με καθυστέρηση. Τα τελευταία χρόνια ωστόσο, πραγματοποιεί βήματα, έστω και αργά, προς τη σωστή κατεύθυνση. Με τους ίδιους ρυθμούς, επηρεασμένους το τελευταίο διάστημα και από τις επιπτώσεις της πανδημίας, βαδίζουν και οι δράσεις του Δήμου Αθηναίων με στόχο την προώθηση των πρωτοβουλιών και την ενίσχυση του εξοπλισμού και του «στόλου».

«Η ανακύκλωση στην Αθήνα δεν είναι σε ικανοποιητικό επίπεδο», παραδέχεται ο αντιδήμαρχος Καθαριότητας και Ανακύκλωσης του Δήμου Αθηναίων Νίκος Αβραμίδης και συμπληρώνει: «Ο κόσμος βέβαια είναι πολύ πιο ώριμος από ό,τι ήταν στο παρελθόν. Αυτό, όμως, που πρέπει να γίνει από τον εκάστοτε δήμο είναι να δώσουμε στον κόσμο να καταλάβει ότι αυτή η προσπάθεια που κάνει στο σπίτι του ή στο μαγαζί του έχει αντίκρισμα. Όταν τον πείσουμε, πιστεύω τα ποσοστά της ανακύκλωσης θα αυξηθούν».

Σύμφωνα με τα επίσημα στοιχεία του Δήμου Αθηναίων, τη δεδομένη στιγμή είναι σε εξέλιξη ενέργειες όπως η προσθήκη νέων μπλε κάδων σε όλες τις γειτονιές της Αθήνας, η ενίσχυση του στόλου οχημάτων ανακύκλωσης του Δήμου καθώς και διαφημιστικές καμπάνιες για την ενημέρωση των πολιτών, η οποία «πάγωσε» εν μέσω πανδημίας: «Αυτό ήταν και το μεγαλύτερο πρόβλημα που είχαμε να αντιμετωπίσουμε. Αυτή τη στιγμή δεν μπορούμε να μιλήσουμε στον κόσμο, που είναι και το σημαντικότερο κομμάτι. Να του ξαναθυμίσουμε τι σημαίνει ανακύκλωση, πώς γίνεται και τι πρέπει να κάνει πρακτικά στη γειτονιά του, τι πετάει στον μπλε κάδο και τι σημαίνει κομπόστ», λέει ο κ. Αβραμίδης, αναφέροντας μερικές από τις δράσεις που αναβλήθηκαν το περασμένο έτος, μαζί με ενέργειες όπως παρουσιάσεις σε σχολεία, εκδηλώσεις σε δημόσιους χώρους και η διάθεση τσάντας πολλαπλών χρήσεων για τη συλλογή των υλικών από τα νοικοκυριά, δηλαδή «αυτή η μπλε σακούλα που δίνουμε στο νοικοκυριό και στην οποία βάζουμε τις συσκευασίες, πλαστικό, γυαλί, μέταλλο».

Το πλάνο του «μπλε κάδου»

Μεταξύ των στόχων του Δήμου Αθηναίων για το επόμενο διάστημα, η επανεκκίνηση του προγράμματος ανακύκλωσης δημοτικών αποβλήτων συσκευασίας μέσω του «μπλε κάδου» κατέχει περίοπτη θέση. Τη στιγμή που η πόλη διαθέτει 28 απορριμματοφόρα που απασχολούνται καθημερινά αποκλειστικά με την αποκομιδή των μπλε κάδων ανακύκλωσης, ο αριθμός των κάδων από τον περασμένο Δεκέμβριο ανέρχεται σε 4 246 με προοπτική αυτοί να φτάσουν τους 5 000 μέχρι τον προσεχή Απρίλιο.

«Η μεγάλη προσπάθεια που έγινε τη χρονιά που πέρασε είναι ότι ξαναδημιουργήσαμε ένα δίκτυο μπλε κάδου, γιατί λείπανε από τις γειτονιές. Επίσης, μέχρι τέλος του 2022 περιμένουμε 27 νέα απορριμματοφόρα. Πρόκειται και για απορριμματοφόρα μεσαίου και μικρού όγκου που μας βοηθάνε στα σημεία της πόλης που δεν είναι προσβάσιμα στα μεγαλύτερα απορριμματοφόρα», λέει ο αντιδήμαρχος Καθαριότητας και Ανακύκλωσης του Δήμου.

Η διαδικασία και το πλάνο της κομποστοποίησης

Παράλληλα, στους στόχους του Δήμου για το τρέχον έτος είναι και η επέκταση του προγράμματος της συλλογής βιοαποβλήτων σε «μεγάλους παραγωγούς». Σύμφωνα με τα στοιχεία του Δήμου, το δίκτυο αριθμεί 110 σημεία που περιλαμβάνουν:

■ 20 μεγάλα νοσοκομεία (ιδιωτικά και δημόσια), κλινικές και μαιευτήρια

■ 25 υποκαταστήματα μεγάλων αλυσίδων σούπερ μάρκετ

■ 6 στρατόπεδα (συμπεριλαμβανομένου και του ΓΕΕΘΑ-Πεντάγωνο)

■ διάφορα σημεία όπως μεγάλα οπωροπωλεία, εστιατόρια, ΚΥΕ

■ 12 μεγάλα ξενοδοχεία

■ 34 λαϊκές αγορές στις οποίες γίνεται συλλογή βιοαποβλήτων. Στις 9 από αυτές η συλλογή γίνεται με τοποθέτηση καφέ κάδων δίπλα στους πάγκους των παραγωγών και κατά τη διάρκεια λειτουργίας τους.

«Πέρα από τους μπλε, θα δούμε και περισσότερους καφέ κάδους το επόμενο διάστημα. Ξεκινήσαμε από τους μεγάλους παραγωγούς γιατί είναι πιο εύκολο να πάρουμε μεγάλες ποσότητες. Για όλα αυτά έχουμε τον αντίστοιχο εξοπλισμό», τονίζει ο κ. Αβραμίδης, για να επισημάνει, όμως, πως και εδώ «η δυσκολία είναι η ενημέρωση. Όταν λέμε κομπόστ, αναφερόμαστε σε οτιδήποτε είναι οργανικό, δηλαδή τα “αποφάγια μας”. Είναι πολύ ευαίσθητο προϊόν. Αν στον κάθε κάδο που κάνουμε την κομποστοποίηση πέσει μέσα οτιδήποτε, ένα καπάκι από στυλό για παράδειγμα, καταστρέφει το προϊόν. Πρέπει να είναι στο 100 % καθαρό. Να είναι οργανικό. Πρέπει να καταλάβει ο δημότης τι πρέπει να πετάξει στον κάθε κάδο. Μιλάμε για διαφορετική ροή, μιλάμε για άλλο κάδο, για καφέ κάδο. Δεν πάει ούτε στα σύμμεικτα ούτε στην ανακύκλωση. Αυτό από μόνο του έχει μια δυσκολία καθώς πρέπει να ενημερώσουμε τον δημότη».

Με βάση τα δεδομένα που παρουσιάζει ο Δήμος Αθηναίων, τον Μάρτιο του 2020 προμηθεύτηκε 3 000 νέους καφέ κάδους βιοαποβλήτων και 20 νέα απορριμματοφόρα με σύστημα απολύμανσης των κάδων για τη συλλογή των βιοαποβλήτων, ενώ μέχρι το τέλος του 2022 στοχεύει στην επέκταση του προγράμματος με στόχο πλέον τα νοικοκυριά.

Μάλιστα, όπως αναφέρουν στον Δήμο Αθηναίων, τον περασμένο Φεβρουάριο ξεκίνησε η διαχείριση του παραγόμενου υπολείμματος από την επεξεργασία του μπλε κάδου με στόχο τη μη ταφή του στον ΧΥΤΑ: «Πρέπει να κάνουμε ανακύκλωση, να αυξήσουμε το κομμάτι κομπόστ και τη “μη ταφή”, δηλαδή λιγότερες ποσότητες που πηγαίνουν στη χωματερή. Τότε θα μπορέσουμε να έχουμε καλύτερα αποτελέσματα».

Ανάγκη για ευθυγράμμιση με την ευρωπαϊκή νομοθεσία

Σύμφωνα με τον αντιδήμαρχο Καθαριότητας και Ανακύκλωσης, το 2021 «θα είναι χρονιά ανακύκλωσης». Σε μια ποσοστιαία αποτύπωση αυτής της εκτίμησης, «θέλουμε να πιάσουμε το 5 % στην ανακύκλωση, να το διπλασιάσουμε δηλαδή από το τωρινό ποσοστό, και στην κομποστοποίηση να πάμε στο 3 %, ενώ αυτή τη στιγμή είμαστε στο 1 %».

Η ανάγκη η Ελλάδα να ευθυγραμμιστεί με την ευρωπαϊκή νομοθεσία μοιάζει επιτακτική, ωστόσο «αυτό για να εφαρμοστεί στην ελληνική πραγματικότητα θέλει πάρα πολλή δουλειά».

«Στο κομμάτι της ευρωπαϊκής νομοθεσίας, από 1.1.2020 είναι σε εφαρμογή ο νέος νόμος Φάμελλου, ο οποίος είναι στη σωστή κατεύθυνση, δηλαδή να λειτουργούμε όπως όλη η Ευρώπη: Όποιος ρυπαίνει, πληρώνει. Αν εσύ πετάς πολύ περισσότερα σκουπίδια από μένα, δεν μπορεί να πληρώνουμε τα ίδια λεφτά. Σε αυτό το πλαίσιο υπάρχει ένα δυσβάσταχτο βάρος για όλους τους δήμους που είναι το τέλος ταφής και ήταν περίπου 5 ευρώ ο τόνος για το 2020, ενώ το 2021 γίνεται 15 ευρώ ο τόνος και φτάνει μέχρι 35. Αν υπολογίσεις ότι η Αθήνα βγάζει περίπου 320 000 τόνους σκουπίδια τον χρόνο, μιλάμε για εκατομμύρια επιβάρυνση. Όπου η επιβάρυνση βέβαια έχει τη λογική του μέτρου πίεσης», καταλήγει ο κ. Αβραμίδης.

Η προοπτική της κυκλικής οικονομίας

Το 2015 η Ευρωπαϊκή Επιτροπή παρουσίασε ένα σχέδιο δράσης για την κυκλική οικονομία (Circular Economy Action Plan), μοιραζόμενη το όραμά της για ένα μέλλον όπου τα κυκλικά επιχειρηματικά μοντέλα διαδραματίζουν κεντρικό ρόλο στην οικονομία των κρατών μελών, επιμηκύνοντας τον κύκλο ζωής των προϊόντων, εξαρτημάτων και πρώτων υλών. Αναβαθμίζοντας τη σημασία αυτού του σχεδίου, τον Ιανουάριο του 2020 η Κομισιόν το έθεσε ως τον κεντρικό πυλώνα του αναπτυξιακού σχεδίου της Ευρωπαϊκής Ένωσης (European Green Deal) με απώτερο σκοπό να κάνει την Ευρώπη την πρώτη κλιματικά ουδέτερη ήπειρο έως το 2050.

Μπροστά στις προκλήσεις της νέας εποχής στην οποία έχουμε ήδη μπει, ο Μελέτης Μπίμπιζας, υποψήφιος διδάκτωρ/ερευνητής στον τομέα της κυκλικής οικονομίας και του supply chain management στο Πανεπιστήμιο του Σέφιλντ στη Μ. Βρετανία και μέλος του ερευνητικού προγράμματος Horizon 2020 «ProCEedS» της ΕΕ, παρουσιάζει δύο παραδείγματα κυκλικής οικονομίας που θα μπορούσε να εξετάσει στην πράξη και η χώρα μας, πέραν των δράσεων που εφαρμόζονται ήδη.

Γαλλία: Νομοθεσία περί της απαγόρευσης της απόρριψης τροφίμων

Τον Φεβρουάριο του 2016, μετά από μια μαζική καμπάνια καταναλωτών, η Γαλλική Γερουσία κατέστησε τη Γαλλία την πρώτη χώρα στον κόσμο που δεν επιτρέπει στα σούπερ μάρκετ να πετούν ή να καταστρέφουν απούλητα τρόφιμα. Πέντε χρόνια μετά, έχουν αναπτυχθεί δίκτυα μέσω των οποίων αυτές οι ποσότητες τροφίμων δωρίζονται σε φιλανθρωπικές οργανώσεις και τράπεζες τροφίμων με σκοπό να διατεθούν σε πολίτες που αντιμετωπίζουν πρόβλημα σίτισης λόγω οικονομικών δυσχερειών.

Παράλληλα, η θεσμοθέτηση φοροαπαλλαγών αποτελεί το κίνητρο για τα καταστήματα τροφίμων να συμμετέχουν όσο πιο ενεργά γίνεται σε αυτή την πρωτοβουλία, εξοικονομώντας το 60 % της συνολικής αξίας των εμπορευμάτων που δωρίζουν. Καθημερινά, περισσότερα από 2 700 σούπερ μάρκετ διαμοιράζουν μέσω 80 κεντρικών κέντρων διανομής 46 000 τόνους τροφίμων που υπό άλλες συνθήκες θα κατέληγαν στα σκουπίδια. Οι προσπάθειες πλέον επικεντρώνονται στην εντατικοποίηση των ελέγχων εντός των καταστημάτων αλλά και σε κομβικά σημεία του δικτύου διάθεσης με απώτερο στόχο τη βελτιστοποίηση της διάρκειας ζωής και την ασφάλεια των δωριζόμενων τροφίμων.

Ιταλία: Παραγωγή βιοκαυσίμων από χρησιμοποιημένα μαγειρικά έλαια

Από το 2017 μέχρι σήμερα, στην Ιταλία η πολυεθνική Eni S.p.A., ένας από τους επτά κολοσσούς παγκοσμίως στον τομέα του φυσικού αερίου και πετρελαίου, υπέγραψε μια σειρά συμφωνιών με εταιρείες της τοπικής αγοράς με σκοπό την ανάπτυξη πρότζεκτ κυκλικής οικονομίας στον τομέα των βιο-καυσίμων.

Εστιάζοντας στην παραγωγή βιοντίζελ από χρησιμοποιημένα μαγειρικά έλαια (UCO), η εταιρεία ξεκίνησε την πρωτοβουλία της μέσω ενός πιλοτικού προγράμματος για τους εργαζόμενους στα διυλιστήριά της. Εγκαθιστώντας ειδικά κοντέινερ για τη συλλογή αυτών των λαδιών στον χώρο εργασίας τους, παρείχε σε κάθε εργαζόμενο ειδικά μπιτόνια για τη μεταφορά αυτών από το σπίτι του, μαζί με οδηγίες για τη σωστή αποκομιδή αυτού του τύπου αποβλήτων και αναφέροντας τα περιβαλλοντικά οφέλη της συλλογής τους.

Το 2019 άρχισε τη συνεργασία της με την κρατική κοινοπραξία RenOils, στοχεύοντας στην ανάπτυξη ενός δικτύου συλλογής χρησιμοποιημένων μαγειρικών ελαίων από τα ιταλικά νοικοκυριά. Η συμφωνία περιλάμβανε επίσης την ανάπτυξη μιας σειράς από καμπάνιες περιβαλλοντικής ευαισθητοποίησης με σκοπό την ενημέρωση των πολιτών για τα πλεονεκτήματα της παραγωγής βιο-ντίζελ από χρησιμοποιημένα λάδια ως εναλλακτικής στα ορυκτά καύσιμα.

Προσωπικά δεδομένα και καταναλωτές στον «πλανήτη» του 5G

Είναι σαφές πως το Κοινοβούλιο συμμετέχει διαρκώς και ενεργά στην ανάπτυξη και την ενίσχυση της νομοθεσίας της ΕΕ για την προστασία των καταναλωτών, ενώ παράλληλα εξισορροπεί τα συμφέροντα των αγορών και των καταναλωτών. Τα μέτρα για την προστασία των καταναλωτών περιλαμβάνονται στο νέο θεματολόγιο για τους καταναλωτές, 2020-2025, καθώς και στη νέα συμφωνία για τους καταναλωτές, στην Ευρωπαϊκή Πράσινη Συμφωνία και στο σχέδιο δράσης για την κυκλική οικονομία, μεταξύ άλλων πρωτοβουλιών.

Οι Ευρωπαίοι καταναλωτές επωφελούνται επίσης από δράσεις και μέσα που αποσκοπούν στην ενδυνάμωση διαφόρων πτυχών της εσωτερικής αγοράς της ΕΕ. Μεταξύ αυτών είναι και αρκετά μέσα που δημιουργήθηκαν στο πλαίσιο της πρωτοβουλίας για την ψηφιακή ενιαία αγορά και συνδυάζουν μέτρα που εστιάζουν στους καταναλωτές με μέτρα σχεδιασμού της αγοράς.

Στον αναδυόμενο ψηφιακό καταναλωτικό κόσμο των Big Tech κολοσσών, ένα από τα ζητήματα που μπαίνουν στο τραπέζι είναι η προστασία των προσωπικών δεδομένων. Κοινώς, πώς διασφαλίζονται μέσα από τις δράσεις της ΕΕ. 

Αναλύοντας τις προκλήσεις που αντιμετωπίζει η ΕΕ μπροστά στην ψηφιακή εποχή, τα προσωπικά δεδομένα αλλά και τα ζητήματα του revenge porn, δίνουμε τον λόγο στη Βαλέρια Ηλιάδου και τη Χρυσή Σακελλάρη.

Η Βαλέρια Ηλιάδου είναι απόφοιτη της Νομικής Αθηνών και εργάζεται ως νομική σύμβουλος στην Ευρωπαϊκή Επιτροπή. Είναι κάτοχος LL.M. Δημόσιου Διεθνούς Δικαίου από το Πανεπιστήμιο του Λέιντεν και κάτοχος Advanced LL.M. Δικαίου Πνευματικής Ιδιοκτησίας και Ψηφιακού Δικαίου από το Καθολικό Πανεπιστήμιο της Leuven. Έχει εργαστεί ως νομικός σύμβουλος σε ιδιωτικές εταιρείες και ευρωπαϊκούς οργανισμούς στην Αθήνα, το Λονδίνο και τις Βρυξέλλες. 

Η Χρυσή Σακελλάρη είναι δικηγόρος στην Toyota στις Βρυξέλλες, στο δίκαιο των νέων τεχνολογιών και τα προσωπικά δεδομένα, κάτοχος μεταπτυχιακού τίτλου «IP & ICT Law» (πνευματικά δικαιώματα και ψηφιακό δίκαιο) από το Καθολικό Πανεπιστήμιο της Leuven, με προϋπηρεσία στο NATO, την Ευρωπαϊκή Επιτροπή και την KPMG στις Βρυξέλλες. 

Όπως μας εξηγούν: «Είναι φανερό πως η σημερινή πραγματικότητα διαμορφώνεται μέσα από προκλήσεις που ολοένα αυξάνονται, με τις τελευταίες γενιές να καλούνται να αντιμετωπίσουν δεδομένα που στο παρελθόν θα έμοιαζαν με σενάριο επιστημονικής φαντασίας. Όπως εύστοχα σημείωνε ο Μαρκ Τουέιν, η ιστορία δεν επαναλαμβάνεται, αλλά σίγουρα κάνει ρίμες. Η ραγδαία ανάπτυξη της τεχνολογίας των πληροφοριών μάλλον δεν αποτελεί κάποια παρελθοντική ομοιοκαταληξία, καθώς η τεχνολογία αποτελεί τομέα σφοδρών εξελίξεων. Ωστόσο, οι ηθικές και κοινωνικές προκλήσεις που πυροδοτεί, όπως η προστασία των δεδομένων προσωπικού χαρακτήρα και ο σεβασμός της ιδιωτικής ζωής, αποτελούν, με δεδομένο τρόπο, διαχρονικά ζητήματα. 

»Είναι γεγονός πως η πληθώρα ευκαιριών που καταφθάνει μέσω της τεχνολογικής εξέλιξης, ως προς τη συλλογή, χρήση και επεξεργασία των προσωπικών δεδομένων, εντείνει την ανάγκη προστασίας της ιδιωτικότητας, της μη παρέμβασης και της διατήρησης του απαραβίαστου του ιδιωτικού περιβάλλοντος του ατόμου. Προσπαθώντας να διασφαλίσει αυτά τα θεμελιώδη δικαιώματα, η Ευρωπαϊκή Ένωση τον Μάιο του 2018 εισήγαγε νέους κανόνες προστασίας, μέσω του περιβόητου GDPR (ΓΚΠΔ), δυνάμει του οποίου τίθενται σε εφαρμογή νέα δεδομένα ως προς τη διαχείριση των προσωπικών δεδομένων του κάθε πολίτη». 

Το δικαίωμα στη λήθη

Για την Ευρώπη έγινε πλέον φανερό ότι οι υπάρχουσες πολιτικές διασφάλισης δεν έχουν τη δυνατότητα να πορευτούν στον ίδιο ρυθμό με την άνευ ορίων ψηφιακή διάδοση και επεξεργασία της πληροφορίας. Διαβλέποντας αυτή την άμεση ανάγκη για προστασία, η ΕΕ θέσπισε μέσω του ΓΚΠΔ, μεταξύ άλλων, το δικαίωμα στη λήθη («Right to be Forgotten») και το δικαίωμα διαγραφής («Right to Erasure») των προσωπικών δεδομένων, προσφέροντας στον κάθε Ευρωπαίο πολίτη τη δυνατότητα να ζητήσει τη διαγραφή πληροφοριών που τον αφορούν από τα αποτελέσματα των μηχανών αναζήτησης όπως η Google. Για να ενισχύσει αυτό το εργαλείο, με μια απόφαση σταθμό το Δικαστήριο της Ευρωπαϊκής Ένωσης (ΔΕΕ) έκρινε ότι οι μηχανές αναζήτησης έχουν και την πλήρη ευθύνη της νόμιμης επεξεργασίας και προστασίας των δεδομένων που διαχειρίζονται και διαθέτουν, κάνοντας έτσι ένα μικρό ―αλλά σημαντικό― βήμα επί της ανάκτησης του ελέγχου των προσωπικών πληροφοριών που περιέρχονται στον ψηφιακό κόσμο. 

Η λύση στο revenge porn;

Εν μέσω της εξάπλωσης του COVID-19 και του εγκλεισμού των πολιτών, η ενδοοικογενειακή βία αυξάνεται και πολλοί δράστες χρησιμοποιούν τις νέες τεχνολογίες για να ασκήσουν μια νέα ψηφιακή μορφή ψυχολογικού εκβιασμού. Συγκεκριμένα, το revenge porn ―η ψηφιακή σεξουαλική κακοποίηση, μέσω της δημοσίευσης στο διαδίκτυο σεξουαλικού περιεχομένου από τους οικείους και πρώην συντρόφους χωρίς τη συγκατάθεση των θυμάτων― έχει εκτοξευθεί σε ολόκληρη την Ευρώπη, με τον αριθμό των περιπτώσεων να αυξάνεται ραγδαία στη Βρετανία, τη Γαλλία και την Ιταλία. 

Το φαινόμενο του revenge porn έχει μετατραπεί σε μια νέα διαδικτυακή μόδα που αποκτά ανησυχητικές διαστάσεις ακόμα και μεταξύ ανηλίκων. Στην Ελλάδα είχαν καταγραφεί περισσότερες από 340 υποθέσεις διαδικτυακού σεξουαλικού εξαναγκασμού το 2020, με τον αριθμό αυξημένο κατά 24 % εν μέσω lockdown. Πρόκειται, ξεκάθαρα, για ένα αναδυόμενο έγκλημα με κύρια χαρακτηριστικά την επιθετική εισβολή στην ιδιωτική σφαίρα και την οδυνηρή καταπάτηση της αξιοπρέπειας, ένα έγκλημα που, λόγω του ψηφιακού του χαρακτήρα, θα μπορούσε να αντιμετωπιστεί στο πλαίσιο της προστασίας των προσωπικών δεδομένων.

Αποτελούν, όμως, άραγε τα βίντεο προσωπικά δεδομένα; Οι περισσότεροι έχουν την εντύπωση πως προσωπικά δεδομένα είναι μόνο οι πληροφορίες που καταγράφονται σχετικά με ένα άτομο, όπως το όνομα, η ηλικία, η φυλή, η επαγγελματική του κατάσταση κ.ο.κ. Ο ΓΚΠΔ, ωστόσο, έρχεται να διευρύνει αυτή την ερμηνεία ορίζοντας ότι δεδομένα προσωπικού χαρακτήρα αποτελούν και διαφορετικές πληροφορίες, οι οποίες συγκεντρωμένες μπορούν να οδηγήσουν στην ταυτοποίηση ενός συγκεκριμένου ατόμου.

Ομοίως, το Ευρωπαϊκό Συμβούλιο Προστασίας Δεδομένων αναφέρει ότι η ίδια η βιντεοσκόπηση ατόμων που είναι αναγνωρίσιμα βάσει της εμφάνισής τους αποτελεί επεξεργασία προσωπικών δεδομένων, πολλώ δε μάλλον τη στιγμή που το βίντεο καθίσταται διαθέσιμο σε απροσδιόριστο αριθμό ατόμων. 

Σε ευρωπαϊκό επίπεδο, για το revenge porn δεν υπάρχει κοινή νομοθεσία που να εφαρμόζεται συλλογικά από τα κράτη μέλη. Ωστόσο, ο ΓΚΠΔ φαίνεται να παρέχει κάποια εχέγγυα για την προστασία των προσωπικών δεδομένων των θυμάτων. Συγκεκριμένα, το δικαίωμα στη λήθη, που προαναφέραμε, θα μπορούσε να γεφυρώσει το κενό, αναστέλλοντας τη σύνδεση του θύματος με το επίμαχο υλικό όταν το όνομά του εισάγεται σε μια μηχανή αναζήτησης.

Ομοίως, μέσω αυτού του εργαλείου παρέχεται το δικαίωμα στο θύμα να απαιτήσει από την υπεύθυνη ιστοσελίδα να αφαιρέσει το ανεπιθύμητο βίντεο. Σε περίπτωση που δεν ικανοποιηθεί το αίτημα αυτό, το θύμα μπορεί να προσφύγει στην τοπική Υπηρεσία Προστασίας Προσωπικών Δεδομένων, η οποία προβαίνει σε περαιτέρω νομικές ενέργειες για τη δικαίωσή του. Μ’ αυτόν τον τρόπο γίνεται μια προσπάθεια καταστολής των αλγεινών συνεπειών ενός ψυχολογικού εκβιασμού που μπορεί να οδηγήσει σε ακραία επακόλουθα, όπως συνέβη και στην περίπτωση της 22χρονης φοιτήτριας του ΑΠΘ που το 2016 βρήκε τραγικό θάνατο εξαιτίας αυτών των εγκληματικών ενεργειών.

Ένα ελληνικό παράδειγμα revenge porn

Χαρακτηριστικό παράδειγμα αυτής της προσπάθειας αποτροπής αποτελεί η πρόσφατη απόφαση του Αρείου Πάγου (505/2020), με την οποία έκρινε ότι η ανάρτηση βίντεο ερωτικού περιεχομένου που πραγματοποιήθηκε από πρώην σύντροφο της εγκαλούσας, χωρίς τη συγκατάθεσή της, αποτελεί παραβίαση του ΓΚΠΔ όσον αφορά τη συλλογή, χρήση και δημοσίευση προσωπικών δεδομένων και τιμωρείται με ποινή φυλάκισης. Ομοίως, το δικαίωμα στη λήθη, που εισάγεται μέσω του ΓΚΠΔ, επικαλείται και η σημερινή πολιτική σύμβουλος του Γυναικείου Συμβουλίου της Δανίας Emma Holten, της οποίας προσωπικές φωτογραφίες ερωτικής φύσεως από την εφηβική της ηλικία βρίσκονται ακόμα στο διαδίκτυο, μέσω κλεμμένων αρχείων. Η Holten παραμένει αισιόδοξη για τις μελλοντικές συνθήκες της ψηφιακής πολιτικής και δηλώνει ότι είναι διαφορετικό να είσαι θύμα το 2021 απ’ ό,τι το 2011, καθώς η εξέλιξη του σημερινού κοινωνικοπολιτικού γίγνεσθαι έχει τη δυνατότητα να προσφέρει εμφανώς περισσότερες επιλογές στους παθόντες.

Η μάχη κατά του revenge porn και η ευαισθητοποίηση υπέρ της προστασίας της ιδιωτικότητας φαίνεται να αποφέρουν καρπούς, με ευρύτατες διαστάσεις σε παγκόσμιο επίπεδο. Μάλιστα, κάποιοι οργανισμοί και ορισμένες ιστοσελίδες αναθεωρούν τις πολιτικές των πλατφορμών τους και καθίστανται με ευσυνείδητο τρόπο σύμμαχοι στον φαινομενικά άνισο πόλεμο της προστασίας του προσωπικού απορρήτου, με χαρακτηριστικό παράδειγμα την πρόσφατη ανακοίνωση δημοφιλούς ιστότοπου ερωτικού περιεχομένου περί της δέσμευσής του να τερματίσει την πρακτική δημοσίευσης βίντεο στην πλατφόρμα του χωρίς τη ρητή συγκατάθεση των ατόμων που εμπεριέχονται σε αυτά.

Στην ίδια γραμμή κινήθηκε και ο πρόσφατος Ευρωπαϊκός νόμος για τις ψηφιακές υπηρεσίες (DSA), ο οποίος καλείται να διασφαλίσει ένα ασφαλές και υπεύθυνο διαδικτυακό περιβάλλον, ρυθμίζοντας τον τρόπο με τον οποίο οι εταιρείες τεχνολογίας διαχειρίζονται τις πλατφόρμες τους. Οι ρυθμίσεις αυτές θέτουν συγκεκριμένους όρους διαφάνειας και περιέχουν εναρμονισμένα μέτρα σχετικά με τον τρόπο αντιμετώπισης παράνομου περιεχομένου στο διαδίκτυο, μέσω συγκεκριμένων δομών εποπτείας της διαχείρισης κινδύνου των ψηφιακών συστημάτων.

Αν και άκρως θετικές οι συγκεκριμένες εξελίξεις, απομένει μακρά πορεία μέχρι την οριστική επίλυση αυτών των ζητημάτων. Τη μεγαλύτερη πρόκληση που έχει να αντιμετωπίσει η κοινωνία σ’ αυτόν τον αμετροεπή αγώνα αποτελεί το γεγονός ότι το νομοθετικό πλαίσιο δεν μπορεί να παρακολουθήσει τον ταχύτατο ρυθμό ανάπτυξης της τεχνολογίας ―ακουσίως μεν, συνεχώς δε. Η άνευ συνόρων δραστηριοποίηση των πλατφορμών τις καθιστά ρυθμιστές αποφάσεων επιτρέποντάς τους, σχεδόν ανεμπόδιστα, τον κατακερματισμό κανόνων και φραγμών. Η προσπάθεια προς επιβολή όρων ή προσφοράς κινήτρων προς συμμόρφωση στο διαδικτυακό οικοσύστημα είναι μεν αναγκαία, αλλά απαιτεί πολύ χρόνο, χωρίς εγγύηση αποτελεσμάτων.

Για να πετύχουμε τη διασφάλιση του ιδιωτικού ασύλου και της ακεραιότητάς μας, χρειάζονται άμεσα αντανακλαστικά από τα κράτη, αλλά και από τον κάθε πολίτη ξεχωριστά. Από τη μία, η εθνική απορρόφηση των κανόνων που μόνο εναρμονισμένοι μπορούν να παραγάγουν τις επιθυμητές προϋποθέσεις για ένα διαδίκτυο χωρίς παράνομο περιεχόμενο. Από την άλλη, η ατομική ηθική αναδόμηση που προάγει την ευθύνη προς έλεγχο, αλλά και μια συνεπή, άτεγκτη στάση απέναντι σε φαινόμενα που καταπατούν την ανθρώπινη αξιοπρέπεια. Οι εποχές φαίνεται, ευτυχώς, να συμβάλλουν ευνοώντας αυτή την κατεύθυνση, έστω και καθυστερημένα.

Καλωσορίζοντας το 5G κόντρα στις θεωρίες συνωμοσίας

Όπως είναι γνωστό, η ΕΕ περιέκοψε τις χρεώσεις περιαγωγής το 2017. Πλέον μπορούμε να λέμε ότι δεν έχει σημασία αν τηλεφωνείς από την πατρίδα σου προς άλλη ευρωπαϊκή χώρα ή αν είσαι σε άλλη ευρωπαϊκή χώρα και θες να τηλεφωνήσεις στην πατρίδα σου. Για την ακρίβεια, δεν κοστίζει πάνω από 19 σεντ το λεπτό και 6 σεντ ανά sms. Επίσης, οι κανόνες κάνουν ευκολότερη την παρακολούθηση των τηλεφωνικών λογαριασμών ή την αλλαγή τηλεφωνικού παρόχου.

Παράλληλα, οι χρήστες smartphone επωφελούνται από την καλύτερη ασφάλεια, όπως την υποχρεωτική διατερματική κρυπτογράφηση των υπηρεσιών μηνυμάτων. Και από το 2020 τα δίκτυα κινητής τηλεφωνίας άρχισαν να γίνονται πιο γρήγορα με την εφαρμογή του 5G υψηλής ταχύτητας. Εκτός από τη μείωση του κόστους και τη βελτίωση της συνδεσιμότητας για τους χρήστες τηλεφωνίας, οι νέοι κανόνες κάνουν την Ευρώπη ασφαλέστερη.

Μπροστά στον αναδυόμενο νέο ευρωπαϊκό κόσμο του 5G, εύλογες είναι οι απορίες για τη χρήση του και τις τεχνολογικές προδιαγραφές του, για το πώς μειώνονται οι τιμές και πώς αλλάζει η ζωή μας, ενώ φυσικά δεν λείπουν και οι περιβόητες θεωρίες συνωμοσίας που μόνο γέλιο μπορούν να προκαλέσουν. Απέναντι όμως σε κάθε θεωρία συνωμοσίας, χρειάζεται και εκλογίκευση. 

Για τα παραπάνω, το NEWS 24/7 μίλησε με τον καθηγητή στο Τμήμα Ηλεκτρολόγων Μηχανικών και Τεχνολογίας Υπολογιστών του Πανεπιστημίου Πατρών δρα Ιωάννη Τόμκο.

Στο έργο του ο κ. Τόμκος εστιάζει στo ερευνητικό αντικείμενο των δικτύων επόμενης γενιάς (6G). Το επιστημονικό έργο του έχει εμφανιστεί σε πάνω από 650 εργασίες δημοσιευμένες/παρουσιασμένες σε επιστημονικά περιοδικά/βιβλία και διεθνή συνεδρία/ημερίδες. Έχει λάβει πληθώρα βραβείων και άνω των 10 500 αναφορών (citations από άλλους ερευνητές), κατατάσσοντάς τον σε κορυφαίες θέσεις στην Ελλάδα αλλά και διεθνώς. Σε αναγνώριση των επιτευγμάτων του, εξελέγη το 2010 Fellow του IET (Institute of Engineering and Technology), τo 2012 Fellow του OSA (Optical Society of America) και το 2018 Fellow του Institute of Electrical and Electronic Engineers (IEEE).

Απαντώντας στο «γιατί μιλάμε πλέον για μια πραγματική “επανάσταση” στην τεχνολογία όταν μιλάμε για το 5G», ο κ. Τόμκος μάς λέει: «Ιστορικά έχουμε να παρατηρήσουμε ότι κάθε γενιά τηλεπικοινωνιών που έρχεται κάθε 10 έτη περίπου (αρχίζοντας τη δεκαετία του ’80 με τα αναλογικά δίκτυα 1G και φτάνοντας σήμερα στα εξελιγμένα ψηφιακά δίκτυα 5G) επιφέρει τεράστιες αλλαγές στην καθημερινότητά μας και στην οικονομία. Αρκεί να θυμηθούμε την είσοδο της κινητής τηλεφωνίας στα ’90s, της κινητής πρόσβασης στο διαδίκτυο στα ’00s και την επέλαση των έξυπνων φορητών συσκευών (smartphones, laptops) στα ’10s. 

»Οι ομάδες εφαρμογών (use-cases) που μπορούν να στηρίξουν οι τεχνολογικές δυνατότητες των δικτύων 5G ήταν μέχρι και πριν από μερικά χρόνια στη σφαίρα της επιστημονικής φαντασίας. Πλέον όμως, υπάρχουν καθημερινά και νέες μελέτες, πειραματικές επιδείξεις αλλά βέβαια και εμπορικά διαθέσιμες υπηρεσίες που δείχνουν ξεκάθαρα σε όλους (και μέσω διαφημίσεων) τις προοπτικές που ανοίγονται. Το 5G θα είναι μια γενιά τηλεπικοινωνιών διαφορετική από τις άλλες, όπου τα ασύρματα δίκτυα θα συγκεραστούν με ενσύρματα δίκτυα οπτικών ινών, αλλά και τεχνολογίες συλλογής, επεξεργασίας και αποθήκευσης δεδομένων (αισθητήρες, διαδίκτυο των πραγμάτων, τεχνητή νοημοσύνη, υπολογιστικό νέφος, κέντρα δεδομένων κ.ά.) για να προσφέρουν νέες εμπειρίες στους τελικούς χρήστες και νέες δυνατότητες σε επιχειρήσεις, στο κράτος και στη βιομηχανία. 

»Η ίδια η δομή του κλάδου των τηλεπικοινωνιών θα μετασχηματιστεί στη βάση νέων επιχειρηματικών μοντέλων, όπως παρατηρούμε το τελευταίο διάστημα με τη δημιουργία νέων εταιρειών, σε παραδοσιακούς αλλά και νέους τομείς που σχετίζονται με τις τηλεπικοινωνίες και την πληροφορική, στα πλαίσια αυτού που ονομάζουμε πλέον “οικοσύστημα δικτύων και εφαρμογών 5G”. Οι αλλαγές που θα επιφέρει το 5G είναι απρόβλεπτες, αλλά είναι σίγουρο ότι θα ξεπεράσουν σε αντίκτυπο αυτά που έχουμε δει στο παρελθόν». 

― H ανάπτυξη των δικτύων 5G σε όλη την επικράτεια θα συμβάλει στη μείωση των τιμών για έναν μέσο χρήστη;

Δεδομένου ότι, όπως έχουμε δει και σε άλλες χώρες, η είσοδος αυτών των νέων δικτύων συνοδεύεται και από ισχυρό ανταγωνισμό μεταξύ των παρόχων των υποδομών, της συνδεσιμότητας αλλά και των παρόχων υπηρεσιών, είναι αναμενόμενο ότι τα σχετικά κόστη θα υποστούν ισχυρές πιέσεις για μείωσή τους. Αυτές οι μειώσεις θα γίνονται ολοένα και μεγαλύτερες όσο θα αναπτύσσονται περισσότερο οι υποδομές σε όλη την επικράτεια κάθε χώρας αλλά και παγκοσμίως.

Προφανώς οι μειώσεις αυτές θα περάσουν τελικά και στις τιμές των πακέτων υπηρεσιών και εξοπλισμού που πρέπει να πληρώνει ο καταναλωτής. Από τον Δεκέμβριο ήδη βλέπουμε στην ελληνική αγορά μια τάση προσφορών σε πακέτα απεριόριστων δεδομένων (unlimited data), τα οποία προσφέρουν στους καταναλωτές την ευκαιρία να ζήσουν πραγματικά την εμπειρία του 5G.

Είναι σημαντικό να τονίσουμε ότι η έλευση του 5G συνοδεύεται και από: α) νέες τάσεις στα επιχειρηματικά μοντέλα, όπως είναι τα ανοιχτά δεδομένα (open data), οι ανοιχτές δικτυακές υποδομές (π.χ. open-RAN, open-Core), οι συνεργασίες μεταξύ των παικτών της αγοράς για, π.χ., κοινή χρήση υποδομών (infrastructure sharing), αλλά και β) νέες τεχνολογίες που υποβοηθούν τις παραπάνω τάσεις που οδηγούν στη μείωση του κόστους, όπως είναι ο τεμαχισμός των δικτυακών πόρων (network slicing).

Τα νέα εικονικά δίκτυα (virtualized networks) που δημιουργούνται έτσι μπορούν να εντείνουν περισσότερο τον ανταγωνισμό, π.χ. με τη δημιουργία νέων παικτών όπως οι εικονικοί πάροχοι (mobilevirtual network operators – MVNOs), αλλά και οι πάροχοι εξατομικευμένων δικτυακών υπηρεσιών (NetApps) που θα προσφέρονται πάνω από τα κοινά δίκτυα. Αυτοί οι νέοι παίχτες της αγοράς θα απαιτούν την εφαρμογή διαφορετικών μοντέλων λειτουργίας (operation models), αλλά και εμπορικών πρακτικών (commercial models), που δεν έχουν χρησιμοποιηθεί ως τώρα (εντείνοντας έτσι την επανάσταση που αναφέραμε και στην απάντηση της 1ης ερώτησης). Τελικό αποτέλεσμα για όλους μας θα είναι η καλύτερη ποιότητα υπηρεσιών και οι χαμηλότερες τιμές!

― Οι θεωρίες συνωμοσίας για το 5G έχουν ήδη προκαλέσει βία σε βάρος μηχανικών και βανδαλισμούς σε κεραίες. Πού εδράζονται αυτές οι θεωρίες; Πώς πρέπει να τις αντιμετωπίσουμε ως κράτος και ως Ευρωπαϊκή Ένωση;

Αναφορικά με τις θεωρίες συνωμοσίας για τη συσχέτιση του 5G με τον κορονοϊό, δεν θα ήθελα να κάνω κανένα σχόλιο γιατί στερούνται σοβαρότητας. Κατανοώ βέβαια τα θέματα που έχουν ανακύψει σχετικά με την πιθανή επίπτωση των ηλεκτρομαγνητικών κυμάτων (ακτινοβολία) που αξιοποιούν τα δίκτυα 5G για τη μετάδοση των τηλεπικοινωνιακών σημάτων. Αυτή είναι μια σοβαρή συζήτηση που έχει ξεκινήσει σχεδόν από τότε που έγινε η εφεύρεση των ασύρματων τηλεπικοινωνιών και δεν θα σταματήσει τώρα.

Οι μόνες περιπτώσεις που οι ανησυχίες ήταν βάσιμες ήταν για τη χρήση συχνοτήτων (σχετικά χαμηλών τιμών) σε εφαρμογές με μεγάλα επίπεδα πυκνότητας ισχύος που οδηγούσαν σε μεγάλη απορρόφηση από τον ανθρώπινο/ζωικό ιστό και τα οποία προκαλούσαν κυρίως θερμικά φαινόμενα (όπως οι περιπτώσεις που αισθανόμασταν ένα «κάψιμο» στα μάτια, λόγω της υψηλής περιεκτικότητάς τους σε νερό). Παρόλο που δεν έχω γνώσεις Ιατρικής, θα ήθελα εν αρχή να τονίσω ότι πιστεύω ό,τι αναφέρουν επί του θέματος οι ειδικοί οργανισμοί, όπως ο Παγκόσμιος Οργανισμός Υγείας (WHO), η Διεθνής Ένωση Τηλεπικοινωνιών (ITU) κ.ά.

Αυτό που είναι σίγουρο είναι ότι οι συχνότητες των ηλεκτρομαγνητικών κυμάτων που χρησιμοποιούν τα συστήματα 5G είναι παρεμφερείς με αυτές που χρησιμοποιούν άλλες εφαρμογές για τις οποίες ποτέ δεν προέκυψε ιδιαίτερη ανησυχία, όπως για παράδειγμα τα συστήματα μετάδοσης τηλεοπτικού σήματος.

Τα δίκτυα 5G βέβαια θα χρησιμοποιούν ακόμα μεγαλύτερες συχνότητες (μέχρι και το ορατό οπτικό φάσμα συχνοτήτων στο μέλλον) οι οποίες δεν παρουσιάζουν κάποιο κίνδυνο αφού ανήκουν στην κατηγορία της μη ιονίζουσας ακτινοβολίας. Επιπρόσθετα θα πρέπει να τονίσουμε ότι τα επίπεδα ισχύος για την εκπεμπόμενη ακτινοβολία που χρησιμοποιούνται όλα τα χρόνια από τα συστήματα ασύρματων επικοινωνιών είναι κάτω από τα επιτρεπόμενα όρια (ειδικά στη χώρα μας είναι ακόμη χαμηλότερα από ό,τι σε άλλες χώρες του κόσμου αλλά και της ΕΕ).

Με την αξιοποίηση μεγαλύτερων συχνοτήτων θα υπάρξει ανάγκη για πιο πυκνή εγκατάσταση κεραιοσυστημάτων από τους παρόχους, που όμως θα εκπέμπουν σε ακόμη χαμηλότερα επίπεδα ισχύος αφού δεν θα χρειάζεται να βρίσκονται πολύ μακριά από τις συσκευές των χρηστών. Έτσι η πυκνότητα ισχύος στο 5G θα είναι μικρότερη από τις τιμές που είχαμε μέχρι τώρα σε 2G/3G/4G. Εάν πρέπει να υπάρξει μια κίνηση πολιτών για περαιτέρω πίεση προς τους φορείς και τις εταιρείες που σχετίζονται με τις τηλεπικοινωνίες, αυτή θα πρέπει να είναι προς την κατεύθυνση της χρήσης περισσότερων κεραιοσυστημάτων που θα εκπέμπουν ακόμη χαμηλότερη ισχύ σε ακόμα υψηλότερες συχνότητες.

Θα ήμουν και εγώ υπέρμαχος μιας δράσης που στο μέλλον θα οδηγήσει στην αντικατάσταση των οικιακών συστημάτων Wi-Fi από αντίστοιχα Li-Fi (Light-Fidelity) που θα χρησιμοποιούνται ταυτόχρονα με τον φωτισμό των χώρων μας και για τις ανάγκες συνδεσιμότητας. Να αναφέρω ότι χώρες όπως η Γαλλία συζητούν την αντικατάσταση των συστημάτων Wi-Fi σε χώρους για τους οποίους υπάρχουν ιδιαίτερες ανησυχίες (όπως τα σχολεία και τα νοσοκομεία) με συστήματα Li-Fi. 

― Υπάρχει κάποια εύλογη ανησυχία σχετικά με τα προσωπικά δεδομένα σε συνάρτηση με την ανάπτυξη του 5G; Πόσο διασφαλισμένα είναι τελικά, και ενδεχομένως τι περισσότερο πρέπει να γίνει;

Η Ευρωπαϊκή Ένωση (ΕΕ) είναι γνωστή για την ιδιαίτερη προσοχή που δείχνει για τα σχετικά θέματα. Θυμίζω τις ραγδαίες αλλαγές που επέφερε η εφαρμογή του ΓΚΠΔ. Έτσι και στο θέμα της ασφάλειας στα δίκτυα 5G έχει επιφορτίσει τον Οργανισμό της Ευρωπαϊκής Ένωσης για την Κυβερνοασφάλεια (European Union Agency for Cybersecurity − ENISA), που μάλιστα εδρεύει στην Ελλάδα, να αναπτύξει όλα εκείνα τα νομοθετικά και ρυθμιστικά «εργαλεία» για την αγορά 5G που θα εξασφαλίζουν απόλυτη ασφάλεια.

Αυτή η εργαλειοθήκη («5G security toolbox») θα πρέπει να υιοθετηθεί και να αξιοποιηθεί με τον καλύτερο τρόπο από όλα τα κράτη μέλη της ΕΕ και τους αντίστοιχους φορείς, αλλά και εταιρείες παρόχων υποδομών και υπηρεσιών, προκειμένου να διασφαλιστεί η υλοποίηση του οράματος της ενιαίας ψηφιακής αγοράς της ΕΕ (EU Digital Single Market), που προφανώς βασίζεται σε μεγάλο βαθμό και στα τηλεπικοινωνιακά δίκτυα αλλά και στα δεδομένα. Τέλος να σημειώσω ότι το 5G έχει ενδογενώς, βάσει των προτύπων που ικανοποιεί, πιο καλές προδιαγραφές ασφάλειας από τις προηγούμενες γενιές. 

Για συναυλία της Lady Gaga στο Μιλάνο

Φυσικά, πέρα από τα παραπάνω που αναλύει ο κ. Τόμκος, δεν θα μπορούσαμε να μην αναφερθούμε στο τέλος του γεωγραφικού αποκλεισμού στις ηλεκτρονικές μας αγορές. Από τις 3 Δεκεμβρίου του 2017, η Ευρώπη έθεσε σε ισχύ κανόνες παύσης της άρνησης διαδικτυακής πρόσβασης σε αγαθά και υπηρεσίες λόγω της τοποθεσίας του καταναλωτή.

Φανταστείτε να βρίσκεστε στο Βέλγιο και να θέλετε να αγοράσετε ένα τζιν παντελόνι μέσω μιας ρουμανικής ιστοσελίδας. Παλαιότερα, έπρεπε να ανακατευθυνθείτε στη βελγική ιστοσελίδα, επειδή στη Ρουμανία κοστίζει λιγότερο, κάτι που δεν υφίσταται πια. Αντιθέτως, ο Ευρωπαίος πολίτης μπορεί να αγοράσει το τζιν παντελόνι που τον ενδιαφέρει μέσω φθηνότερων ιστοσελίδων από διάφορες χώρες, χωρίς κανένα εμπόδιο.

Η μη αποδοχή πιστωτικών καρτών από άλλες ευρωπαϊκές χώρες και η αδυναμία εγγραφής σε μια ιστοσελίδα λόγω της τοποθεσίας ανήκουν στο παρελθόν. Πώληση οικιακών συσκευών, διαδικτυακές υπηρεσίες, εισιτήρια για συναυλίες ή θεματικά πάρκα, όλα έχουν γίνει πανευρωπαϊκά. Κοινώς, κλείνουμε από τώρα εισιτήριο για την επόμενη συναυλία της Lady Gaga στο Μιλάνο (αμήν και πότε) και φύγαμε. ■

 

news247.gr

των Χρήστου Δεμέτη, Χρήστου Μπαρούνη
Ημερομηνία: 11.3.2021

Όσα πρέπει να ξέρεις για το Erasmus ― oι νέοι αφηγούνται...

Γεια χαρά σε όλες και όλους. Είναι μία εκπομπή του NEWS 24/7 για το πρόγραμμα Erasmus με τον Χρήστο Δεμέτη και τον Χρήστο Μπαρούνη.

Μαζί μας σήμερα θα έχουμε νέους και νέες, φοιτητές και φοιτήτριες, πολίτες της Ελλάδας και της Ευρωπαϊκής Ένωσης που έζησαν από πρώτο χέρι την επιτομή αυτού που αποκαλούμε ευρωπαϊκή ενοποίηση, δηλαδή το πρόγραμμα Erasmus.

Πράγματα που πρέπει να ξέρετε, λοιπόν, για το Erasmus, για την ιστορία του, την εργασιακή του υφή, αλλά και το μέλλον του μέσα σε μια Ένωση που και η ίδια αναζητά τη νέα της ταυτότητα μετά την πανδημία.

Ένα κεφάλαιο που έχει ξεχωριστό ενδιαφέρον είναι οι πρώην μετέχοντες Erasmus που πλέον ζουν μόνιμα στο εξωτερικό.

«Το 1988 δεν ταξιδεύαμε ιδιαίτερα. Δεν ονειρευόμασταν καν να πάμε στο εξωτερικό. Μια γενιά μετά, αυτό είναι μέρος της κουλτούρας μας».

Το 1987 ο Πασκάλ άφησε τη Γαλλία προκειμένου να περάσει έναν χρόνο στην Ιρλανδία, στα πλαίσια ενός προγράμματος ανταλλαγής φοιτητών. Εκεί γνώρισε τη Ζιβόν, που επρόκειτο να γίνει σύζυγός του. Ήταν η πρώτη χρονιά εφαρμογής του Erasmus. Τριάντα τρία χρόνια μετά, περισσότεροι από 10 εκατομμύρια φοιτητές έχουν μετακινηθεί σε άλλες χώρες της Ευρώπης προκειμένου να σπουδάσουν ή να αποκτήσουν εργασιακή εμπειρία στα πλαίσια των προγραμμάτων Erasmus.

Τριάντα τρία χρόνια, λοιπόν, Erasmus και πάνω από 10 εκατομμύρια φοιτητές έχουν λάβει μέρος στο πρόγραμμα. Όπως ο Πασκάλ και η Ζιβόν, που έχουν περάσει τη ζωή τους μεταξύ Γαλλίας και Ιρλανδίας, εκατομμύρια άλλοι φοιτητές που συμμετέχουν στο πρόγραμμα ανταλλαγής έχουν χτίσει τη ζωή τους σε χώρα διαφορετική από εκείνη που μεγάλωσαν. Σύμφωνα με τα στοιχεία του Ευρωκοινοβουλίου, το 40 % των φοιτητών που έκαναν Erasmus μετακομίζουν σε άλλη χώρα τουλάχιστον μία φορά μετά την αποφοίτησή τους.

«Το πρόγραμμα από μόνο του είναι ένα πολύ μεγάλο βήμα ώστε ενδεχομένως κάποιος να φύγει και να μην ξαναγυρίσει ποτέ. Για μένα οι πιθανότητες από εκεί και πέρα είναι απεριόριστες».

Η Θεανώ και ο Άλβαρο ζουν στο Παρίσι. Οι δυο τους γνωρίστηκαν το 2012 στη Σουηδία. Αποτελούν ένα κατεξοχήν ευρωπαϊκό ζευγάρι. Υπογραμμίζουν τον ρόλο του προγράμματος στην απόφασή τους να ζήσουν στο εξωτερικό και στην εκ θεμελίων αλλαγή της ζωής τους.

«Ξεπέρασε κάθε προσδοκία σαν εμπειρία ουσιαστικά. Ναι, περίμενα ότι θα είναι αυτό που λέμε life changing, περίμενα ότι θα με αλλάξει με διάφορους τρόπους, ότι θα με μεγαλώσει, ότι θα γνωρίσω κόσμο που ουσιαστικά θα γίνει η οικογένεια. Κάπως έτσι το φανταζόμουν. Ε, και ήταν 100 φορές περισσότερο απ’ ό,τι το φανταζόμουν και απ’ όσο περίμενα».

«Έφυγα από την Ισπανία θεωρώντας ότι θα είμαι μόνο 9 μήνες στη Σουηδία για το Erasmus, όμως απ’ όταν έφυγα δεν επέστρεψα ποτέ. Έχω επιστρέψει για να δω την οικογένεια και τους φίλους μου, φυσικά, αλλά μόνιμα ζω στο εξωτερικό από τότε. Δεν περίμενα να έχει τόσο μεγάλη αλλαγή στη ζωή. Σκεφτόμουν ότι θα είναι μια πολύ ωραία προσωρινή εμπειρία, αλλά τελικά προέκυψε ότι αφορά την υπόλοιπη ζωή μου. Ήταν μια εμπειρία που μου άλλαξε τη ζωή».

«Είναι πολυδιάστατη, λοιπόν, η αλλαγή και σίγουρα ο αντίκτυπος του προγράμματος. Σίγουρα στο κομμάτι της προσωπικής και επαγγελματικής ανάπτυξης, οι διάφορες γλώσσες που μιλάει κανένας εκεί… καμία σχέση με όταν μαθαίνουμε αγγλικά στη χώρα μας και καμία σχέση όταν βγαίνουμε έξω και χρειάζεται πλέον να ζούμε, να σπουδάζουμε να πίνουμε καφέ στα αγγλικά. Σίγουρα, λοιπόν, το άνοιγμα του μυαλού μέσω των ξένων γλωσσών. Σε επίπεδο επαγγελματικό, επίσης, θεωρώ ότι ήταν μεγάλη αλλαγή, διότι πλέον το πρόγραμμα είναι ευρέως γνωστό. Όταν κάποιος βλέπει Erasmus, σημαίνει ένα συγκεκριμένο mindset. Σημαίνει ένα συγκεκριμένο είδος κόσμου, που ταξιδεύει, που είναι ανοιχτόμυαλο, που έχει διάφορες ιδέες, είναι ανεκτικό, προσαρμόζεται εύκολα... Οπότε σίγουρα, σε επίπεδο επαγγελματικό έχει βοηθήσει πάρα πολύ και έχει προσφέρει αλλαγή».

«Το Erasmus μας έδωσε τα εργαλεία να επιβιώσουμε σε διαφορετικές πόλεις, σε διαφορετικές χώρες, καθώς όταν φτάσαμε στη Σουηδία όλα ήταν τελείως διαφορετικά για εμάς και έπρεπε να βρούμε έναν τρόπο να επιβιώσουμε. Αυτό μας έδωσε, επίσης, τα εργαλεία να μπορούμε να επιβιώσουμε παντού. Στην πραγματικότητα, ήρθα στο Παρίσι επειδή η Θεανώ είχε έρθει εδώ για να δουλέψει στην ελληνική πρεσβεία και ήθελα να τη βοηθήσω. Και χάρη στα αγγλικά που έμαθα στη Σουηδία κατάφερα να βρω μια δουλειά στο Παρίσι, κι αυτό είναι κάτι που δεν φανταζόμουνα ποτέ πριν πάω στο Erasmus. Ανακάλυψα ότι ήμουν ικανός να μετακομίσω, να ζήσω και να βρω μια δουλειά παντού στην Ευρώπη».

Για πολλούς φοιτητές το Erasmus ήταν η πρώτη εμπειρία ζωής στο εξωτερικό, ενώ αποτέλεσε και την αφορμή για να συνεχίσουν εκεί τις σπουδές τους. Η Ελένη συμμετείχε στο πρόγραμμα Εrasmus στη Ρώμη το 2011 και μας εξηγεί τι αποκόμισε από αυτό και κατά πόσο επηρέασε την επιλογή της να συνεχίσει να ζει στο εξωτερικό.

«Ήταν μια εξαιρετική πρώτη εμπειρία σπουδών και ζωής στο εξωτερικό η οποία γενικά με βοήθησε σε πάρα πολλά πράγματα. Καταρχάς συνέβαλε σημαντικά στην απόφασή μου να συνεχίσω μετέπειτα τις σπουδές μου στο εξωτερικό, γιατί αφότου τελείωσα τις προπτυχιακές μου σπουδές στην Ελλάδα έκανα ένα μεταπτυχιακό έξω. Ήταν μια πάρα πολύ καλή ευκαιρία, εννοείται, να γνωρίσω μια διαφορετική κουλτούρα, με διαφορετικό πολιτισμό, να ζήσω σε μια χώρα και σε μια πόλη όπου ―όπως ανέφερα και πριν― ενδεχομένως δεν θα ζούσα για τόσο μεγάλο διάστημα υπό διαφορετικές συνθήκες. Γενικά βγήκα πάρα πολύ από το comfort zone μου. Μετά το μεταπτυχιακό μου στην Αγγλία, μου δόθηκε μία ευκαιρία στο εξωτερικό, και μετά μου δόθηκε μία ακόμη, και μία ακόμη, και μία ακόμη, οπότε με αυτή την έννοια ήταν πιο πολύ συγκυριακή απόφαση. Παρ’ όλα αυτά, το Εrasmus έπαιξε ρόλο στο να είμαι εγώ πιο δεκτική σε τέτοιου είδους αλλαγές και πιο, ας πούμε, ανοιχτή σε καταστάσεις πρωτόγνωρες».

Η Κατερίνα ζει τα τελευταία χρόνια στην Αγγλία. Το Εrasmus το 2006 στη Μασσαλία ήταν πολύ σημαντικό, όπως λέει, ώστε να κάνει το πρώτο βήμα για να μπορέσει να φύγει εκτός Ελλάδας.

«Είναι περισσότερο αυτό το κλικ που κάνει μερικές φορές το μυαλό μας, που μπορεί να διαβάζουμε και να προετοιμαζόμαστε για κάτι, αλλά είναι τελείως διαφορετικά να έχεις ζήσει μια τέτοια εμπειρία. Γιατί δεν είναι ένα ταξίδι που πας· όταν πας Εrasmus, δεν πας σαν τουρίστας. Πας και ζεις. Πρέπει να προσαρμοστείς, πρέπει να μάθεις, να αρχίσεις να συνεννοείσαι... Δηλαδή, αρχίζουν να δημιουργούνται κάποιες ικανότητες που εγώ, ας πούμε, τις χρησιμοποίησα μετά όταν πήγα στην Αγγλία για να σπουδάσω και με βοήθησαν στην προσαρμογή. Ήταν πολύ πιο εύκολο το πρώτο διάστημα στην Αγγλία, δεν ταλαιπωρήθηκα. Μου φάνηκε εύκολο γιατί ήδη είχα πάει, το είχα ζήσει. Είναι αυτό το μικρό βήμα, βασικά, που μου έδωσε την ευκαιρία το Erasmus να κάνω».

Στην τεράστια επίδραση που είχε στη ζωή της το πρόγραμμα Erasmus στέκεται η Ειρήνη, η οποία ζει εδώ και πολλά χρόνια με την οικογένειά της μόνιμα στο Παρίσι.

«Μπορώ να πω ότι μου άλλαξε όλη μου τη ζωή το Erasmus. Ήταν τρεις μήνες, αλλά όταν το ανακαλώ στη μνήμη μου έχω την αίσθηση ότι ήταν ένας ολόκληρος χρόνος. Ήταν τόσο πλούσιο σε εμπειρίες, σε συναντήσεις, σε εικόνες, που πραγματικά ανταποκρίθηκε και με το παραπάνω. Σίγουρα ήταν καθοριστικό στο άνοιγμα των οριζόντων, στο να μάθω καλύτερα γαλλικά ―δεν μπορούσα να συνεννοηθώ τις πρώτες μέρες στα γαλλικά, με βοήθησε πολύ με τη γλώσσα, τη διάθεση να γνωρίσω άλλους ανθρώπους, από άλλους πολιτισμούς. Νομίζω ότι, αν δεν είχε υπάρξει αυτός ο σταθμός στη ζωή μου, δεν θα μπορούσα να έχω πάρει την απόφαση να ζω πλέον μόνιμα στο εξωτερικό.

Στη συνέχεια δίνουμε τον λόγο στους πρώην φοιτητές Erasmus που ζουν πλέον στην Ελλάδα. Η Ειρήνη έζησε για τέσσερις μήνες στη Γρανάδα, όπου εργάστηκε στα πλαίσια του Erasmus+. Η ίδια τονίζει τη σημασία του εν λόγω προγράμματος στον τομέα της επαγγελματικής αποκατάστασης.

«Ήταν πάρα πολύ ωραία εμπειρία για μένα γιατί στην ουσία συμμετείχα στο Erasmus+, που είναι πρόγραμμα πρακτικής, οπότε και δούλεψα και ταξίδεψα. Μου δόθηκε η ευκαιρία να μπω στα πανεπιστήμια της Ισπανίας και να δω πώς λειτουργούν, έκανα μάθημα σε φοιτητές Ισπανούς, οπότε είχα το κομμάτι της δουλειάς το οποίο με κάλυπτε πάρα πολύ γιατί είδα εντελώς διαφορετικά πράγματα. Η αλήθεια είναι ότι το Erasmus+ σου δίνει και την ευκαιρία να ψάξεις εσύ πού θέλεις να κάνεις την πρακτική. Δηλαδή, εγώ βρήκα μόνη μου το Κέντρο νεοελληνικών σπουδών και έγινα δεκτή. Οπότε πιστεύω ότι, αν είσαι από τους φοιτητές που θέλουν να δουν και κάτι διαφορετικό και να κάνουν την πρακτική τους εκτός της χώρας τους, σίγουρα σου δίνει αυτή τη δυνατότητα. Οπότε εμένα μου έδωσε τη δυνατότητα να σκεφτώ λίγα περισσότερα πράγματα όσον αφορά την επαγγελματική μου αποκατάσταση γιατί πήγα ακριβώς σε αυτό που θα ήθελα να κάνω και στην Ελλάδα, να δω ένα άλλο πανεπιστήμιο και πώς λειτουργεί. Οπότε στο κομμάτι της επαγγελματικής αποκατάστασης είναι πολύ σημαντικό πρόγραμμα».

Για το πώς διευρύνεται ο πνευματικός σου ορίζοντας μέσα από το πρόγραμμα του Erasmus μας μιλά ο Μιχάλης, που είχε κάνει το πρόγραμμα στη Μαδρίτη.

«Ανοίγει πάρα πολύ το μυαλό σου. Πέρα από γνωριμίες και φίλους και άλλες κουλτούρες που μαθαίνεις, το πρώτο που μου ήρθε είναι το πόσο γρήγορα έμαθα ισπανικά. Δηλαδή, το ότι μέσα σε έναν μήνα συνεννοούμουν άψογα και ότι εντέλει κατέληξα ένα εξάμηνο να δώσω μαθήματα ισπανικών από τα οποία πέρασα δύο, αλλά okay... από το μηδέν σε ένα εξάμηνο δίνεις μαθήματα και λες [ότι] οι ξένες γλώσσες μαθαίνονται πιο γρήγορα απ’ όσο νομίζεις ―ότι πρέπει να κάνεις δυο τρία χρόνια εφόσον μπεις σε μια διαδικασία».

Αυτό που έχει σημασία είναι ότι πλέον μέσα από το Erasmus πολίτης της Ελλάδας σημαίνει και πολίτης της Ευρώπης. Η Αγγελική Καρδιακαυτίτη, προϊσταμένη του Τμήματος Διεθνών Σχέσεων και Ευρωπαϊκής Ένωσης του Παντείου Πανεπιστημίου, παραθέτει τους επιμέρους στόχους του προγράμματος Erasmus με επίκεντρο τη διαμόρφωση μιας ενιαίας ευρωπαϊκής συνείδησης.

«Το πρόγραμμα Erasmus είναι βέβαια το πιο καταξιωμένο και επιτυχές πρόγραμμα στην Ευρωπαϊκή Ένωση. Επιδιώκει την απόκτηση μιας ενιαίας ευρωπαϊκής ακαδημαϊκής και πολιτιστικής συνείδησης, αναλαμβάνει καινοτόμες και υπεύθυνες έρευνες και δράσεις ανοικτές σε όλους μέσα από τον ακαδημαϊκό διάλογο, τη συναίνεση, τον σεβασμό απέναντι στον εκφραστή της άλλης άποψης. Είναι η τήρηση του κώδικα πανανθρώπινων αξιών και ο σεβασμός του διαφορετικού. Αν όμως κάτι μας έμαθε το Erasmus, είναι η ανάγκη εφαρμογής όλων αυτών των αξιών γιατί το Erasmus παράγει πολιτισμό, και είναι αυτός ο πολιτισμός ακριβώς του Erasmus που κράτησε ζωντανό το ευρωπαϊκό όραμα στην ανώτατη εκπαίδευση. Αυτή η ακαδημαϊκή και πολιτιστική ώσμωση που επιτυγχάνεται μέσω του προγράμματος Erasmus στη νέα γενιά, τη γενιά που είναι αυτοί που θα δράσουν και θα ηγηθούν στις ευρωπαϊκές κοινωνίες αύριο, αποτελεί τη βάση για την κοινή ευρωπαϊκή ταυτότητα».

Σε αυτή την κοινή ευρωπαϊκή ταυτότητα στέκονται και οι συμμετέχοντες του προγράμματος με τους οποίους μιλήσαμε.

«Το Erasmus με έκανε να αισθάνομαι ότι η εθνικότητά μου είναι ευρωπαϊκή. Φυσικά αισθάνομαι Ισπανός, αλλά αισθάνομαι και πολύ κοντά σε όλες τις χώρες της Ευρώπης, συγκεκριμένα στην Ελλάδα λόγω της Θεανώς, στη Σουηδία επειδή ζούσαμε εκεί και στη Γαλλία, αλλά γενικά σε όλες τις ευρωπαϊκές χώρες. Επομένως, θεωρώ ότι έχει βοηθήσει ιδιαίτερα στην πολιτιστική ενοποίηση της Ευρώπης. Θεωρώ ότι θα έπρεπε να είναι υποχρεωτικό ή τουλάχιστον να προωθείται περισσότερο από τις αρχές κάθε χώρας γιατί είναι κάτι υπέροχο από κάθε άποψη. Αν θέλουμε μια πιο ενωμένη Ευρώπη όχι μόνο οικονομικά αλλά μέσω των ανθρώπων και της πολιτισμικής ανταλλαγής, είναι ένα υπέροχο εργαλείο, είναι σαν να ανοίγει μια πόρτα προς την Ευρώπη».

«Θεωρώ ότι, αν ένα πρόγραμμα μπορεί να μάθει σε κάποιον τις διάφορες χώρες, το πώς λειτουργούν, τα διάφορα cultural differences, το πώς λειτουργούν αυτοί οι θεσμοί, είναι τέτοιου είδους πρόγραμμα και όχι απλές θεωρίες… καθήμενοι στα έδρανα του πανεπιστημίου. Αν κάτι υπάρχει σήμερα στην Ευρώπη που μπορεί και κάνει promote αυτά τα ευρωπαϊκά values για τα οποία μιλάμε, είναι το πρόγραμμα Erasmus».

«Για μένα αυτό που χτίζουν περισσότερο και τα ταξίδια και το Erasmus είναι το νόημα αυτό της ευρωπαϊκής ιδέας, ότι είμαστε Έλληνες, αλλά είμαστε και Ευρωπαίοι, δηλαδή σαν να μπήκε πιο βαθιά μέσα μου αυτό το συναίσθημα».

«Προγράμματα σαν αυτά, όπως το Erasmus, είναι η πράξη του ευρωπαϊκού οράματος. Το γεγονός ότι είσαι σε μια κοινωνία, δεν μένεις απλά στην Ελλάδα, στη Γαλλία, στην Ισπανία αλλά μένεις στην Ευρώπη, που σημαίνει ότι μπορείς να κινηθείς άνετα, να ζήσεις άνετα και δεν αισθάνεσαι ξένος. Αυτό είναι πολύ σημαντικό. Θεωρώ ότι το Erasmus συνέβαλε, γι’ αυτούς τους ανθρώπους και για εμένα προσωπικά που πήγαμε και ζήσαμε, σε μια ταυτότητα ευρωπαϊκή».

«Θεωρώ ότι είναι από τα πιο επιτυχημένα προγράμματα για νέους, θεωρώ ότι αυτό που δίνει σε επίπεδο συνείδησης, το να μπορούμε να βγούμε λίγο από τον μικρόκοσμό μας, να μπορέσουμε να γνωρίσουμε κουλτούρες, όχι μόνο της χώρας που πηγαίνουμε ―στο Erasmus κατεξοχήν συναντάς ανθρώπους από άλλες χώρες, συγχρωτίζεσαι κυρίως με άλλους “Ερασμίτες” και αυτό νομίζω ότι δίνει ένα άνοιγμα πνεύματος μοναδικό και καταφέρνεις έστω και σε μια μικρή κλίμακα και εγγράφεσαι σε αυτό που λέμε ευρωπαϊκή συνείδηση, πολίτης της Ευρώπης και του κόσμου―, είναι πολύ σημαντικό».

Erasmus εν μέσω πανδημίας. Πάμε να δούμε πώς συνεχίζεται η φοιτητική ζωή. Η Αγγελική Καρδιακαυτίτη στέκεται στη σημασία της τεχνολογίας, η οποία αντιστάθμισε σε μεγάλο βαθμό την έλλειψη φυσικής παρουσίας.

«Είναι σαφές ότι η πανδημία χτύπησε την καρδιά του προγράμματος Erasmus γιατί Erasmus σημαίνει κινητικότητα. Η κινητικότητα είναι ο πυρήνας γύρω από τον οποίο χτίστηκε το πρόγραμμα, και κινητικότητα για το Erasmus σημαίνει φυσική παρουσία, διά ζώσης επαφή, συναναστροφή, φυσική επικοινωνία, συνύπαρξη στον πανεπιστημιακό χώρο ή στο εργαστήριο. Εδώ ακριβώς το πρόγραμμα στηρίχτηκε στην τεχνολογία προκειμένου από τη μια πλευρά να περισώσει ό,τι ήταν δυνατόν για όσο διάστημα οι συνθήκες το επέβαλλαν και από την άλλη να απαντήσει στην πρόκληση της νέας εποχής. Η τηλε-εκπαίδευση δεν θα αντικαταστήσει σε καμία περίπτωση τη διά ζώσης διδασκαλία, αλλά σίγουρα ήρθε για να μείνει, αλλά να μείνει ως συμπληρωματικό εργαλείο στην εκπαιδευτική διαδικασία».

Η πανδημία του κορονοϊού την Αλίν δεν τη βρήκε στην Ελλάδα αλλά στη Λισαβόνα. Όπως μας λέει όμως, αυτή η συγκυρία δεν ακύρωσε την εμπειρία της.

«Εγώ πήγα πέρυσι, το 2020, για τέσσερις μήνες στη Λισαβόνα, την πρωτεύουσα της Πορτογαλίας, και γύρισα όταν ξεκίνησε η κατάσταση με το lockdown που με πέτυχε στην Πορτογαλία. Δεν μου το χάλασε και τόσο, και μάλιστα ήταν και λίγο καλύτερο το ότι εγώ ήμουν εκεί πέρα διότι ήταν και λίγο διαφορετική η κατάσταση αλλά και η όλη διάθεση, υπήρχε και κόσμος που είχα γνωρίσει και είχαμε μια παρεΐστικη ατμόσφαιρα χωρίς τους περιορισμούς της Ελλάδας, οπότε σε κάποιες περιπτώσεις λίγο πολύ ήταν και καλύτερα».

Ταξίδι στην ευρωπαϊκή κουλτούρα, ανταλλαγή ιδεών, γνωριμία με άλλα εκπαιδευτικά προγράμματα. Το Erasmus είναι οι άνθρωποι που το έζησαν. ■

 

protothema.gr

της Τίνας Μανδηλαρά
Ημερομηνία: 12.3.2021

Η σημασία της πολιτιστικής πρωτεύουσας ως ευρωπαϊκού θεσμού: το στοίχημα της Ελευσίνας

Η εικόνα και μόνο μιας πόλης που δένει το παρελθόν με το μέλλον, τη σημερινή βιομηχανική εκδοχή με τον μυστηριακό χαρακτήρα που είχε κατά την Αρχαιότητα, αρκεί για να δικαιολογήσει την ανάδειξη της Ελευσίνας στην επόμενη πρωτεύουσα της Ευρώπης ―το 2023 πλέον αντί για το 2021 λόγω της πανδημίας.

Στα πλαίσια του ανοιχτού ευρωπαϊκού θεσμού της πολιτιστικής πρωτεύουσας ως κατεξοχήν σημείου συνάντησης διαφορετικών τάσεων και κατευθύνσεων πάντα μέσω του πολιτισμού, από τότε που πρωτοσυστάθηκε μέχρι σήμερα, η Ελευσίνα αναμένεται να μετασχηματιστεί στο κατεξοχήν συμβολικό μέρος της γιορτής συμπυκνώνοντας διαφορετικά στοιχεία και κατευθύνσεις.

«Έχει μυθολογία, δραματουργία, αρχαιολογία, ιστορία, μετακίνηση πληθυσμών, εσωτερική ξενιτιά, υποτίμηση του περιβάλλοντος, βιομηχανική ανάπτυξη, ανεργία, αποβιομηχανοποίηση, κίνημα εργατικό, Καζαντζίδη, Αισχύλο, γυναίκα σε ιδιαίτερη θέση για την κοινωνία της πόλης», όπως τόνισε χαρακτηριστικά και ο καλλιτεχνικός διευθυντής του Ελευσίνα Πολιτιστική Πρωτεύουσα Μιχαήλ Μαρμαρινός.

Αυτό το μέρος ταύτισης του αρχέγονου με το νέο ―ένας τόπος όπου θα λάβουν χώρα τα σύγχρονα, πλέον, μυστήρια― είναι άλλωστε το ίδιο το στοίχημα του θεσμού της Πολιτιστικής πρωτεύουσας της Ευρώπης που ξεκίνησε και θεμελιώθηκε ως σημείο συνάντησης διαφορετικών πολιτισμών, κατευθύνσεων και ιδεών και πλέον έχει αναχθεί στη βιτρίνα του διαφορετικού και της ελευθερίας της ίδιας της Ευρώπης.

Όλα τα ιδανικά που είχε αναδείξει η Αρχαιότητα δένοντας ιδανικά την ποίηση με το μοίρασμα, το κάλλος με την πολιτική αρετή ―αρχές που μετενσαρκώθηκαν σε ένα καίριο αίτημα στα σύγχρονα χρόνια της Ευρώπης των ανοιχτών συνόρων― αποτέλεσαν ξανά το διακύβευμα για όλους τους ετερόκλητους πολίτες της διευρυμένης ευρωπαϊκής ηπείρου, οι οποίοι βλέπουν τα δικά τους κίτρινα αστέρια να δεσπόζουν στην μπλε σημαία: πολίτες από διαφορετικές χώρες και πόλεις που ανταλλάσσουν ιδέες και συγκινήσεις, από τους εναλλακτικούς κατοίκους του Βερολίνου έως τους εξοικειωμένους με τα νέα θεατρικά ρεύματα κατοίκους της Βαρσοβίας, τους ευρηματικούς νέους της Ριέκα της Κροατίας ―αλλά και του Γκάλγουεΐ, που είναι η τωρινή πολιτιστική πρωτεύουσα.

Ειδικά οι Ιρλανδοί σίγουρα θα έχουν ακόμα στον νου το εντυπωσιακό παράδειγμα της Γλασκόβης που όχι μόνο άλλαξε τα δεδομένα ως πολιτιστική πρωτεύουσα, αλλά έγινε η πόλη που μαζί με την ολική μεταμόρφωση ανέπτυξε δραστηριότητες που ούτε η χώρα ούτε η πόλη μπορούσαν προηγουμένως να ασκήσουν ―ειδικά στο θέατρο― και κατέστη έτσι κέντρο συμφιλίωσης.

Αλλά ποιος ξεχνάει το δικό μας παράδειγμα της Πολιτιστικής Πρωτεύουσας της Θεσσαλονίκης; Πώς αλλιώς θα μπορούσαμε να δούμε εν έτει 1997, και μέσα σε έναν χρόνο, από Μπομπ Γκέλντοφ και Αγνή Μπάλτσα, από Μπαρίσνικοφ έως Ίαν Χολμ μαζί στον «Βασιλιά Ληρ», αλλά και την πολύγλωσση «Τρικυμία» του Σαίξπηρ και τις πολυσυζητημένες «Βάκχες» του Λάνγκοφ με τον αείμνηστο Μηνά Χατζησάββα, ένα πρωτόγνωρο τότε πολυπολιτισμικό μείγμα; Κανείς δεν ξεχνάει το κλάμα και τη συγκίνηση με το άκουσμα του στίχου «Όταν οι δρόμοι δεν έχουν όνομα» στην παραλία της Θεσσαλονίκης από τους U2 στην πιο πετυχημένη συναυλία που έχει γίνει ποτέ, το ίδιο πολιτιστικό έτος.

Ενδεχομένως οι βιομηχανικοί χώροι στην παραλία της Θεσσαλονίκης, όπου πλέον στεγάζονται οι διάφορες δραστηριότητες του Φεστιβάλ Κινηματογράφου Θεσσαλονίκης μαζί με το Μουσείο Φωτογραφίας ―εκεί όπου έχουμε δει μερικές από τις πιο ωραίες ταινίες της ζωής μας και από όπου έχουμε χαζέψει ανεκτίμητα ηλιοβασιλέματα―, να μην υπήρχαν αν δεν είχε υπάρξει η πολιτιστική πρωτεύουσα που μας έβγαλε από ένα αυτοαναφορικό μέχρι και κάπως εγκλωβιστικό πολιτιστικό τοπίο.

Άλλωστε ο ίδιος ο θεσμός της ευρωπαϊκής πολιτιστικής πρωτεύουσας συνιστά έμπνευση μιας Ελληνίδας ―της Μελίνας Μερκούρη―, η οποία θεώρησε ότι αυτός θα είναι ο τρόπος για να μπορέσουν οι πολίτες να βγουν από τα εθνικά τους σύνορα και να «πλησιάσουν» ο ένας τον άλλο αφήνοντας πίσω τις εθνοκεντρικές τους ταυτότητες, συνειδητοποιώντας ότι συνιστούν μέρος ενός μεγάλου, ανεξάντλητου ευρωπαϊκού μορφώματος που έχει ως πρωταγωνιστές τους ίδιους.

Για την Ευρωπαϊκή Ένωση ο πολιτισμός είναι αναγκαιότητα, τρόπος ζωής και έκφρασης, συστατικό στοιχείο της ίδιας της ταυτότητας του Ευρωπαίου πολίτη, κάτι που έχει φροντίσει να διακηρύξει εξαρχής στο καταστατικό της. Ειδικά το 1985, όταν θεσπίστηκε ο θεσμός της πολιτιστικής πρωτεύουσας, η ανάδειξη των διαφορετικών πολιτισμών μέσω μιας πόλης, που θα αποτελούσε το σημείο συνάντησης, φαινόταν να ενσαρκώνει αυτές τις αρχές και να καταργεί νοερά τα σύνορα σε εποχές που ούτε τα ταξίδια ήταν εξίσου εύκολα, ούτε υπήρχε η κοινωνία της πληροφορίας, ούτε επίσης ο ψηφιακός κόσμος που φέρνει κοντά τους πολίτες έξω από τα σύνορα είχε ακόμα καθιερωθεί ―σε αντίθεση με σήμερα που ο θεσμός της «Δημιουργικής Ευρώπης», ο οποίος χρηματοδοτεί τη σύγχρονη έκφραση του ψηφιακού πολιτισμού, δείχνει να επιλύει πολλά αδιέξοδα για τους ανθρώπους του πολιτισμού τον καιρό της πανδημίας φέρνοντας τους πολίτες μαζί.

Στους δύσκολους αυτούς καιρούς της πανδημίας θα ήταν αδύνατο για τους ανθρώπους του πολιτισμού να είχαν σταθεί αν δεν είχε υπάρξει η έκτακτη, μεγάλη ενίσχυση από την Ευρωπαϊκή Ένωση ύστερα από τις πρωτοβουλίες που πήραν από κοινού οι επίτροποι και οι ευρωβουλευτές της Επιτροπής Πολιτισμού και Παιδείας του Ευρωπαϊκού Κοινοβουλίου, σημειώνοντας χαρακτηριστικά πως «η ζημιά στον τομέα του πολιτισμού και των τεχνών (ειδικά για μικρές επιχειρήσεις και ελεύθερους επαγγελματίες) σημαίνει πολλά περισσότερα από μια απλή απώλεια θέσεων εργασίας. Η Ευρώπη δεν μπορεί να επιτρέψει να εξαφανιστούν όσα της δίνουν τον χαρακτήρα της, ειδικά την πλούσια, ζωντανή και παραγωγική πολιτισμική και δημιουργική της φλέβα». Ως εκ τούτου, η ΕΕ ανέλαβε να δράσει γρήγορα για να στηρίξει άμεσα όλους όσοι δείχνουν να επηρεάζονται αποφασίζοντας, ύστερα από την πίεση του Ευρωπαϊκού Κοινοβουλίου, να διαμορφώσει ένα μεγάλο σχέδιο διάσωσης.

Σημαντικό, στο σημείο αυτό, ρόλο διαδραμάτισε ο ενισχυμένος πλέον ρόλος του Ευρωπαϊκού Κοινοβουλίου σε θέματα λήψης αποφάσεων και χρηματοδότησης: εξάλλου οι ευρωβουλευτές είναι που πίεσαν τους επιτρόπους για την ανάκαμψη και τη μεταρρύθμιση της παιδείας, της ψηφιακής πρόσβασης, του αθλητισμού, του προγράμματος «Ευρωπαϊκές Πρωτεύουσες Πολιτισμού», του ευρωπαϊκού κινηματογράφου και της οπτικοακουστικής παραγωγής, καθώς και των πολιτισμικών πρωτοβουλιών μειονοτήτων και ευπαθών ομάδων.

Γι’ αυτό και οι συλλογικές πρωτοβουλίες που λαμβάνονται στο ευρωπαϊκό πλαίσιο δεν είναι μονοσήμαντες: όπως εκ των υστέρων αποδεικνύεται, πολύ σημαντική ήταν τελικά η πρωτοβουλία μιας Ελληνίδας, της Μελίνας, μέσω της πολιτιστικής πρωτεύουσας να έρθουν οι πολίτες κοντά και να τους εμφυσήσει αυτή την κοινή πίστη στον μετασχηματισμό μιας ανοιχτής κοινότητας μέσα από το θέατρο, τα εικαστικά. Και δικαιώθηκε.

Όπως έλεγε χαρακτηριστικά τότε ο Σπύρος Μερκούρης, ο οποίος συντόνιζε τις διαδικασίες για την υλοποίηση του πολυδιάστατου αυτού πλάνου: «Όταν η χώρα μας πρότεινε στους υπουργούς Πολιτισμού της Ενωμένης Ευρώπης το γεγονός της πολιτιστικής πρωτεύουσας, το έκανε με την πεποίθηση ότι η αναζήτηση μιας νέας πολιτιστικής ταυτότητας θα αποτελούσε μια πραγματική συνεισφορά, που θα συνέβαλλε στην ενίσχυση τόσο του μεμονωμένου πολίτη όσο και των λαών της Ευρώπης. Επίσης, ήταν βέβαιο πως μέσω των προσπαθειών για την επίτευξη μιας καλύτερης ποιότητας ζωής το γεγονός της πολιτιστικής πρωτεύουσας θα εξαπλωνόταν σε πόλεις ευρωπαϊκών χωρών έξω από την Κοινότητα και σύμφωνα με τις αρχές της Δημοκρατίας ―της πολυφωνίας και των κανόνων δικαίου».

Κάτι αντίστοιχο υποστήριξε πρόσφατα στο Ευρωκοινοβούλιο ο Αλέξης Γεωργούλης: «Ο πολιτισμός είναι το μυστικό μιας συνταγής που μπορεί να κάνει την ολοκλήρωση της ΕΕ πραγματικότητα και ανθρώπινη». Ιδιαίτερα χαρακτηριστική είναι η φράση που αποδίδεται στον αρχιτέκτονα της ευρωπαϊκής ενοποίησης Ζαν Μονέ: «Αν έπρεπε να ασχοληθώ ξανά με την ενοποίηση της Ευρώπης, θα άρχιζα από τον πολιτισμό».

Εξαρχής όμως οι σαρωτικές αλλαγές που λάμβαναν χώρα στην Ευρώπη, σαράντα χρόνια πριν, οπότε η Ελλάδα γιόρταζε την έναρξη της δικής της ευρωπαϊκής πορείας, βοήθησαν ώστε να ενισχυθεί το όραμα του πολιτισμού ως οχήματος για την πρόοδο.

Η τότε αύξηση των κρατών μελών από 12 σε 15, μαζί και η κατάρρευση του ανατολικού μπλοκ, έδωσαν νέα πνοή στον υπό διαμόρφωση θεσμό: αρκεί να σκεφτεί κανείς ότι το Βερολίνο ετοίμαζε επί σειρά ετών την πρότασή του για την πολιτιστική πρωτεύουσα, προτού ακόμα πέσει το τείχος, μετατρέποντας έτσι το Δυτικό Βερολίνο στον τόπο του δημοκρατικού μετασχηματισμού και μαθαίνοντας στα υπόλοιπα μέλη της Κοινότητας ότι το θέατρο του Μπρεχτ μπορούσε να γίνει κάτι καινούργιο, μια πηγή αίματος και δημιουργίας που θα σάρωνε τον τρόπο που βλέπουμε πλέον θέατρο στην Ευρώπη ―βλέπε, για παράδειγμα, τις παραστάσεις της Σάουμπινε.

Επιπλέον, μέσα από τον θεσμό της πολιτιστικής πρωτεύουσας, το ευρωπαϊκό οικοδόμημα που μέχρι τότε έμοιαζε άτεγκτο και αρκετά γραφειοκρατικό έγινε κάτι οικείο και άμεσο για τον πολίτη, ο οποίος άρχισε να αντιλαμβάνεται ότι η Ευρώπη δεν είναι ένας ασαφής τόπος αλλά το δικό του φιλόξενο σπίτι ―ο τρόπος που μοιράζεται τη συγκίνηση και που δημιουργεί. Αυτή την πεποίθηση παραδόξως ασπάστηκαν ταυτόχρονα οι αρχηγοί κρατών και οι τότε υπουργοί Πολιτισμού συμφωνώντας ήδη από τη Σύνοδο κορυφής του 1982 ότι η κοινωνική δράση στον τομέα του πολιτισμού θα πρέπει να σεβαστεί τη διαφορετικότητα, τις ετερόκλητες ταυτότητες της περιφέρειας, αναδεικνύοντας ταυτόχρονα την κοινή πολιτιστική κληρονομιά.

Μέχρι το 2004 οι ευρωπαϊκές πολιτιστικές πρωτεύουσες ορίζονταν σε διακυβερνητική βάση καθώς τα κράτη μέλη επέλεγαν τις ιδανικές πόλεις για να φιλοξενήσουν το γεγονός, ενώ η Ευρωπαϊκή Επιτροπή παραχωρούσε την αναγκαία επιδότηση στην επιλεγμένη πόλη. Από το 2005 τη σειρά της έγκρισης έχουν αναλάβει οι θεσμοί, και η απόδειξη της βαρύτητας που δίνεται στην ευρωπαϊκή πολιτιστική πρωτεύουσα είναι ο άκρως μελετημένος φάκελος που υποχρεούται πια να έχει καταρτίσει κάθε πόλη ―και όχι απλώς μια γενική πρόταση υποψηφιότητας που επέβαλλε παλαιότερα.

Γι’ αυτό και το γεγονός της Πολιτιστικής Πρωτεύουσας της Ελευσίνας το 2023 δεν είναι απλώς σημαντικό αλλά αναμένεται να δώσει μια νέα πνοή σε ένα ισοπεδωμένο πολιτιστικά από τον κορονοϊό τοπίο: είναι σαφής έτσι η αναλογία ανάμεσα στη Γλασκόβη το 1990 που η μεταμόρφωσή της σε πολιτιστική πρωτεύουσα την έκανε, όπως είχε χαρακτηριστικά γραφεί, «να αναστηθεί από τις στάχτες» και τη σημερινή πόλη της Ελευσίνας που καλείται να βγει από ένα τραυματισμένο λόγω κορονοϊού πολιτιστικά τοπίο. Μεγάλη έμφαση στη σημασία ενός τέτοιου μέρους που ενώνει το ευρωπαϊκό οικοδόμημα με τον μυστηριακό κόσμο της αρχαίας Ελευσίνας, της τεράστιας συμβολικής σημασίας της για τον πολιτισμό στην Αρχαιότητα ως σημείου κατάληξης της Ιεράς Οδού, αλλά και της σύγχρονης μεταλλαγής της σε κατεξοχήν τόπο εργατικού μόχθου και κάματου, δίνουν και οι υπεύθυνοι της διοργάνωσης.

Ο σκηνοθέτης Μιχαήλ Μαρμαρινός, έχοντας επίγνωση αυτής της διαδρομής, έθεσε ήδη τις αρχές για την υλοποίηση αυτού του πολύμορφου σχεδίου μέσω του οργανισμού 2023 ELEVSIS που έχει τη δική του σημαίνουσα βαρύτητα: «Η αλλαγή είναι βασισμένη σε ένα κυρίαρχο είδος γραφής: το λατινικό U αντικαθίσταται από το αρχαίο λατινικό V ―το ανεστραμμένο ελληνικό Λ― υπενθυμίζοντας τη συνύπαρξη του Άνω και του Κάτω Κόσμου, ιδιαίτερο χαρακτηριστικό της ελευσινιακής μυθολογίας.

»Εξαλείφοντας, επίσης, κάθε πιθανή δυσκολία και σύγχυση στην προφορά, η επιλογή του V δημιουργεί μία παγκόσμια και αδιαμφισβήτητη πλέον ηχητική ταυτότητα της Ελευσίνας, ενισχύοντας και τον διεθνή της χαρακτήρα, έναν από τους κύριους στόχους της Πολιτιστικής Πρωτεύουσας της Ευρώπης. Άλλωστε το V, που ήταν κύρια γραφή σχεδόν μέχρι τον 14ο αιώνα, πριν εμφανιστεί το U, χρησιμοποιείτο όχι σπάνια και στη θέση του Υ, σε αρχαίες αλλά και σύγχρονες επιγραφές. Τέλος, η επιλογή να τεθεί η χρονολογία πριν από την ονομασία έρχεται να τονίσει την κρισιμότητα του γεγονότος. Μέσα από τον προσδιορισμό του πότε μέσα στην ιστορία, επιχειρείται να εντυπωθεί ιστορικά ο χρόνος: 2023 ELEVSIS».

Η Ελευσίνα αποτελεί την τέταρτη κατά σειρά πολιτιστική πρωτεύουσα της Ευρώπης που φιλοξενείται στην Ελλάδα, και θα μοιραστεί τον τίτλο με το Βέσπρεμ (Ουγγαρία) και την Τιμισοάρα (Ρουμανία). Λίγα μόλις χιλιόμετρα δυτικά της Αθήνας, στην άκρη ενός κόλπου που κάποτε αποτελούσε το πιο όμορφο σημείο, με τα εμβληματικά ηλιοβασιλέματα, είναι ο τόπος που ενέπνεε τελετουργικά ύψιστους τραγικούς ποιητές όπως τον Αισχύλο, και από τον 19ο αιώνα μετατράπηκε σε κραταιό παραγωγικό κέντρο ολόκληρης της χώρας.

Πρόκειται για ένα πολύπτυχο κέντρο επιρροών που διαφυλάσσει μέσα από αυτό το παράξενο παλίμψηστο ένα διαχρονικό μυστήριο, αντίστοιχο με αυτό που καλύπτει το ηπειρωτικό σώμα της Ευρώπης. «Για την Ελλάδα το 2023 θα είναι η χρονιά της Ελευσίνας. Η πόλη των ακραίων αντιθέσεων, του πανάρχαιου πολιτισμού και των βιομηχανικών κτιρίων, εύφορη πεδιάδα, πόλη της Δήμητρας, με σοβαρά περιβαλλοντικά προβλήματα, ένα λιμάνι που έγινε υποδοχέας αποβλήτων και νεκροταφείο πλοίων και που σήμερα προσπαθεί να αποκαταστήσει την εικόνα του», είπε χαρακτηριστικά στη συνέντευξη Τύπου ο Μιχαήλ Μαρμαρινός δίνοντας το στίγμα των αντιθέσεων που καλούν να βρουν το δημιουργικό αντιστάθμισμά τους. 

«Μια πόλη της παραγωγής, της εσωτερικής μετανάστευσης και των εργατικών κινημάτων. Με υπέροχους ανθρώπους που με κάθε ιστορία και κάθε διήγησή τους μας οδηγούν να ανακαλύψουμε μια νέα πτυχή, ένα καινούργιο, πολλές φορές σκληρό, αλλά γοητευτικό παραμύθι».

Ένα παραμύθι που συνδέεται με μια σκληρή πολλές φορές πραγματικότητα, όπως συμβαίνει σε κάθε αντίστοιχη πόλη της Ευρώπης που τρέφει παρόμοιες αγωνίες και προβλήματα, αλλά που έχει λόγο να ελπίζει και να διεκδικεί. Ας μην ξεχνάμε ότι η πολιτιστική πρωτεύουσα τυγχάνει πλέον ως θεσμός μιας γενναίας επιχορήγησης και μιας πεποίθησης ότι μπορεί να αποτελεί το σημείο αλλαγών σε πολλαπλά επίπεδα. Άλλωστε αυτό είναι που μπορεί να κάνει καλύτερα από οτιδήποτε άλλο η τέχνη και γι’ αυτό παραμένει στην καρδιά του ευρωπαϊκού οικοδομήματος: να συνταράσσει, να μεταμορφώνει, να ανοίγει δρόμους, να παρηγορεί, να δίνει ελπίδα ―και αυτό είναι που έχουμε ανάγκη όσο τίποτε άλλο μετά την πανδημία. ■

 

sport24.gr

του Βασίλη Σκουντή
Ημερομηνία: 17.3.2021

1981-2021: Η εξέλιξη του αθλητισμού 40 χρόνια μετά την ένταξη της Ελλάδας στην Ευρωπαϊκή Ένωση

Ο καθοριστικός ρόλος του Ευρωκοινοβουλίου

Από το 1981 έως το 2021 η απόσταση είναι όντως μεγάλη, όχι μονάχα σε ό,τι αφορά τον χρόνο που παρήλθε, αλλά και τα κοσμοϊστορικά γεγονότα τα οποία έχουν σημαδέψει αυτό το διάβα των καιρών.

Πέρασαν, λοιπόν, κιόλας σαράντα χρόνια από την ένταξη της Ελλάδας στην Ευρωπαϊκή Ένωση, το χρονικό της οποίας άρχισε να γράφεται επισήμως στις 25 Μαρτίου του 1957, όταν υπογράφηκε η Συνθήκη της Ρώμης και άρχισε βαθμιαία να δρομολογείται μια ανοικτή διαδικασία ευρωπαϊκής ολοκλήρωσης.

Μέσα στο πλαίσιο της διαρκούς και ατέρμονης μετεξέλιξης αυτού του ισχυρού θεσμού, η Ελλάδα εντάχθηκε ως πλήρες μέλος στην τότε αποκαλούμενη Ευρωπαϊκή Οικονομική Κοινότητα την 1η Ιανουαρίου του 1981, σε μια διαδικασία που άρχισε να εκτυλίσσεται τον Ιούνιο του 1959 και ολοκληρώθηκε μετά από 21 χρόνια. Από τότε κύλησε πολύ νερό στο αυλάκι σε όλα τα επίπεδα, συμπεριλαμβανομένου βεβαίως και του αθλητικού, που αποτελεί μια βασική προτεραιότητα στο γίγνεσθαι της Γηραιάς Ηπείρου και ολόκληρου του πλανήτη.

Εδώ ισχύει η αρχή των συγκοινωνούντων δοχείων, υπό την έννοια ότι η Ευρωπαϊκή Ένωση αποτελεί έναν ζωντανό οργανισμό που αναδεικνύει, υποστηρίζει και ενδυναμώνει συνεχώς τον ρόλο των ανθρώπων/πολιτών και των αρχών/θεσμών.

Ως γνωστόν, το Ευρωπαϊκό Κοινοβούλιο έχει το προνόμιο της άμεσης και απευθείας εκλογής των μελών του από τους πολίτες κάθε χώρας, οι οποίοι επειδή ακριβώς αισθάνονται κοντά του ζητούν να του παρασχεθούν περισσότερες αρμοδιότητες, όπως αποτυπώνεται εύγλωττα στο τελευταίο Ευρωβαρόμετρο.

Οι Ευρωπαίοι πολίτες αφενός εκφράζουν την ικανοποίησή τους για το επιτελούμενο έργο και αφετέρου ζητούν βαθύτερες μεταρρυθμίσεις, αναγνωρίζοντας τον καθοριστικό ρόλο που μπορεί να διαδραματίσει στην επίλυση προβλημάτων και στην ανάπτυξη οριζόντων στις ζωές τους.

Εδώ και σαράντα χρόνια η Ευρωπαϊκή Ένωση και η Ελλάδα κινούνται παράλληλα, ταυτόχρονα συγχρονισμένα και συντονισμένα, ανοίγοντας νέες προοπτικές.

Σε αυτή την πορεία προς το μέλλον έχει παίξει σημαίνοντα και καθοριστικό ρόλο η υπογραφή και εφαρμογή της Συνθήκης της Λισαβόνας, η οποία τέθηκε σε ισχύ στα τέλη του 2009 και απέδωσε αυξημένες νομοθετικές αρμοδιότητες και ενισχυμένο ρόλο στο Ευρωπαϊκό Κοινοβούλιο.

Απότοκο αυτής της αναβάθμισης υπήρξε, και μάλιστα μεσούσης της πανδημίας του COVID-19, η ψήφιση του μακροπρόθεσμου προϋπολογισμού για την περίοδο 2021-27, ο οποίος περιλαμβάνει μεγαλύτερη χρηματοδότηση για διάφορα προγράμματα και πολιτικές.

Μέσα σε αυτή την κατά το μάλλον ή ήττον κοσμογονική ατμόσφαιρα, προβλέπεται και εξασφαλίζεται με διάφορες νομοθετικές ενέργειες η αναβάθμιση του αθλητισμού.

Γιώργος Μαυρωτάς: η βάση του σωματειακού αθλητισμού

Μέσω της Συνθήκης της Λισαβόνας άρχισε η επεξεργασία και η αποτύπωση του ευρωπαϊκού μοντέλου των σπορ, που έχει συγκεκριμένα χαρακτηριστικά τα οποία προσαρμόζονται στις ανάγκες της κοινωνίας και αναπροσαρμόζονται βάσει αυτών.

«Η βάση σε αυτό το μοντέλο είναι ο σωματειακός αθλητισμός, που δεν διακρίνεται σε κρατικό ή ιδιωτικό και καταλήγει στις εθνικές και στις διεθνείς ομοσπονδίες ανά άθλημα», τονίζει ο νυν γενικός γραμματέας Αθλητισμού Γιώργος Μαυρωτάς, παλαίμαχος διεθνής υδατοσφαιριστής, με συμμετοχή σε πέντε διοργανώσεις Ολυμπιακών Αγώνων.

Και εξηγεί επ’ αυτού: «Ως βασικό χαρακτηριστικό στη λειτουργία του ευρωπαϊκού μοντέλου αναδεικνύεται η πυραμίδα του αθλητισμού, στη βάση της οποίας υπάρχουν και παίζουν σημαντικό ρόλο οι υποδομές και ο μαζικός αθλητισμός. Αυτά αποτελούν προαπαιτούμενα και θεωρούνται εκ των ων ουκ άνευ για την πορεία προς την κορυφή της πυραμίδας όπου βρίσκεται ο αθλητισμός επιδόσεων». Συνεχίζει ο Γιώργος Μαυρωτάς: «Το ευρωπαϊκό μοντέλο δεν είναι μια μονοδιάστατη διαδικασία, που πραγματοποιείται και ολοκληρώνεται άπαξ. Σε αυτό το πλαίσιο περιλαμβάνονται επίσης οι ανοιχτές διοργανώσεις μέσω κατηγοριών που βρίσκονται σε αλληλεπίδραση με τη διαδικασία ανόδου και υποβιβασμού ομάδων. Η λογική αυτή έρχεται σε αντίθεση με τη διεξαγωγή κλειστών διοργανώσεων τύπου ΝΒΑ, όπως η Ευρωλίγκα στο μπάσκετ».

Η ανθρωπιστική κατεύθυνση

Η Ευρώπη αποτελούσε ανέκαθεν όχι μόνο τον προμαχώνα των εξελίξεων, αλλά και το ανάχωμα απέναντι σε κάθε λογής κινδύνους, απ’ όπου κι αν προέρχονται.

«Το ευρωπαϊκό μοντέλο βάζει με διάφορες νομοθετικές και ουσιαστικές ενέργειες φραγμό στις διάφορες παθογένειες που απειλούν τον αθλητισμό, όπως το ντόπινγκ, η χειραγώγηση των αγώνων, τα κρούσματα βίας, η μη χρηστή διακυβέρνηση κ.ο.κ. Το Συμβούλιο της Ευρώπης έχει αναλάβει έναν πρωταγωνιστικό ρόλο στην αντιμετώπιση τέτοιων καταστάσεων, προωθώντας διεθνείς συμβάσεις που καθιερώνονται ως το βασικό πλαίσιο αντιμετώπισής τους, και η Ευρωπαϊκή Ένωση βρίσκεται σε πλήρη εναρμονισμό γι’ αυτές τις δράσεις», υπογραμμίζει ο κ. Μαυρωτάς.

Και καταλήγει: «Όλα αυτά και οτιδήποτε άλλο συμβαίνει στους κόλπους της Ευρωπαϊκής Ένωσης σε σχέση με τα σπορ έχουν μια βασική ανθρωπιστική κατεύθυνση: ο αθλητισμός πρέπει να αποτελεί ―και τούτο συμβαίνει ολοένα και περισσότερο― ένα σταθερό όχημα ενσωμάτωσης, ισότητας και ανοχής στη διαφορετικότητα και όχι να προκρίνει και να ενισχύει τόσο πολύ όσο συνέβαινε στο παρελθόν την υπεροχή και την κυριαρχία».

Τα πάντα ρει, λοιπόν, όπως διακήρυξε πρώτος ο φιλόσοφος Ηράκλειτος...

Με την πάροδο των ετών η Ευρωπαϊκή Ένωση μεγαλώνει, το Ευρωπαϊκό Κοινοβούλιο διαδραματίζει πρωταγωνιστικό ρόλο και παράλληλα ο αθλητισμός εξελίσσεται σε όλα τα επίπεδα και σε κάθε βαθμίδα του.

Η περίφημη απόφαση Μποσμάν

Μια από τις σημαντικότερες αποφάσεις που έχουν ληφθεί και άλλαξαν εντελώς τον χάρτη του ευρωπαϊκού αθλητισμού είναι το περιβόητο «Bosmanruling», που τέθηκε σε εφαρμογή στις 15 Δεκεμβρίου του 1995.

Ο Ζαν-Μαρκ Μποσμάν είναι ένας πρώην Βέλγος ποδοσφαιριστής, ο οποίος το 1990 αγωνιζόταν στη βελγική RFC της Λιέγης και με τη λήξη του συμβολαίου του επιθυμούσε να μεταγραφεί στη γαλλική Δουνκέρκη. Η βελγική ομάδα, βασιζόμενη στο δίκαιο που ίσχυε τότε, ζητούσε οικονομικά ανταλλάγματα για την πραγματοποίηση της μεταγραφής, η Δουνκέρκη δεν ήταν διατεθειμένη να τα καταβάλει και η Λιέγη υποβίβασε τον Μποσμάν στη δεύτερη ομάδα της, με συνέπεια να μειωθεί ο μισθός του.

Τότε ο Μποσμάν κινήθηκε δικαστικά κατά της Λιέγης, της Ομοσπονδίας Ποδοσφαίρου του Βελγίου και της Ευρωπαϊκής Ποδοσφαιρικής Ομοσπονδίας (UEFA), υποστηρίζοντας ότι η απαίτηση οικονομικών ανταλλαγμάτων από μια ομάδα για έναν παίκτη που μένει ελεύθερος παραβιάζει την αρχή της ελεύθερης μετακίνησης των εργαζομένων, που αποτελεί έναν από τους πυλώνες της ενιαίας ευρωπαϊκής αγοράς.

Μετά από μια χρονοβόρα διαδικασία που διήρκεσε επί μια πενταετία, η υπόθεση εκδικάστηκε το 1995 από το Δικαστήριο των Ευρωπαϊκών Κοινοτήτων στο Λουξεμβούργο, το οποίο δικαίωσε τον Μποσμάν, κρίνοντας ότι οι περιορισμοί που έθετε η UEFA σε σχέση με τις μεταγραφές των ξένων ποδοσφαιριστών βρίσκονταν σε πλήρη αντίθεση με την αρχή της ελεύθερης μετακίνησης των εργαζομένων, όπως αυτή προκύπτει από το άρθρο 39 της Συνθήκης της Ρώμης, αλλά και με εκείνη της ελευθερίας του συνεταιρίζεσθαι.

Η συγκεκριμένη απόφαση, που τεκμηριωνόταν απολύτως στη νομική διάστασή της, είχε θετικές και αρνητικές συνέπειες και σε κάθε περίπτωση υπήρξε ιστορική, καθώς επέφερε περαιτέρω διεθνοποίηση του αθλητισμού, με ό,τι αυτό συνεπάγεται.

Η μάχη κατά της χειραγώγησης

Τα τελευταία χρόνια, και όσο η δημοτικότητα των σπορ αυξάνεται, εμφανίζονται κρούσματα χειραγώγησης των αγώνων για λόγους στοιχηματικού ενδιαφέροντος.

Σύμφωνα με μια παλαιότερη έρευνα της Ιντερπόλ, από την 1η Ιουνίου του 2012 έως τις 31 Μαΐου του 2013 είχαν καταγραφεί τέτοιες παραβατικές συμπεριφορές σε περισσότερες από 70 χώρες και των έξι ηπείρων, μόνο σε ό,τι αφορούσε ποδοσφαιρικούς αγώνες.

Σύμφωνα με μια έρευνα, τα περισσότερα κρούσματα εμφανίζονται σε αγώνες του ποδοσφαίρου, του κρίκετ και του τένις με την ανάμειξη παικτών, προπονητών, διαιτητών, διοικητικών παραγόντων ή ακόμη και υπαλλήλων, που λειτουργούν είτε ατομικά είτε ως μέλη εγκληματικών οργανώσεων.

Η Ελλάδα αποτελεί μια από τις πρώτες χώρες της ΕΕ οι οποίες έσπευσαν να κυρώσουν τη Σύμβαση του Magglingen/Macolin που υπογράφτηκε το 2014 με αντικείμενο την αντιμετώπιση της χειραγώγησης των αγώνων, την πάταξη της νοθείας και την προστασία των αθλητικών ιδεωδών.

Η Σύμβαση παρέχει στις κυβερνήσεις τις δυνατότητες να καταπολεμήσουν αυτό το φαινόμενο, ενώ ταυτόχρονα παρέχονται επιπλέον μέσα και εργαλεία στις δικαστικές και στις διωκτικές αρχές ώστε να ανταποκριθούν άμεσα και αποτελεσματικά σε αυτή την υπόθεση.

Η χειραγώγηση των αγώνων είναι ένα φαινόμενο που θίγει ευθέως και με βάναυσο τρόπο τις αρχές του αθλητισμού, συνδέει την απάτη, τη διαφθορά και το οργανωμένο έγκλημα και αποτελεί μια σοβαρή απειλή για το μέλλον του αθλητισμού ως πολιτιστικής, οικονομικής και κοινωνικής δραστηριότητας. Οι «στημένοι αγώνες» στην ουσία αντίκεινται στην ίδια τη φύση του αθλητισμού και γι’ αυτό στο πλαίσιο της ΕΕ δημιουργήθηκε ένα διεθνές εργαλείο καταπολέμησης του φαινομένου.

Το πλεονέκτημα της συγκεκριμένης Σύμβασης είναι ότι επιτρέπει να ορίζονται κοινά συμφωνηθείσες προδιαγραφές και αρχές, ώστε να προλαμβάνεται, να εντοπίζεται και να τιμωρείται η χειραγώγηση των αγώνων.

Τα δικαιώματα μετάδοσης

Ένα άλλο θέμα το οποίο έχει απασχολήσει σοβαρά το ευρωπαϊκό αθλητικό γίγνεσθαι αφορά τις διαδικασίες πώλησης των δικαιωμάτων αναμετάδοσης των αγώνων, που έχουν πλέον καταστεί πιο ανοικτές και διαφανείς.

Το Δικαστήριο της ΕΕ έκρινε ότι οι άδειες αναμετάδοσης των αθλητικών αγώνων πρέπει να γίνουν νομικά δεσμευτικές, και αυτό αποβαίνει προς όφελος των φιλάθλων.

Επίσης το Δικαστήριο έκρινε παράνομη την απαγόρευση μετάδοσης αγώνων με κάρτα αποκωδικοποίησης σε άλλη χώρα και συν τοις άλλοις επιτρέπει στις χώρες της ΕΕ να παύσουν τις αποκλειστικές ραδιοτηλεοπτικές μεταδόσεις των αγώνων του Παγκοσμίου Κυπέλλου και του Euro από συνδρομητικά κανάλια, ούτως ώστε να έχουν πρόσβαση όλοι οι φίλαθλοι.

Σε κάθε περίπτωση οι ευρωπαϊκές αρχές λαμβάνουν διαρκώς αποφάσεις που στοχεύουν στην προστασία και στην περιφρούρηση του αθλητισμού και των αθλητών, ενώ παράλληλα χρηματοδοτούν πλείστα όσα προγράμματα υποστήριξης και βελτίωσης των συνθηκών προπόνησης και αγώνων.

Ειδικότερη μέριμνα μέσω διαφόρων πρωτοβουλιών λαμβάνεται προς χάριν των νεαρών αθλητών ώστε να συνεχίσουν απρόσκοπτα την ενασχόλησή τους με τα σπορ και ταυτόχρονα να συνδυάσουν την αθλητική καριέρα τους με τις σπουδές και την επαγγελματική σταδιοδρομία τους.

Η αύξηση του αριθμού των ανθρώπων που αγαπούν και ασχολούνται με τα σπορ αποτελεί προτεραιότητα για την ΕΕ, δεδομένων των ευεργετικών συνεπειών που έχει η φυσική δραστηριότητα για την υγεία.

Η Ευρωπαϊκή Εβδομάδα Αθλητισμού, που διοργανώνεται κάθε Σεπτέμβριο σε ολόκληρη τη Γηραιά Ήπειρο, έχει στόχο να παρακινήσει τους Ευρωπαίους σε όλες τις ηλικιακές βαθμίδες (από παιδιά μέχρι συνταξιούχους) να επιδίδονται στην άσκηση και στην άθληση.

Είναι, λοιπόν, προφανές ότι στο ευρύτερο πλαίσιο της Ευρώπης έχει εκπονηθεί, εφαρμόζεται και εξαπλώνεται ολοένα και περισσότερο μέσω των θεσμών και με την καθοριστική συμβολή του Ευρωπαϊκού Κοινοβουλίου η πολιτική που αφορά τον αθλητισμό και τη σημασία του ως οχήματος κοινωνικής και οικονομικής ανάπτυξης.

Η χρηστή διακυβέρνηση

Αυτό το πρόγραμμα εδράζεται σε όλη την πυραμιδική γκάμα, από τη βάση έως την κορυφή, ενώ έχει δοθεί ιδιαίτερη έμφαση στη χρηστή διακυβέρνηση του αθλητισμού, που επιτυγχάνεται (και) μέσω της αυτονομίας στη διοίκηση.

Η αρχή του αυτοδιοίκητου τελεί υπό καθεστώς προστασίας με στόχο να προστατευθούν οι αθλητικές αρχές από την επίδραση εξωγενών παραγόντων και να εξασφαλίζονται οι εκ των ων ουκ άνευ συνθήκες των δημοκρατικών διαδικασιών, της διαφάνειας, της ισονομίας, της υπευθυνότητας στη λήψη των αποφάσεων και της μεγαλύτερης δυνατής αντιπροσωπευτικής περιεκτικότητας.

Προς αυτή την κατεύθυνση, με στόχο να θεμελιωθούν και να περιφρουρηθούν οι βασικές αρχές του αθλητισμού και να καταπολεμηθεί η πάσης φύσεως διαφθορά στους κόλπους του, η Ευρωπαϊκή Ένωση, μέσω των θεσμών και των οργάνων της, ενισχύει οικονομικά διάφορες πρωτοβουλίες και υποστηρίζει τους φορείς του.

Η ζωή εξελίσσεται καθημερινά και τα σπορ επ’ ουδενί θα αποτελούσαν την οποιασδήποτε μορφής εξαίρεση σε αυτόν τον αδήριτο κανόνα, ειδικότερα σε αυτή τη δύσκολη, πρωτόγνωρη και κρίσιμη φάση της πανδημίας. ■

4. Οι αόρατοι πολίτες στο προσκήνιο

insider.gr

των Νίκης Παπάζογλου, Ρομίνας Νικηφόρου
Ημερομηνία: 8.3.2021

Ημέρα της γυναίκας 2021: Οι Ελληνίδες στη μάχη για την ισότητα ― Πέντε προσωπικές ιστορίες και το κάλεσμα του Ευρωκοινοβουλίου

«Σήμερα είμαστε αντιμέτωποι με μια ανεπίσημη ποσόστωση: οι άνδρες επιλέγουν άνδρες που με τη σειρά τους επιλέγουν άλλους άνδρες και ούτω καθεξής», είχε αναφέρει εν έτει 2013 ο Μίκαελ Γκούσταφσον, τότε πρόεδρος της Επιτροπής Δικαιωμάτων Γυναικών του Ευρωπαϊκού Κοινοβουλίου (ΕΚ) σε συζήτησή του με τους φίλους του ΕΚ στο Facebook. Οκτώ χρόνια μετά, η συνθήκη δείχνει να έχει βελτιωθεί. Απέχει όμως μακράν από το ίσο πρόσημο και πλέον απειλείται και με οπισθοχώρηση εξαιτίας της πανδημίας.

«Οι γυναίκες εξακολουθούν να βρίσκονται στο επιχειρείν σε ένα ποσοστό του 25 % καθώς δυσκολεύονται να συνδυάσουν την οικογένεια με την επιχειρηματικότητα. Βρισκόμαστε κάτω από τον μ.ό. της ΕΕ, που είναι στο 32 %», αναφέρει στο insider.gr η κ. Αποστολίνα Τσαλταμπάση, πρόεδρος του Συνδέσμου Επιχειρηματιών Γυναικών Ελλάδος.

«Η Ευρωπαϊκή Επιτροπή προσπαθεί να κάνει συζήτηση με εκπροσώπηση, αλλά αυτή η συζήτηση δεν φτάνει στην Ελλάδα, σαν να υπάρχει μια δυσπιστία από την πλευρά μας. Η πραγματική αλλαγή που συμβαίνει σε επίπεδο Ευρώπης δεν φτάνει στον ελληνικό δημόσιο διάλογο», σημειώνει στο insider.gr η κ. Στέλλα Κάσδαγλη, συνιδρύτρια του Woman On Top, οργανισμού που ασχολείται με την ενδυνάμωση των γυναικών στις επιχειρήσεις.

Τα 40 χρόνια στην ΕΕ και η νέα κρίση

Η Ελλάδα συμπληρώνει φέτος 40 χρόνια στην ΕΕ και η συμμετοχή της στο ευρωπαϊκό άρμα συνέβαλε αδιαμφισβήτητα στη στήριξη των ευκαιριών που έχουν οι γυναίκες στη χώρα μας. Τόσο οι θεσμικές αλλαγές που έγιναν όσο και τα κονδύλια που εκταμιεύονταν κατά διαστήματα κατάφεραν να στηρίξουν τη γυναικεία επιχειρηματικότητα, να δημιουργήσουν δομές κατάρτισης και εναρμόνισης της οικογενειακής με την επαγγελματική ζωή ώστε να μπορέσει εντέλει η γυναίκα να διεκδικήσει τον ρόλο που της αναλογεί στον επιχειρηματικό χάρτη.

Ωστόσο, η ισότητα των δύο φύλων παραμένει ζητούμενο σε όλη την Ευρώπη, αλλά πιο πολύ σε χώρες όπως η Ελλάδα. Σύμφωνα με μελέτη του Ευρωπαϊκού Κοινοβουλίου, το ποσοστό απασχόλησης των γυναικών στην ΕΕ φτάνει κατά μέσο όρο στο 67 %, έναντι του 79 % των ανδρών, και αυξομειώνεται ανάλογα με το κράτος μέλος. Για παράδειγμα, σε Ελλάδα, Ισπανία και Ιταλία τα ποσοστά απασχόλησης των γυναικών είναι κάτω του 55 %, ενώ σε Γερμανία, Εσθονία, Λετονία, Λιθουανία, Φινλανδία και Σουηδία άνω του 75 %.

Το γεγονός αυτό καθιστά ακόμη πιο επίκαιρο το  κάλεσμα που απευθύνει φέτος το Ευρωπαϊκό Κοινοβούλιο για τη βελτίωση της ισότητας των φύλων κατά τη διάρκεια της πανδημίας και στο μέλλον.

Οι ευρωβουλευτές βασίζουν το κάλεσμά τους σε πολυάριθμες έρευνες και στατιστικά στοιχεία που μαρτυρούν πως οι γυναίκες έχουν πληγεί περισσότερο από την οικονομική κρίση, κάτι που, όπως επισημαίνουν, θα μπορούσε να οδηγήσει σε ακόμη μεγαλύτερες ανισότητες μεταξύ ανδρών και γυναικών. Για τον λόγο αυτό καλούν τις χώρες της ΕΕ να συμπεριλάβουν στα εθνικά τους σχέδια ανάκαμψης και ανθεκτικότητας στοχευμένες δράσεις για τη βελτίωση της ισότητας των φύλων. Παράλληλα καλούν την Επιτροπή να στηρίξει τις γυναίκες επιχειρηματίες, μέσω ευκαιριών για μητέρες ή μονογονεϊκές οικογένειες αλλά και μέσω της βελτίωσης της πρόσβασής τους σε δάνεια, χρηματοδότηση μετοχικού κεφαλαίου και μικροχρηματοδότηση που θα προκύψει από τα προγράμματα και τα ταμεία της Ένωσης.

Τι δείχνουν οι μελέτες και τα στατιστικά

Η πανδημία του κορονοϊού οδήγησε στη μεγαλύτερη πτώση ωρών εργασίας που καταγράφηκε στην Ευρωπαϊκή Ένωση των 27 από το 2006 μέχρι και σήμερα ―μεγαλύτερη κι από αυτή της οικονομικής κρίσης του 2008. Βάσει του Ευρωπαϊκού Ινστιτούτου για την Ισότητα των Φύλων (EIGE) μάλιστα, η απώλεια ωρών εργασίας ήταν μεγαλύτερη για τις γυναίκες παρά για τους άνδρες, σε όλες σχεδόν τις ευρωπαϊκές χώρες.

Κατά το πρώτο κύμα της πανδημίας έχασαν τη δουλειά τους συνολικά 2,2 εκατομμύρια γυναίκες και 2,6 εκατομμύρια άνδρες. Παρότι το ποσοστό ήταν αναλογικά το ίδιο για άνδρες και γυναίκες, οι θέσεις εργασίας που δημιουργήθηκαν από το καλοκαίρι κι έπειτα καλύφθηκαν δύο φορές περισσότερο από άνδρες παρά από γυναίκες.

Σύμφωνα με την έρευνα του Ευρωπαϊκού Κοινοβουλίου «The gendered impact of the Covid-19 crisis and post-crisis period», «ο οικονομικός αντίκτυπος του κορονοϊού θα είναι ευρύς και θα επηρεάσει δυσανάλογα τις γυναίκες και άλλες περιθωριοποιημένες κοινότητες, τόσο σε μακροοικονομικό όσο και σε μικροοικονομικό επίπεδο».

Σε μικροοικονομικό επίπεδο, πολλές γυναίκες που συνέχισαν να εργάζονται από το σπίτι ήρθαν αντιμέτωπες με την πρόσθετη επιβάρυνση της φροντίδας των παιδιών που επίσης παραμένουν στο σπίτι. Αποτέλεσμα ήταν είτε να μειώσουν τις ώρες που εργάζονταν είτε να αφήσουν τη δουλειά τους. Ακόμα κι αυτές που κατάφεραν όμως να πάρουν άδεια άνευ αποδοχών αντιμετωπίζουν πλέον μεγάλο άγχος, αφού η θέση τους μπορεί να θεωρηθεί μη απαραίτητη. Κάπως έτσι αυξάνεται δυσανάλογα ο κίνδυνος της ανεργίας, της οικονομικής ανασφάλειας, της φτώχειας.

Κι όλα αυτά την ώρα που οι γυναίκες είναι πιθανότερο να βρίσκονται σε προσωρινή, μερική και επισφαλή απασχόληση σε σχέση με τους άνδρες (26,5 % σε σύγκριση με το 15,1 % των ανδρών) και κερδίζουν λιγότερα από αυτούς ―στην ΕΕ των 27, τα ακαθάριστα ωριαία εισοδήματα των γυναικών είναι κατά μέσο όρο 14,8 % χαμηλότερα από αυτά των ανδρών.

Σε μακροοικονομικό επίπεδο, οι βιομηχανίες που επηρεάστηκαν αισθητά από την πανδημία είναι «γένους θηλυκού». Φιλοξενία, τουρισμός, εστίαση, φροντίδα παιδιών, εκπαίδευση, υγειονομική περίθαλψη αποτελούν κλάδους με υψηλά ποσοστά απασχόλησης γυναικών. Στην εστίαση, για παράδειγμα, το δεύτερο τρίμηνο του 2020 σχεδόν 1,3 εκατομμύρια άνθρωποι έχασαν τη δουλειά τους, εκ των οποίων 700 000 και πλέον ήταν γυναίκες.

Η παύση της οικονομικής δραστηριότητας που έφερε η πανδημία έφερε τις γυναίκες αντιμέτωπες με μείωση της ικανότητάς τους να κερδίζουν τα προς το ζην, δεδομένου ότι κατέχουν λιγότερο ασφαλείς θέσεις εργασίας από τους άνδρες (οικιακή εργασία, οικογενειακές επιχειρήσεις και άλλες άτυπες μορφές απασχόλησης). Βάσει ερευνών οι γυναίκες συνήθως αφιερώνουν 13 περισσότερες ώρες την εβδομάδα απ’ ό,τι οι άνδρες στη μη αμειβόμενη φροντίδα και τις οικιακές εργασίες. Κατά τον πρώτο μήνα της τρέχουσας κρίσης, οι άτυποι εργαζόμενοι παγκοσμίως έχασαν το 60 % του εισοδήματός τους κατά μέσο όρο, την ώρα που το κλείσιμο σχολείων και των χώρων εργασίας αύξησε τη μη αμειβόμενη εργασία εντός της οικίας κατά κύριο λόγο για τις γυναίκες.

Για το μέλλον, παρότι το Ευρωκοινοβούλιο χαιρετίζει τα θετικά μέτρα που περιλαμβάνονται στη νέα στρατηγική της ΕΕ για την ισότητα των φύλων, ζητά πρόσθετες δράσεις και συγκεκριμένους και δεσμευτικούς στόχους. Στο οικονομικό πεδίο, προκειμένου να καλυφθεί το μισθολογικό χάσμα μεταξύ των δύο φύλων, οι ευρωβουλευτές προτρέπουν την Επιτροπή να υποβάλει δεσμευτικά μέτρα σχετικά με τη διαφάνεια των αμοιβών το συντομότερο δυνατό. Υπογραμμίζουν ότι το 70 % του παγκόσμιου εργατικού δυναμικού στον τομέα της υγείας και της κοινωνικής μέριμνας είναι γυναίκες, που συχνά αμείβονται με τον κατώτατο μισθό. Ζητούν την εξίσωση των μισθών και των εργασιακών συνθηκών σε γυναικοκρατούμενους τομείς όπως η φροντίδα, η υγεία και η λιανική πώληση.

Γυναίκα και επιχειρηματικότητα μέσα από 5 προσωπικές ιστορίες

Πάνε 18 χρόνια από τότε που η Αποστολίνα Τσαλταμπάση, πρόεδρος του Συνδέσμου Επιχειρηματιών Γυναικών Ελλάδος, ίδρυσε τη δική της συμβουλευτική εταιρεία. Και στην αρχή αλλά και στη συνέχεια της επιχειρηματικής της δραστηριότητας βοηθήθηκε σημαντικά από ευρωπαϊκούς πόρους, στις 5 πλέον εταιρείες που διαθέτει στην Ελλάδα.

Το σημαντικό στο ξεκίνημά της, όπως επισημαίνει η κ. Τσαλταμπάση, ήταν ότι μέσω κοινοτικού προγράμματος για άνεργες γυναίκες κατάφερε να συνδυάσει οικογενειακή και επαγγελματική ζωή, κάνοντας έναρξη της επιχείρησής της από το σπίτι κι ενώ μόλις είχε γεννήσει το παιδί της. Τονίζει μάλιστα την ανάγκη να υπάρξουν και στο μέλλον αντίστοιχα προγράμματα για γυναίκες που έχουν οικογένεια και θέλουν να ιδρύσουν τη δική τους επιχείρηση.

«Ήταν ιδανικό ότι μπορούσα να δουλεύω από το σπίτι εκείνη την περίοδο. Γενικότερα πάντως οι γυναίκες μπαίνουν σε μεγαλύτερη ηλικία σε σχέση με τους άνδρες στο επιχειρείν. Έχοντας πλέον μεγαλώσει τα παιδιά τους, αποφασίζουν να πάρουν και περισσότερα επαγγελματικά ρίσκα», σημειώνει η κ. Τσαλταμπάση.

Στα χρόνια που ακολουθούν οι εταιρείες της μέσω προγραμμάτων ΕΣΠΑ αναβαθμίζονται διαρκώς. «Κάθε τρία χρόνια παίρνουμε καινούργιο εξοπλισμό, επίπλωση γραφείου. Η διαφήμιση, η λειτουργία μας όλη, υποστηρίζεται με επιδοτήσεις», τονίζει χαρακτηριστικά.

Η ίδια μέσω της επιχείρησής της παρέχει και υποστήριξη σε άλλες επιχειρήσεις ώστε να πάρουν αντίστοιχες χρηματοδοτήσεις. «Οι επιδοτήσεις έρχονται να καλύψουν διάφορες ανάγκες της επιχείρησης σε συνδυασμό και με τα προγράμματα που “τρέχουν” εκείνη τη στιγμή. Είναι πολύ σοβαρό και πολύ μεγάλο βοήθημα για να ξεκινήσει μια επιχείρηση. Κυρίως στην αρχή, που νιώθεις ότι παίρνεις πολύ μεγάλο ρίσκο», τονίζει.

Με τη βοήθεια προγράμματος ΕΣΠΑ και η κ. Αθανασία Θεοχαρίδου, το 2018, έπειτα από σχεδόν 40 χρόνια ενασχόλησης με τον κλάδο του τουρισμού, άνοιξε το δικό της τουριστικό γραφείο στη Θεσσαλονίκη. «Δούλευα για πολλά χρόνια στον τουρισμό και είχα ήδη πάρει την απόφαση να ανοίξω τη δική μου επιχείρηση. Όταν ωστόσο μαθαίνεις ότι “τρέχει” ένα πρόγραμμα ΕΣΠΑ, ξέρεις ότι θα βοηθηθείς στο ξεκίνημά σου. Ιδιαίτερα όταν δεν υπάρχει κάποιο άλλο οικονομικό στήριγμα», τονίζει. Κατά την έναρξη της επιχείρησής της, όπως λέει, χρειαζόταν περίπου 50 000 ευρώ, και εκείνη την περίοδο μπήκε σε πρόγραμμα ΕΣΠΑ το οποίο επιδοτούσε περίπου 20 000 ευρώ για επίπλωση, ηλεκτρονικούς υπολογιστές και ιστοσελίδα. «Ήταν μια βοήθεια στο ξεκίνημά μου να καλύψω σχεδόν το μισό κόστος, ενώ και στο μέλλον γνωρίζω ότι, όταν χρειαστεί να ανανεώσω τον υλικοτεχνικό εξοπλισμό ή να αναβαθμίσω τα συστήματα, θα μπορέσω να επιδοτηθώ εκ νέου», σημειώνει.

Για τις γυναίκες του μικρού κτηνοτροφικού χωριού του Αγίου Αντωνίου έξω από τη Θεσσαλονίκη, τα προγράμματα στήριξης των αγροτικών επιχειρήσεων έπαιξαν καθοριστικό ρόλο στη δημιουργία αλλά και την ανάπτυξη στη συνέχεια του αγροτικού συνεταιρισμού με παραδοσιακά προϊόντα της περιοχής. Παράλληλα, μέσω σεμιναρίων επιδοτούμενων από την ΕΕ, οι γυναίκες του χωριού, που μέχρι τότε γνώριζαν μόνο από κτηνοτροφικές εργασίες, έμαθαν τις απαραίτητες διαδικασίες ώστε να πωλούν και να προωθούν τα προϊόντα τους.

«Τα προγράμματα βοήθησαν στο να επιταχυνθούν όλες οι διαδικασίες για τη δημιουργία του συνεταιρισμού και παράλληλα μας έφεραν σε επαφή με διάφορους φορείς», επισημαίνει η κ. Ιωαννίδου, που ήταν από τις πρώτες γυναίκες κατά τη δημιουργία του συνεταιρισμού.

Όλα ξεκίνησαν το 1997, όταν τέσσερις γυναίκες του χωριού παρακολούθησαν σεμινάριο με θέμα την τυποποίηση και εμπορία παραδοσιακών προϊόντων μέσω ευρωπαϊκού προγράμματος, και δύο χρόνια αργότερα συνολικά 25 γυναίκες ιδρύουν τον «Γυναικείο Αγροτικό Συνεταιρισμό Αγίου Αντωνίου». Η παραγωγή των προϊόντων του συνεταιρισμού αρχικά γινόταν στα σπίτια των γυναικών, στη συνέχεια σε μια αποθήκη, και ήταν πολύ περιορισμένη.

Με τη βοήθεια των προγραμμάτων ΟΠΑΑΧ τα οποία χρηματοδοτούν αγροτικές επιχειρήσεις, το 2000 οι γυναίκες προχωρούν στον εκσυγχρονισμό του εργαστηρίου τους και περίπου 7 χρόνια αργότερα στη δημιουργία του καφέ-αναψυκτήριου, ενός χώρου που σήμερα λειτουργεί όλο τον χρόνο και υποδέχεται επισκέπτες που φτάνουν στο χωριό από όλη την περιοχή.

Η συμβολή της ΕΕ δεν εξαντλείται στις χρηματοδοτήσεις, «είναι σημαντική και σε νομοθετικό επίπεδο», όπως επισημαίνει η Στέλλα Κάσδαγλη, συνιδρύτρια του Οργανισμού Women On Top. «Ας σκεφτούμε ότι η χώρα μας χάρη στην ΕΕ θα πρέπει μέχρι το 2023 να έχει εναρμονίσει τη νομοθεσία της για τις άδειες γονεϊκότητας, κάτι που δεν θα συνέβαινε αν δεν ήμασταν μέλη».

Η ίδια, όπως διηγείται, ξεκίνησε ως ελεύθερη επαγγελματίας μεταφράστρια αμέσως μόλις μπήκε στο πανεπιστήμιο, και από το 2003 κι έπειτα εργάστηκε για 11 χρόνια στο Cosmopolitan σε διάφορες θέσεις. Η απόφαση να παραιτηθεί πάρθηκε όταν είχε κάνει την κόρη της, και ένας από τους λόγους ήταν πως η εξαρτημένη σχέση εργασίας σε ένα εταιρικό περιβάλλον απαιτούσε θυσίες από την προσωπική της ζωή. «Χρειαζόμουν αυτή την ευελιξία που δίνει το ελεύθερο επάγγελμα για να είμαι εκεί για την κόρη μου και τη ζωή μου».

Το επόμενο βήμα ήταν το Women On Top, ενασχόληση που της προσέφερε συν τοις άλλοις την ευκαιρία να επικοινωνήσει το μήνυμα της διεκδίκησης της ισότητας και σε ένα ευρύτερο κοινό. «Μέσα από το Women On Top διαπιστώσαμε ότι τα προβλήματα στη γυναικεία επιχειρηματικότητα δεν ήταν προσωπικά, ήταν συστημικά. Γι’ αυτό και βοηθάει η συζήτηση που ξεκινά έγκαιρα για τέτοιου είδους θέματα στην Ευρωπαϊκή Ένωση». Το πρόβλημα που επισημαίνει, όμως, είναι πως η συζήτηση αυτή δεν φτάνει στην Ελλάδα, σαν να υπάρχει μια δυσπιστία από πλευράς μας. «Η πραγματική αλλαγή που συμβαίνει σε επίπεδο Ευρώπης δεν φτάνει στον ελληνικό δημόσιο διάλογο και πρέπει να αναρωτηθούμε γιατί». Σύμφωνα με την ίδια, η λύση είναι αρχικά να συνειδητοποιήσουμε τις όποιες ανισότητες και στη συνέχεια να εκτεθούμε σε διάλογο με πραγματικά πρόσωπα, να μιλήσουμε επώνυμα γι’ αυτές. «Ειδικά τώρα που η πανδημία έχει πλήξει σε μεγαλύτερο βαθμό τις γυναίκες, όπως διαπιστώνει πρόσφατη έρευνα που τρέξαμε στο Woman On Top. Δυστυχώς διαπιστώνουμε ακόμα ότι δεν είμαστε στην ίδια σελίδα όταν μιλούν οι εργαζόμενες για ισότητα κι όταν μιλούν οι εταιρείες στις οποίες απασχολούνται. Κι αυτό το κενό πρέπει να κλείσει», καταλήγει.

«Τα τελευταία χρόνια έχουν γίνει μεγάλες αλλαγές προς τη σωστή κατεύθυνση», αναφέρει στο insider.gr η γενική διευθύντρια του Vodafone Business Κάτια Σταθάκη. «Παλαιότερα ο επιχειρηματικός χώρος ήταν πιο πολύ ανδροκρατούμενος και η δικτύωση μεροληπτούσε προς το ανδρικό φύλο, γι’ αυτό και ήταν δυσκολότερο να ανέβουν οι γυναίκες στην ιεραρχία.

»Αυτό βέβαια δεν σημαίνει ότι αδυνατούσες να κάνεις πράγματα. Επί προσωπικού, για παράδειγμα, δεν ένιωσα ποτέ να με φρενάρει στη διεκδίκηση των στόχων μου το γεγονός ότι είμαι γυναίκα. Έχω δει όμως άλλες γυναίκες που δεν είχαν το ίδιο υποστηρικτικό επαγγελματικό και προσωπικό περιβάλλον να απογοητεύονται. Ακόμα κι εγώ, κατά τη διάρκεια της επαγγελματικής μου σταδιοδρομίας, χρειάστηκε ανά περιπτώσεις να αποδείξω διπλά ότι είμαι ικανή σε σχέση με άνδρες συναδέλφους». 

Η κ. Σταθάκη ξεκίνησε να εργάζεται ήδη από όταν έκανε το διδακτορικό της στο Μετσόβιο Πολυτεχνείο. Στη συνέχεια εργάστηκε σε δύο εταιρείες, και πριν από 19 χρόνια ξεκίνησε τη σταδιοδρομία της στη Vodafone, μια πολυεθνική που σύμφωνα με την ίδια «κάνει άλματα σε σχετικές με την ισότητα των δύο φύλων πολιτικές. Ο λόγος που το επισημαίνω αυτό είναι γιατί πιστεύω πως το να μιλάμε για τις καλές πρακτικές που εντοπίζουμε σε διάφορες επιχειρήσεις μάς φέρνει πιο κοντά στον στόχο. Για παράδειγμα, στη Vodafone δεν υπάρχει αναπτυξιακό πλάνο που απευθύνεται αποκλειστικά σε άνδρες κι όχι και σε γυναίκες. Σήμερα που μιλάμε το 45 % των εργαζομένων της τεχνολογικής μας επιχείρησης είναι γυναίκες, το 40 % των διευθυντικών θέσεων καταλαμβάνεται από γυναίκες, ενώ ακόμα και το ποσοστό εκπροσώπησης γυναικών-ανδρών στο διοικητικό συμβούλιο της εταιρείας είναι 50-50».

Κατά τη γνώμη της, μια ακόμα εταιρική πρακτική που οδηγεί στο προαναφερθέν αποτέλεσμα είναι η προσθήκη σχετικών δεικτών απόδοσης στα στελέχη της εταιρείας. «Σε αντίθεση με όσους υποστηρίζουν ότι είναι θέμα κουλτούρας κι όχι θέμα KPIs, οφείλω να πω ότι η κουλτούρα δεν δημιουργείται από μόνη της αν δεν βάλεις έναν πήχη. Ο πήχης αυτός αυτόματα ωθεί σε μια αυτοματοποίηση και καλλιεργεί την αντίστοιχη κουλτούρα», επισημαίνει.

Όσο για τη συμβολή της ΕΕ στην ισότητα των δύο φύλων, η ίδια τη χαρακτηρίζει άκρως σημαντική. «Μην ξεχνάμε ότι μόλις δύο χρόνια αφότου μπήκαμε στην ΕΕ καταργήθηκε ο θεσμός της προίκας στην Ελλάδα και η γυναίκα μπορούσε να κάνει έναρξη επιχείρησης χωρίς τη συγκατάθεση του πατέρα ή του άνδρα της. Την ίδια στιγμή τα μέτρα που υιοθετούνται σε ευρωπαϊκό επίπεδο μας αναγκάζουν, ευτυχώς, να θεσπίσουμε αντίστοιχες πολιτικές. Η Ευρωπαϊκή Ένωση βοήθησε σημαντικά την κοινωνία μας να ωριμάσει τόσο σε πολιτισμικό επίπεδο όσο και σε πρακτικό. Το γεγονός ότι παρακολουθούμε τους ευρωπαϊκούς δείκτες επιχειρηματικότητας και ισότητας των δύο φύλων και μόνο μας ωθεί να οργανωνόμαστε διαφορετικά. Όταν είσαι ουραγός σε κάτι, κατανοείς ότι πρέπει να δράσεις. Ακόμα και το ότι Ελληνίδες πολιτικοί μάς εκπροσωπούν σε ευρωπαϊκά όργανα που σχεδιάζουν τις αυριανές πολιτικές είναι πολύ σημαντικό».

Σήμερα, 25 χρόνια μετά την ιστορική Διακήρυξη του Πεκίνου και τη σχετική Πλατφόρμα Δράσης, που εγκρίθηκαν ομόφωνα από 189 χώρες κατά τη διάρκεια της 4ης Παγκόσμιας Διάσκεψης των Ηνωμένων Εθνών για τις Γυναίκες, οι γυναίκες παραμένουν 11,2 % πιο αδρανείς στην αγορά εργασίας σε σχέση με τους άνδρες. Κατά μέσο όρο το 14 % των γυναικών της ΕΕ δεν αναζητά εργασία γιατί είναι αναγκασμένο να φροντίζει ανήλικους ή ενήλικες που αδυνατούν να αυτοεξυπηρετηθούν, σε σχέση με το 1 % των ανδρών. ■

 

efsyn.gr

της Χριστίνας Κοψίνη
Ημερομηνία: 18.3.2021

«Ελεύθερη κυκλοφορία προσώπων», 28 χρόνια μετά

Η Ευρωπαϊκή Κάρτα Αναπηρίας: Το τελευταίο από τα μικρά, βασανιστικά βήματα απελευθέρωσης των συμπολιτών μας με αναπηρία από τον αποκλεισμό. Το μεγάλο άλμα από την προσβασιμότητα στην ανεξάρτητη διαβίωση και οι ωδίνες της ελληνικής προσαρμογής.

Τα οφέλη για τους ανθρώπους με αναπηρίες

Εάν η ελεύθερη κυκλοφορία προσώπων είναι μία από τις «τέσσερις ελευθερίες», τις απόλυτες αρχές στις οποίες εδράζεται η λειτουργία της Ευρωπαϊκής Ένωσης, με την ιστορική ―για την ολοκλήρωσή της― Συνθήκη του Μάαστριχτ που τέθηκε σε ισχύ από την 1.1.1993, τότε πρέπει να παραδεχτούμε ότι χρειάστηκαν 28 χρόνια μέχρι να γίνει πράξη για όλους, ανεξαρτήτως εθνικότητας, τους πολίτες με κάποια μορφή αναπηρίας.

Και για να ακριβολογούμε, σε ό,τι αφορά τους Έλληνες πολίτες και παιδιά με αναπηρία, η αρχή της ελεύθερης κυκλοφορίας ανά την ΕΕ μόλις που αρχίζει να γίνεται πραγματικότητα, με την πρόταση της ΕΕ για την Ευρωπαϊκή Κάρτα Αναπηρίας, η οποία θα είναι στα πρότυπα της ευρωπαϊκής κάρτας στάθμευσης για ΑμεΑ.

Η κάρτα για την αναπηρία που θα δίνει τη δυνατότητα στους κατόχους της να ταξιδεύουν ευκολότερα στο εσωτερικό της ΕΕ ανακοινώθηκε στο πλαίσιο της νέας Στρατηγικής για τα Δικαιώματα των Ατόμων με Αναπηρία (2021-2030) εισάγοντας ένα εθελοντικό σύστημα αμοιβαίας αναγνώρισης της κατάστασης αναπηρίας και ορισμένων σχετικών ευεργετημάτων χωρίς διακρίσεις εθνικότητας.

Η Ευρωπαϊκή Κάρτα Αναπηρίας εξασφαλίζει ισότιμη πρόσβαση σε οφέλη πέραν των συνόρων για τα άτομα με αναπηρία, κυρίως στους τομείς του πολιτισμού, της αναψυχής, του αθλητισμού και των μεταφορών. Θα αναγνωρίζεται αμοιβαία από τις χώρες της ΕΕ που συμμετέχουν στο σύστημα, σε εθελοντική βάση, αλλά θα είναι κι ένα από τα πιο δύσκολα εγχειρήματα της Ένωσης, αφού προκειμένου να επιτευχθεί ο στόχος αυτός θα πρέπει να εξομοιωθούν τα κριτήρια απόδοσης αναπηρίας στα κράτη μέλη.

Το «διαβατήριο» της ελεύθερης κυκλοφορίας ΑμεΑ υπό μία αρχική έννοια έχει τη βάση του στη Σύμβαση του ΟΗΕ για τα Δικαιώματα των ΑμεΑ (UNCRPD), την οποία για πρώτη φορά προσπάθησε να υλοποιήσει η ελληνική κυβέρνηση το 2017 (^Σ1). Ωστόσο, μόλις στα τέλη του 2020 συντάχθηκε το Εθνικό Σχέδιο Δράσης για τα Δικαιώματα των Ατόμων με Αναπηρία (^Σ2), το οποίο αποτελεί την πρώτη συγκροτημένη προσπάθεια συντονισμού πολιτικών αναπηρίας στη χώρα με την ενσωμάτωση των βασικότερων κοινοτικών διατάξεων, οδηγιών, κανονισμών και αποφάσεων για την αναπηρία και την άρση των διακρίσεων.

Αλλά ας πιάσουμε το νήμα από την αρχή...

Αναπηρία και κοινωνική αποστασιοποίηση... εσαεί

Πέρυσι τέτοιον καιρό, ουδείς πίστευε ότι η στατιστική της υγείας θα δημιουργούσε μια νέα σελίδα στην οποία οι θάνατοι από την πανδημία στην Ελλάδα σήμερα θα ξεπερνούσαν κατά πολύ τις επτά χιλιάδες (¹). Ναι, πάνω κάτω γνωρίζουμε με καθημερινές ενημερώσεις πόσοι είναι οι άνδρες, πόσες οι γυναίκες, σε ποια ηλικία είναι οι νοσούντες και οι διασωληνωμένοι, αν υπάρχει βρέφος ανάμεσά τους, πόσοι επιβίωσαν λαμβάνοντας εξιτήριο, που μοιάζει με νέο διαβατήριο ζωής, ή πόσα από τα θύματα του COVID-19 έπασχαν και από υποκείμενο νόσημα.

Όμως, αυτό που δεν ξέρουμε, γιατί δεν καταγράφεται στα νούμερα που δημοσιοποιούνται, είναι πόσοι είναι οι άνθρωποι με αναπηρία. Πόσοι είναι οι τυφλοί, οι τετραπληγικοί ή οι κωφοί, πόσοι είναι οι άνθρωποι με βαριές ή λιγότερο σοβαρές αναπηρίες ή με κινητικά προβλήματα που υπέφεραν και υποφέρουν από τη μετάδοση του ιού που εξαπλώνεται με απίστευτη ταχύτητα.

Και δεν γνωρίζουμε διότι οι ανάπηροι, παρά τη βελτίωση που έχουν επιφέρει οι κοινοτικές διατάξεις για την άρση ή τη μείωση ακόμη και των διακρίσεων... της στατιστικής, παραμένουν ακόμη αόρατοι.

Κλεισμένοι στα σπίτια ή στα ιδρύματα, δεν κινδυνεύουν από την κοινωνική αποστασιοποίηση στην οποία καλούν οι Αρχές ως βασικό μέσο προφύλαξης. Σπανίως κυκλοφορούν. Κι αυτό μας κάνει να ξαφνιαζόμαστε κάθε φορά που ταξιδεύοντας στην κεντρική Ευρώπη διαπιστώνουμε ότι εκεί υπάρχουν δίπλα μας, στο φανάρι, στα αμαξίδια, στο εστιατόριο, στα μέσα μαζικής μεταφοράς.

Όντως, στην Ελλάδα το λεξιλόγιο της πανδημίας με απαγορευτικές λέξεις, όπως «συνωστίζομαι», «συγχρωτισμός», «έξοδος από το σπίτι», «μετακίνηση με ΜΜΜ», δεν χρησιμοποιείται από τα ΑμεΑ. Δεν χρειάζεται να στείλουν sms στην Πολιτική Προστασία γιατί απλώς δεν κυκλοφορούν. Υπό μία έννοια «κινδυνεύουν» λιγότερο απ’ όλους τους άλλους γιατί κινδυνεύουν πάντα περισσότερο από την αδιαφορία και τις διακρίσεις στην αντιμετώπισή τους. Μια αντιμετώπιση που τους «προφυλάσσει» κλεισμένους στην προστατευτική «φούσκα» των ολιγάριθμων συγγενών, που συνήθως λειτουργούν ως φροντιστές τους.

Παρ’ όλα αυτά, ακόμη και τα λίγα που έχουν γίνει στη χώρα για να αποκτήσουν όψη και φωνή οι άνθρωποι με αναπηρία δεν θα υπήρχαν εάν οι ελληνικές κυβερνήσεις δεν ήταν αναγκασμένες να εναρμονιστούν με την ευρωπαϊκή νομοθεσία, τις συστάσεις και τις κατευθύνσεις της για την άρση των διακρίσεων. Κι έτσι, 40 χρόνια μετά την ένταξή της στην ΕΕ ίσως πια μπορεί να καυχηθεί ότι ανοίγει, δειλά αλλά σταθερά, μια πόρτα ―κι όχι μόνο με την Ευρωπαϊκή Κάρτα Αναπηρίας― στη διεκδίκηση της «ανεξάρτητης διαβίωσης» με τη βοήθεια του «προσωπικού βοηθού» που θεσμοθετείται για πρώτη φορά ως παροχή με πόρους του Ταμείου Ανάκαμψης και Ανθεκτικότητας.

Ο θεσμός του «προσωπικού βοηθού» από πόρους της ΕΕ, προϋπόθεση για την ανεξάρτητη διαβίωση

Η πρόταση για πιλοτική εφαρμογή του θεσμού υποβλήθηκε από το Υπουργείο Εργασίας και Κοινωνικών Υποθέσεων. Αρχικώς αφορά 3 000 άτομα με αναπηρία, ενώ το ποσόν που έχει προϋπολογίσει είναι 38 εκατ. ευρώ, με στόχο να θεσμοθετηθεί στη συνέχεια με πόρους κρατικούς ως τμήμα μιας σταθερής πολιτικής παροχών. Η υλοποίηση της πρότασης αναμένεται να ξεκινήσει εντός του 2021. Τη σημασία της δεν μπορεί να αποδώσει καλύτερα άλλος από τον πατέρα ενός παιδιού ηλικίας είκοσι ενός ετών με αυτισμό, νοητική στέρηση και κινητικά προβλήματα που κατέθεσε τις προτάσεις του στην ανοικτή διαβούλευση* για το Εθνικό Σχέδιο Δράσης για την Αναπηρία, τον περασμένο Οκτώβριο.

Η μαρτυρία ενός πατέρα

«Είμαι πατέρας ενός παιδιού ηλικίας είκοσι ενός ετών με αυτισμό, νοητική στέρηση και κινητικά προβλήματα... Ορμώμενος από το προσωπικό μου πρόβλημα, που είναι κοινό πρόβλημα όλων των γονέων παιδιών ΑμεΑ, σας εκθέτω τα βιώματά μας, τις ανησυχίες μας, τις απογοητεύσεις μας, τις εκτιμήσεις μας, καθώς και τις γεμάτες αγωνία προτάσεις μας προς εύρεση κάποιας λύσης.

»Το προσδόκιμο όριο της ζωής μου είναι περίπου τα δέκα έτη και του παιδιού μου τα εξήντα. Η καθημερινή αγωνία μου, όπως και όλων των άλλων γονέων, είναι ποια θα είναι η τύχη αυτών των παιδιών μας μετά την αποχώρησή μας σε τόπους χλοερούς. Τα παιδιά αυτά, που δεν μπορούν να διαβιώσουν αυτόνομα ούτε να εργαστούν, θα αναγκάζονται μετά τη συμπλήρωση του εικοστού δεύτερου χρόνου της ηλικίας τους, που δεν θα ανήκουν πλέον σε κάποιο οργανωμένο πλαίσιο, να επιστρέφουν στα σπίτια τους, με συνέπεια να χάνουν σταδιακά τις όποιες γνώσεις, τη μάθηση και τις δεξιότητες που έχουν κερδίσει, σε λειτουργικό, κοινωνικό και επαγγελματικό επίπεδο.

»Οι ανάγκες των παιδιών σε φροντίδα, φύλαξη, σίτιση, απασχόληση υφίστανται σε εικοσιτετράωρη βάση επί 365 ημέρες τον χρόνο, αλλά μέχρι σήμερα μερική κάλυψη αυτών και για περιορισμένο χρόνο προσφέρουν τα ΚΔΑΠ-ΜΕΑ [σσ. Κέντρα Δημιουργικής Απασχόλησης Παιδιών και Ατόμων με Αναπηρία] μέσω επιδοτούμενων προγραμμάτων ΕΣΠΑ και άγνωστο μέχρι πότε, καθώς και οι ΚΟΙΝΣΕΠ [σσ. Κοινωνικές Συνεταιριστικές Επιχειρήσεις], που επιδιώκουν να τεθούν κάποιες βάσεις σε νομικό πλαίσιο για την επαγγελματική αποκατάσταση όσων ΑμεΑ έχουν τη δυνατότητα εργασίας.

»Σήμερα τη φροντίδα των παιδιών ΑμεΑ μετά την αποφοίτησή τους την αναλαμβάνουν υποχρεωτικά οι γονείς, τα αδέρφια ή και οι στενοί συγγενείς, εφόσον υπάρχουν. Όμως, όταν φύγουν από αυτή τη ζωή οι γονείς και δεν υπάρχουν αδέρφια και συγγενείς ή, και αν υπάρχουν, είτε δεν δύνανται να ανταποκριθούν σε αυτήν τη φροντίδα για διάφορους λόγους είτε δεν το επιθυμούν, η μόνη επιλογή που απομένει είναι, στην καλύτερη περίπτωση, η διαβίωση σε ίδρυμα. Όμως στην περίπτωση αυτή, οι συνέπειες για τα παιδιά μας θα είναι δυσβάσταχτες, διότι η αναγκαστική μετάβασή τους σε μια νέα πραγματικότητα που δεν μπορούν ―εκ των πραγμάτων― να κατανοήσουν επιβαρύνει δραματικά τον συναισθηματικό τους κόσμο, με αρνητικές επιπτώσεις πάνω τους, σωματικές και ψυχικές, αφού η μετάβασή τους σε διαφορετική πραγματικότητα από αυτή που βίωναν μέχρι τα είκοσι δύο χρόνια τους τους δημιουργεί σύγχυση, αβεβαιότητα, θλίψη και ψυχικές διαταραχές μη διαχειρίσιμες» (^Σ3).

Από τη Συνθήκη του Άμστερνταμ αρχίζει η αντίστροφη μέτρηση

Έως το τέλος της δεκαετίας του 1990, η αναπηρία στην Ελλάδα ακολουθούσε το «φιλανθρωπικό/ιατρικό» μοντέλο (^Σ4). Τα άτομα με αναπηρία δεν είχαν ―ούτε καν σε θεωρητικό επίπεδο― τη δυνατότητα ίσων ευκαιριών και οι πολιτικές με τις οποίες αντιμετωπίζονταν ήταν κατά βάση επιδοματικού χαρακτήρα. Είναι η εποχή που η αναπηρία είτε «εφοδιάζει» τον Τύπο με σκάνδαλα και πρωτοσέλιδα αφιερωμένα στο φαινόμενο των «μαϊμού αναπηρικών συντάξεων», των πλασματικών πιστοποιητικών, των ποικίλων επιδομάτων αμφισβητούμενης νομιμότητας, είτε αντιμετωπίζεται ως μια δαπάνη που πρέπει να ορθολογικοποιηθεί.

Η κατάσταση αρχίζει να διαφοροποιείται από τον Ιούλιο του 1996, όταν η Ευρωπαϊκή Επιτροπή υιοθετεί «Ανακοίνωση για την ισότητα των ευκαιριών για τα άτομα με αναπηρία». Η ανακοίνωση σηματοδοτεί την πρώτη προσπάθεια χάραξης ολοκληρωμένης στρατηγικής σε αυτό το πεδίο, εμπνεόμενης από τους Πρότυπους Κανόνες του ΟΗΕ για την Εξίσωση των Ευκαιριών για τα Άτομα με Αναπηρία. Σκοπός της ανακοίνωσης, με την οποία ουσιαστικά η Ένωση κάνει τη μετάβαση στο κοινωνικό μοντέλο της αναπηρίας, ήταν «μια ανανεωμένη ώθηση προς τη δικαιωματική προσέγγιση της αναπηρίας».

Όμως, στην πραγματικότητα η μεγάλη στροφή γίνεται το 1997. Μέχρι τη Συνθήκη του Άμστερνταμ του 1997 υπήρχε αβεβαιότητα για το εύρος της κοινοτικής αρμοδιότητας στα ζητήματα διακρίσεων. Τότε ήταν που τα κράτη μέλη της ΕΕ αποφάσισαν ομόφωνα να προσθέσουν ένα νέο άρθρο στη Συνθήκη του Άμστερνταμ, με σκοπό την κατάργηση των διακρίσεων. Για πρώτη φορά γίνεται αναφορά στην αναπηρία σε Ευρωπαϊκή Συνθήκη. Μέχρι τότε υπήρχε κοινοτική νομοθεσία και νομολογία σχετικά με την απαγόρευση των διακρίσεων λόγω ιθαγένειας ή φύλου, αλλά όχι αναπηρίας. Ένας νέος όρος, αυτός του «κοινωνικού αποκλεισμού διαφόρων ομάδων του πληθυσμού», μπαίνει στο λεξιλόγιο των ευρωπαϊκών θεσμών, εντάσσοντας σε αυτή τη δεξαμενή των «κοινωνικά αποκλεισμένων» και τα άτομα με αναπηρία που αυξάνονται αλματωδώς. Βέβαια, μη γελιόμαστε...

Η συζήτηση για άρση των κοινωνικών περιορισμών δεν είναι τυχαίο ότι πάει χέρι χέρι με τη δημιουργία της Ενιαίας Ευρωπαϊκής Αγοράς και την ανταγωνιστικότητα της Ένωσης. Κι αυτό θα γίνει ακόμη πιο ορατό με την Πράξη Προσβασιμότητας, η οποία ψηφίστηκε το 2017 από το Ευρωπαϊκό Κοινοβούλιο ύστερα από διαβούλευση ετών και μεταξύ άλλων δημιουργεί μια γέφυρα ανάμεσα στις ανάγκες των 80 εκατομμυρίων αναπήρων ανά την Ευρώπη και την αγορά και τις επιχειρήσεις (^Σ5).

Ας επιστρέψουμε, όμως, στο παρελθόν, όταν ακόμη η κοινοτική νομοθεσία (που έρχεται να απαγορεύσει μια σειρά από διακρίσεις, ανάμεσα στις οποίες και τη διάσταση της αναπηρίας) ανοίγει τον δρόμο για χάραξη οριζόντιων πολιτικών προκειμένου να αρθούν οι περιορισμοί που εμποδίζουν την απόλαυση του αυτοτελούς κοινωνικού δικαιώματος για ισότιμη συμμετοχή κάθε πολίτη της Ένωσης. Η νομική βάση για την παραγωγή νέας νομοθεσίας εδράζεται στο άρθρο 19 (πρώην άρθρο 13 της ΣΕΚ) (^Σ6). Η ΕΕ διασφαλίζει πρωτογενώς [άρθρο 22 ΣΕΕ για θεμελιώδεις αξίες και ιδίως δικαιώματα μειονοτήτων, άρθρο 10 ΣΛΕΕ για την καταπολέμηση κάθε διάκρισης λόγω ... αναπηρίας, και στον Χάρτη Θεμελιωδών Δικαιωμάτων (άρθρο 21 για απαγόρευση διακρίσεων και άρθρο 26 για την ένταξη των ΑμεΑ στην κοινωνία, την αυτονομία τους και τη συμμετοχή στον κοινωνικό βίο)] όσο και δευτερογενώς, μέσω παράγωγου κοινοτικού δικαίου, την ίση μεταχείριση για τα άτομα με αναπηρία.

Επίσης, η ΕΕ υιοθετεί οδηγίες που απαγορεύουν τις διακρίσεις και καθιερώνουν την αρχή της ίσης μεταχείρισης (οδηγίες 2000/43/ΕΚ του Συμβουλίου της 29ης Ιουνίου 2000 και 2000/78/ΕΚ του Συμβουλίου της 27ης Νοεμβρίου 2000). Η Ελλάδα τις ενσωματώνει με τον νόμο 3304/2005, οπότε και καθιερώνει την απαγόρευση της διάκρισης λόγω αναπηρίας και εισάγει εύλογες προσαρμογές για τα άτομα με αναπηρία ως προς τη διάσταση της εργασίας και της απασχόλησης. Οι δύο οδηγίες «ανάγκασαν» τις χώρες με λιγότερο αναπτυγμένη νομοθεσία, στις οποίες συγκαταλέγεται και η Ελλάδα, να συνταχθούν με τις κατώτατες κοινές προϋποθέσεις που έθετε η ΕΕ.

Η ΕΕ, πρώτος διεθνής οργανισμός που κυρώνει την UNCRPD

Καθοριστικό ρόλο στην αλλαγή της πολιτικής αναπηρίας στην ΕΕ έπαιξε η Σύμβαση των Ηνωμένων Εθνών για τα Άτομα με Αναπηρία (UNCRPD), της οποίας συμβαλλόμενο μέρος είναι η Ένωση, η οποία αποτελεί τον πρώτο διεθνή οργανισμό που την κυρώνει (2010). Η σύμβαση υιοθετήθηκε από τη Γενική Συνέλευση του ΟΗΕ το 2006 και υπεγράφη από την Ελλάδα το 2007 (το Προαιρετικό Πρωτόκολλό της το 2010). Και τα δυο κυρώθηκαν μόλις τον Μάη του 2012 από την Ελλάδα.

Η UNCRPD είναι επηρεασμένη από την Οικουμενική Διακήρυξη των Δικαιωμάτων του Ανθρώπου (ΟΔΔΑ) (κυρίως από το άρθρο 2 που εισάγει την αρχή της μη διάκρισης) του 1948! Σκεφτείτε πόσα χρόνια πέρασαν για να υπάρξει ένα διεθνώς αποδεκτό και ολοκληρωμένο κείμενο (^Σ7) που να αφορά τα δικαιώματα των ατόμων με αναπηρία...

Προσβασιμότητα, το μείζον

Στο πλαίσιο των δεσμεύσεων που εισάγει η UNCRPD, αλλά και των κείμενων διατάξεων του κοινοτικού δικαίου, μια σειρά από ευρωπαϊκά νομοθετήματα έχουν παραχθεί κατά την τελευταία δεκαετία, με το πιο σημαντικό και πιο πρόσφατο να είναι η Ευρωπαϊκή Πράξη Προσβασιμότητας (EAA).

Εκτός από το κείμενο της EAA, δύο άλλα νομοθετήματα που υιοθετήθηκαν στην προηγούμενη θητεία του ΕΚ, κι ενώ ήταν εν ισχύι η προηγούμενη Στρατηγική για την Αναπηρία, ήταν εκείνα του Κανονισμού για τα δικαιώματα των επιβατών σε αμαξοστοιχίες και η Οδηγία για την προσβασιμότητα των ιστότοπων και των εφαρμογών για φορητές συσκευές των οργανισμών του δημόσιου τομέα.

Κείμενα ΕΕ για την αναπηρία που επηρέασαν θετικά την ελληνική νομοθεσία

 ΒΑΣΙΚΑ ΣΗΜΕΙΑ ΤΗΣ ΕΥΡΩΠΑΪΚΗΣ ΝΟΜΟΘΕΣΙΑΣ

1. Συνθήκη για την ίδρυση της Ευρωπαϊκής Κοινότητας

Επίσημη Εφημερίδα των Ευρωπαϊκών Κοινοτήτων C 325 της 24.12.2002, σ. 35

Άρθρο 13 (πρώην άρθρο 6 Α)
(Άρθρο το οποίο τροποποιήθηκε από τη συνθήκη της Νίκαιας)

1. Με την επιφύλαξη των άλλων διατάξεων της παρούσας συνθήκης και εντός των ορίων των αρμοδιοτήτων που παρέχει αυτή στην Κοινότητα, το Συμβούλιο, αποφασίζοντας ομόφωνα, μετά από πρόταση της Επιτροπής και διαβούλευση με το Ευρωπαϊκό Κοινοβούλιο, μπορεί να αναλάβει κατάλληλη δράση για την καταπολέμηση των διακρίσεων λόγω φύλου, φυλετικής ή εθνικής καταγωγής, θρησκείας ή πεποιθήσεων, αναπηρίας, ηλικίας ή γενετήσιου προσανατολισμού.

2. Κατά παρέκκλιση από την παράγραφο 1, όταν το Συμβούλιο θεσπίζει κοινοτικά μέτρα ενθάρρυνσης, αποκλειόμενης της εναρμόνισης των νομοθετικών και κανονιστικών διατάξεων των κρατών μελών, προς υποστήριξη των δράσεων των κρατών μελών οι οποίες αναλαμβάνονται για να συμβάλουν στην υλοποίηση των στόχων της παραγράφου 1, αποφασίζει σύμφωνα με τη διαδικασία του άρθρου 251.

2. Χάρτης των Θεμελιωδών Δικαιωμάτων της Ευρωπαϊκής Ένωσης

Επίσημη Εφημερίδα των Ευρωπαϊκών Κοινοτήτων C 364 της 18.12.2000, σ. 1

Άρθρο 21
Απαγόρευση διακρίσεων

1. Απαγορεύεται κάθε διάκριση ιδίως λόγω φύλου, φυλής, χρώματος, εθνοτικής καταγωγής ή κοινωνικής προέλευσης, γενετικών χαρακτηριστικών, γλώσσας, θρησκείας ή πεποιθήσεων, πολιτικών φρονημάτων ή κάθε άλλης γνώμης, ιδιότητας μέλους εθνικής μειονότητας, περιουσίας, γέννησης, αναπηρίας, ηλικίας ή γενετήσιου προσανατολισμού.

2. Απαγορεύεται κάθε διάκριση λόγω ιθαγενείας, εντός του πεδίου εφαρμογής της συνθήκης για την ίδρυση της Ευρωπαϊκής Κοινότητας και της συνθήκης για την Ευρωπαϊκή Ένωση και με επιφύλαξη των ειδικών διατάξεων των εν λόγω συνθηκών.

Άρθρο 26
Ένταξη των ατόμων με ειδικές ανάγκες

Η Ένωση αναγνωρίζει και σέβεται το δικαίωμα των ατόμων με ειδικές ανάγκες να επωφελούνται μέτρων που θα τους εξασφαλίζουν την αυτονομία, την κοινωνική και επαγγελματική ένταξη και τη συμμετοχή στον κοινοτικό βίο.

3. Κοινοτικός Χάρτης των θεμελιωδών κοινωνικών δικαιωμάτων των εργαζομένων

Στρασβούργο, 8 και 9 Δεκεμβρίου 1989

4. Ενδεικτική νομοθεσία για ΑμεΑ

(ΕΕ ― δεν συμπεριλαμβάνει ΟΗΕ και Συμβούλιο της Ευρώπης)

• Κανονισμός (ΕΚ) αριθ. 2204/2002 της Επιτροπής, της 12ης Δεκεμβρίου 2002, σχετικά με την εφαρμογή των άρθρων 87 και 88 της συνθήκης ΕΚ στις κρατικές ενισχύσεις για την απασχόληση

• Κανονισμός (ΕΟΚ) αριθ. 295/1991 του Συμβουλίου, της 4ης Φεβρουαρίου 1991, για τη θέσπιση κοινών κανόνων σχετικών με ένα σύστημα αντισταθμιστικών παροχών σε περίπτωση άρνησης επιβίβασης κατά τις τακτικές αεροπορικές μεταφορές

• Οδηγία 2003/24/ΕΚ του Ευρωπαϊκού Κοινοβουλίου και του Συμβουλίου, της 14ης Απριλίου 2003, για την τροποποίηση της οδηγίας 98/18/EΚ του Συμβουλίου για τους κανόνες και τα πρότυπα ασφαλείας για τα επιβατηγά πλοία

• Οδηγία 2003/9/ΕΚ του Συμβουλίου, της 27ης Ιανουαρίου 2003, σχετικά με τις ελάχιστες απαιτήσεις για την υποδοχή των αιτούντων άσυλο στα κράτη μέλη

• Οδηγία 2002/22/ΕΚ του Ευρωπαϊκού Κοινοβουλίου και του Συμβουλίου, της 7ης Μαρτίου 2002, για την καθολική υπηρεσία και τα δικαιώματα των χρηστών όσον αφορά δίκτυα και υπηρεσίες ηλεκτρονικών επικοινωνιών (οδηγία καθολικής υπηρεσίας)

• Οδηγία 2001/85/ΕΚ του Ευρωπαϊκού Κοινοβουλίου και του Συμβουλίου, της 20ής Νοεμβρίου 2001, περί ειδικών διατάξεων για οχήματα μεταφοράς επιβατών, άνω των οκτώ θέσεων εκτός της θέσεως του οδηγού, και περί τροποποιήσεως των οδηγιών 70/156/ΕΟΚ και 97/27/ΕΚ

• Οδηγία 2001/29/ΕΚ του Ευρωπαϊκού Κοινοβουλίου και του Συμβουλίου, της 22ας Μαΐου 2001, για την εναρμόνιση ορισμένων πτυχών του δικαιώματος του δημιουργού και συγγενικών δικαιωμάτων στην κοινωνία της πληροφορίας

• Οδηγία 2000/78/ΕΚ του Συμβουλίου, της 27ης Νοεμβρίου 2000, για τη διαμόρφωση γενικού πλαισίου για την ίση μεταχείριση στην απασχόληση και την εργασία

• Οδηγία 2000/31/ΕΚ του Ευρωπαϊκού Κοινοβουλίου και του Συμβουλίου, της 8ης Ιουνίου 2000, για ορισμένες νομικές πτυχές των υπηρεσιών της κοινωνίας της πληροφορίας, ιδίως του ηλεκτρονικού εμπορίου, στην εσωτερική αγορά («οδηγία για το ηλεκτρονικό εμπόριο»)

• Οδηγία 1999/5/ΕΚ του Ευρωπαϊκού Κοινοβουλίου και του Συμβουλίου, της 9ης Μαρτίου 1999, σχετικά με τον ραδιοεξοπλισμό και τον τηλεπικοινωνιακό τερματικό εξοπλισμό και την αμοιβαία αναγνώριση της πιστότητας των εξοπλισμών αυτών

• Οδηγία 98/10/ΕΚ του Ευρωπαϊκού Κοινοβουλίου και του Συμβουλίου, της 26ης Φεβρουαρίου 1998, για την εφαρμογή της παροχής ανοικτού δικτύου (ΟΝΡ) στη φωνητική τηλεφωνία και για την καθολική υπηρεσία για τις τηλεπικοινωνίες σε ανταγωνιστικό περιβάλλον

• Οδηγία 95/16/ΕΚ του Ευρωπαϊκού Κοινοβουλίου και του Συμβουλίου, της 29ης Ιουνίου 1995, για την προσέγγιση των νομοθεσιών των κρατών μελών σχετικά με τους ανελκυστήρες

• Οδηγία 92/91/ΕΟΚ του Συμβουλίου, της 3ης Νοεμβρίου 1992, περί των ελαχίστων προδιαγραφών για τη βελτίωση της προστασίας, της ασφάλειας και της υγείας των εργαζομένων στις εξορυκτικές διά γεωτρήσεων βιομηχανίες (ενδέκατη ειδική οδηγία κατά την έννοια του άρθρου 16 παράγραφος 1 της οδηγίας 89/391/ΕΟΚ)

• Οδηγία 92/57/ΕΟΚ του Συμβουλίου, της 24ης Ιουνίου 1992, σχετικά με τις ελάχιστες προδιαγραφές ασφάλειας και υγείας που πρέπει να εφαρμόζονται στα προσωρινά ή κινητά εργοτάξια (όγδοη ειδική οδηγία κατά την έννοια του άρθρου 16 παράγραφος 1 της οδηγίας 89/391/ΕΟΚ)

• Οδηγία 91/439/ΕΟΚ του Συμβουλίου, της 29ης Ιουλίου 1991, για την άδεια οδήγησης

• Οδηγία 89/654/ΕΟΚ του Συμβουλίου, της 30ής Νοεμβρίου 1989, σχετικά με τις ελάχιστες προδιαγραφές ασφάλειας και υγείας στους χώρους εργασίας (πρώτη ειδική οδηγία κατά την έννοια του άρθρου 16 παράγραφος 1 της οδηγίας 89/391/ΕΟΚ)

Αποφάσεις

• Απόφαση 2001/903/ΕΚ του Συμβουλίου, της 3ης Δεκεμβρίου 2001, για το ευρωπαϊκό έτος των ατόμων με ειδικές ανάγκες 2003

• Απόφαση αριθ. 253/2000/ΕΚ του Ευρωπαϊκού Κοινοβουλίου και του Συμβουλίου, της 24ης Ιανουαρίου 2000, για τη θέσπιση του δεύτερου σταδίου του προγράμματος κοινοτικής δράσης στον τομέα της εκπαίδευσης «ΣΩΚΡΑΤΗΣ»

• Απόφαση 1999/382/ΕΚ του Συμβουλίου, της 26ης Απριλίου 1999, για τη θέσπιση του δευτέρου σταδίου του κοινοτικού προγράμματος δράσης στον τομέα της επαγγελματικής κατάρτισης «Leonardo da Vinci»

• Απόφαση αριθ. 2717/95/ΕΚ του Ευρωπαϊκού Κοινοβουλίου και του Συμβουλίου, της 9ης Νοεμβρίου 1995, σχετικά με τους προσανατολισμούς για την ανάπτυξη του Euro-ISDN (ψηφιακό δίκτυο ενοποιημένων υπηρεσιών) ως διευρωπαϊκού δικτύου

• Απόφαση 83/516/ΕΟΚ του Συμβουλίου, της 17ης Οκτωβρίου 1983, για την αποστολή του Ευρωπαϊκού Κοινωνικού Ταμείου

 ΕΛΛΗΝΙΚΗ ΝΟΜΟΘΕΣΙΑ

Σύνταγμα της Ελλάδος / αναφορές στην αναπηρία

Άρθρο 21
Προστασία οικογένειας, γάμου, μητρότητας και παιδικής ηλικίας, δικαιώματα ατόμων με αναπηρίες

6. Τα άτομα με αναπηρίες έχουν δικαίωμα να απολαμβάνουν μέτρων που εξασφαλίζουν την αυτονομία, την επαγγελματική ένταξη και τη συμμετοχή τους στην κοινωνική, οικονομική και πολιτική ζωή της Χώρας.

Βέβαια, η προστασία των ατόμων με αναπηρία (και διαφόρων συναφών δικαιωμάτων τους) εδράζεται επίσης στα άρθρα 2, 5, 9 και 25 του Συντάγματος. Για την ελληνική νομοθεσία και τη διάσταση της αναπηρίας αναζητήστε το βιβλίο της καθηγήτριας Διεθνούς Δικαίου και Διεθνών Οργανισμών Π. Περράκη για τα άτομα με αναπηρία. 

Σημειώσεις - παραπομπές

*Το Εθνικό σχέδιο δράσης για την αναπηρία τέθηκε σε ηλεκτρονική διαβούλευση (opengov.gr) από τον υπουργό Επικρατείας Γ. Γεραπετρίτη από τις 21.9 έως τις 5.10.2020.

Το Εθνικό Σχέδιο Δράσης για τα Δικαιώματα των Ατόμων με Αναπηρία καθορίζει οριζόντια τη στρατηγική, τους στόχους και τις δράσεις υπουργείων και αρμόδιων φορέων για την εφαρμογή της Σύμβασης των Ηνωμένων Εθνών για τα Δικαιώματα των Ατόμων με Αναπηρία και αφορά, ιδίως, την περίοδο 2020-2023.

Αναλυτικά το τελευταίο νομοθέτημα: ΝΟΜΟΣ ΥΠ’ ΑΡΙΘΜ. 4780. Εθνική Αρχή Προσβασιμότητας, Εθνική Επιτροπή για τα Δικαιώματα του Ανθρώπου και Εθνική Επιτροπή Βιοηθικής και Τεχνοηθικής.

• Σ1 (βλ. νόμο 4488/2017, μέρος Δ΄). Η κυβέρνηση Μητσοτάκη συνέταξε το Εθνικό Σχέδιο Δράσης.

• Σ2 Εθνικό Σχέδιο Δράσης για την αναπηρία

• Σ3 Κείμενο του Γ.Γ. στη διαβούλευση για το Εθνικό Σχέδιο Δράσης για την αναπηρία (Kείμενο στη διαβούλευση, 2 Οκτωβρίου 2020, 20:06 | ΓΕΩΡΓΙΑΔΗΣ ΓΕΩΡΓΙΟΣ)

• Σ4 Φιλανθρωπικό-ιατρικό μοντέλο

• Σ5 Πράξη Προσβασιμότητας

• Σ6 «Με την επιφύλαξη των άλλων διατάξεων των Συνθηκών και εντός των ορίων των αρμοδιοτήτων που παρέχουν στην Ένωση, το Συμβούλιο, αποφασίζοντας ομόφωνα, σύμφωνα με ειδική νομοθετική διαδικασία, και μετά την έγκριση του Ευρωπαϊκού Κοινοβουλίου, μπορεί να αναλάβει δράση για την καταπολέμηση των διακρίσεων λόγω φύλου, φυλετικής ή εθνικής καταγωγής, θρησκείας ή πεποιθήσεων, αναπηρίας, ηλικίας ή γενετήσιου προσανατολισμού».

• Σ7 Στη δεκαετία του 1970, η Διακήρυξη για τα Δικαιώματα των Πνευματικά Καθυστερημένων Ατόμων (Declaration on the Rights of Mentally Retarded Persons) και η Διακήρυξη των Δικαιωμάτων των Ατόμων με Αναπηρία (Declaration on the Rights of Disabled Persons) ήταν τα πρώτα νομικά εργαλεία στα οποία τα δικαιώματα των Ατόμων με Αναπηρία αναγνωρίζονταν χωρίς αμφισβήτηση. Σε αυτές τις διακηρύξεις ασκήθηκε κριτική ότι βασίζονταν στο ιατρικό μοντέλο της αναπηρίας. Ακολούθησαν μια σειρά πρωτοβουλίες του ΟΗΕ [π.χ. Δεκαετία του ΟΗΕ για τα άτομα με αναπηρία (1983-1992)], η υιοθέτηση Πρότυπων Κανόνων του ΟΗΕ για την εξίσωση των ευκαιριών για τα άτομα με αναπηρία κ.ά., αλλά παρήγαγαν περιορισμένα άμεσα αποτελέσματα, οπότε και δεν «αγκαλιάστηκαν» από πολλά κράτη. Βέβαια, μην ξεχνάμε το πολιτικό, οικονομικό και κοινωνικό περιβάλλον της εποχής, τόσο σε ευρωπαϊκό όσο και σε διεθνές επίπεδο. Τα θέματα της αναπηρίας δεν ήταν πολιτικής προτεραιότητας καθώς γι’ αυτά κυριαρχούσε το ιατρικό-φιλανθρωπικό μοντέλο.

---

 

efsyn.gr

του Δημήτρη Αγγελίδη
Ημερομηνία: 31.3.2021

Η αναγνώριση των ΛΟΑΤΚΙ+ δικαιωμάτων περνά πρώτα από την Ευρώπη

Η καταπολέμηση της ομοφοβίας και της τρανσφοβίας δεν θεωρείται πια στοιχείο πολυτελείας των ανεπτυγμένων οικονομικά κοινωνιών, ούτε μέρος της ατζέντας μιας μικρής μερίδας ανθρώπων.

Στις 11 Μαρτίου, η Ολομέλεια του Ευρωπαϊκού Κοινοβουλίου υιοθέτησε ψήφισμα που κηρύσσει την ΕΕ «ελεύθερη ζώνη για τους ΛΟΑΤΚΙ+» (Λεσβίες, Ομοφυλόφιλοι, Τρανς, Κουίρ, Ίντερσεξ κ.ά.) με συντριπτική πλειοψηφία 492 ψήφων υπέρ έναντι 141 ψήφων κατά, ενώ σημειώθηκαν 46 αποχές. Ήταν μια ηχηρή απάντηση του Ευρωπαϊκού Κοινοβουλίου στη θεσμική ομοφοβία που κερδίζει έδαφος σε κράτη μέλη όπως η Πολωνία και η Ουγγαρία, παραβιάζοντας κατάφωρα τον πυρήνα του ευρωπαϊκού δικαίου και των ιδρυτικών αρχών και αξιών της ΕΕ.

Δεν είναι μόνο οι ομοφοβικές δηλώσεις αξιωματούχων, μεταξύ των οποίων ο Πολωνός πρόεδρος Αντρέι Ντούντα και ο Ούγγρος πρωθυπουργός Βίκτορ Όρμπαν. Από τον Μάρτιο του 2019, δεκάδες περιοχές της Πολωνίας ανακήρυξαν την επικράτειά τους «ζώνη ελεύθερη από τη ΛΟΑΤΚΙ+ ιδεολογία», θεσπίζοντας πολιτικές που παραβιάζουν το δικαίωμα στην ορατότητα, απαγορεύουν τη χρηματοδότηση οργανώσεων, απειλούν με συλλήψεις ακτιβιστές. Μόλις τον περασμένο Νοέμβριο, ένας δήμος της Ουγγαρίας απαγόρευσε την «προπαγάνδα των ΛΟΑΤΚΙ+», και ακολούθησαν συνταγματικοί περιορισμοί κατά της αναγνώρισης της ταυτότητας φύλου και των ατόμων μη δυαδικού φύλου και του δικαιώματός τους στην οικογένεια. 

Οι ευρωβουλευτές ζήτησαν από την Ευρωπαϊκή Επιτροπή να προχωρήσει στα μέτρα που προβλέπονται για την παραβίαση της Συνθήκης για τη λειτουργία της ΕΕ, όπως και σε οικονομικές κυρώσεις μέσω του ευρωπαϊκού προϋπολογισμού, η έγκριση του οποίου περνά από το Ευρωπαϊκό Κοινοβούλιο. 

Αλλά η κατάσταση κάθε άλλο παρά ιδανική είναι στα υπόλοιπα κράτη μέλη, συμπεριλαμβανομένης της Ελλάδας. Οι εκθέσεις του Οργανισμού Θεμελιωδών Δικαιωμάτων της ΕΕ (Fundamental Rights Agency – FRA) διαπιστώνουν ότι παραμένουν στην πράξη οι διακρίσεις κατά των ΛΟΑΤΚΙ+ στην ΕΕ. Αυτή την ξεκάθαρη διαπίστωση έκανε στην εισήγησή της για το ψήφισμα της 11ης Μαρτίου και η Άνα Πόλα Ζακαρίας, υπουργός Ευρωπαϊκών Υποθέσεων της Πορτογαλίας, της χώρας που ασκεί την προεδρία της ΕΕ το τρέχον εξάμηνο. 

Σημείωσε: «Δεν θα έπρεπε να υπάρχει κανένα περιθώριο για ομοφοβία πουθενά στην Ευρώπη. Ο σεξουαλικός προσανατολισμός και η ταυτότητα φύλου αποτελούν μέρος της ταυτότητάς μας και κανείς δεν θα έπρεπε να νιώθει την ανάγκη να κρύβει την αληθινή του ταυτότητα για να αποφεύγει τις διακρίσεις ή τη βία. Τις τελευταίες δεκαετίες έχει σημειωθεί πρόοδος στα ΛΟΑΤΚΙ δικαιώματα. Αλλά μένουν πολλά να γίνουν. Δυστυχώς, οι διακρίσεις κατά των ΛΟΑΤΚΙ παραμένουν όταν αναζητούν σπίτι, ιατροφαρμακευτική περίθαλψη, κοινωνικές υπηρεσίες, και επίσης στην εργασία ή στο σχολείο. Όλοι οι πολίτες της Ένωσής μας είναι ίσοι και θα έπρεπε να ζουν με ελευθερία, ασφαλείς από διακρίσεις με βάση το φύλο, τη φυλή, το χρώμα, τη θρησκεία ή τους σεξουαλικούς προσανατολισμούς. Αυτές είναι αρχές και αξίες που κατοχυρώνονται στις Συνθήκες της ΕΕ, στον Χάρτη Θεμελιωδών Δικαιωμάτων και στην ευρωπαϊκή νομοθεσία. Δεν είναι αντικείμενο διαπραγμάτευσης». 

Πρώτη Στρατηγική για την Ισότητα των ΛΟΑΤΚΙ

Αναγνωρίζοντας ότι μένουν πολλά να γίνουν για να εναρμονιστεί η νομοθεσία των κρατών μελών με την απαγόρευση των διακρίσεων που κατοχυρώνεται στον Χάρτη Θεμελιωδών Δικαιωμάτων της ΕΕ, η Ευρωπαϊκή Επιτροπή ανακοίνωσε τον Νοέμβριο του 2020 την Πρώτη Στρατηγική για την Ισότητα των ΛΟΑΤΚΙ 2020-2025, με τέσσερις άξονες: καταπολέμηση διακρίσεων, ασφάλεια, άρση αποκλεισμών, προώθηση του αιτήματος για την ισότητα των ΛΟΑΤΚΙ παγκοσμίως. 

Στα σχέδια της Επιτροπής περιλαμβάνεται η επέκταση του ορισμού των εγκλημάτων και της ρητορικής μίσους ώστε να περιλαμβάνει τον σεξουαλικό προσανατολισμό και την ταυτότητα και έκφραση φύλου, όπως και η αναθεώρηση των κανονισμών ελεύθερης κυκλοφορίας μεταξύ των κρατών μελών, ώστε να διασφαλίζεται η ελεύθερη κυκλοφορία των «οικογενειών ουράνιο τόξο», όρος που αφορά τα ομόφυλα ζευγάρια με παιδιά. «Όταν είσαι γονιός, είσαι γονιός παντού», σημείωσε η πρόεδρος της Επιτροπής Ούρσουλα φον ντερ Λάιεν κατά την παρουσίαση της Στρατηγικής. 

Τι σημαίνουν όλα αυτά για τα ΛΟΑΤΚΙ+ δικαιώματα στην Ελλάδα; Η ελληνική κοινότητα των ΛΟΑΤΚΙ+, που είδε να θεσπίζεται στην Ελλάδα σύμφωνο συμβίωσης για ομόφυλα ζευγάρια, αφού πρώτα η χώρα μας καταδικάστηκε στο Ευρωπαϊκό Δικαστήριο των Δικαιωμάτων του Ανθρώπου (θεσμός που δεν υπάγεται στην ΕΕ αλλά στο Συμβούλιο της Ευρώπης), έχει μάλλον συνηθίσει να αντιμετωπίζει τις υπερεθνικές πρωτοβουλίες με συγκρατημένη αισιοδοξία, παραμένοντας επιφυλακτική για την ταχύτητα και τον βαθμό ολοκλήρωσης των σχετικών πρωτοβουλιών σε εθνικό επίπεδο. 

Η Εθνική Επιτροπή για την Ισότητα των ΛΟΑΤΚΙ+ που συγκρότησε ο πρωθυπουργός Κυριάκος Μητσοτάκης υπό την προεδρία του πρώην προέδρου του Ευρωπαϊκού Δικαστηρίου των Δικαιωμάτων του Ανθρώπου Λίνου Αλέξανδρου Σισιλιάνου, με τη συμμετοχή εκπροσώπων τριών ΛΟΑΤΚΙ οργανώσεων (Thessaloniki Pride, Οικογένειες Ουράνιο Τόξο, Σωματείο Υποστήριξης Διεμφυλικών), αποτελεί ασφαλώς θετικό βήμα, αν καταφέρει να υπερβεί την πολιτική βούληση του κυβερνώντος κόμματος. 

Δεν μπορεί παρά να προβληματίζουν οι πρόσφατες δηλώσεις του υπουργού Δικαιοσύνης Κώστα Τσιάρα που στιγματίζουν τα παιδιά των ομόφυλων οικογενειών ή του πρώην υπουργού Δικαιοσύνης Χαράλαμπου Αθανασίου, που συνέδεσε την αποποινικοποίηση της σεξουαλικής πράξης μεταξύ ομοφύλων (χρησιμοποιώντας την αναχρονιστική και στιγματιστική ορολογία «καταργήθηκε η παρά φύση ασέλγεια») με τις καταγγελίες για βιασμούς ανηλίκων στο πλαίσιο του ελληνικού «me too». Προβληματισμό προξενεί και η αρνητική ψήφος πολλών βουλευτών του κυβερνώντος κόμματος στα νομοσχέδια για το σύμφωνο συμβίωσης, την ταυτότητα φύλου και το δικαίωμα αναδοχής των ομόφυλων ζευγαριών, όπως και η άρνηση της κυβέρνησης να θεσπίσει τη συνταγματική προστασία των ΛΟΑΤΚΙ από διακρίσεις κατά την τελευταία αναθεώρηση του Συντάγματος.

 

Στο πλαίσιο των πρόσφατων ευρωπαϊκών πρωτοβουλιών, η «Εφ.Συν.» απευθύνθηκε σε ακτιβιστές και μέλη της ΛΟΑΤΚΙ+ κοινότητας με τα εξής ερωτήματα: 

• ■ Πώς αναμένετε να επηρεάσει τα ΛΟΑΤΚΙ δικαιώματα και τις ΛΟΑΤΚΙ διεκδικήσεις στην Ελλάδα η Στρατηγική για την Ισότητα των ΛΟΑΤΚΙ+ 2020-2025 που ανακοίνωσε η πρόεδρος της Ευρωπαϊκής Επιτροπής τον Νοέμβριο;
• ■ Πόσο σημαντική είναι για την κατάσταση των ΛΟΑΤΚΙ+ διεκδικήσεων και δικαιωμάτων στην Ελλάδα η νομοθεσία και πολιτική της ΕΕ στα ζητήματα αυτά;
• ■ Ποιες άλλες πρωτοβουλίες, ψηφίσματα ή νόμοι σε επίπεδο ΕΕ θεωρείτε ότι επηρέασαν την κατάσταση των ΛΟΑΤΚΙ+ δικαιωμάτων και διεκδικήσεων στην Ελλάδα;

---

Απαντούν:

• ■ Μαρίνα Γαλανού (Σωματείο Υποστήριξης Διεμφυλικών)
• ■ Βασίλης Θανόπουλος (περιοδικό Antivirus)
• ■ Αποστόλης Καραμπαΐρης και Αλέξανδρος Καπετάνου (Thessaloniki Pride)
• ■ Στέλλα Μπελιά (Οικογένειες Ουράνιο Τόξο)
• ■ Νάνσυ Παπαθανασίου και Έλενα-Όλγα Χρηστίδη (Orlando LGBT)

Μαρίνα Γαλανού

(Σωματείο Υποστήριξης Διεμφυλικών)

1. Πώς αναμένετε να επηρεάσει τα ΛΟΑΤΚΙ δικαιώματα και τις ΛΟΑΤΚΙ διεκδικήσεις στην Ελλάδα η Στρατηγική για την Ισότητα των ΛΟΑΤΚΙ+ 2020-2025 που ανακοίνωσε η πρόεδρος της Ευρωπαϊκής Επιτροπής τον Νοέμβριο;

Απάντηση. Η Στρατηγική για την Ισότητα για τα ΛΟΑΤΚΙ πρόσωπα είναι ένα σημαντικό εργαλείο. Εντοπίζει, καταγράφει και καλεί τα κράτη μέλη να αναλάβουν να συντάξουν ολοκληρωμένα σχέδια και αποτελεσματικές δράσεις για τις αθέμιτες διακρίσεις που αντιμετωπίζουν οι ΛΟΑΤΚΙ σε όλα τα πεδία. Η Ελλάδα οφείλει να ανταποκριθεί, και σε αυτή την κατεύθυνση υπήρξε η πρωτοβουλία Επιτροπής με αυτόν τον σκοπό. Εναπόκειται όμως στην κυβέρνηση κατά πόσον θα αξιοποιήσει και τι θα πράξει στην υλοποίηση. Γιατί διαχρονικά η διαπίστωση είναι ότι όλες οι κυβερνήσεις κάνουν τα ελάχιστα δυνατά φοβούμενες το πολιτικό κόστος. Εμείς θα πιέσουμε με σκοπό το βέλτιστο δυνατό αποτέλεσμα.

2. Πόσο σημαντική είναι για την κατάσταση των ΛΟΑΤΚΙ+ διεκδικήσεων και δικαιωμάτων στην Ελλάδα η νομοθεσία και πολιτική της ΕΕ στα ζητήματα αυτά;

Απάντηση. Ασφαλώς είναι σημαντική η ενωσιακή νομοθεσία. Ας μην ξεχνάμε, λόγου χάρη, ότι η νομοθεσία της χώρας μας για την ίση μεταχείριση είναι προϊόν ενσωμάτωσης σχετικών ενωσιακών. Όπως και άλλες. Βεβαίως, έχει σημασία πάντα και ο τρόπος ενσωμάτωσης από τον εθνικό νομοθέτη που δεν ακολουθείται πάντα, αλλά και η εφαρμογή. Επί παραδείγματι, η νομοθεσία για την ίση μεταχείριση που ενσωματώνει την ενωσιακή προβλέπει θετικά μέτρα για την άρση διακρίσεων και αποκλεισμών. Έχουν ληφθεί; Η απάντηση είναι όχι. Προβλέπει τη συνεργασία μιας σειράς θεσμών για την καταπολέμηση των διακρίσεων. Γίνεται αυτό στην πράξη; Ελάχιστα έως τίποτε. Αυτό διαπιστώνεται και στο κείμενο της Επιτροπής: υπάρχει μεν η ενωσιακή νομοθεσία, μολαταύτα πάσχουμε αφενός μεν στη μη αξιοποίηση όλων των εργαλείων της, αφετέρου στην εφαρμογή. Εγώ θα συμπλήρωνα, ακόμη, σε ανεκπαίδευτο προσωπικό που καλείται να τις εφαρμόσει. Να, λοιπόν, γιατί χρειάζεται να καταρτίσουμε αποτελεσματικά σχέδια δράσης ώστε να διασφαλίσουμε την ίση μεταχείριση στην πράξη.

3. Ποιες άλλες πρωτοβουλίες, ψηφίσματα ή νόμοι σε επίπεδο ΕΕ θεωρείτε ότι επηρέασαν την κατάσταση των ΛΟΑΤΚΙ+ δικαιωμάτων και διεκδικήσεων στην Ελλάδα;

Απάντηση. Σημαντικό ρόλο π.χ. έπαιξε η ενωσιακή νομοθεσία στο πλαίσιο για την υποκίνηση σε μίσος, τα εγκλήματα μίσους, αλλά και ψηφίσματα που συμπεριλάμβαναν ρητά την κατεύθυνση της νομικής αναγνώρισης ταυτότητας φύλου με βάση τον αυτοπροσδιορισμό, την προστασία των θυμάτων, για τους ΛΟΑΤΚΙ πρόσφυγες κ.ά. Όλα αυτά έχουν αποτελέσει και εξακολουθούν να αποτελούν ―καθώς δεν έχουν όλα (για να είμαι ακριβής, τα περισσότερα) υιοθετηθεί απ’ την ελληνική πολιτεία― σημαντικά εργαλεία διεκδίκησης, είτε αφορούν νομοθεσίες, ψηφίσματα, προτεινόμενες πολιτικές είτε καλές πρακτικές. Και, πέραν αυτών, τουλάχιστον εμείς ως οργάνωση προσπαθούμε να έχουμε επικοινωνία με ομάδες του ΕΚ ώστε να αλληλεπιδράσουμε με σκοπό την περαιτέρω προώθηση.

 

Βασίλης Θανόπουλος

(περιοδικό Antivirus)

1. Πώς αναμένετε να επηρεάσει τα ΛΟΑΤΚΙ δικαιώματα και τις ΛΟΑΤΚΙ διεκδικήσεις στην Ελλάδα η Στρατηγική για την Ισότητα των ΛΟΑΤΚΙ+ 2020-2025 που ανακοίνωσε η πρόεδρος της Ευρωπαϊκής Επιτροπής τον Νοέμβριο;

Απάντηση. Η Ευρωπαϊκή Επιτροπή, με την ανακοίνωση αυτή, αναγνώρισε τα ΛΟΑΤ+ ζητήματα ως βασική προτεραιότητα στην ατζέντα των κρατών μελών της Ένωσης. Κάτι καθόλου τυχαίο, λαμβάνοντας υπόψη ότι σε κάποιες χώρες της Ευρώπης (Πολωνία, Ουγγαρία κ.λπ.) οι κυβερνήσεις στοχοποιούν τη ΛΟΑΤ+ κοινότητα, χρησιμοποιώντας την ως εξιλαστήριο θύμα των δυσμενών κοινωνικών/οικονομικών συνθηκών. Η Ευρωπαϊκή Στρατηγική για την Ισότητα των ΛΟΑΤΚΙ+ «αναγκάζει» στην ουσία τα κράτη μέλη να ασχοληθούν με τους ΛΟΑΤ+ πολίτες τους, καλώντας τα να καταθέσουν συγκεκριμένες πολιτικές σχετικά με τα δικαιώματά τους. Αυτό, φυσικά, αφορά και την ελληνική κυβέρνηση, η οποία με τη σειρά της καλείται (για πρώτη φορά) να μιλήσει (συγκεκριμένα) για ΛΟΑΤ+ δικαιώματα, αντί να περιορίζεται σε κινήσεις επικοινωνιακού (κυρίως) χαρακτήρα. Κι αυτό είναι εξαιρετικά σημαντικό. Ας μην ξεχνάμε, άλλωστε, ότι στην Ελλάδα η αναγνώριση των ΛΟΑΤ+ δικαιωμάτων «περνά» πρώτα από την Ευρώπη. 

2. Πόσο σημαντική είναι για την κατάσταση των ΛΟΑΤΚΙ+ διεκδικήσεων και δικαιωμάτων στην Ελλάδα η νομοθεσία και πολιτική της ΕΕ στα ζητήματα αυτά;

Απάντηση. Νομίζω πως οποιοδήποτε νομοθέτημα που έχει περάσει στη χώρα μας και αφορά σε ΛΟΑΤ+ δικαιώματα σχετίζεται με την ΕΕ και τις πολιτικές της. Για να το πω απλά: Η Ευρώπη είναι, ίσως, ο μόνος λόγος για τον οποίο η χώρα μας διατίθεται να ξεπεράσει το επιχείρημα «η ελληνική κοινωνία δεν είναι έτοιμη», το οποίο χρησιμοποιεί κάθε φορά ως δικαιολογία για τη μη υποστήριξη των ΛΟΑΤ+ διεκδικήσεων. Οπότε, είναι σαφές γιατί είναι σημαντική μια σαφής και ενδυναμωμένη ευρωπαϊκή πολιτική. 

3. Ποιες άλλες πρωτοβουλίες, ψηφίσματα ή νόμοι σε επίπεδο ΕΕ θεωρείτε ότι επηρέασαν την κατάσταση των ΛΟΑΤΚΙ+ δικαιωμάτων και διεκδικήσεων στην Ελλάδα;

Απάντηση. Σίγουρα η στάση της ΕΕ σε θέματα όπως η αναγνώριση των ομόφυλων ζευγαριών, η νομική αναγνώριση ταυτότητας φύλου ή η προώθηση πρωτοβουλιών κατά της ρητορικής και των εγκλημάτων μίσους έχουν επηρεάσει την κατάσταση των ΛΟΑΤΚΙ δικαιωμάτων (σε συνδυασμό με τη δυναμική διεκδίκηση της ΛΟΑΤ+ κοινότητας) στη χώρα μας. Θα ήθελα όμως να σταθώ στη δέσμευση (2020) της προέδρου της Ευρωπαϊκής Επιτροπής σχετικά με την αμοιβαία αναγνώριση όλων των οικογενειακών σχέσεων στην ΕΕ. Νομίζω ότι πρόκειται να παίξει σημαντικό ρόλο ως προς την αναγνώριση της ΛΟΑΤ+ γονεϊκότητας στην Ελλάδα. 

 

Αποστόλης Καραμπαΐρης,

Αλέξανδρος Καπετάνου (Thessaloniki Pride)

1. Πώς αναμένετε να επηρεάσει τα ΛΟΑΤΚΙ δικαιώματα και τις ΛΟΑΤΚΙ διεκδικήσεις στην Ελλάδα η Στρατηγική για την Ισότητα των ΛΟΑΤΚΙ+ 2020-2025 που ανακοίνωσε η πρόεδρος της Ευρωπαϊκής Επιτροπής τον Νοέμβριο;

Απάντηση. Η κ. φον ντερ Λάιεν, η πρώτη γυναίκα πρόεδρος της Ευρωπαϊκής Επιτροπής, ανέλαβε την πρωτοβουλία αυτή ενισχύοντας σημαντικά τη θέση των ΛΟΑΤΚΙ δικαιωμάτων στην πολιτική ατζέντα. Η στρατηγική αποτελεί εφαλτήριο για μια οικουμενική αντίληψη, σχετική με την αναγκαιότητα νομικής διασφάλισης των διεκδικούμενων δικαιωμάτων της ΛΟΑΤΚΙ κοινότητας. Η καταπολέμηση της ομοφοβίας και της τρανσφοβίας δεν θεωρείται πια στοιχείο πολυτελείας των ανεπτυγμένων οικονομικά κοινωνιών, ούτε μέρος της ατζέντας μιας μικρής μερίδας ανθρώπων. Η απαγόρευση των διακρίσεων, η διασφάλιση της ασφάλειας, η οικοδόμηση κοινωνιών χωρίς αποκλεισμούς και η εξασφάλιση ισότητας των ΛΟΑΤΚΙ ανθρώπων αποτελούν στοιχείο της ευρωπαϊκής μας ταυτότητας.

2. Πόσο σημαντική είναι για την κατάσταση των ΛΟΑΤΚΙ+ διεκδικήσεων και δικαιωμάτων στην Ελλάδα η νομοθεσία και πολιτική της ΕΕ στα ζητήματα αυτά;

Απάντηση. Η συμβολή της Ευρωπαϊκής Ένωσης, τόσο μέσα από τις ίδιες τις πολιτικές της, όσο και μέσω της στενής επαφής με άλλα κράτη μέλη, είναι καθοριστικής σημασίας για την κατοχύρωση των δικαιωμάτων της ΛΟΑΤΚΙ κοινότητας στην Ελλάδα. Τα μέσα αυτά συνιστούν απαραίτητα εργαλεία για την υποστήριξη των πάγιων διεκδικήσεων της κοινότητας, ώστε οι τελευταίες να λάβουν θεσμική μορφή και κατοχύρωση στη χώρα μας. Ιδιαίτερα για μια χώρα όπως η Ελλάδα, η οποία ακόμα βρίσκεται νομοθετικά πίσω στα ζητήματα αυτά ―και σε δυσανάλογο κοινωνικά βαθμό―, οι ευρωπαϊκές πολιτικές αποτελούν καταλύτη εκσυγχρονισμού και εξασφάλισης ίσων ευκαιριών και δικαιωμάτων.

Όταν η Ελλάδα εντάχθηκε στην ευρωπαϊκή οικογένεια, οι ευρωπαϊκοί θεσμοί λειτουργούσαν ως άγκυρα εκδημοκρατισμού και ανάπτυξης. Παρόμοια σήμερα, με την εξέλιξη των συνθηκών και τη διεύρυνση της ευρωπαϊκής συνεργασίας, η Ένωση αποτελεί εγγύηση για μια κοινωνία συμπεριληπτική με σεβασμό της διαφορετικότητας, στοιχεία τα οποία ενυπάρχουν τόσο στην πολιτική της Ευρωπαϊκής Ένωσης, όσο και στα αιτήματα του ΛΟΑΤΚΙ κινήματος.

3. Ποιες άλλες πρωτοβουλίες, ψηφίσματα ή νόμοι σε επίπεδο ΕΕ θεωρείτε ότι επηρέασαν την κατάσταση των ΛΟΑΤΚΙ+ δικαιωμάτων και διεκδικήσεων στην Ελλάδα;

Απάντηση. Μια από τις σημαντικότερες νομοθετικές πρωτοβουλίες της Ευρωπαϊκής Ένωσης που έχουν λάβει μορφή και στην Ελλάδα αποτελεί ο νόμος 4443/2016 (Μέρος Α΄ - άρθρα 1-24), κατά τον οποίο καταργήθηκε ο νόμος υπ’ αριθμ. 3304 ΦΕΚ Α΄ 16/27.1.2005. Ο νόμος του 2005 προέβλεπε «εφαρμογή της αρχής της ίσης μεταχείρισης ανεξαρτήτως φυλετικής ή εθνοτικής καταγωγής, θρησκευτικών πεποιθήσεων, αναπηρίας, ηλικίας ή γενετήσιου προσανατολισμού» και ακολουθούσε τις οδηγίες 2000/43/ΕΚ του Συμβουλίου της 29ης Ιουνίου 2000 και 2000/78/ΕΚ του Συμβουλίου της 27ης Νοεμβρίου 2000, ώστε να εξασφαλιστεί η αρχή της ίσης μεταχείρισης. Με τον νέο νόμο επήλθαν βελτιωτικές τροποποιήσεις, καθώς ενσωματώθηκε η οδηγία 2014/54/ΕΕ, η οποία με τη σειρά της προσθέτει ως κριτήρια πιθανής άνισης μεταχείρισης, μεταξύ άλλων, τις γενεαλογικές καταβολές, την ταυτότητα φύλου, τα χαρακτηριστικά του φύλου και τον σεξουαλικό προσανατολισμό, ο οποίος αντικατέστησε τον όρο «γενετήσιο».

Εξίσου σημαντικό παράδειγμα στο πρόσφατο παρελθόν αποτελεί ο νόμος 3896/2010, που ψηφίστηκε στις 8 Δεκεμβρίου του 2010, σχετικά με την εξάλειψη οποιασδήποτε διάκρισης εναντίον διεμφυλικών με βάση το φύλο, ενσωματώνοντας ουσιαστικά την ευρωπαϊκή οδηγία 2006/54/ΕΚ.

Αν επεκταθούμε και στους υπόλοιπους ευρωπαϊκούς θεσμούς, δεν μπορούμε να ξεχάσουμε την επέκταση του συμφώνου συμβίωσης και για τα ομόφυλα ζευγάρια με τον νόμο 4356/2015 μετά και τη σχετική καταδίκη του 2013 της χώρας μας από το Ευρωπαϊκό Δικαστήριο Ανθρωπίνων Δικαιωμάτων. Επίσης ο εμβληματικός νόμος για τη νομική αναγνώριση της ταυτότητας φύλου (4491/2017), με τον οποίο εξαλείφθηκε η απαραίτητη προϋπόθεση χειρουργικής επέμβασης και ψυχιατρικής γνωμάτευσης για την ολοκλήρωση της δικαστικής διαδικασίας επαναπροσδιορισμού φύλου, βασίστηκε σε καλές πρακτικές που ακολουθούνται σε άλλες ευρωπαϊκές χώρες.

Σίγουρα έχει σημειωθεί μεγάλη πρόοδος πάνω στα ΛΟΑΤΚΙ ζητήματα με την ευρωπαϊκή ενθάρρυνση ή πίεση, αλλά δεν πρέπει να ξεχνάμε ότι η Ευρωπαϊκή Ένωση αποτελεί μεν ισχυρό παράγοντα, αλλά όχι τον μόνο. Βλέπουμε τελευταία τις περιπτώσεις της Ουγγαρίας, της Πολωνίας και της Βουλγαρίας, οι οποίες καίτοι μέλη αντιμετωπίζουν σοβαρά πισωγυρίσματα στην ισότητα των ΛΟΑΤΚΙ πολιτών. Αυτό σημαίνει ότι δεν πρέπει να επαναπαυόμαστε στον ευρωπαϊκό παράγοντα. Η όποια αλλαγή είναι συνδυασμός της ευρωπαϊκής μας ταυτότητας, αλλά και της εθνικής μας εξέλιξης, η οποία έχει διαμορφώσει μια κοινή γνώμη πιο ανοιχτή και ένα πολιτικό σύστημα που, αν και αργά, κατανόησε εντέλει την ανάγκη για κοινωνική δικαιοσύνη και ισότιμη ένταξη των ΛΟΑΤΚΙ ατόμων στην κοινωνία.

 

Στέλλα Μπελιά

(Οικογένειες Ουράνιο Τόξο)

1. Πώς αναμένετε να επηρεάσει τα ΛΟΑΤΚΙ δικαιώματα και τις ΛΟΑΤΚΙ διεκδικήσεις στην Ελλάδα η Στρατηγική για την Ισότητα των ΛΟΑΤΚΙ+ 2020-2025 που ανακοίνωσε η πρόεδρος της Ευρωπαϊκής Επιτροπής τον Νοέμβριο;

Απάντηση. Το γεγονός ότι σε επίπεδο ΕΕ γίνεται συγκεκριμένη αναφορά στην ισότητα των ΛΟΑΤΚΙ κι όχι μια γενικόλογη αναφορά κάτω από την ομπρέλα των ανθρωπίνων ή έμφυλων δικαιωμάτων είναι πολύ σημαντικό. Η ΕΕ αναγνωρίζει ονομαστικά τα ΛΟΑΤΚΙ άτομα ως υποκείμενα που είναι ευάλωτα, βιώνουν διακρίσεις και διεκδικούν ισονομία, και αυτό μόνο θετικό αντίκτυπο μπορεί να έχει. Με βάση την ενωσιακή στρατηγική, η Ελλάδα ενθαρρύνθηκε να αναπτύξει το δικό της σχέδιο δράσης για την ισότητα των ΛΟΑΤΚΙ. Στο πλαίσιο αυτό δημιουργήθηκε και η Εθνική Επιτροπή για την ισότητα των ΛΟΑΤΚΙ.

2. Πόσο σημαντική είναι για την κατάσταση των ΛΟΑΤΚΙ+ διεκδικήσεων και δικαιωμάτων στην Ελλάδα η νομοθεσία και πολιτική της ΕΕ στα ζητήματα αυτά;

Απάντηση. Κάθε δράση δημιουργεί αντίδραση, αυτός είναι ο κανόνας παντού. Δημιουργείται ένα θετικό κλίμα, αλλά αυτό δεν σημαίνει ότι στο τέλος θα εναρμονιστεί η εθνική νομοθεσία με την ευρωπαϊκή. Έχοντας ως δεδομένο ότι η νομοθεσία και η πολιτική της ΕΕ φτάνει στο εσωτερικό ως «οδηγία», χωρίς υποχρεωτικότητα για συμμόρφωση σε αυτήν, και τη σκυτάλη παίρνει το εθνικό κοινοβούλιο, δεν είμαι απόλυτα πεπεισμένη ότι το τελευταίο θα προχωρήσει στη χάραξη κοινής ευρωπαϊκής πολιτικής. Θα ήταν ευχής έργο να ακολουθήσει η χώρα την «ομοσπονδιακή δυναμική» της ΕΕ, ξεπερνώντας τον αιώνιο σκόπελο της αρχής της επικουρικότητας. Σε σχέση με το έργο της Εθνικής Επιτροπής, θεωρώ ότι θα υπάρχει παρακολούθηση της εφαρμογής και της προόδου της χώρας σε αυτό το πεδίο από την ΕΕ, αλλά ξέρω επίσης ότι πολλοί από τους τομείς πολιτικής που συνδέονται με τη βελτίωση της ζωής μας αποτελούν κυρίως εθνικές αρμοδιότητες και επομένως απαιτείται εγχώρια πολιτική βούληση.

3. Ποιες άλλες πρωτοβουλίες, ψηφίσματα ή νόμοι σε επίπεδο ΕΕ θεωρείτε ότι επηρέασαν την κατάσταση των ΛΟΑΤΚΙ+ δικαιωμάτων και διεκδικήσεων στην Ελλάδα;

Απάντηση. Το 2015 η ΕΕ παρουσίασε τον κατάλογο των δράσεων για να προωθήσει την ισότητα των ΛΟΑΤΚΙ. Αυτή ήταν η πρώτη φορά που μπήκε ένα πλαίσιο πολιτικής της ΕΕ ειδικά για την καταπολέμηση των διακρίσεων που βιώνουν τα ΛΟΑΤΚΙ άτομα. Το σημερινό επίσης πλαίσιο συνδέεται με άλλα πλαίσια και στρατηγικές της Επιτροπής, όπως το σχέδιο δράσης της ΕΕ κατά του ρατσισμού, τη στρατηγική για τα δικαιώματα των θυμάτων και τη στρατηγική για την ισότητα των φύλων. Όλη αυτή η κινητικότητα σε ευρωπαϊκό επίπεδο οδήγησε σε μια εσωτερική κινητικότητα, τόσο σε πολιτικές, όσο και σε εντονότερες και δυναμικότερες κινηματικές διεκδικήσεις. Ό,τι θετικό γίνεται σε επίπεδο ΕΕ έχει, μέσω της ώσμωσης, επίδραση και στο εσωτερικό της χώρας καθώς είναι δύσκολο να παραδεχτεί κανείς ότι στον δρόμο προς τα εμπρός που ακολουθεί η ΕΕ εμείς ως χώρα επιλέγουμε να μείνουμε πίσω. 

 

Νάνσυ Παπαθανασίου,

Έλενα-Όλγα Χρηστίδη (Orlando LGBT)

1. Πώς αναμένετε να επηρεάσει τα ΛΟΑΤΚΙ δικαιώματα και τις ΛΟΑΤΚΙ διεκδικήσεις στην Ελλάδα η Στρατηγική για την Ισότητα των ΛΟΑΤΚΙ+ 2020-2025 που ανακοίνωσε η πρόεδρος της Ευρωπαϊκής Επιτροπής τον Νοέμβριο;

Απάντηση. Αρχικά να κάνουμε μια αναφορά στους τομείς που θα πρέπει να επηρεαστούν σύμφωνα με την Ευρωπαϊκή Επιτροπή: εργασία, στέγη, ασφαλής, συμπεριληπτική και ισότιμη πρόσβαση στην υγεία, την εκπαίδευση, τον πολιτισμό και τον αθλητισμό, δικαιώματα ΛΟΑΤΚΙ+ προσφύγων, νομική προστασία από ρητορική και εγκλήματα μίσους, προστασία της σωματικής και ψυχικής υγείας (εδώ περιλαμβάνεται και η απαγόρευση των θεραπειών μεταστροφής), εκπαίδευση των σωμάτων ασφαλείας, ελεύθερη μετακίνηση ατόμων και οικογενειών στις χώρες της ΕΕ, αναγνώριση και συμπερίληψη τρανς, μη δυϊκών και ίντερσεξ ατόμων βάσει του αυτοπροσδιορισμού. Αυτά σε σχέση με τον σχεδιασμό. Σε σχέση με δεσμεύσεις, η Ευρωπαϊκή Επιτροπή δηλώνει ότι θα προτείνει οριζόντια νομοθεσία για την αναγνώριση των οικογενειών και την ελεύθερη μετακίνησή τους και ότι θα στηρίξει τις πρωτοβουλίες των χωρών μελών για την κατάρτιση ενός εθνικού σχεδίου δράσης. 

Με τα έως τώρα δεδομένα, η Ευρωπαϊκή Επιτροπή έχει θέσει στο τραπέζι τα θέματα, αλλά δεν έχει προχωρήσει σε δεσμευτικές κινήσεις για τις χώρες, αφήνοντάς τα στη διακριτική τους ευχέρεια. Οφείλουμε να σημειώσουμε εδώ ότι οι προτάσεις αυτές και οι τομείς που αναφέρει βρίσκονται στην ατζέντα των διεκδικήσεων της ελληνικής ΛΟΑΤΚΙ+ κοινότητας εδώ και χρόνια. Η προτεινόμενη στρατηγική λειτουργεί επομένως και για να θέσει στις εθνικές κυβερνήσεις ένα πλαίσιο που δεν μπορούν να αγνοήσουν. Η Ελλάδα ακολούθησε μεν γρήγορα την πρόταση για κατάρτιση ενός σχεδίου δράσης με την ίδρυση της σχετικής επιτροπής, αλλά παραμένει στο χέρι της κυβέρνησης η μετάφρασή του σε νόμους και ουσιαστικές αλλαγές. 

2. Πόσο σημαντική είναι για την κατάσταση των ΛΟΑΤΚΙ+ διεκδικήσεων και δικαιωμάτων στην Ελλάδα η νομοθεσία και πολιτική της ΕΕ στα ζητήματα αυτά;

Απάντηση. Είναι ιδιαίτερα σημαντική, στον βαθμό που λειτουργεί ως σημείο αναφοράς και μοχλός πίεσης για θεσμικές αλλαγές. Για παράδειγμα, το 2018 καταδικάζονται για πρώτη φορά με ευρωπαϊκό ψήφισμα οι θεραπείες μεταστροφής (ψευδοεπιστημονικές απόπειρες «αλλαγής» σεξουαλικού προσανατολισμού ή/και ταυτότητας φύλου σε βάρος ΛΟΑΤΚΙ+ ατόμων) και καλούνται τα κράτη μέλη να προχωρήσουν στην απαγόρευσή τους, φέρνοντας στην επιφάνεια ένα θέμα που στην Ελλάδα δεν έχει συζητηθεί μέχρι τώρα παρά την έκταση και τις συνέπειές του. Εφόσον όμως η πολιτική της ΕΕ παραμένει σε επίπεδο μη δεσμευτικών οδηγιών, οδηγούμαστε σε μια ΕΕ δύο ταχυτήτων στον τομέα των ΛΟΑΤΚΙ+ δικαιωμάτων και ένα σημαντικό χάσμα μεταξύ των χωρών.

3. Ποιες άλλες πρωτοβουλίες, ψηφίσματα ή νόμοι σε επίπεδο ΕΕ θεωρείτε ότι επηρέασαν την κατάσταση των ΛΟΑΤΚΙ+ δικαιωμάτων και διεκδικήσεων στην Ελλάδα;

Απάντηση. Οι βασικές νομοθετικές ρυθμίσεις που αφορούν τη ΛΟΑΤΚΙ+ κοινότητα, το σύμφωνο συμβίωσης και η νομική αναγνώριση της ταυτότητας φύλου, συνδέονται με ευρωπαϊκές οδηγίες, παρότι δεν εναρμονίζονται πλήρως με αυτές. Στην περίπτωση βέβαια του συμφώνου συμβίωσης χρειάστηκε όχι η ΕΕ αλλά το ίδιο το Ευρωπαϊκό Δικαστήριο Δικαιωμάτων του Ανθρώπου να πιέσει την Ελλάδα προς συμμόρφωση, μέσα από την καταδίκη της χώρας μας για τη μη θέσπισή του, μετά από πρωτοβουλία ομόφυλων ζευγαριών που διεκδίκησαν το αυτονόητο δικαίωμά τους. Επιπλέον, εκτός ΕΕ, κρίσιμη είναι και η σταθερή θέση που κρατά το Συμβούλιο της Ευρώπης υπέρ των ΛΟΑΤΚΙ+ δικαιωμάτων τα τελευταία χρόνια, όπως για την αποπαθολογιοποίηση της τρανς κατάστασης, τα δικαιώματα των ίντερσεξ ατόμων στην αυτοδιάθεση του σώματός τους κ.ά.

Η αναλυτική έκδοση Δικαιώματα και διεκδικήσεις της LGBTQI+ κοινότητας που δημιούργησε το 2020 το Athens Pride με τη συνεργασία του Γραφείου του Ευρωπαϊκού Κοινοβουλίου στην Ελλάδα καταγράφει τα πολλά και ουσιαστικά βήματα που πρέπει να γίνουν σε νομοθετικό, και όχι μόνο, επίπεδο για να διασφαλιστεί η πλήρης ισονομία των ΛΟΑΤΚΙ+, ύστερα από τη νομοθεσία για το σύμφωνο συμβίωσης, τη νομική αναγνώριση της ταυτότητας φύλου, τη ρητορική μίσους, την ίση μεταχείριση στον χώρο της απασχόλησης και το δικαίωμα αναδοχής όσων έχουν κάνει σύμφωνο συμβίωσης.

Ενδεικτικά: αναμόρφωση του οικογενειακού δικαίου ώστε να παρέχεται πλήρης πρόσβαση στον πολιτικό γάμο, επέκταση του συμφώνου συμβίωσης ώστε να αναγνωρίζεται ισότιμα και ο μη βιολογικός γονέας και άρση των διακρίσεων σε παιδοθεσία, υποβοηθούμενη αναπαραγωγή, αναδοχή και παρένθετη κυοφορία, συνταγματική προστασία από τις διακρίσεις λόγω σεξουαλικού προσανατολισμού, κοινωνικού φύλου, ταυτότητας και έκφρασης φύλου, διαφανής, προσβάσιμη, γρήγορη και εξωδικαστική διαδικασία νομικής αναγνώρισης της ταυτότητας φύλου, απαγόρευση των κοσμητικών επεμβάσεων ακρωτηριασμού των ίντερσεξ βρεφών και ανηλίκων, κατάργηση των αποκλεισμών των ΛΟΑΤΚΙ+ από την αιμοδοσία, απαγόρευση των θεραπειών μεταστροφής, αναδιατύπωση των προγραμμάτων σπουδών. 

Πολλές από τις διεκδικήσεις αυτές έχουν υιοθετηθεί σε ψηφίσματα του Ευρωπαϊκού Κοινοβουλίου, με την ενεργή στήριξη της διακομματικής ομάδας ευρωβουλευτών που απαρτίζουν το LGBTI Intergroup, ενώ και η δραστήρια Επιτροπή Πολιτικών Ελευθεριών, Δικαιοσύνης και Εσωτερικών Υποθέσεων (LIBE) αποτελεί συχνά βήμα για τις διεκδικήσεις των ΛΟΑΤΚΙ+, την καταπολέμηση της ομοφοβίας και τη λογοδοσία των κρατών μελών. Αλλά και το Δικαστήριο της ΕΕ έχει βγάλει ιστορικές αποφάσεις, που προστατεύουν τα τρανς άτομα από διακρίσεις στην αγορά εργασίας (Υπόθεση C-13/94, P κατά S και Cornwall County Council, 30 Απριλίου 1996) ή αναγνωρίζουν το δικαίωμα διαμονής συζύγου ομόφυλου ζευγαριού σε κράτος μέλος όπου δεν έχει αναγνωριστεί ο πολιτικός γάμος ομόφυλων ζευγαριών (C-673/16, Coman κ.λπ., 5 Ιουνίου 2018). ■

5. Στο χωράφι με λάπτοπ

efsyn.gr

του Μιχαήλ Άγγελου Κωνσταντόπουλου
Ημερομηνία: 26.2.2021

Αγροτικός Συνεταιρισμός Ζαγοράς Πηλίου ― Σταθμός για την ανάπτυξή του η ένταξη της Ελλάδας στην ΕΕ

Όταν οι επιδοτήσεις από την ΕΕ βρίσκουν πρόσφορο έδαφος στη χρηστή διαχείριση και αλλάζουν το αφήγημα της κατασπατάλησης κοινοτικών πόρων

Τα 40 χρόνια από την ένταξη της Ελλάδας στην τότε ΕΟΚ και σημερινή Ευρωπαϊκή Ένωση αποτελούν μια καλή ευκαιρία αναστοχασμού, ιδιαίτερα όσον αφορά τον αγροτικό τομέα. Ήδη από τα πρώτα χρόνια της στην ευρωπαϊκή οικογένεια η Ελλάδα ήταν από τις χώρες που βρέθηκαν στο επίκεντρο λαμβάνοντας αξιοσημείωτες ενισχύσεις μέσω της Κοινής Γεωργικής Πολιτικής (ΚΓΠ), ενισχύσεις που έδειξαν τις σημαντικές δυνατότητες που μπορούν να αξιοποιηθούν, αλλά και τις «γκρίζες ζώνες» και τα «παραθυράκια» που υπάρχουν στο σύστημα. Άλλωστε, ποιος δεν θυμάται ή δεν έχει διαβάσει (για μας τους νεότερους) για το σκάνδαλο του καλαμποκιού; Ένα σκάνδαλο στη δεκαετία του ’80 που προκάλεσε Ειδικό Δικαστήριο και φυλάκιση υπουργού αρκετά χρόνια μετά;

Η αλήθεια είναι ότι η ξαφνική ροή πόρων χωρίς το κατάλληλο εγχώριο υπόβαθρο οδήγησε σε αρκετές περιπτώσεις κατασπατάλησης και σκανδάλων, με αποτέλεσμα να δημιουργηθεί ένα ιδιαίτερα αρνητικό στερεότυπο που ίσως επικρατεί ακόμα στην ελληνική ―και όχι μόνο― κοινή γνώμη. Πολλές φορές, μάλιστα, η Ευρωπαϊκή Επιτροπή έχει χρειαστεί να παρέμβει ζητώντας ανάκτηση των αγροτικών ενισχύσεων.

Φυσικά υπάρχουν αρκετά θετικά παραδείγματα χρηστής διαχείρισης των ενισχύσεων που βοήθησαν αγρότες και συνεταιρισμούς να αναπτυχθούν και να αντέξουν σε ένα ανταγωνιστικό διεθνές περιβάλλον. Μέσω των ενισχύσεων της ΚΓΠ μπορούν να γίνουν μικρά θαύματα και να επικρατήσει ένα νέο παράδειγμα. Δεν πρέπει να υποτιμήσουμε όσα έχουν γίνει, μεταξύ των οποίων η αυξημένη εξωστρέφεια μέσω της κατοχύρωσης και ειδικής σήμανσης των ελληνικών προϊόντων, το άνοιγμα νέων αγορών εντός και εκτός Κοινότητας, η αύξηση της τεχνογνωσίας σε συνδυασμό με την καινοτομία μέσω ευρωπαϊκών προγραμμάτων και ο γενικότερος εκσυγχρονισμός των υποδομών.

Ένα τέτοιο χαρακτηριστικό «success story», μια καλή πρακτική, αντικατοπτρίζεται στην πορεία του αρχαιότερου ίσως αγροτικού συνεταιρισμού της χώρας, του Αγροτικού Συνεταιρισμού Ζαγοράς Πηλίου, ευρύτερα γνωστού για τα μήλα με το σήμα κατατεθέν «Zagorin». Κι ίσως να μην είναι τυχαίο ότι το 2021 ο συνεταιρισμός συμπληρώνει 40 χρόνια από την πρώτη επιτυχημένη εξαγωγική προσπάθεια που είχε προορισμό τη Γερμανία και 35 από την πρώτη απευθείας εξαγωγή, η οποία έγινε επίσης στη Δυτική Γερμανία. Γιʼ αυτόν τον λόγο η 40ετία από την είσοδο της χώρας μας στην ΕΕ είναι μια ξεχωριστή επέτειος και για τον Συνεταιρισμό της Ζαγοράς.

Το ιστορικό

Ο συνεταιρισμός ιδρύθηκε το 1916, λίγο μετά την έκδοση της σχετικής νομοθεσίας περί συνεταιρισμών από την πρώτη κυβέρνηση του Ελευθέριου Βενιζέλου, και κατάφερε να επιβιώσει και να εξελιχθεί μέσα σε πολύ ταραγμένες ιστορικά εποχές. Στα μέσα της δεκαετίας του 1950 κάνει τη στροφή στην παραγωγή μήλων της ποικιλίας στάρκιν, που στο εξής θα κατέχουν τη μερίδα του λέοντος στην παραγωγή, ενώ ξεκινούν τα σχέδια για τη δημιουργία ψυκτικής εγκατάστασης τα οποία υλοποιούνται στις αρχές της δεκαετίας του 1970.

Ύστερα από μια μεταβατική περίοδο που ακολούθησε την πτώση της δικτατορίας, την αποκατάσταση της δημοκρατικής λειτουργίας του συνεταιρισμού και την οικονομική δυσπραγία των τελών της δεκαετίας του 1970, η ένταξη της Ελλάδας στην τότε ΕΟΚ λειτουργεί ως ευκαιρία για «απογείωση». Μόνο το 1982 γίνονται 221 εγγραφές νέων μελών, ενώ η παραγωγή ανεβαίνει από τους 1 000 στους 5 200 τόνους. Παράλληλα, ο Συνεταιρισμός Ζαγοράς αναγνωρίζεται ως ομάδα παραγωγών βάσει του κανονισμού (ΕΟΚ) αριθ. 1035/72 και ανακηρύσσεται «Συνεταιρισμός-πιλότος» από το Υπουργείο Γεωργίας. Όλα αυτά ενώ προχωρούν σχέδια για τη δημιουργία του πρώτου ηλεκτρονικού διαλογητήριου.

Οι ευρωπαϊκές επιδοτήσεις που έρχονταν όλη τη διάρκεια της δεκαετίας του 1980 αξιοποιήθηκαν για επενδύσεις σε υποδομές, κτίρια και μηχανήματα, «απαραίτητα για μια μοντέρνα διαχείριση του προϊόντος, την τυποποίηση, την ταξινόμηση κατά ποιοτική κατηγορία». Παρά τους αρχικούς φόβους ορισμένων μελών για τις συνέπειες της ένταξης στην ΕΟΚ, εντός του συνεταιρισμού επικράτησε μια γενικότερη κουλτούρα εκσυγχρονισμού, που συνέβαλε στη συνεργασία με πανεπιστημιακό προσωπικό, στην έμφαση στη μηχανογράφηση, την εισαγωγή των πρώτων χάρτινων συσκευασιών, την αύξηση των εξαγωγών και την καθιέρωση το 1986 του ιδιαίτερα αναγνωρίσιμου σήμερα εμπορικού σήματος «Zagorin».

Τα ίδια αργά και σταθερά βήματα προόδου έκαναν οι άνθρωποι του συνεταιρισμού και τη δεκαετία του ʼ90 με την ένταξη στον ευρωπαϊκό οργανισμό Eurofru. Το 1996 στο κάθε παραγόμενο φρούτο προστίθεται αυτοκόλλητο με τον λογότυπο «Zagorin» και τα μήλα γίνονται τα πρώτα με Προστατευόμενη Ονομασία Προέλευσης (ΠΟΠ) έπειτα από απόφαση της Ευρωπαϊκής Επιτροπής. 

Από το 2000 και μετά δίνεται έμφαση στην παραγωγή με πιστοποιημένες, φιλικές προς το περιβάλλον μεθόδους, όπως και στην ένταξη ολόκληρης της περιοχής της Ζαγοράς στη μέθοδο ολοκληρωμένης διαχείρισης και καλλιέργειας. Έχοντας συμπληρώσει 100 χρόνια το 2016, ο συνεταιρισμός τιμήθηκε από τον τέως πρόεδρο της Δημοκρατίας Προκόπη Παυλόπουλο. Σήμερα ο συνεταιρισμός δείχνει να έχει ξεπεράσει τους κραδασμούς της κρίσης, αριθμεί περίπου 800 μέλη και συνεχίζει να καινοτομεί και να προσαρμόζεται στις νέες απαιτήσεις τρέχοντας σταθερά ευρωπαϊκά προγράμματα.

Η σημασία της ένταξης στην ΕΕ

Σύμφωνα με τον υπεύθυνο επικοινωνίας του Αγροτικού Συνεταιρισμού Ζαγοράς Πηλίου Αντώνη Πολίτη, η ένταξη της χώρας στην Ευρωπαϊκή Ένωση αποτελεί σημείο-σταθμό για τον πρωτογενή τομέα. «Ο αγροτικός κόσμος αποτελεί ένα κοινωνικό σύνολο το οποίο όλα αυτά τα χρόνια βρέθηκε στο επίκεντρο των εξελίξεων αναφορικά με τα θετικά και τα αρνητικά αποτελέσματα από τη λειτουργία της χώρας υπό ευρωπαϊκό πλαίσιο. Δυστυχώς όλα αυτά τα χρόνια αρκετές ήταν οι παρερμηνείες είτε για τους στόχους του ευρωπαϊκού εγχειρήματος είτε για τη διαχείριση των ωφελειών από την παρουσία της χώρας στην ΕΕ κυρίως ως προς τα χρηματικά ποσά που δόθηκαν σε αγρότες», επισημαίνει.

Αναφερόμενος συγκεκριμένα στον Συνεταιρισμό Ζαγοράς Πηλίου, μιλά για ένα ιδιαίτερα θετικό πρόσημο σε κάθε περίπτωση, ειδικά σε μια ορεινή περιοχή της ελληνικής επαρχίας που βρίσκεται σε δυσμενή γεωγραφική θέση, με τον συνεταιρισμό να αποτελεί διέξοδο για τους περισσότερο εύπορους αλλά και τους πιο αδύναμους οικονομικά κατοίκους της περιοχής ώστε να διοχετεύσουν την παραγωγή τους και να παραμείνουν στον τόπο τους.

«Ο συνεταιρισμός όλα αυτά τα χρόνια ως συλλογικότητα χρησιμοποίησε και χρησιμοποιεί όλα τα εργαλεία, είτε χρηματοδοτούμενα προγράμματα ανάπτυξης υποδομών, είτε εκπαιδευτικά προγράμματα παραγωγών και στελεχών, είτε προγράμματα προώθησης φρούτων και λαχανικών, και εφάρμοσε καινοτομίες ―αποτέλεσμα έρευνας ακαδημαϊκών και επιχειρηματικών φορέων με τη στήριξη των Ευρωπαϊκών Ταμείων― με στόχο την ανάπτυξή του.

»Στον αντίποδα τα μέλη του συνεταιρισμού ουδέποτε υπήρξαν σε ατομικό επίπεδο ωφελούμενοι αγροτικών επιδοτήσεων που είτε δεν ανταποκρίνονταν στην πραγματική παραγωγική βάση τους είτε κατασπαταλήθηκαν χωρίς την επίτευξη του αναπτυξιακού στόχου, φαινόμενο που έντονα παρατηρήθηκε σε άλλες περιοχές. Συμπερασματικά, θα μπορούσε κανείς να διαπιστώσει ότι η κορυφαία περίοδος δημιουργίας για τον συνεταιρισμό σε όλα τα επίπεδα λειτουργίας, που ξεκίνησε τη δεκαετία του 1980, συμπίπτει χρονικά με την είσοδο της χώρας στην Ευρωπαϊκή Ένωση».

Έτος ορόσημο με νέες προκλήσεις το 2021

Για τους ανθρώπους του συνεταιρισμού η ιχνηλασιμότητα και η ποιότητα των αγροτικών προϊόντων, στην οποία πρωτοστατεί η ΕΕ με στρατηγικές για περισσότερο φιλική προς το περιβάλλον γεωργία, αποτελούν ευκαιρία να αποδείξουν άλλη μια φορά την υπεραξία των προϊόντων τους. Εκτός όμως από τα προγράμματα ενισχύσεων, περιμένουν από την ΕΕ να διασφαλίσει την προστασία των πιστοποιημένων προϊόντων, και να υπάρχουν πιο αυστηροί κανόνες για φαινόμενα όπως π.χ. οι ελληνοποιήσεις, που αποτελούν σημαντικό ζήτημα για τα αγροτικά προϊόντα. Παράλληλα θα πρέπει να βοηθηθούν οι παραγωγοί και όχι μόνο οικονομικά ώστε να αντεπεξέλθουν στις αυξημένες απαιτήσεις της στρατηγικής της νέας ΚΓΠ, ενώ η στήριξη των συνεταιριστικών σχημάτων συνεχίζει να αποτελεί διαχρονικό ζητούμενο.

O γενικός διευθυντής Διονύσης Βαλασσάς τονίζει ότι το 2021 αποτελεί έτος-σταθμό σχετικά με την εξαγωγική δραστηριότητα του συνεταιρισμού, για την οποία έλαβε άλλη μία βράβευση, αλλά και τη γενικότερη ιστορία του. Εντός του έτους ο συνεταιρισμός συμπληρώνει τον 105ο χρόνο διαρκούς λειτουργίας από την ίδρυσή του, γεγονός που τον καθιστά την παλαιότερη συνεταιριστική οργάνωση της χώρας.

Παράλληλα, συμπληρώνονται 50 χρόνια από την ίδρυση της πρώτης ιδιόκτητης ψυκτικής εγκατάστασης, η οποία μετέπειτα επεκτάθηκε άλλες τρεις φορές, ενώ αναμένεται και τέταρτη επέκτασή της καθώς ο συνεταιρισμός έχει εντάξει σχετική επένδυσή του στο Μέτρο 4.2.1 του Προγράμματος Αγροτικής Ανάπτυξης της ΕΕ. Επίσης συμπληρώνονται 40 χρόνια από την αγορά του πρώτου ηλεκτρονικού διαλογητήριου μήλων, το οποίο αντικαταστάθηκε το 1999.

Η νέα εμπορική περίοδος που θα ξεκινήσει τον Σεπτέμβριο σχεδιάζεται να βρει τον συνεταιρισμό εξοπλισμένο με διαλογητήριο-συσκευαστήριο υπερσύγχρονης τεχνολογίας, με περισσότερες δυνατότητες ελέγχου, καθώς το σύστημα θα είναι κατασκευασμένο για απόλυτη εξειδίκευση στα μήλα. Επίσης, σχεδιάζεται η αγορά ακόμα μίας γραμμής διαλογής για τα αχλάδια και τα ακτινίδια. 

Το 1986 ο συνεταιρισμός έλαβε Βραβείο Εξαγωγικής Δραστηριότητας από το Υπουργείο Γεωργίας. Καθώς όμως το βραβείο αφορά τις εξαγωγές επώνυμων προϊόντων, το σημαντικότερο είναι ότι συμπληρώνονται 35 χρόνια από την κυκλοφορία μήλων με το εμπορικό σήμα «Zagorin», προσπάθεια που ξεκίνησε το 1985 και ολοκληρώθηκε το 1986. Τέλος, συμπληρώνονται 25 χρόνια από την κατοχύρωση Προστατευόμενης Ονομασίας Προέλευσης για τα Μήλα Ζαγοράς Πηλίου, τα πρώτα μήλα στην Ευρωπαϊκή Ένωση που κατοχύρωσαν την υψηλή αυτή διάκριση, και παράλληλα 25 χρόνια από την απόφαση επικόλλησης της ετικέτας πάνω σε κάθε μονάδα προϊόντος, ενέργεια πρωτοποριακή για την εποχή της.

Επίσης, συμπληρώνονται 15 χρόνια από την απόφαση για υποχρεωτική εφαρμογή της μεθόδου Ολοκληρωμένης Διαχείρισης Παραγωγής από το σύνολο των μελών για όλα τα προϊόντα, στρατηγική που ανέπτυξε ακόμα περισσότερο την απευθείας συνεργασία με μεγάλες αλυσίδες καταστημάτων διατροφής (σούπερ μάρκετ), και 5 χρόνια από την απόφαση για καθολική εφαρμογή της καινοτόμου μεθόδου παρεμπόδισης σύζευξης εντομολογικού εχθρού της μηλιάς, με αποτέλεσμα τη μεγάλη μείωση εφαρμογών φυτοπροστασίας και την ανάδειξη της καινοτόμου μεθόδου στο εθνικό αλλά και στο ευρωπαϊκό δίκτυο αγροτικής ανάπτυξης. ■

---

Ενδεικτικά προγράμματα ― Επιδοτήσεις

... που αξιοποίησε ο Αγροτικός Συνεταιρισμός Ζαγοράς Πηλίου

• ■ 1981-1987: Πολλαπλές επιδοτήσεις κτιριακών υποδομών [Κανονισμός (ΕΟΚ) αριθ. 355/77]
• ■ 1991: Πρόγραμμα «STRIDE» της ΕΟΚ για τη δημιουργία εργαστηρίου ποιοτικού ελέγχου και ενός θαλάμου τεχνολογίας ελεγχόμενης ατμόσφαιρας (ULO) σύμφωνα με τις υποδείξεις καθηγητή δενδροκομίας του Πανεπιστημίου Θεσσαλονίκης
• ■ 1992: Ένταξη στον φορέα Eurofru
• ■ 1993: Κοινοτικό Πρόγραμμα Έρευνας και Τεχνολογίας ― ΕΠΕΤ ΙΙ
• ■ 1993 & 1994: Συμμετοχή μαθητών της περιοχής σε Ευρωπαϊκό Κοινοβούλιο Νέων μέσω Eurofru
• ■ 1996: Αναγνώριση του Συνεταιρισμού ως ομάδας παραγωγών σύμφωνα με τον κανονισμό (ΕΚ) αριθ. 2200/96
• ■ 1998: Απόφαση για ένταξη σε όλα τα προγράμματα Ν. 866, MME, LEADER ΙΙ, ΠΕΠΕΡ, Πρόγραμμα Ομάδας Παραγωγών
• ■ 2015: Πρόγραμμα Erasmus+ για εκπαιδευτικό ταξίδι παραγωγών στην Ιταλία
• ■ 2018: LIFE PureAgroH2O
• ■ 2019: Μέτρο 4.2.1 του ΠΑΑ
• ■ 2020: Μέτρο 4.1.1 του ΠΑΑ
• ■ Πρόγραμμα Ομάδας Παραγωγών από το 1999 και έπειτα για κάθε έτος.

---

in.gr

του Βασίλη Σ. Κανέλλη
Ημερομηνία: 3.3.2021

Τρεις ιστορίες επιτυχίας νέων αγροτών

Ποιοι είναι οι νέοι που στηρίζουν τον πρωτογενή τομέα της χώρας μας;

Για άλλους γνώριμος από την παιδική τους ηλικία, ως γόνων αγροτικών οικογενειών, για άλλους πρωτόγνωρος, για όλους όμως… πρωτογενής, ο τομέας της αγροτικής παραγωγής εξακολουθεί να αποτελεί πηγή εισοδήματος για σημαντικό ποσοστό νέων στη χώρα μας, αλλά και έναν από τους σημαντικότερους πυλώνες της ελληνικής οικονομίας. Πώς, όμως, παίρνει ένας σημερινός νέος ή νέα την απόφαση να εγκαταλείψει την πόλη για χάρη του αγρού και το laptop για χάρη της αλωνιστικής μηχανής; Τρεις άνθρωποι που το τόλμησαν ―και τα κατάφεραν― μας εξηγούν.

Γιώργος Κ., Κεντρική Μακεδονία

Στα 26 του χρόνια, το 2012, ο Γιώργος αποφάσισε να εγκαταλείψει τη Θεσσαλονίκη για να επιστρέψει στο χωριό του και να αναλάβει τα αμπέλια των γονιών του. «Η ζωή στην πόλη δεν ήταν για μένα», θυμάται ο ίδιος, «οπότε εκμεταλλεύτηκα τα προγράμματα πρώτης εγκατάστασης της Ευρωπαϊκής Ένωσης για να αναβαθμίσω τις καλλιέργειες στα χωράφια των γονιών μου». Όντας ήδη εξοικειωμένος με τις παραδοσιακές αγροτικές πρακτικές, πίστευε ότι η μετάβαση θα ήταν εύκολη. «Δεν είχα καταλάβει πόσο είχε προχωρήσει η τεχνολογία και πόσα μπορούσα να πετύχω αν φρόντιζα να εκπαιδευτώ περισσότερο».

Με την ένταξή του στα Σχέδια Βελτίωσης της ΕΕ το 2014, μπόρεσε να προμηθευτεί υπερσύγχρονο εξοπλισμό, ενώ μέσω των ίδιων προγραμμάτων είχε την ευκαιρία να παρακολουθήσει και σεμινάρια που διεύρυναν τις γνώσεις του. «Τώρα, με το επόμενο πρόγραμμα σκέφτομαι να πάρω για τα χωράφια μου και… drones», τονίζει, καθώς πιστεύει πως αυτή η κίνηση θα καταστήσει τις καλλιέργειές του ακόμη πιο αποδοτικές.

Αρκούν, όμως, τα ευρωπαϊκά χρηματοδοτικά εργαλεία για να εξασφαλιστεί η επιτυχία των νεαρών αγροτών; «Χωρίς μελέτη και σκληρή δουλειά, δεν γίνεται τίποτα», προειδοποιεί. «Πολλοί βλέπουν ρομαντικά την επιστροφή στο χωριό, όμως η γεωργία είναι ένα επάγγελμα πολύ απαιτητικό. Αν, όμως, ξέρεις τι θα βρεις μπροστά σου, προσπαθήσεις πολύ και πάρεις τα ρίσκα σου, οι επιδοτήσεις μπορούν να σου λύσουν τα χέρια».

Κατερίνα Σ., Στερεά Ελλάδα

Η οικογένεια της Κατερίνας δεν είχε ούτε έναν αγρότη εδώ και αρκετές γενιές. Διέθετε, όμως, ένα χωράφι 50 στρεμμάτων με ελαιόδεντρα. Επί δεκαετίες, οι ελιές παρέμεναν παραμελημένες, δίνοντας αρκετό λάδι μόνο για την ευρύτερη οικογένεια ―καμιά φορά ούτε κι αυτό, αφού υπήρξαν χρονιές που κανείς δεν βρέθηκε για να τις μαζέψει. Μέχρι που η Κατερίνα αποφάσισε στα 30 της να αφήσει πίσω της την Αθήνα, όπου εργαζόταν ως λογίστρια, για να πιάσει τα δέντρα των γονιών της, εντασσόμενη στο πρόγραμμα πρώτης εγκατάστασης νέων αγροτών.

«Έκανα κάποια σεμινάρια ελαιοκομίας, πιστεύοντας θα ήταν αρκετά για να ξεκινήσω. Τελικά, τα πράγματα ήταν πιο δύσκολα από ό,τι φανταζόμουν, όμως παρά τις αναποδιές, έξι χρόνια αργότερα είμαι ακόμη εδώ», λέει η ίδια. Χάρη στις αυξημένες ενισχύσεις της ΕΕ για τους νέους γεωργούς (λαμβάνουν 25 % υψηλότερα ποσά ανά εκτάριο σε σχέση με τους υπόλοιπους), μπόρεσε να βρει τη στήριξη που είχε ανάγκη απευθυνόμενη σε εξειδικευμένους γεωπόνους, αλλά και να προμηθευτεί αναγκαίο εξοπλισμό.

Ένα από τα μεγαλύτερα εμπόδια που αντιμετώπισε ήταν η παγωνιά των Χριστουγέννων του 2017-18, που, όπως εξηγεί, της «έκαψε τον καρπό. Αχρηστεύτηκε σχεδόν ολόκληρη η σοδειά, όμως ευτυχώς όσοι αντιμετωπίσαμε τέτοιου είδους προβλήματα είχαμε την υποστήριξη της ΕΕ. Αν δεν υπήρχαν αυτά τα κεφάλαια, το πιθανότερο είναι ότι θα είχα καταστραφεί οικονομικά».

Γιάννης Α., Κεντρική Μακεδονία

Ο Γιάννης γνώριζε από πολύ μικρός ότι επιθυμούσε να αναλάβει τις ροδακινιές των γονιών του. Έτσι, έστρεψε και την εκπαίδευσή του προς αυτή την κατεύθυνση και το 2008, εντασσόμενος στο πρόγραμμα πρώτης εγκατάστασης νέων αγροτών της ΕΕ, άρχισε να καλλιεργεί τα 100 στρέμματα της οικογένειάς του, που σήμερα έχουν γίνει 200 και περιλαμβάνουν και άλλες καλλιέργειες, οπωροκηπευτικών και αρωματικών φυτών.

«Έριξα το αρχικό κεφάλαιο στην αγορά γης και πιο σύγχρονων μηχανημάτων», θυμάται. «Αργότερα έμαθα για τις επιδοτήσεις για την οικολογική γεωργία και φρόντισα να αυξήσω την ποικιλία των καλλιεργειών μου. Τώρα καλλιεργώ άλλα δυο είδη οπωροκηπευτικών, εκτός από τα ροδάκινα, και έχω φυτέψει λεβάντες σε ένα χωράφι». Το συγκεκριμένο πρόγραμμα της ΕΕ, που προβλέπει επιπλέον οικονομική υποστήριξη για τους αγρότες που εφαρμόζουν πρακτικές οικολογικής γεωργίας, έχει διπλή σημασία, καθώς στοχεύει τόσο στην οικονομική αποδοτικότητα, όσο και στη βιώσιμη ανάπτυξη και τη διατήρηση της βιοποικιλότητας.

Το επόμενο βήμα του, πάντως, ξεφεύγει από την «καθαρή» γεωργία: «Τα χωράφια μου είναι κοντά σε έναν παραδοσιακό οικισμό ―κάποια σπίτια είναι χτισμένα δυο αιώνες πριν. Έμαθα ότι το Ευρωπαϊκό Γεωργικό Ταμείο Αγροτικής Ανάπτυξης δίνει κεφάλαια για την ανάπτυξη του αγροτουρισμού. Την άνοιξη που ανθίζουν οι ροδακινιές, εδώ όλα είναι ροζ, όποιος το βλέπει για πρώτη φορά παθαίνει την πλάκα του. Λέω να μετατρέψω το πατρικό της μάνας μου σε πανσιόν, να μπορεί να έρθει κάποιος, να δει τα χωριά μας, να επισκεφθεί τα χωράφια, να παρακολουθήσει τις διαδικασίες που ακολουθούμε… Ακόμα είμαι σε σκέψεις και συζητήσεις».

Στηρίζοντας τους αγρότες της Ευρώπης

Τίποτα από τα παραπάνω δεν θα είχε επιτευχθεί χωρίς τις άοκνες προσπάθειες των νεαρών αγροτών ―άλλωστε δεν λείπουν και οι ιστορίες συνομηλίκων τους που επέλεξαν να διαθέσουν τα κονδύλια της ΕΕ σε… προσωπικές αγορές ή που «δεν ήξεραν πού έμπλεκαν» όταν αποφάσισαν να δοκιμαστούν στη γεωργία, με αποτέλεσμα να τα παρατούν ακόμη και μέσα στην ίδια πενταετία.

Όμως σε ορισμένες περιπτώσεις, οι νέοι καλλιεργητές ίσως να μην είχαν καν την ευκαιρία να δοκιμαστούν στο επάγγελμα χωρίς τα ευρωπαϊκά κονδύλια. Η Κοινή Γεωργική Πολιτική (ΚΓΠ), εξάλλου, ανήκε εξαρχής στους κεντρικούς πυλώνες της Ένωσης, ακόμη και στην εποχή της «Ευρώπης των Έξι», στοχεύοντας στην εναρμόνιση του ευρωπαϊκού γεωργικού τομέα με την παγκόσμια αγορά, και αναγνωρίζοντας τις ιδιαιτερότητες που απαιτούν τη συχνή στήριξή του (καιρικές συνθήκες, απότομες αυξομειώσεις της προσφοράς κ.λπ.).

Πλέον, εκτός των άμεσων και έμμεσων ενισχύσεων της ΕΕ, αλλά και των πρωτοβουλιών που καθιστούν ανταγωνιστικότερα τα ευρωπαϊκά αγροτικά προϊόντα (Προστασία Ονομασίας Προέλευσης, προώθηση κ.λπ.), η Ένωση έχει θέσει και έναν ακόμη υψηλό στόχο, η επίτευξη του οποίου περνά μέσα από την υποστήριξη των καλλιεργητών και την παροχή κινήτρων για τη σύμπραξή τους: τη βιώσιμη γεωργία, που θα αναπτύσσεται με σεβασμό προς τους φυσικούς πόρους.

Παράλληλα, συνεχίζει να υποστηρίζει κάθε κατηγορία γεωργού, από τους μελισσοκόμους και τους οινοπαραγωγούς μέχρι τους εκτροφείς αιγοπροβάτων και τους αλιείς, ενώ εξασφαλίζει τη βέλτιστη μεταχείριση των χοίρων, των ορνίθων και των υπόλοιπων οικόσιτων ζώων που εκτρέφονται εντός των συνόρων της. ■

6. Οικολόγοι «κατ’ ανάγκη»

efsyn.gr

του Γιάννη Κιμπουρόπουλου
Ημερομηνία: 9.3.2021

Η ευρωπαϊκή νομοθεσία για το περιβάλλον και η «παιδαγωγική» του Ευρωδικαστηρίου

Πώς ο δικαστικός και κυρωτικός έλεγχος επισπεύδει και διασφαλίζει την εφαρμογή και στη χώρα μας του περίπλοκου και φιλόδοξου θεσμικού οπλοστασίου της ΕΕ για την προστασία των φυσικών πόρων.

40 ΧΡΟΝΙΑ ΜΕΤΑ ΤΗΝ ΕΝΤΑΞΗ ΣΤΗΝ ΕΟΚ

«Η Ελληνική Δημοκρατία, μη λαμβάνοντας τα αναγκαία μέτρα για την εγκατάσταση αποχετευτικού δικτύου των αστικών λυμάτων της περιοχής του Θριασίου Πεδίου και μη υποβάλλοντας σε επεξεργασία αυστηρότερη της δευτεροβάθμιας τα αστικά λύματα της περιοχής αυτής πριν από την απόρριψή τους στην ευαίσθητη περιοχή του κόλπου της Ελευσίνας, παρέβη τις υποχρεώσεις που υπέχει από τα άρθρα 3, παράγραφος 1, δεύτερο εδάφιο, και 5, παράγραφος 2, της οδηγίας 91/271/ΕΟΚ του Συμβουλίου, της 21ης Μαΐου 1991, για την επεξεργασία των αστικών λυμάτων, όπως τροποποιήθηκε με την οδηγία 98/15/ΕΚ της Επιτροπής, της 27ης Φεβρουαρίου 1998».

Αυτό είναι το τυπικό διατακτικό απόφασης του Δικαστηρίου της ΕΕ (C-119/02, 24.6.2004) που καταδικάζει την Ελλάδα για τη μη συμμόρφωσή της με τις κοινοτικές οδηγίες για τη διαχείριση των αστικών λυμάτων στην υποβαθμισμένη περιοχή του Θριασίου και στον επιβαρυμένο και από βιομηχανικά λύματα κόλπο της Ελευσίνας. Είχαν προηγηθεί τουλάχιστον τέσσερα χρόνια προειδοποιήσεων της Ευρωπαϊκής Επιτροπής προς τις ελληνικές αρχές. Οι προειδοποιήσεις απαιτούσαν το απλούστατο: να γίνουν εγκαταστάσεις βιολογικού καθαρισμού των αστικών λυμάτων στην περιοχή, όπως προέβλεπαν οι σχετικές κοινοτικές οδηγίες.

Η οδηγία 91/271/ΕΟΚ είναι ένα από τα παλαιότερα περιβαλλοντικά νομοθετήματα της ΕΕ και φιλοδοξεί να προστατέψει τους υδάτινους πόρους της ευρωπαϊκής επικράτειας επιβάλλοντας κανόνες στον τρόπο επεξεργασίας και καθαρισμού των αστικών και βιομηχανικών λυμάτων, πριν αυτά καταλήξουν σε θάλασσες, λίμνες, ποτάμια και στον υδροφόρο ορίζοντα. Αλλά αποτελεί μόνο ένα παράδειγμα για τον «παιδαγωγικό» τρόπο με τον οποίο λειτουργεί στην ΕΕ το τρίγωνο «ευρωπαϊκή νομοθεσία - Ευρωπαϊκή Επιτροπή - Δικαστήριο της ΕΕ», ειδικά στο ευαίσθητο πεδίο της περιβαλλοντικής νομοθεσίας.

Η ΕΕ έχει μια από τις πιο προωθημένες κοινές νομοθεσίες προστασίας του περιβάλλοντος, με ένα πληθωρικό σώμα οδηγιών και κανονισμών για την περιφρούρηση των φυσικών πόρων, της βιοποικιλότητας, την καταπολέμηση της κλιματικής αλλαγής. Το περιβάλλον, εξάλλου, εντάχθηκε εξαρχής στις κοινές ευρωπαϊκές πολιτικές, σε αντίθεση με άλλους τομείς στους οποίους τα κράτη μέλη υπερασπίζονται ακόμη και σήμερα τον «εθνικό» τους έλεγχο. Σύμφωνα με τις Συνθήκες της ΕΕ, το περιβάλλον περιλαμβάνεται στις λεγόμενες «συντρέχουσες αρμοδιότητες» της ΕΕ, που σημαίνει με απλά λόγια ότι όταν το Συμβούλιο και το Κοινοβούλιο νομοθετήσουν μια κοινή πολιτική (οδηγία ή κανονισμό), τα κράτη μέλη δεσμεύονται και δεν μπορούν να νομοθετήσουν αντίθετα.

Ωστόσο, από την υιοθέτηση μιας οδηγίας από το Συμβούλιο και το Ευρωπαϊκό Κοινοβούλιο μέχρι την ενσωμάτωσή της στο εθνικό δίκαιο κάθε χώρας και, πολύ περισσότερο, την αληθινή και όχι τυπική εφαρμογή της μεσολαβεί πολύς χρόνος και πολλές στρεβλώσεις. Αυτό ακριβώς συνέβη και στο Θριάσιο. Τη δεκαετία του ’90 οι κάτοικοί του πνίγονταν από το ανυπόφορο μείγμα ρυπογόνων εκλύσεων της βιομηχανίας (διυλιστήρια, χαλυβουργία κ.ά.) και δυσοσμίας από τα αστικά και βιομηχανικά λύματα που είχαν καταστρέψει πλήρως τον κόλπο της Ελευσίνας. Οι πολύχρονες διαμαρτυρίες κατοίκων και τοπικών αρχών έφτασαν και στις Βρυξέλλες, από όπου η Κομισιόν ξεκίνησε τον έλεγχο της παραβίασης της κοινοτικής οδηγίας, φτάνοντας τελικά στην καταδίκη της Ελλάδας από το Δικαστήριο της ΕΕ.

Η «ρουτίνα» των παραβάσεων 

Τα τελευταία είκοσι χρόνια, η Ευρωπαϊκή Επιτροπή έχει κινήσει 524 διαδικασίες επί παραβάσει εις βάρος της Ελλάδας μόνο για θέματα περιβαλλοντικής νομοθεσίας. Είναι μια εξαιρετικά ανησυχητική επίδοση, αν σκεφτεί κανείς ότι την πρώτη εικοσαετία παρουσίας της Ελλάδας στην ΕΕ οι παραπομπές της χώρας για το σύνολο των ευρωπαϊκών πολιτικών ήταν λιγότερες από 150. Φυσικά, συμβαίνουν και… στις καλύτερες οικογένειες: ακόμη και η κραταιά Γερμανία ελέγχθηκε την τελευταία 20ετία 269 φορές από την Ευρωπαϊκή Επιτροπή για παραβάσεις περιβαλλοντικών οδηγιών, ενώ η θεωρούμενη οικολογικά πρωτοπόρα Δανία «ανακρίθηκε» 181 φορές. 

Και για να μη δαιμονοποιείται αυτή η διαδικασία ελέγχου, οφείλουμε να πούμε ότι οι διαδικασίες επί παραβάσει εις βάρος των χωρών της ΕΕ αποτελούν την ελεγκτική «ρουτίνα» της Επιτροπής, όπως προβλέπεται από τις Συνθήκες (Συνθήκη της ΕΕ και Συνθήκη για τη λειτουργία της ΕΕ). Κάθε μήνα η Κομισιόν παρουσιάζει λίστα δεκάδων διαδικασιών επί παραβάσει για όλο το φάσμα της ευρωπαϊκής νομοθεσίας, από την οποία δεν λείπει καμιά χώρα. Και παράλληλα, στο Ευρωπαϊκό Κοινοβούλιο κάθε χρόνο εκπονούνται δεκάδες εκθέσεις και γνωμοδοτήσεις για το αν και πώς εφαρμόζουν τη νομοθεσία και τα κράτη και τα θεσμικά όργανα της ΕΕ.

Μικρός αριθμός αυτών των παραβάσεων καταλήγει στο Δικαστήριο της ΕΕ, κι ακόμη μικρότερος σε καταδίκη μιας χώρας, που υποχρεώνεται σε οριστική και χωρίς υπεκφυγές εφαρμογή της κοινής νομοθεσίας. Αυτή η λειτουργία και ισορροπία νομοθετικής, δικαστικής και εκτελεστικής εξουσίας στην ΕΕ της δίνει την υπόσταση κράτους δικαίου. Χωρίς αυτή δεν θα ήταν Ένωση κρατών, αλλά ένας πλαδαρός σύλλογος… εθελοντών, χωρίς προοπτική επιβίωσης στον χρόνο.

Επιστρέφοντας στη στατιστική της περιβαλλοντικής «διαπαιδαγώγησης» μέσω της διαδικασίας επί παραβάσει, σημειώνουμε ότι από τους 524 «φακέλους» που άνοιξε η Κομισιόν τα τελευταία είκοσι χρόνια μόνο 36 χρειάστηκε να φτάσουν στο Δικαστήριο της ΕΕ, καθώς για τους υπόλοιπους φαίνεται ότι οι ελληνικές αρχές συμμορφώθηκαν με τις προειδοποιήσεις της Ευρωπαϊκής Επιτροπής. Και πάλι, ωστόσο, η επίδοση για μια χώρα μικρή με πληθυσμό 10-11 εκατομμύρια είναι υψηλή, αν σκεφτεί κανείς ότι την ίδια περίοδο η Γερμανία παραπέμφθηκε 12 φορές και η Δανία μόλις 4 για παραβάσεις της κοινής περιβαλλοντικής νομοθεσίας.

Από την άλλη πλευρά, η παραπάνω πρόχειρη στατιστική σύγκριση μεταξύ Ελλάδας και Γερμανίας-Δανίας στις παραβάσεις της ευρωπαϊκής περιβαλλοντικής νομοθεσίας αποκαλύπτει και τις τεράστιες δυσκολίες προσαρμογής του κράτους, του πολιτικού συστήματος και της κοινωνίας της χώρας μας στα «προχωρημένα» περιβαλλοντικά πρότυπα που νομοθετούσε η ΕΕ. Πρότυπα που υιοθετούνταν κυρίως με κριτήρια των χωρών του ανεπτυγμένου ευρωπαϊκού πυρήνα και συχνά με θεμελιώδη άγνοια ―ή με ηθελημένη αποσιώπηση― για το τι συνέβαινε στα «μετόπισθεν». Δηλαδή, για τη ρεαλιστική δυνατότητα ―ή αδυναμία― των χωρών της περιφέρειας να φτάσουν την πρώτη ταχύτητα της ευρωπαϊκής ολοκλήρωσης.

Οι παραπομπές της τελευταίας 20ετίας

Στις 36 παραπομπές της Ελλάδας από την Κομισιόν στο Δικαστήριο της ΕΕ για το περιβάλλον την τελευταία εικοσαετία, φυσικά, θα πρέπει να προστεθούν δεκάδες προδικαστικά ερωτήματα που στέλνουν τα ελληνικά δικαστήρια, από το Συμβούλιο της Επικρατείας μέχρι τα πρωτοδικεία της χώρας, στα οποία προσφεύγουν πολίτες και συλλογικοί φορείς απαιτώντας εφαρμογή της ευρωπαϊκής νομοθεσίας για την προστασία των φυσικών πόρων από αυθαιρεσίες της διοίκησης, από κακή νομοθέτηση των κυβερνήσεων ή από κακές συμβάσεις με ιδιώτες. Συχνά, στην κινητοποίηση της Κομισιόν εις βάρος της χώρας έχουν συμβάλει καταγγελίες πολιτών και φορέων που φτάνουν στην αρμόδια διεύθυνση της Επιτροπής, ενώ ένα άλλο κανάλι κινητοποίησης είναι οι αναφορές που μπορεί κάθε πολίτης ή ομάδα πολιτών να καταθέσει στην αρμόδια επιτροπή του Ευρωπαϊκού Κοινοβουλίου (Επιτροπή Αναφορών, PETI).

Έστω και υπό την πίεση δικαστικών παραπομπών, κυρώσεων και προστίμων, η Ελλάδα υποβλήθηκε σε μια διαδικασία προσαρμογής και εφαρμογής της περιβαλλοντικής νομοθεσίας της ΕΕ, στις αδρές γραμμές της. Η ακτινογραφία των καταδικαστικών για τη χώρα αποφάσεων του Δικαστηρίου της ΕΕ τα τελευταία είκοσι χρόνια είναι χαρακτηριστική της δυσκολίας να βρεθεί η ισορροπία ανάμεσα στο κυνήγι των ψηλών ρυθμών ανάπτυξης και στον σεβασμό των φυσικών πόρων. 

Αστικά λύματα, σκουπίδια και NATURA 

Ας δούμε μερικές εμβληματικές αποφάσεις που βοηθούν να γνωρίσουμε, αν και με μια αντίστροφη διαδικασία, βασικά νομοθετήματα της ΕΕ για το περιβάλλον.

 Λίγο μετά την καταδίκη για τα αστικά λύματα που ρύπαναν τον κόλπο της Ελευσίνας, η Ελλάδα ήρθε αντιμέτωπη με ένα τεράστιο πρόβλημα για το οποίο για χρόνια πλήρωνε πρόστιμα πολλών εκατομμυρίων: τις ανεξέλεγκτες χωματερές. Η Επιτροπή και, τελικά, το Δικαστήριο (το 2005) διαπίστωσαν γενικευμένη παραβίαση της οδηγίας 75/442/ΕΟΚ του 1975 για τα στερεά απόβλητα. Είναι μια από τις παλιότερες, προ της ένταξης της Ελλάδας στην ΕΟΚ, οδηγίες και μια από τις συχνότερα παραβιαζόμενες. Αν και είναι ήδη 45 χρόνων, εισάγει από τότε τις αρχές της ανακύκλωσης, αλλά και την αρχή «ο ρυπαίνων πληρώνει», που διαπερνά όλες τις περιβαλλοντικές πολιτικές της ΕΕ τις επόμενες δεκαετίες. Ο έλεγχος έγινε στη συνέχεια πιο ασφυκτικός, καθώς η Ελλάδα, όπως και άλλες χώρες, πήραν σημαντικές κοινοτικές επιδοτήσεις για την εξάλειψη των χωματερών.

 Καταδίκες για παραβίαση των οδηγιών για τη διαχείριση των απορριμμάτων ακολούθησαν αρκετές, ωστόσο ορισμένες είναι αξιοσημείωτες για διαφορετικούς λόγους. Για παράδειγμα, η απόφαση του Δικαστηρίου το 2014 για τον «ακατάλληλο, δυσλειτουργικό και κορεσμένο χώρο υγειονομικής ταφής απορριμμάτων (ΧΥΤΑ) στη θέση Γρυπαραίικα Καλαμακίου στη Ζάκυνθο» αποτελεί εμβληματικό παράδειγμα συνδυασμένης εφαρμογής οδηγιών, αφού φέρνει στο προσκήνιο την προστασία της χελώνας καρέτα-καρέτα και την κορυφαία περιβαλλοντική οδηγία της ΕΕ, την 92/43/ΕΟΚ (του 1992) «για τη διατήρηση των φυσικών οικοτόπων καθώς και της άγριας πανίδας και χλωρίδας». Δεν είναι άλλη από την οδηγία με βάση την οποία ιδρύθηκε το δίκτυο NATURA 2000. Στο δίκτυο είναι ενταγμένες 359 περιοχές της ηπειρωτικής και νησιωτικής Ελλάδας.

 Η προστασία της θαλάσσιας χελώνας και η παραβίαση της οδηγίας 92/43/ΕΟΚ για την άγρια πανίδα ήταν το αντικείμενο μιας νεότερης απόφασης (2016), που έριξε φως στην έναντι Ζακύνθου ακτή, στον κόλπο της Κυπαρισσίας και στην περιοχή Θίνες, έναν ακόμη τόπο αναπαραγωγής της καρέτα-καρέτα. Το Δικαστήριο έκρινε ότι η οικοδόμηση, η οικιστική ανάπτυξη και η έντονη τουριστική δραστηριότητα στην περιοχή αποκλείει τις χελώνες από ένα ακόμη φυσικό ενδιαίτημά τους. 

 Πολύ πιο σημαντική για τις ελληνικές περιοχές NATURA είναι η πολύ πρόσφατη απόφαση του Δικαστηρίου της ΕΕ (Δεκέμβριος 2020) με την οποία η Ελλάδα καταδικάζεται γιατί δεν έχει πάρει τα κατάλληλα μέτρα διατήρησης και προστασίας των 239 «τόπων κοινοτικής σημασίας» που βρίσκονται στην επικράτειά της και χαρακτηρίζονται κρίσιμοι για τη λεγόμενη μεσογειακή βιογεωγραφική περιοχή. Πρόκειται για μοναδικά οικοσυστήματα και περιοχές σπάνιας ομορφιάς, από τον Έβρο μέχρι τη Γαύδο, για τις οποίες οι ελληνικές κυβερνήσεις όφειλαν από το 2006 όχι απλά να νομοθετήσουν ρητορικά, αλλά να εφαρμόσουν ιδιαίτερα μέτρα προστασίας κάθε οικοτόπου, ανάλογα με την πανίδα και τη χλωρίδα του. Αξίζει να σημειωθεί ότι ο σχετικός έλεγχος συμμόρφωσης από την Επιτροπή ξεκίνησε το 2012.

 Την οδηγία για την επεξεργασία των αστικών λυμάτων την ξαναβρήκαν μπροστά τους οι ελληνικές κυβερνήσεις το 2007, όταν η Κομισιόν παρέπεμψε για ακατάλληλα δίκτυα αποχέτευσης και έλλειψη βιολογικού καθαρισμού λυμάτων σε δεκάδες περιοχές της χώρας, από τη Λούτσα και τη Νέα Μάκρη μέχρι τη Ζάκυνθο, την Πάρο, την Κάλυμνο και την Ηγουμενίτσα.

 Έναν συνδυασμό της οδηγίας για τα αστικά λύματα με την ελάχιστα μεταγενέστερη για την προστασία των οικοτόπων και της άγριας πανίδας βρίσκουμε στην απόφαση του Δικαστηρίου της ΕΕ για τη λίμνη Κορώνεια (2013). Η διπλή παραβίαση συνίσταται φυσικά στο γεγονός ότι ούτε ο οικισμός του Λαγκαδά είχε κατάλληλο σύστημα αποχέτευσης και βιολογικού καθαρισμού, με αναπότρεπτο αποτέλεσμα τη ρύπανση της λίμνης, ούτε ειδικά μέτρα προστασίας των ειδών της Κορώνειας είχαν ληφθεί.

 Μια λιγότερο «διάσημη» οδηγία για την οποία η Ελλάδα έχει παραπεμφθεί στο Δικαστήριο της ΕΕ είναι η Οδηγία για τα Ύδατα (2000/60/ΕΚ). Σχεδόν 12 χρόνια μετά τη θέση σε ισχύ της οδηγίας, το 2012, η χώρα καταδικάστηκε γιατί δεν είχε εκπονήσει σχέδια διαχείρισης για καθεμιά από τις 14 λεκάνες απορροής ποταμών που βρίσκονται στο έδαφός της, αλλά ούτε για τις διασυνοριακές λεκάνες απορροής (π.χ. Έβρος) για τις οποίες η χώρα επικαλείτο προβλήματα συνεννόησης με τα γειτονικά κράτη. 

 Τέλος, αξιοσημείωτη είναι η απόφαση του Δικαστηρίου της ΕΕ που το 2015 καταδίκασε την Ελλάδα για την ολιγωρία της να χαρακτηρίσει ως ευπρόσβλητες και να προστατεύσει τα επιφανειακά και υπόγεια νερά τους από τη γεωργική νιτρορύπανση (οδηγία 91/676/ΕΟΚ) τουλάχιστον 9 περιοχές της χώρας, από τη Θράκη μέχρι την Κρήτη και από τη Θεσσαλία μέχρι την Ανατολική Αττική (όπου και ο πολύπαθος Ασωπός ποταμός).

Το κοινωνικό κεκτημένο 40 ετών

Η απαρίθμηση των παραπάνω αποφάσεων είναι, προφανώς, ενδεικτική και η εντύπωση που δημιουργούν ίσως αδικεί την Ελλάδα και αναπαράγει το στερεότυπο της δυσπροσάρμοστης στο ευρωπαϊκό θεσμικό πλαίσιο χώρας, του «μαύρου προβάτου» της Ένωσης και στην περιβαλλοντική νομοθεσία. Ωστόσο, μια πιο ρεαλιστική και ψύχραιμη ανάγνωση των δεδομένων αποκαλύπτει απλώς ένα περίπλοκο, χρονοβόρο και αρκετά γραφειοκρατικό μεν, αλλά αρκετά αποτελεσματικό νομικό δίχτυ προστασίας του περιβάλλοντος, των φυσικών πόρων και τελικά της δημόσιας υγείας.

Το γεγονός ότι όλο και περισσότεροι πολίτες ή φορείς στην Ελλάδα, όταν προσφεύγουν στα δικαστήρια ή διαμαρτύρονται για αυθαιρεσίες της διοίκησης, επικαλούνται την ευρωπαϊκή νομοθεσία, το φαινόμενο ότι οι τοπικές κοινωνίες όλο και πιο σταθερά υπερασπίζονται τις δικές τους περιοχές NATURA από ιδιωτικές επιβουλές ή κρατικές στρεβλώσεις δείχνει έναν αυξανόμενο βαθμό εξοικείωσης της ελληνικής κοινωνίας με την ευρωπαϊκή περιβαλλοντική νομοθεσία, που σταδιακά γίνεται πλέον στοιχείο της ταυτότητάς της. Ίσως αυτό είναι το πιο ενδιαφέρον κεκτημένο της σαραντάχρονης, και γεμάτης αρκετές ωδίνες και παλινδρομήσεις, πορείας της ελληνικής κοινωνίας στην ΕΕ. ■

 

ethnos.gr

του Τίμου Φακαλή
Ημερομηνία: 26.3.2021

40 χρόνια Ελλάδα στην Ευρωπαϊκή Ένωση: Τα περιβαλλοντικά στοιχήματα που κέρδισαν οι Βρυξέλλες

Από τις χωματερές και τη διαχείριση των σκουπιδιών στην αναγέννηση της λίμνης Κάρλας και του ποταμού Ασωπού. Το ευρωπαϊκό στοίχημα της απολιγνιτοποίησης και η συνέχιση των αναδασώσεων. Μιλούν ο ευρωβουλευτής της Νέας Δημοκρατίας Μανώλης Κεφαλογιάννης, ο υφυπουργός Προστασίας του Περιβάλλοντος Γιώργος Αμυράς και οι περιφερειάρχες Πελοποννήσου, Θεσσαλίας και Στερεάς Ελλάδας.

Κλείσιμο πάνω από 1 000 χωματερών σε όλη τη χώρα, αναγέννηση της λίμνης Κάρλα, ζωή στον Ασωπό ποταμό και ευρείες αναδασώσεις είναι μερικά από τα στοιχήματα που έβαλε και κέρδισε η Ευρώπη στη χώρα μας τα τελευταία 40 χρόνια, βοηθώντας στην αναβάθμιση του περιβάλλοντος. Πίσω από το πράσινο αποτύπωμα και τις ιστορίες επιτυχίας δεκάδων περιβαλλοντικών έργων στην Ελλάδα «κρύβονται» εκατοντάδες εκατομμύρια ευρώ που δαπάνησαν οι Βρυξέλλες με τελικό στόχο την αναβάθμιση της ποιότητας ζωής των πολιτών. Και οι προκλήσεις δεν σταματούν εδώ. Επόμενο μεγάλο στοίχημα της ΕΕ η απολιγνιτοποίηση και η ομαλή μετάβαση της Μεγαλόπολης στην Πελοπόννησο και της Δυτικής Μακεδονίας στη νέα εποχή.

Πελοπόννησος: Από τις ανεξέλεγκτες χωματερές στην απορρύπανση με 100 εκατ. ευρώ από τον κουμπαρά της ΕΕ

Δεκαέξι χρόνια μετά την πρώτη καταδίκη της Ελλάδας από το Ευρωπαϊκό Δικαστήριο για τη λειτουργία 1 125 παράνομων χωματερών, η χώρα προσπαθεί να συμβαδίσει τα τελευταία χρόνια με τον ευρωπαϊκό τρόπο διαχείρισης των αποβλήτων. Ενδεικτικό είναι ότι η Πελοπόννησος, η «βασίλισσα» των χωματερών στη χώρα με τους περισσότερους επίσημους και ανεπίσημους σκουπιδότοπους, βρίσκεται κοντά στην οριστική θεραπεία ενός χρόνιου περιβαλλοντικού ζητήματος.

Ο μακρύς δρόμος της «εξαφάνισης» και αποκατάστασης δεκάδων χωματερών στην περιοχή ξεκίνησε από το 2006, αξιοποιώντας η Περιφέρεια ευρωπαϊκά κονδύλια τα οποία ξεπερνούν μέχρι στιγμής τα 100 εκατ. ευρώ. «Η Περιφέρειά μας είναι γεμάτη από δεκάδες και μη καταγεγραμμένους σκουπιδότοπους. Είναι πάρα πολλές οι χωματερές που είχαν αποκατασταθεί τα προηγούμενα χρόνια, και άρχισαν να ρίχνουν σκουπίδια στις αποκατεστημένες χωματερές γιατί δεν είχαν πού να τα πάνε», δήλωσε στο ethnos.gr ο περιφερειάρχης Πελοποννήσου Παναγιώτης Νίκας. Όπως εξήγησε ο ίδιος, το πρόγραμμα κλεισίματος των χωματερών θα συνεχιστεί και το επόμενο διάστημα. «Υπάρχει χρηματοδότηση για να αποκαταστήσουμε τρεις ακόμη χωματερές, μία στην ανατολική Μάνη, μία στην Τρίπολη ―που είναι και η μεγαλύτερη― και μία στην Ερμιονίδα από το πρόγραμμα “Αντώνης Τρίτσης”».

Η βασίλισσα των χωματερών που αποκτά το μεγαλύτερο σύστημα διαχείρισης απορριμμάτων στη χώρα

Εκτός, όμως, από την «εξαφάνιση» των χωματερών, η Πελοπόννησος έβαλε στην άκρη και τις διαμάχες δημάρχων οι οποίοι αντιδρούσαν εδώ και χρόνια στην υπογραφή της σύμβασης για την κατασκευή μονάδων διαχείρισης απορριμμάτων με ΣΔΙΤ. Με χρηματοδότηση συνολικά 125 εκατ. ευρώ, εκ των οποίων τα 62,5 εκατ. ευρώ προέρχονται από επιδότηση ΕΣΠΑ, ξεκίνησε εδώ και τρεις μήνες η υλοποίηση του νέου συστήματος διαχείρισης απορριμμάτων στην Περιφέρεια Πελοποννήσου, του μεγαλύτερου του είδους στη χώρα.

Παναγιώτης Νίκας: Κλείνουμε οριστικά τα ζητήματα με τις ανοιχτές χωματερές 

«Ήδη τα έργα κατασκευάζονται, και οι 3 βασικές μονάδες επεξεργασίας απορριμμάτων (ΜΕΑ) και ισάριθμων χώρων υγειονομικής ταφής υπολειμμάτων (ΧΥΤΥ) σε Αρκαδία, Μεσσηνία και Λακωνία, καθώς και δύο σταθμοί μεταφόρτωσης απορριμμάτων (ΣΜΑ) σε Κορινθία και Αργολίδα έχουν μπει σε διαδικασία υλοποίησης. Και πριν από το καλοκαίρι θα γίνει υποδοχή σκουπιδιών σε περιοχές που έχουν σοβαρά προβλήματα. Τους προσεχείς μήνες θα κλείσουμε οριστικά τα ζητήματα με τις ανοιχτές χωματερές», πρόσθεσε ο κ. Νίκας.

Σύμφωνα με το σχέδιο, ιδιώτες θα αναλάβουν για τα επόμενα 28 έτη τη διαχείριση των απορριμμάτων Κορινθίας, Αρκαδίας, Αργολίδας, Μεσσηνίας και Λακωνίας. Με τον τρόπο αυτό θα σταματήσει και η μεταφορά σκουπιδιών από την Πελοπόννησο σε μονάδες επεξεργασίας στην Άμφισσα και στην Κοζάνη. Σύμφωνα με τον σχεδιασμό του, θα παράγει πράσινη ενέργεια, με αποτέλεσμα να αποτελεί περιβαλλοντική υποδομή με μηδενικό ενεργειακό αποτύπωμα.

Η υλοποίηση του έργου με τη χρήση τεχνολογίας αιχμής επιλύει το περιβαλλοντικό πρόβλημα της Περιφέρειας Πελοποννήσου, με προφανή οφέλη στον τουρισμό, την εκπαίδευση και τη νέα ποιοτική γεωργία, που είναι στρατηγικός στόχος για τη χώρα. Στο έργο αναμένεται να δημιουργηθούν 600 θέσεις εργασίας κατά την κατασκευαστική περίοδο, 200 μόνιμες θέσεις εργασίας κατά την περίοδο λειτουργίας και μεγάλος αριθμός παράλληλων θέσεων εργασίας. Με την ολοκληρωμένη διαχείριση απορριμμάτων, διασφαλίζεται η συμμόρφωση με τις κείμενες και ευρωπαϊκές νομοθεσίες, ενισχύεται η προστασία του περιβάλλοντος και προβλέπεται βελτίωση της ποιότητας ζωής και των συνθηκών υγείας των πολιτών.

Κάρλα: Πώς η Ευρώπη πίστεψε στην αναγέννηση μιας αποξηραμένης λίμνης 

Ο 84χρονος Ζήσης Χατζηζήσης γεννήθηκε στα Κανάλια και μέχρι τα 25 του χρόνια τον ζούσε η λίμνη Κάρλα ―καθώς ήταν ψαράς. Ήταν ένας από τους εκατοντάδες ψαράδες που ζούσαν από τη λίμνη μέχρι και το 1960. Το ρολόι του χρόνου, ωστόσο, σταμάτησε απότομα τη δεκαετία του 1960, όταν το ελληνικό κράτος αποφάσισε την αποξήρανσή της με αποτέλεσμα πολλοί από τους ψαράδες της περιοχής, επειδή έχασαν τη δουλειά τους, να αναζητήσουν μια καλύτερη ζωή στο εξωτερικό.

Εξήντα χρόνια αργότερα, η Ευρωπαϊκή Ένωση «πίστεψε» στην αναγέννηση της Λίμνης, επένδυσε 250 εκατ. ευρώ για τον σκοπό αυτό και από το 2018 η ζωή στη λίμνη Κάρλα επέστρεψε. Η επαναφορά της ζωής της Κάρλας ―του δεύτερου μεγαλύτερου υγροτόπου της Ευρώπης― αποτελεί πιλότο για τα ευρωπαϊκά προγράμματα, αφού συνδυάζει περιβαλλοντική προστασία και αναπτυξιακή δυναμική. Είναι ένα ορατό σύμβολο της ευρωπαϊκής πολιτικής συνοχής, μία μεταμόρφωση, όχι απλώς της λίμνης αλλά μιας οικονομίας.

Κώστας Αγοραστός: Από τα μεγαλύτερα περιβαλλοντικά έργα στην Ευρώπη

«Η Κάρλα είναι το μεγαλύτερο περιβαλλοντικό έργο που έγινε στα Βαλκάνια και στην Ευρώπη τα τελευταία χρόνια. Είναι ένα έργο περιβαλλοντικό, πολιτιστικό, τουριστικό, αρδευτικό και υδρευτικό», δήλωσε στο ethnos.gr ο περιφερειάρχης Θεσσαλίας Κώστας Αγοραστός. Με την ανασύσταση της Κάρλας έχουν επιστρέψει 184 είδη πουλιών και 14 είδη ψαριών στην περιοχή. Υπάρχει μια αυξανόμενη κίνηση τουρισμού και παρατηρητών πουλιών. Έχουν έρθει στην επιφάνεια παλαιολιθικοί οικισμοί και έχει δημιουργηθεί ένα σύγχρονο μουσείο στα Κανάλια.

Παράλληλα, υδρεύονται 15 χιλιάδες στρέμματα στην περιοχή, ενώ οι αγρότες έχουν σταματήσει να τρυπούν το έδαφος με αποτέλεσμα να σταματήσουν οι ρηγματώσεις. Επιπλέον, έχουν γίνει γεωτρήσεις και έχουν ολοκληρωθεί στην ευρύτερη περιοχή του δήμου Βόλου όλες οι υποδομές μέχρι να φτάσει το νερό εκεί. «Περιμένουμε να ανεβεί ο υδροφόρος ορίζοντας, μελετούμε την ποιότητα του νερού και, μόλις είμαστε έτοιμοι, θα υδροδοτηθεί και ο δήμος Βόλου». Μαζί με τη λίμνη Κάρλα έγιναν και πολλά αντιπλημμυρικά έργα. «Και στη διαδρομή 40 χιλιομέτρων που κάνει ο Πηνειός για να μπει στη λίμνη Κάρλα ποτίζονται 150 000 στρέμματα χωραφιών. Έχει αλλάξει η παραγωγή στην περιοχή και το εισόδημα των αγροτών», πρόσθεσε ο κ. Αγοραστός.

Πώς η Ευρώπη άλλαξε τον ρου του Ασωπού 

Μια δεκαετία αργότερα (1970) από αυτήν που αποξηράνθηκε η λίμνη Κάρλα άρχισε να γράφεται η αμαρτωλή ιστορία του Ασωπού ποταμού. Στη δεκαετία του ’70 ο κάθε ασυνείδητος επιχειρηματίας έθαβε τα απόβλητα στο χώμα και μετά έριχνε τσιμέντο για να μη φαίνονται. Το 2004 η περιβαλλοντική υποβάθμιση «χτύπησε κόκκινο» στην περιοχή όταν σε αναλύσεις του Γενικού Χημείου του Κράτους ανιχνεύθηκαν για πρώτη φορά υψηλές συγκεντρώσεις χρωμίου στο αντλούμενο από τον υπόγειο ορίζοντα πόσιμο νερό. Με πρωτοβουλία τοπικών φορέων και χρηματοδότηση, κυρίως, από τα ευρωπαϊκά ταμεία ξεκίνησε μια προσπάθεια να αλλάξει ρου η ιστορία του Ασωπού και να ξαναζωντανέψει. 

«Η χρηματοδότηση της ΟΧΕ Ασωπού, συνολικού ύψους άνω των 300 εκατομμυρίων ευρώ, από πόρους κυρίως κοινοτικούς, αλλά και εθνικούς και ιδιωτικούς θα επιτρέψει την αντιμετώπιση ενός από τα μεγαλύτερα περιβαλλοντικά προβλήματα της χώρας και της Νοτιοανατολικής Ευρώπης και ταυτόχρονα τη γέννηση ενός οικονομικού θύλακα με δυναμική ανάπτυξης χιλιάδων νέων θέσεων εργασίας», δήλωσε στο ethnos.gr o περιφερειάρχης Στερεάς Ελλάδας Φάνης Σπανός.

Φάνης Σπανός: Εμβληματικό παράδειγμα πολυεπίπεδης διακυβέρνησης και κοινοτικού γίγνεσθαι 

Όπως εξήγησε ο κ. Σπανός, στον Ασωπό ωριμάζει μια στρατηγική προσπάθεια να γυρίσουμε προς τα πίσω το ρολόι της περιβαλλοντικής υποβάθμισης. «Μια προσπάθεια που ξεκίνησε με την πρωτοβουλία του προκατόχου μου Κώστα Μπακογιάννη να καθίσουν στο ίδιο στρογγυλό τραπέζι ετερόκλητα μέρη, οι παραγωγοί, οι βιομηχανίες, οι πολίτες, οι φορείς και συλλογικότητες. Αλλά και η Περιφέρεια, ο Δήμος, το κεντρικό Κράτος, η Ευρωπαϊκή Ένωση, σε ένα εμβληματικό παράδειγμα πολυεπίπεδης διακυβέρνησης και εφαρμογής της αρχής της επικουρικότητας, που αποτελεί την πεμπτουσία του κοινοτικού γίγνεσθαι».

Σε αυτό το «τραπέζι» γεννήθηκε η Ολοκληρωμένη Χωρική Επένδυση Ασωπού. Ένα στρατηγικό πλαίσιο δράσεων και παρεμβάσεων για την απορρύπανση του Ασωπού και την ανάπτυξη ενός σύγχρονου βιομηχανικού πάρκου στα Οινόφυτα, στη θέση της σημερινής άναρχης συγκέντρωσης εργοστασίων. «Ένα έργο που στο ψευτοδίλημμα “Οικονομία ή Περιβάλλον;” απαντά ότι η ανάπτυξη και η προστασία της φύσης και της υγείας είναι ―και οφείλουν να είναι― αχώριστοι συνοδοιπόροι. Οι εμπλεκόμενοι φορείς υπηρετούμε την ΟΧΕ Ασωπού μεθοδικά, βήμα βήμα, μέχρι να γίνει πραγματικότητα αυτό που όλοι προσδοκούμε και οφείλουμε στους πολίτες. Και για μένα προσωπικά είναι ένα μεγάλο στρατηγικό στοίχημα. Ένα στοίχημα που θα κερδίσουμε όλοι μαζί ως Στερεοελλαδίτες, ως Έλληνες και ως Ευρωπαίοι πολίτες», κατέληξε ο κ. Σπανός.

Το πείραμα της απολιγνιτοποίησης και τα ευρωπαϊκά όπλα 

Και μπορεί τα τελευταία τριάντα χρόνια να έχουν θεραπευτεί και με τη βοήθεια των Βρυξελλών δεκάδες περιβαλλοντικές πληγές στη χώρα, όμως ευρωπαϊκό στοίχημα αποτελεί η μετάβαση της Δυτικής Μακεδονίας αλλά και της Μεγαλόπολης στη νέα εποχή μετά την απολιγνιτοποίηση. Το 2022 θα κλείσουν οι 4 μονάδες του Αγίου Δημητρίου και το 2023 η 5η ―μαζί με τη Μεγαλόπολη 4 και τη μονάδα της Φλώρινας. Όσον αφορά τη νέα μονάδα Πτολεμαΐδα 5, θα συνεχίσει με λιγνίτη έως το 2028, οπότε και θα υπάρξει αλλαγή καυσίμου.

Η Πτολεμαΐδα Κοζάνης και η ευρύτερη περιοχή, που στηρίζουν έως και το 45 % του ΑΕΠ τους στα ορυχεία και στους σταθμούς παραγωγής της ΔΕΗ, αντιμετωπίζουν σήμερα το σοκ της βίαιης μετάβασης σε µια εποχή χωρίς αυτούς. Η πρόκληση είναι μεγάλη, όπως και οι κίνδυνοι. Ο πρόεδρος της ΓΕΝΟΠ ΔΕΗ Γιώργος Αδαµίδης, που κατάγεται από την περιοχή, μίλησε για κίνδυνο επανάληψης του εφιαλτικού σκηνικού που στήθηκε στο Μάντσεστερ το 1984, όταν η Μάργκαρετ Θάτσερ έκλεισε 20 ορυχεία µε 20 000 εργαζόµενους. Απέναντι σε αυτή τη ζοφερή εικόνα, ευρωπαϊκοί και εθνικοί πόροι προορίζονται για τις δύο λιγνιτικές περιοχές, αγγίζοντας τα 5,05 δισεκατομμύρια ευρώ, χωρίς να συνυπολογίζονται τα κονδύλια του νέου ΕΣΠΑ. Μεταξύ άλλων περιλαμβάνονται 16 εμβληματικές επενδύσεις σε σύνολο 70 επενδυτικών σχεδίων, και εκτιμάται ότι θα δημιουργηθούν περί τις 8 000 νέες θέσεις εργασίας. 

Νίκος Σαρρής: Πρέπει η Ευρώπη να βάλει πλάτη για να επιβιώσουμε την επόμενη μέρα

«Η διαδικασία της απολιγνιτοποίησης ξεκίνησε εδώ και πολλά χρόνια. Δυστυχώς, η περιοχή μας ήταν απροετοίμαστη από όλες τις πλευρές και οι πολιτικοί μας δεν είχαν πάρει τις απαραίτητες αποφάσεις, όπως και η κοινωνία και ο επιχειρηματικός κόσμος», δήλωσε στο ethnos.gr ο πρόεδρος του Επιμελητηρίου Κοζάνης Νίκος Σαρρής και πρόσθεσε: «Για να μπορέσει να υπάρξει επόμενη μέρα ―δεν μιλάμε για ανάπτυξη, μιλάμε για βιωσιμότητα― πρέπει η περιοχή να στηριχτεί οικονομικά με προγράμματα από την Ευρώπη. Με προγράμματα εργασίας να μπορέσουμε να εκπαιδεύσουμε και να επανακαταρτίσουμε αυτούς που θα χάσουν τις δουλειές τους. Και εδώ μπαίνει η Ευρώπη. Είναι ένα στοίχημα και για τις Βρυξέλλες που θέλει να αλλάξει και να επιβάλει την αλλαγή του άνθρακα στις περιοχές αυτές».

H Κομισιόν κρατά το κλειδί της επόμενης μέρας

Συνολικά, η Ακαθάριστη Προστιθέμενη Αξία (ΑΠΑ) σε Δυτική Μακεδονία και Μεγαλόπολη εκτιμάται ότι θα συρρικνωθεί κατά 1,3 δισ. ευρώ τη δεκαετία 2020-2029. Η συγκεκριμένη εκτίμηση περιλαμβάνεται μεταξύ άλλων στα προσχέδια των Εδαφικών Σχεδίων Δίκαιης Μετάβασης (ΕΣΔΙΜ), τα οποία εστάλησαν προ ημερών για διαβούλευση στους φορείς των δύο περιοχών και το επόμενο διάστημα θα πάρουν τον δρόμο για τις Βρυξέλλες. Η έγκριση της Κομισιόν αποτελεί το «κλειδί» που θα ανοίξει την κάνουλα με τα ευρωπαϊκά κονδύλια από τους τρεις πυλώνες του Μηχανισμού Δίκαιης Μετάβασης, δηλαδή από το Ταμείο Δίκαιης Μετάβασης, το Ειδικό Καθεστώς InvestEU για την προσέλκυση ιδιωτικών κεφαλαίων και τη Δανειακή Διευκόλυνση της Ευρωπαϊκής Τράπεζας Επενδύσεων για την υλοποίηση δημόσιων επενδύσεων.

«Το Ταμείο Δίκαιης Μετάβασης, του οποίου είχα την τιμή να είμαι ο γενικός εισηγητής του Ευρωπαϊκού Κοινοβουλίου, που υπερψηφίστηκε με σημαντική πλειοψηφία, αποτελεί τον πρώτο σημαντικό σταθμό στην υλοποίηση της εμβληματικής πρωτοβουλίας της Ευρωπαϊκής Επιτροπής για μια Πράσινη Ευρώπη. Για μια κλιματικά ουδέτερη οικονομία μέχρι το 2050. Για την εφαρμογή στην πράξη της κλιματικής συμφωνίας του Παρισιού», δήλωσε στο ethnos.gr o Μανώλης Κεφαλογιάννης, ευρωβουλευτής της Νέας Δημοκρατίας και εισηγητής του Ευρωπαϊκού Κοινοβουλίου για το Ταμείο Δίκαιης Μετάβασης.

Όπως εξήγησε ο ευρωβουλευτής της Νέας Δημοκρατίας, με το Ταμείο Δίκαιης Μετάβασης επιχειρείται η στήριξη με τρόπο κοινωνικά δίκαιο των περιοχών που πλήττονται από τη μετάβαση στην πράσινη οικονομία. «Η Πράσινη Συμφωνία, η κλιματικά ουδέτερη Ευρώπη, είναι μια εμβληματική πολιτική της Ευρωπαϊκής Ένωσης. Γιατί οφείλουμε να παραδώσουμε στις νέες γενιές τουλάχιστον μία καθαρή Ευρώπη».

Το στοίχημα του Ταμείου Δίκαιης Μετάβασης

Το μεγάλο στοίχημα για το Ταμείο, ο φιλόδοξος στόχος του, είναι η αποτελεσματική στήριξη των περιοχών που πλήττονται περισσότερο από την απολιγνιτοποίηση και η αποφασιστική στήριξη των ανθρώπων των περιοχών αυτών. Με τρόπο κοινωνικά δίκαιο. «Με το Ταμείο Δίκαιης Μετάβασης εστιάζουμε στην κοινωνική συνοχή και στη δημιουργία νέων θέσεων εργασίας. Να βοηθήσουμε αποτελεσματικά τις περιφέρειες εκείνες που εξαρτώνται από τον λιγνίτη, όπως στη χώρα μας η Δυτική Μακεδονία και η Μεγαλόπολη. Χωρίς αποκλεισμούς. Χωρίς να αφήσουμε κανέναν πίσω», πρόσθεσε ο κ. Κεφαλογιάννης.

Ένα δις στην Πελοπόννησο για την απολιγνιτοποίηση της Μεγαλόπολης 

Σύμφωνα με τον περιφερειάρχη Πελοποννήσου Παναγιώτη Νίκα, συνολικά στη Μεγαλόπολη από εθνικούς και ευρωπαϊκούς πόρους θα εισρεύσουν σχεδόν ένα δις ευρώ. «Καταλαβαίνετε, τα χρήματα που δίνονται από την Ευρώπη είναι πάρα πολλά. Και το κρίσιμο είναι να χρησιμοποιηθούν με τον σωστό τρόπο. Η Μεγαλόπολη είναι η περιοχή η οποία επλήγη περισσότερο και εκεί θα πρέπει να δοθούν τα υψηλότερα κίνητρα και όχι σε γειτονικές περιοχές. Γιατί αν απλώσουμε τον “τραχανά” και βάλουμε τα ίδια κριτήρια και στην Τρίπολη και στον Μελιγαλά, προφανώς και δεν θα επιλεγεί μετά η Μεγαλόπολη. Τα υψηλότερα κίνητρα επενδύσεων και τις υψηλότερες επιδοτήσεις πρέπει να τις έχει η Μεγαλόπολη. Είμαστε ευχαριστημένοι από τη διαδικασία και τον τρόπο που εξελίσσονται οι συζητήσεις με το Ταμείο Δίκαιης Μετάβασης», σημείωσε ο κ. Νίκας. 

Γιώργος Αμυράς: Σύμμαχος στις αναδασώσεις οι Βρυξέλλες

Εκτός από την απολιγνιτοποίηση, στοίχημα για την Ευρώπη παραμένει και η αποκατάσταση όλων των καμένων εκτάσεων στη χώρα. Τα τελευταία επτά χρόνια έχουν διατεθεί τουλάχιστον 75 εκατ. ευρώ για αναδασώσεις και υποδομές. Το πρόγραμμα αναδασώσεων θα συνεχιστεί και τα επόμενα χρόνια και θα χρηματοδοτηθεί με 310 εκατ. ευρώ από το Ταμείο Ανάκαμψης. Πρόκειται για το μεγαλύτερο πρόγραμμα αναδάσωσης που έχει γίνει ποτέ στη χώρα. Έχει 10ετή διάρκεια (έως το 2030), προβλέπει τη δάσωση και αναδάσωση συνολικής έκτασης 500 000 στρεμμάτων που έχουν καεί, αποψιλωθεί ή υποβαθμισθεί και θα εμπλουτίσει τη χώρα με 30 εκατομμύρια πιστοποιημένα δέντρα. «Τα δάση ανήκουν στους ανθρώπους, τη φύση και τα οικοσυστήματα, και η ηγεσία του Υπουργείου Περιβάλλοντος και Ενέργειας έχει τη βούληση να τα αποκαταστήσει από ζημιές που προκλήθηκαν λόγω φυσικών καταστροφών αλλά και να τα θωρακίσει απέναντι σε ενδεχόμενους κινδύνους. Και σε αυτή την προσπάθεια σύμμαχός μας είναι η Ευρωπαϊκή Ένωση», δήλωσε στο ethnos.gr o υφυπουργός Προστασίας του Περιβάλλοντος Γιώργος Αμυράς. ■

 

athensvoice.gr

της Βασιλικής Γραμματικογιάννη
Ημερομηνία: 26.2.2021

Πρόγραμμα LIFE: Πρόγραμμα πνοής της ΕΕ για τη φύση και την κοινωνία

Ευρωπαϊκό πρόγραμμα LIFE: Ο αντίκτυπος στην προστασία της ελληνικής φύσης και στην ποιότητα ζωής. Απολογισμός με αφορμή τα 40 χρόνια από την ένταξη στην ΕΕ.

Αν σας ρωτούσα για τους ρυθμούς ανάπτυξης της ελληνικής οικονομίας, πιθανότατα θα μου απαντούσατε για το ΑΕΠ. Αν σας ρωτούσα για τα οικονομικά μιας επιχείρησης, θα με παραπέμπατε στους ισολογισμούς της. Αν σας ρωτούσα όμως πώς σ’ αυτή τη χώρα προστατεύεται το περιβάλλον, τότε ίσως χρειαζόσασταν χρόνο για να σκεφτείτε. Ωστόσο, για τους ανθρώπους που δουλεύουν πάνω στο πεδίο, η απάντηση έρχεται αυτόματα. Μέσω των ευρωπαϊκών προγραμμάτων LIFE. «Υπάρχουν προγράμματα της Ευρωπαϊκής Ένωσης που έχουν προσφέρει πολλά στην προστασία του ελληνικού περιβάλλοντος. Ωστόσο το πρόγραμμα LIFE αποτελεί το βασικό χρηματοδοτικό εργαλείο για τη διατήρηση της φύσης και την κλιματική αλλαγή», θα μου πει ο πρώην ευρωβουλευτής των Πρασίνων Μιχάλης Τρεμόπουλος.

Με αφορμή, λοιπόν, τη συμπλήρωση των 40 χρόνων από την ένταξη της χώρας μας στην Ευρωπαϊκή Ένωση, την τότε Ευρωπαϊκή Οικονομική Κοινότητα (ΕΟΚ), επιχείρησα να κάνω μια μικρή έρευνα, έναν μικρό απολογισμό του προγράμματος LIFE για να δούμε τον αντίκτυπο που είχε το πρόγραμμα όλα αυτά τα χρόνια στην προστασία της ελληνικής φύσης και κατ’ επέκταση στην ποιότητα ζωής μας.

Το LIFE με αριθμούς

Για τη δημοσιογραφική έρευνα ζήτησα τη συνδρομή της εξωτερικής ομάδας παρακολούθησης του προγράμματος. Της ομάδας δηλαδή που αποτελείται από εμπειρογνώμονες, με άρτια γνώση των περιβαλλοντικών ζητημάτων. Ο σκοπός της ομάδας αυτής είναι να διευκολύνει την επικοινωνία μεταξύ των Γενικών Διευθύνσεων της ΕΕ για το περιβάλλον και των ελληνικών έργων και να διασφαλίζει ότι τα ευρωπαϊκά χρήματα πιάνουν τόπο και δεν διασπαθίζονται από δω και από κει. Αξίζει να σημειωθεί ότι αυτός ο μηχανισμός δεν συναντάται σε κανένα άλλο ευρωπαϊκό χρηματοδοτικό εργαλείο. «Η Ελλάδα παραδοσιακά ήταν από τους μεγάλους παίχτες στο πρόγραμμα LIFE, καθώς ερχόταν τρίτη ή τέταρτη ανάμεσα στα κράτη μέλη. Από την αρχή του προγράμματος στην Ελλάδα έχουν υλοποιηθεί 262 ελληνικά έργα, δηλαδή έργα με Έλληνα συντονιστή, έχοντας απορροφήσει περί τα 225 εκατομμύρια ευρώ. Ωστόσο, τα τελευταία 4 έτη παρατηρείται μείωση των ελληνικών προτάσεων που εγκρίνονται, κάτι που ανησυχεί καθώς περιορίζονται οι δυνατότητες για ανάπτυξη της περιβαλλοντικής και κλιματικής καινοτομίας», θα μου πει ο Ηλίας Ντεμιάν, μέλος της ομάδας παρακολούθησης.

Το πρόγραμμα LIFE, που λειτουργεί από το 1992 και συγχρηματοδότησε περισσότερα από 4 500 έργα σε ολόκληρη την ΕΕ αλλά και σε τρίτες χώρες, αποτελεί τη ναυαρχίδα της ΕΕ για τα έργα διατήρησης και προστασίας της ευρωπαϊκής φύσης. Έχει κινητοποιήσει πάνω από 9 δισεκατομμύρια ευρώ σε επενδύσεις συνεισφέροντας περισσότερα από 4 δισεκατομμύρια ευρώ στην προστασία του περιβάλλοντος και του κλίματος. Στην Ελλάδα μέχρι σήμερα για το σκέλος του προγράμματος Περιβάλλον και Αποδοτικότητα Πόρων ―για δράσεις, δηλαδή, που αφορούν τη διαχείριση των υδάτων, την ποιότητα του αέρα, τη διαχείριση των απορριμμάτων, την πρόληψη φυσικών κινδύνων από πυρκαγιές και πλημμύρες, την προστασία των παράκτιων περιοχών και των δασών― το πρόγραμμα έχει συγχρηματοδοτήσει 158 έργα συνολικής επένδυσης 218,5 εκατομμυρίων ευρώ, εκ των οποίων τα 102 εκατομμύρια έχουν προέλθει από ευρωπαϊκούς πόρους.

Σε προγράμματα που αφορούν την προστασία της φύσης και της βιοποικιλότητας το LIFE έχει συγχρηματοδοτήσει στην Ελλάδα 73 έργα που αντιπροσωπεύουν επενδύσεις 107,5 εκατομμυρίων ευρώ, εκ των οποίων 72,5 εκατομμύρια έχει συνεισφέρει η ΕΕ. Εδώ έχουν χρηματοδοτηθεί δράσεις σταθεροποίησης απειλούμενων ειδών όπως η καρέτα-καρέτα, η μεσογειακή φώκια, η ορνιθοπανίδα αλλά και δράσεις βελτίωσης της βιοποικιλότητας και αποκατάστασης καμένων περιοχών.

Στον τομέα της περιβαλλοντικής ευαισθητοποίησης και της διάδοσης της περιβαλλοντικής πληροφορίας το LIFE συγχρηματοδότησε συνολικά μέχρι σήμερα 11 έργα 11,5 εκατομμυρίων ευρώ, εκ των οποίων η ΕΕ έχει συνεισφέρει τα 6 εκατομμύρια. Τα περισσότερα από αυτά τα έργα έχουν υλοποιηθεί από πανεπιστήμια και αφορούν εκστρατείες ενημέρωσης. Ένα καλό παράδειγμα είναι η ενημέρωση των αλιέων για θέματα βιώσιμης αλιείας αλλά και ευαισθητοποίησης απέναντι στη διατήρηση των θαλάσσιων θηλαστικών, όπως τα δελφίνια και οι φάλαινες που ζουν στις ελληνικές θάλασσες.

Στον τομέα της προσαρμογής στην κλιματική αλλαγή αλλά και στον μετριασμό το πρόγραμμα LIFE έχει συγχρηματοδοτήσει έργα 7 εκατομμυρίων ευρώ, από τα οποία τα 4 εκατομμύρια προέρχονται από την ΕΕ.

Για την κλιματική διακυβέρνηση και τη συμμόρφωση με την ευρωπαϊκή νομοθεσία έχουν χρηματοδοτηθεί έργα ύψους 5,5 εκατομμυρίων ευρώ, εκ των οποίων η ΕΕ έχει συνεισφέρει τα 3 εκατομμύρια.

Εμβληματικά έργα LIFE και ο αντίκτυπός τους

Ένα από τα πιο φιλόδοξα προγράμματα διατήρησης που έχουν υλοποιηθεί ποτέ είναι το πρόγραμμα για την προστασία των γυπών της Ελληνικής Ορνιθολογικής Εταιρείας. Σκοπός του προγράμματος, στο οποίο συμμετείχαν 14 χώρες, ήταν η ενδυνάμωση του πληθυσμού του Ασπροπάρη στην ανατολική Ευρώπη. Οι δράσεις του προγράμματος είχαν ως στόχο να προστατέψουν τις περιοχές αναπαραγωγής του είδους αλλά και να αντιμετωπίσουν τις σημαντικότερες απειλές που συναντούν τα πουλιά κατά μήκος της μεταναστευτικής τους διαδρομής.

Στον τομέα της προστασίας της βιοποικιλότητας και της διατήρησης των ειδών η Ορνιθολογική όλα αυτά τα χρόνια έχει υλοποιήσει περισσότερα από 25 προγράμματα. Τα περισσότερα ίσως από κάθε άλλη περιβαλλοντική οργάνωση στην Ελλάδα και μάλιστα με μεγάλη επιτυχία, καθώς αρκετά απ’ αυτά έχουν αποσπάσει βραβείο Best LIFE Project ή βραβείο Natura 2000.

Για παράδειγμα, το «Σχέδιο δράσης για τη διατήρηση της βιοποικιλότητας της Σκύρου» ήταν ένα πρόγραμμα που υλοποίησε η Ορνιθολογική και είχε ως στόχο να εκπληρώσει την απαίτηση της τοπικής κοινωνίας για τη διατήρηση του περιβάλλοντος που μπορεί να συμβάλει δυναμικά στη βιώσιμη οικονομική και κοινωνική ανάπτυξη του τόπου.

«Τα έργα LIFE διαθέτουν μεγάλη ποικιλομορφία. Σημαντικό μέρος των ελληνικών έργων έχει εστιάσει στην προστασία της φύσης και της βιοποικιλότητας αλλά και στην υποστήριξη των τοπικών κοινωνιών», θα μου πει ο κ. Ντεμιάν ενώ αναφέρεται στο πρόγραμμα LIFE MIKRI PRESPA, που ήδη από το 1992 δημιούργησε τις απαραίτητες δομές για τη διαχείριση των υδάτων της λίμνης. «Αυτό βοήθησε όχι μόνο την ανάπτυξη της βιοποικιλότητας στις λίμνες και στα γύρω οικοσυστήματα αλλά και στη διάσωση της τοπικής αλιείας. Έκανε τους ψαράδες της περιοχής χαρούμενους», λέει ο κ. Ντεμιάν.

Το πρόγραμμα «ΚΥΚΛΑΔΕΣ LIFE», που υλοποίησε το WWF Ελλάς με το Υπουργείο Περιβάλλοντος, την Αποκεντρωμένη Διοίκηση Αιγαίου, την Αναπτυξιακή Εταιρεία Κυκλάδων, το Χαροκόπειο Πανεπιστήμιο και την Εταιρεία για τη Μελέτη και Προστασία της Μεσογειακής Φώκιας (MOm), είχε ως αποτέλεσμα μέσα από τη συμμετοχική διαδικασία να δημιουργηθεί η νέα Θαλάσσια Προστατευόμενη Περιοχή της Γυάρου. Για πρώτη φορά στην Ελλάδα μέσω ενός προγράμματος LIFE κατάφεραν όλοι οι εμπλεκόμενοι φορείς να βρουν κοινή γλώσσα, να συμφωνήσουν πάνω σε δράσεις και να είναι αποτελεσματικοί τόσο στην προστασία της φύσης στο νησί της Γυάρου και στην ευρύτερη θαλάσσια περιοχή, όσο και στην προώθηση της βιώσιμης ανάπτυξης προς όφελος των κοινωνιών των γειτονικών νησιών.

Ενδυνάμωση της κοινωνίας

Μια άλλη παράμετρος του προγράμματος LIFE που δεν είναι ευρέως γνωστή είναι το άνοιγμα του προγράμματος προς τις επιχειρήσεις. «Ήδη από το 2015 το LIFE έχει στραφεί και στις επιχειρήσεις μέσω της ανάπτυξης των close to market υπηρεσιών του προγράμματος. Αυτό σημαίνει ότι το πρόγραμμα χρηματοδοτεί την ανάπτυξη πράσινων καινοτόμων λύσεων σε προϊόντα και υπηρεσίες και υποστηρίζει τον περιορισμό του επενδυτικού κινδύνου στην ανάπτυξη της περιβαλλοντικής καινοτομίας», θα μου πει ο κ. Ντεμιάν.

Σκέφτομαι, λοιπόν, ότι η σύνδεση του LIFE με τις επιχειρήσεις είναι μια άμεση σύνδεση της επιχείρησης με το περιβάλλον. Μια σύνδεση με τη βιώσιμη ανάπτυξη, αφού κάθε ευρώ που διατίθεται μέσω του LIFE μας φέρνει ένα βήμα πιο κοντά στην ευημερία. Όταν αυτή η σύνδεση ολοκληρωθεί, τότε αυτό που ονομάζουμε «οικονομικές αποδόσεις» δεν θα έχει να κάνει στεγνά με τα χρήματα αλλά με υψηλότερους σκοπούς. Με δημιουργικούς σκοπούς. Αυτή είναι η πράσινη οικονομία. Η οικονομία που επενδύει στο περιβάλλον, που δημιουργεί θέσεις εργασίας για την προστασία του περιβάλλοντος. Η οικονομία που ανεβάζει την ποιότητα της ζωής, που μειώνει το άγχος και την ανασφάλεια ακριβώς επειδή έχει μέσα της τη δημιουργία και όχι την καταστροφή.

Από αυτή την οπτική, το πρόγραμμα LIFE είναι ο προάγγελος της Νέας Ευρωπαϊκής Πράσινης Συμφωνίας. Ένα New Green Deal πριν το New Green Deal. ■

 

imerisia.gr

της Βάσως Αγγελέτου
Ημερομηνία: 31.3.2021

Η Ευρώπη σύμμαχος της ενεργειακής ωρίμανσης της Ελλάδας

Με οδηγό την Ευρωπαϊκή Πράσινη Συμφωνία, το 2018 η Ελλάδα κατήρτισε τον δικό της ενεργειακό οδικό χάρτη, το Εθνικό Σχέδιο για την Ενέργεια και το Κλίμα (ΕΣΕΚ). Σύμφωνα με τον εθνικό μας σχεδιασμό, έως το 2030 το 32 % της ενέργειας που καταναλώνεται θα προέρχεται από ανανεώσιμες πηγές ενέργειας.

Η ένταξη της Ελλάδας στην Ευρωπαϊκή Ένωση πριν από 40 χρόνια λειτούργησε ως επιταχυντής της ενεργειακής ωρίμανσης της χώρας μας τόσο σε επίπεδο χρηματοδότησης όσο και σχεδιασμού μιας βιώσιμης πολιτικής στον ενεργειακό τομέα για το παρόν και το μέλλον.

Για πρώτη φορά το 1998, η Ελλάδα λαμβάνει κοινοτικά κονδύλια για την επέκταση και ενίσχυση των ηλεκτρικών δικτύων υψηλής και υπερυψηλής τάσης, κυρίως για τη χρηματοδότηση των σχετικών μελετών. Ακόμη νωρίτερα, το 1993, η διασύνδεση των Κυκλάδων με δίκτυα μέσης τάσης εντάσσεται στο πρόγραμμα χρηματοδότησης της Ευρωπαϊκής Τράπεζας Επενδύσεων (ΕΤΕπ), μαζί με άλλα έργα κατασκευής δικτύων μεταφοράς και διανομής ηλεκτρικής ενέργειας στη χώρα μας. Αυτά ήταν τα πρώτα βήματα εκσυγχρονισμού των ηλεκτρικών δικτύων που έκανε η Ελλάδα με την αρωγή της Ευρωπαϊκής Ένωσης.

Παρ’ όλα αυτά, όσο δεδομένο και αν θεωρούμε σήμερα το αγαθό του ηλεκτρισμού, η πράξη έχει δείξει ότι κάθε άλλο παρά δεδομένο είναι. Το πρόσφατο μπλακ άουτ στο Τέξας των Ηνωμένων Πολιτειών απέδειξε ακριβώς αυτό, θυμίζοντας σε όλους τις σημαντικές επενδύσεις που απαιτούνται προκειμένου οι πολίτες να νιώθουν ―και να είναι― ενεργειακά ασφαλείς.

«Η τάση του ρεύματος παρουσιάζει έντονες διακυμάνσεις στην Κρήτη και έχουμε συχνές διακοπές ρεύματος. Όσο αυξάνεται η ζήτηση για ηλεκτρικό ρεύμα στα μαγαζιά, τις επιχειρήσεις και τα ξενοδοχεία λόγω του τουρισμού, δημιουργούνται προβλήματα με την ηλεκτροδότηση, με αποτέλεσμα να επιβαρύνονται τα σπίτια». Η μαρτυρία της Αγγελικής Τσοντάκη, κατοίκου Χανίων, στην «Η» είναι χαρακτηριστικό παράδειγμα αυτής της ενεργειακής ανασφάλειας. Η Κρήτη, το μεγαλύτερο ελληνικό νησί, είναι ενεργειακά επισφαλής, αφού η τοπική παραγωγή ηλεκτρικής ενέργειας δεν επαρκεί να καλύψει τη ζήτηση που κλιμακώνεται τους καλοκαιρινούς μήνες λόγω της αύξησης του τουρισμού.

«Το 2019 στην περιοχή του Πλατανιά είχαμε πολλές διακοπές ρεύματος. Όταν γίνεται διακοπή το καλοκαίρι, με τα εστιατόρια γεμάτα, όλα παραλύουν. Οι πελάτες μάς ζητούν αποζημίωση γιατί δεν μπορούμε να τους εξυπηρετήσουμε και εμείς νιώθουμε εκτεθειμένοι. Είναι δυνατόν να θέλεις να αναπτύξεις έναν τουριστικό προορισμό και να μην μπορείς να τον υποστηρίξεις ενεργειακά;» αναρωτιέται ο Πέτρος Μαρινάκης, τουριστικός επιχειρηματίας του νησιού.

Παρά τα επιμέρους προβλήματα ηλεκτρικής τροφοδοσίας που υπάρχουν στη χώρα μας ―κυρίως στα μη διασυνδεδεμένα νησιά― τα τελευταία χρόνια έχουν γίνει καθοριστικά βήματα ώστε όλοι οι πολίτες να απολαμβάνουν σταθερή και καθαρή ηλεκτροδότηση. Μέσα στους επόμενους μήνες, η Κρήτη θα διασυνδεθεί με την ηπειρωτική Ελλάδα με ένα υποβρύχιο καλώδιο 132 χλμ. ―η μεγαλύτερη διασύνδεση εναλλασσόμενου ρεύματος παγκοσμίως. Το καινοτόμο έργο συγχρηματοδοτείται από την Ευρωπαϊκή Ένωση και αναμένεται να καλύψει το 1/3 των αναγκών της Κρήτης σε ηλεκτρική ενέργεια. Το 2023 που θα ολοκληρωθεί και η δεύτερη ηλεκτρική διασύνδεση του νησιού ―μέσω της Αττικής― η Κρήτη θα γίνει ενεργειακά ασφαλής και «πράσινη», αφού τα φουγάρα των ρυπογόνων εργοστασίων ηλεκτροπαραγωγής θα κλείσουν οριστικά. Οι καταναλωτές όλης της χώρας θα εξοικονομήσουν έως 400 εκατ. ευρώ από τους λογαριασμούς ρεύματος και οι ρύποι CO₂ στην Κρήτη θα μειωθούν κατά 60 %. Αρωγός και σε αυτό το εμβληματικό ενεργειακό έργο που υλοποιεί ο Ανεξάρτητος Διαχειριστής Μεταφοράς Ηλεκτρικής Ενέργειας (ΑΔΜΗΕ) είναι η Ευρωπαϊκή Ένωση.

Σε πρόσφατη έρευνα όπου συμμετείχαν Ευρωπαίοι πολίτες, διαπιστώνεται ότι ο ενεργειακός εφοδιασμός παραμένει ένας από τους δύο τομείς κοινοτικής πολιτικής ―μαζί με την ίση μεταχείριση μεταξύ ανδρών και γυναικών― όπου οι ικανοποιημένοι πολίτες (45 %) είναι περισσότεροι από τους μη ικανοποιημένους (37 %). Ο βαθμός ικανοποίησης υπερτερεί στον συγκεκριμένο τομέα ήδη από το 2016 μεταξύ των Ευρωπαίων.

Η ωρίμανση της ενιαίας ενεργειακής πολιτικής

Παρότι η κοινή ενεργειακή πολιτική ήταν μέρος της ευρωπαϊκής διαδικασίας ολοκλήρωσης ήδη από την εποχή της Ευρωπαϊκής Κοινότητας Άνθρακα και Χάλυβα (1952) και της Ευρωπαϊκής Κοινότητας Ατομικής Ενέργειας (1958), δεν είχε ωριμάσει. Η ενεργειακή πολιτική απέκτησε ρητή νομική βάση μόλις μετά την έναρξη ισχύος της Συνθήκης της Λισαβόνας τον Δεκέμβριο του 2009. Οι στόχοι της ευρωπαϊκής ενεργειακής πολιτικής συμπυκνώνονται στην εύρυθμη λειτουργία της αγοράς ενέργειας, τα διασυνδεδεμένα ενεργειακά δίκτυα, τον ασφαλή ενεργειακό εφοδιασμό, την προώθηση της ενεργειακής απόδοσης και της εξοικονόμησης ενέργειας και την ανάπτυξη καθαρών μορφών ενέργειας.

Καθώς η ενεργειακή πολιτική στην ΕΕ ωριμάζει, συνδέεται σε ολοένα μεγαλύτερο βαθμό με την περιβαλλοντική πολιτική και τον στόχο καταπολέμησης της κλιματικής αλλαγής. Τον Οκτώβριο του 2014 το Ευρωπαϊκό Συμβούλιο ενέκρινε το πλαίσιο της ΕΕ για το κλίμα και την ενέργεια με ορίζοντα το 2030, το οποίο καθορίζει στόχους μείωσης των εκπομπών αερίων θερμοκηπίου, την αύξηση της χρήσης ανανεώσιμων πηγών ενέργειας και τη βελτίωση της ενεργειακής απόδοσης έως το 2030. Η εφαρμογή του πλαισίου αυτού αποτελεί πλέον μέρος της συνεισφοράς της ΕΕ στη συμφωνία του Παρισιού για την κλιματική αλλαγή, η οποία αποσκοπεί στη μετάβαση προς ένα ενεργειακό σύστημα χαμηλών ανθρακούχων εκπομπών.

Σκοπός της Ενεργειακής Ένωσης είναι η βελτίωση της λειτουργίας της ενιαίας αγοράς ενέργειας, η ενίσχυση της ασφάλειας του εφοδιασμού με ηλεκτρική ενέργεια και φυσικό αέριο και η έγκριση νομοθεσίας για την επίτευξη των στόχων του πλαισίου της ΕΕ για το κλίμα και την ενέργεια με ορίζοντα το 2030. Η στρατηγική για την Ενεργειακή Ένωση λαμβάνει πλέον πέντε αλληλένδετες διαστάσεις:

• ■ ενεργειακή ασφάλεια,
• ■ αλληλεγγύη και εμπιστοσύνη,
• ■ μια πλήρως ενοποιημένη ευρωπαϊκή αγορά ενέργειας, ενεργειακή απόδοση που συμβάλλει στον μετριασμό της ζήτησης,
• ■ απαλλαγή της οικονομίας από τις ανθρακούχες εκπομπές,
• ■ έρευνα, καινοτομία και ανταγωνιστικότητα.

Με οδηγό την Ευρωπαϊκή Πράσινη Συμφωνία, το 2018 η Ελλάδα κατήρτισε τον δικό της ενεργειακό οδικό χάρτη, το Εθνικό Σχέδιο για την Ενέργεια και το Κλίμα. Σύμφωνα με τον εθνικό μας σχεδιασμό, έως το 2030 το 32 % της ενέργειας που καταναλώνεται θα προέρχεται από ανανεώσιμες πηγές ενέργειας. Για να το πετύχει αυτό, η Ελλάδα έχει θέσει έναν φιλόδοξο στόχο: την πλήρη απολιγνιτοποίηση έως το 2028. Πρόκειται για μια ριζική αλλαγή στο ενεργειακό τοπίο της χώρας, το οποίο ήταν ιστορικά άρρηκτα συνδεδεμένο με τον φθηνό λιγνίτη για την παραγωγή της ηλεκτρικής ενέργειας.

Η πράσινη ενεργειακή μετάβαση

Η ενεργειακή μετάβαση μέσω της απολιγνιτοποίησης θα συγχρηματοδοτηθεί από το Ταμείο Δίκαιης Μετάβασης της ΕΕ, μέσω του οποίου θα χρηματοδοτηθούν οι δράσεις και στις υπόλοιπες υπό απολιγνιτοποίηση περιφέρειες της Ευρωπαϊκής Ένωσης. Ο λιγνίτης θα δώσει τη θέση του στο φυσικό αέριο και, ολοένα περισσότερο, στις ανανεώσιμες πηγές ενέργειας. Τα έργα των ηλεκτρικών διασυνδέσεων αποτελούν προϋπόθεση για την αξιοποίηση του αιολικού και ηλιακού δυναμικού της χώρας με στόχο την παραγωγή ενέργειας από πράσινες πηγές. Ουσιαστικά, δημιουργούν «ενεργειακούς δρόμους» από και προς τα νησιά μας, επιτυγχάνοντας έτσι ένα πιο καθαρό ενεργειακό μείγμα σύμφωνα με τους στόχους της ΕΕ.

«Ελπίζω ότι με τη διασύνδεση της Κρήτης με την Πελοπόννησο θα λυθούν τα προβλήματα που έχουμε στην ηλεκτροδότηση. Θα βοηθήσει όχι μόνο τα σπίτια αλλά και τις επιχειρήσεις», εξηγεί η Αγγελική. «Η νέα διασύνδεση είναι έργο πνοής, ζωτικής σημασίας για τον τόπο μας γιατί και θα λυθούν τα προβλήματα και θα βοηθήσει ταυτόχρονα αναπτυξιακά το νησί μας αργότερα», καταλήγει ο Πέτρος. ■

7. Από τα ορυχεία στους ψηφιακούς νομάδες

efsyn.gr

των Μαρίας Μπρόκου^*, Χριστίνας Κοψίνη
Ημερομηνία: 31.3.2021

Υγιεινή και ασφάλεια στην εργασία: το όφελος της χώρας από τους κανονισμούς της ΕΕ και οι νέες προκλήσεις

Σημαντικοί σταθμοί της ευρωπαϊκής νομοθεσίας που ενσωματώθηκε στο ελληνικό δίκαιο

Αν υπάρχει ένας τομέας για τον οποίο θα μπορούσε κάποιος να βάλει ανεπιφύλακτα θετικό πρόσημο στην επίδραση που είχε, μέσω της εναρμόνισης ευρωπαϊκών κανονισμών στην ελληνική νομοθεσία, η 40ετής συμμετοχή της Ελλάδας στην ΕΕ, αυτός δεν είναι άλλος από τον τομέα της υγιεινής και ασφάλειας της εργασίας.

Η πανδημία και η έξαρση στους χώρους εργασίας και δη στους μαζικούς χώρους του λιανεμπορίου και των υπηρεσιών είναι βέβαιο ότι θα ανοίξουν ένα νέο κεφάλαιο ρυθμίσεων σε ευρωπαϊκό επίπεδο για ασφαλέστερη εργασία. Ήδη αν επισκεφτεί κανείς τις ηλεκτρονικές σελίδες του ευρωπαϊκού οργανισμού OSHA θα δει τις πρώτες ενδείξεις των αλλαγών στο νομοθετικό πλαίσιο προστασίας των μισθωτών και αυτοαπασχολουμένων, οι οποίοι σε ποσοστό άνω του 30 % - 50 % έχουν μεταφέρει… τη δουλειά στο σπίτι. Και η αλήθεια είναι ότι στην κατ’ οίκον εργασία ουδείς τεχνικός εργασίας μπορεί να ελέγξει την τήρηση των ευρωπαϊκών κανονισμών. Διότι η τρέχουσα πανδημία δεν επηρέασε μόνο την υγεία, αλλά και τις εργασιακές συνθήκες όλων όσοι συνέχισαν να εργάζονται χωρίς να χρειάζεται να ενταχθούν σε καθεστώς «αναστολής σύμβασης εργασίας».

Στο πλαίσιο των μέτρων αποτροπής διάδοσης του κορονοϊού «επιβλήθηκε», ορισμένες φορές με τρόπο άναρχο, ανεξέλεγκτο και ανεπίβλεπτο, η τηλεργασία, η οποία σε πολλές περιπτώσεις οδήγησε στη διαμόρφωση ενός υβριδικού χώρου εργασίας, του σπιτιού-γραφείου [ή στην αργκό «hoffice», από τις αγγλικές λέξεις home (σπίτι) και office (γραφείο)], καταργώντας κι αυτά ακόμη τα όρια ανάμεσα στην προσωπική/οικογενειακή και την επαγγελματική ζωή κατά τη διάρκεια της εξ αποστάσεως εργασίας (teleworking). Στις περιπτώσεις που δεν ήταν εφικτή ή επιθυμητή η τηλεργασία, η ανάγκη για προστασία του εργαζόμενου προσωπικού έφερε στο προσκήνιο το μεγάλο κεφάλαιο της Ασφάλειας και Υγιεινής στην Εργασία. Ένα κεφάλαιο που, παρά το εκτενές νομοθετικό πλαίσιο που το πλαισιώνει, παραμένει συχνά άγνωστο, αν όχι επιδεικτικά παραγκωνισμένο, αν και υπάρχει επαρκές ευρωπαϊκό νομοθετικό πλαίσιο το οποίο εφαρμόζεται στην Ελλάδα κυρίως από τις μεγάλες επιχειρήσεις.

Αλλά δεν είναι μόνο οι νέες συνθήκες της τηλεργασίας. Και κυρίως δεν αποτελεί αυτή τη χειρότερη συνθήκη εργασίας εν μέσω πανδημίας.

* Ερευνήτρια στο Έργο Jean Monnet EU VaDis του Τμήματος Διεθνών και Ευρωπαϊκών Σπουδών (Πανεπιστήμιο Μακεδονίας), πρώην διαπιστευμένη κοινοβουλευτική συνεργάτιδα στο Ευρωπαϊκό Κοινοβούλιο την περίοδο 2014-2019.

Το πρόβλημα παραμένει για τις μικρότερες και πολύ μικρές επιχειρήσεις της βιομηχανίας και της βιοτεχνίας, εκεί όπου σύμφωνα και με τις υπομνήσεις λοιμωξιολόγων αναπτύσσονται εστίες μετάδοσης του COVID-19. Μήπως είναι τυχαίο το γεγονός ότι η ευρύτερη περιοχή της Δυτικής Αττικής, που εντάχθηκε από τις πρώτες στη ζώνη της «κόκκινης» επικινδυνότητας, χαρακτηρίζεται από την υπερσυγκέντρωση παραρτημάτων εκατοντάδων επιχειρήσεων, στις αποθήκες των οποίων απασχολείται πολύ μεγάλος αριθμός εργαζομένων, χωρίς τη δυνατότητα περιορισμού της δραστηριότητάς τους αφού είναι κρίσιμοι για τον ανεφοδιασμό της αγοράς με είδη πρώτης ανάγκης;

Πώς εφαρμόζονται οι εναρμονισμένοι κανονισμοί υγιεινής και ασφάλειας εκεί όπου υπάρχει εδώ και πολλά χρόνια η συγκέντρωση πολλών μεγάλων επιχειρήσεων με πλήθος εργαζομένων που ξεπερνά τους 1 500 (π.χ. διυλιστήρια); Εκεί όπου ενεργοποιείται και μεγάλος αριθμός εργολάβων, με ό,τι αυτό συνεπάγεται για τον κεντρικό έλεγχο τήρησης των μέτρων από την επιχείρηση;

Ταξίδι στην ιστορία

Ήδη από την Αρχαιότητα υπάρχουν καταγραφές για τη σχέση εργασίας-υγείας, για εργασιακές ασθένειες ή εργατικά ατυχήματα κι άλλες που μπορούν να χαρακτηριστούν ως πρώιμα παραδείγματα νομοθετημάτων ή μέτρων για την εργασιακή ασφάλεια και υγεία. Στο έργο του Επιδημιών Γ’ ο Ιπποκράτης κάνει ίσως την πρώτη καταγραφή εργασιακής ασθένειας αναφερόμενος στα συμπτώματα κολικού από μόλυβδο κατά τη μεταλλωρυχική εργασία. Ο ιστορικός Διόδωρος περιέγραψε τους κινδύνους από τη θερμότητα στην οποία εκτέθηκαν οι σκλάβοι στα μεταλλεία χρυσού της Νουβίας και τις συνθήκες εργασίας στα μεταλλεία της Μακεδονίας. Ο Ρωμαίος μελετητής Πλίνιος περιγράφει ως «ασθένεια των σκλάβων» τη δηλητηρίαση από υδράργυρο για τους εργαζόμενους στα ορυχεία. Αν αναλογιστούμε πως στη Ρωμαϊκή Αυτοκρατορία μόνο υπολογίζεται ότι πάνω από 140 000 σκλάβοι ανά έτος υπέφεραν από μολυβδίαση, απόρροια της εξορυκτικής εργασίας τους, μάλλον δεν είναι τυχαίο που οι αρχαίοι ανθρακωρύχοι και οι εργάτες μεταλλείων της Μεσογείου απεικόνισαν τον θεό τους Ήφαιστο/Βουλκάνο ως ανάπηρο με σημάδια νευροπάθειας από αρσενική δηλητηρίαση. 

Δεν υπήρχαν όμως μόνο καταγραφές γι’ αυτό που σήμερα θα χαρακτηρίζαμε ως «εργασιακή ασθένεια/νόσο», αλλά και θεσμικά πλαίσια, εν είδει νομοθετημάτων που όριζαν αποζημιώσεις. Για παράδειγμα, στην πλάκα αρ. 3191 του νόμου του Ουρ-Ναμμού, βασιλιά της πόλης-πολιτείας Ουρ στην αρχαία Σουμερία, προβλέπεται ενός είδους χρηματική αποζημίωση για συγκεκριμένη ζημιά στα μέρη του σώματος των εργαζομένων, συμπεριλαμβανομένων των καταγμάτων, ενώ στον κώδικα του Χαμμουραμπί (1750 π.Χ.) υπάρχουν διατάξεις που ορίζουν αποζημίωση για τραυματισμούς και μόνιμες βλάβες. Πρώιμος δε, αλλά προστατευτικός εξοπλισμός συναντάται ήδη από την Εποχή του Χαλκού, οπότε και οι τοξότες φαίνεται να χρησιμοποιούσαν κομμάτια από δέρμα για να προφυλάξουν τα δάκτυλα και τους καρπούς τους. Στο έπος Οδύσσεια ο Όμηρος περιγράφει τον εξοπλισμό που έφερε ο Λαέρτης κατά την εκτέλεση αγροτικών εργασιών (κνημίδες από δέρμα βοδιού για τις αμυχές, χειρόκτια για προστασία από τα γαϊδουράγκαθα, σκούφο για προστασία από τον ήλιο), ενώ στην Κλασική Εποχή φαίνεται να χρησιμοποιούσαν κύστες ή κοιλιές ζώων ως μάσκες προκειμένου να προστατευτούν από τις σκόνες οι εργαζόμενοι σε μεταλλεία. Στην αρχαία Αίγυπτο χρησιμοποιήθηκαν ιμάντες, σανδάλια και ικριώματα ως εργαλεία ασφάλειας από τους σκλάβους που κατασκεύαζαν τις πυραμίδες. 

Στη μεταμεσαιωνική εποχή, ο Ιταλός Bernandino Ramazzini, ο οποίος χαρακτηρίζεται ως ο ιδρυτής της ιατρικής των επαγγελμάτων, γύρω στα 1700 κατέγραψε συστηματικά στο έργο του De Morbis Artificum Diatriba τη σχέση ανάμεσα στις ασθένειες και την εργασία των ασθενών και πρότεινε μέτρα πρόληψης στον χώρο εργασίας (εξαερισμός, χρήση μάσκας). Το έργο του, το οποίο μεταφράστηκε ευρέως στις επόμενες δεκαετίες, άσκησε μεγάλη επιρροή και φαίνεται να οδήγησε στην εμφάνιση ενός κινήματος υπέρ της δημόσιας υγείας στα μέσα της δεκαετίας του 1800 και έπειτα, καθ’ όλη τη διάρκεια της πρώτης βιομηχανικής επανάστασης. Στο ίδιο πνεύμα και το έργο του Charles Turner Thackrah Effects of the principal Arts, Trades, and Professions, and of civic states and habits of Living, on health and longevity: with a particular reference to the Trades and Manufacturers of Leeds, and suggestions for the removal of many of the agents which produce diseases and shorten the duration of life και η μελέτη του William Farr για την επίδραση του επαγγέλματος στη θνησιμότητα (κατέγραψε την υψηλή θνησιμότητα των μεταλλωρύχων στην Κορνουάλη).

Από το «απαγορεύεται το καπνίζειν»… στο σήμερα

Στη σύγχρονη ιστορία της Ευρώπης και της Ελλάδας η εργασιακή ασφάλεια και υγεία σημειώνει μια πορεία παράλληλη με τις αλλαγές που επιφέρουν οι βιομηχανικές και τεχνολογικές επαναστάσεις ανά περιόδους. Αν και συντελείται μεγάλη τεχνολογική πρόοδος και αλλάζουν οι αναλογίες συμμετοχής στην παραγωγική δραστηριότητα σε σχέση με την πρότερη κυρίαρχα αγροτική, δεν βελτιώνονται και οι συνθήκες εργασίας. Ήδη από τις αρχές του 18ου αιώνα υπάρχουν καταγραφές για εργασία κατά μέσο όρο 15 ωρών από εργαζόμενους και εργαζόμενες, ακόμα και ανηλίκων, στις νεοδημιουργηθείσες βιομηχανικές γραμμές παραγωγής. Στο νεοσύστατο ελληνικό κράτος των αρχών του 19ου αιώνα η προστασία και η προάσπιση της υγείας κατά την εργασία δεν αποτελεί μέριμνά του και, συνεπώς, δεν υπάρχει ουσιαστική εργατική νομοθεσία. Όψιμα ελληνικά νομοθετήματα σχετιζόμενα με την ασφάλεια και την υγιεινή θα μπορούσαν να θεωρηθούν το βασιλικό διάταγμα «Περί απαγορεύσεως του καπνίζειν εντός των δημοσίων γραφείων και καταστημάτων», προκειμένου να αποφευχθεί κίνδυνος πυρκαγιάς, και το βασιλικό διάταγμα του 1913 «Περί υγιεινής και ασφαλείας των εργατών εν τοις εργοστασίοις, εργαστηρίοις, καταστήμασι, κ.λπ.» που όριζε υποχρεώσεις καθαριότητας, εξόδων ασφαλείας, αερισμού κ.ά.

Η ελληνική έννομη τάξη αρχίζει να εφοδιάζεται με συνεκτική και κεφαλαιώδη εργατική νομοθεσία μετά τις αρχές του 20ού αιώνα, οπότε και σταδιακά αρχίζουν να ρυθμίζονται, κατά συνέπεια, και οι συνθήκες εργασίας. Ως πρωτοποριακός, για τα δεδομένα της εποχής, θεωρήθηκε ο Ν. 551/1914, που κωδικοποιεί διατάξεις σχετικά με το εργατικό ατύχημα και περιλαμβάνει αναφορά σε αποζημιώσεις. Η καινοτομία του έγκειτο στην εισαγωγή υποχρέωσης αποζημίωσης από τον εργοδότη, ασχέτως αν έχει ή όχι υπαιτιότητα, ενώ δεν λαμβάνεται υπόψη η τυχόν ευθύνη και τρίτων προσώπων για το ατύχημα. Σταθμό για τη ρύθμιση θεμάτων εργασιακής ασφάλειας και υγείας στην Ελλάδα αποτέλεσε η απεργία των 460 μεταλλωρύχων της Σερίφου τον Αύγουστο του 1916, οι οποίοι ζητούσαν 8ωρη εργασία και καλύτερες συνθήκες εργασίας, αφού είχαν εξαθλιωθεί επί μακρόν και είχαν δει δεκάδες εργατικά ατυχήματα και δυστυχήματα χάνοντας πάνω από 60 συναδέλφους μέσα σε μια διετία. 

Από το 1920 κι έπειτα, στην ελληνική έννομη τάξη ενσωματώνονται φιλικές προς το εργατικό δυναμικό διατάξεις που προέρχονται από κύρωση μιας σειράς συνθηκών της Διεθνούς Συνδιάσκεψης Εργασίας (ILO). Κατά τη διάρκεια του Μεσοπολέμου, κι εν μέσω μιας εξαετίας που χαρακτηρίστηκε από δυναμικές απεργιακές κινητοποιήσεις που απαιτούσαν, μεταξύ άλλων, βελτίωση των συνθηκών εργασίας, υιοθετούνται μια σειρά προεδρικών διαταγμάτων, με πιο σημαντικό εκείνο της 12ης Ιανουαρίου 1934 «Περί υγιεινής και ασφαλείας των εργατών και υπαλλήλων των πάσης φύσεως βιομηχανικών και βιοτεχνικών εργοστασίων, εργαστηρίων κ.λπ.». Σύγχρονο ―των βιομηχανικών και τεχνολογικών εξελίξεων― παράγωγο δίκαιο για θέματα ασφάλειας και υγιεινής στην εργασία αρχίζουμε να βλέπουμε στην Ελλάδα μετά την είσοδό της στην τότε ΕΟΚ (νυν ΕΕ).

Με την ψήφιση του Ν. 1568/85 «Υγιεινή και Ασφάλεια των εργαζομένων» ρυθμίζονται για πρώτη φορά θέματα σχετικά με το δικαίωμα των εργαζομένων να δημιουργούν Επιτροπές Υγιεινής και Ασφάλειας της Εργασίας (ΕΥΑΕ). Επίσης, συστήνεται το Συμβούλιο Υγιεινής και Ασφάλειας της Εργασίας (ΣΥΑΕ) και η Νομαρχιακή Επιτροπή Υγιεινής και Ασφάλειας της Εργασίας (ΝΕΥΑΕ), που ακόμα και σήμερα θεωρούνται από τους σημαντικότερους θεσμούς στον τομέα της εργασιακής ασφάλειας και υγείας. Παράλληλα, οι εργοδότες κλήθηκαν ν’ αναλάβουν υποχρεώσεις για ορισμό στις υπηρεσίες τους τεχνικού ασφαλείας και γιατρού εργασίας, καθώς και να εφαρμόσουν τις κύριες αρχές σχεδιασμού χώρων εργασίας που θα προστατεύουν το εργαζόμενο προσωπικό. 

Με σταθμό το 1996

Με βάση σχετικές πρόνοιες και προκειμένου να εναρμονιστεί η εθνική έννομη τάξη με τον μεγάλο αριθμό ευρωπαϊκών οδηγιών, η Ελλάδα ξεκίνησε να υιοθετεί μια σειρά κανονιστικών πράξεων (όπως το Προεδρικό Διάταγμα 17/1996) οι οποίες στόχευαν στη ρύθμιση θεμάτων ασφάλειας και υγείας και διαμόρφωναν κατευθυντήριες γραμμές ―στο πλαίσιο των ήδη υιοθετημένων σε επίπεδο ΕΕ― ως προς τον τρόπο συμμόρφωσης προς τις κείμενες διατάξεις. Καταλυτικής σημασίας για τα θέματα εργασιακής ασφάλειας και υγείας στην Ελλάδα θεωρείται η ψήφιση του Ν. 3850/2010, ο οποίος κύρωσε τον κώδικα νόμων για την υγεία και την ασφάλεια του εργαζόμενου προσωπικού προκειμένου να καταστεί ευκολότερη η εφαρμογή των σχετικών διατάξεων. 

Από την ΕΚΑΧ έως την Πράσινη Βίβλο

Ανατρέχοντας στις απαρχές της ιστορίας της Ένωσης βλέπουμε πως ήδη από την περίοδο της Ευρωπαϊκής Κοινότητας Άνθρακα και Χάλυβα (ΕΚΑΧ) στην πολιτική ατζέντα αρχίζει να εμφανίζεται και η προάσπιση της υγείας και της ασφάλειας στους χώρους εργασίας. Τον Αύγουστο του 1956 ένα καταστροφικό ατύχημα στα ορυχεία του Bois de Cazier του Βελγίου προκαλεί τον θάνατο 275 ανθρακωρύχων από 15 χώρες, ανάμεσά τους και έξι Έλληνες μετανάστες, αναδεικνύοντας με τραγικό τρόπο την ευρωπαϊκή διάσταση της ασφάλειας και υγείας στην εργασία. Τις επόμενες δεκαετίες η έντονη βιομηχανοποίηση πολλών τομέων της οικονομίας και η φιλόδοξη προσπάθεια για τη θέσπιση της ενιαίας ευρωπαϊκής αγοράς ανοίγουν τη βεντάλια των δραστηριοτήτων για τις οποίες είναι σαφές πως πρέπει να υπάρξει θέσπιση ελάχιστων κανόνων. 

Προάγγελος της εντατικότερης νομοθετικής ενασχόλησης της Ένωσης με θέματα ασφάλειας και υγείας σε ευρωπαϊκό επίπεδο θεωρείται η ίδρυση, με τον κανονισμό (ΕΟΚ) αριθ. 1365/1975 του Συμβουλίου, του Ευρωπαϊκού Ιδρύματος για τη Βελτίωση των Συνθηκών Διαβίωσης και Εργασίας (Eurofound), ενός τριμερούς οργανισμού, με στόχο τον σχεδιασμό καλύτερων συνθηκών διαβίωσης και εργασίας στην Ευρώπη. Προπομπός των σημερινών οδηγιών για την υγεία και την ασφάλεια στην εργασία θεωρούνται οι οδηγίες του 1967 για την ταξινόμηση και συσκευασία των επικίνδυνων χημικών ουσιών (67/548/EOK), του 1976 για τον περιορισμό της εμπορίας και χρήσης ορισμένων επικίνδυνων ουσιών (76/769/ΕΟΚ) και του 1977 περί προσεγγίσεως των νομοθετικών, κανονιστικών και διοικητικών διατάξεων των κρατών μελών περί της σηματοδοτήσεως ασφαλείας στον τόπο εργασίας (77/576/ΕΟΚ). Επίσης, ήδη από το 1962 υπάρχει Σύσταση για την εισαγωγή της Ιατρικής στην εργασία και από το 1966 για τον ιατρικό έλεγχο των εργαζομένων που εκτίθενται σε εξαιρετικούς κινδύνους.

Στις αρχές της δεκαετίας του ’80, μια σειρά οδηγιών κάνουν την εμφάνισή τους στην κοινοτική έννομη τάξη και επιχειρούν να προστατέψουν από τις μολύνσεις που σχετίζονται με τον μεταλλικό μόλυβδο, τον αμίαντο, αλλά και από τον παραγόμενο κατά την εργασία θόρυβο. Ακολουθεί το 1989 η οδηγία του Συμβουλίου, της 12ης Ιουνίου 1989, σχετικά με την εφαρμογή μέτρων για την προώθηση της βελτίωσης της ασφάλειας και της υγείας των εργαζομένων κατά την εργασία, γνωστότερη ως «Οδηγία Πλαίσιο για την ασφάλεια και την υγεία». Η οδηγία αυτή αποτελεί σταθμό καθώς ορίζει ελάχιστες βασικές αρχές και νομοθετικό πλαίσιο προκειμένου να εναρμονιστούν οι έννομες τάξεις των κρατών μελών, και μαζί με τις έξι «Ειδικές Οδηγίες» που ακολούθησαν φαίνεται να δημιούργησαν μια φιλοσοφία πρόληψης εργασιακών ατυχημάτων και ασθενειών και να βελτίωσαν την καθημερινότητα εκατομμυρίων εργαζομένων και απασχολουμένων στην Ευρωπαϊκή Ένωση. Επιπλέον, η Οδηγία Πλαίσιο έθεσε τις βάσεις για την υιοθέτηση κοινοτικών νομοθετημάτων και ειδικών διατάξεων για το εργαζόμενο προσωπικό και για διάφορους τομείς της εργασίας, οδηγώντας σε μια εκτενή νομοπαραγωγική περίοδο διάρκειας περίπου δύο δεκαετιών (1990-2010), αλλά και μια σαφώς επηρεασμένη από την εν λόγω θεματική Πράσινη Βίβλο για την Ευρωπαϊκή Κοινωνική Πολιτική.

Στην Ελλάδα, όπως και σε άλλα πέντε κράτη μέλη, φαίνεται να επέφερε σημαντικές νομικές υποχρεώσεις και συνέπειες εξαιτίας της μέχρι τότε ισχύος ενός απαρχαιωμένου ή ακατάλληλου νομοθετικού πλαισίου. Βέβαια, όσο καλές κι αν ήταν οι προθέσεις της Ένωσης να βελτιώσει τις συνθήκες εργασίας στα κράτη μέλη, η επίτευξη των στόχων που είχαν τεθεί έβρισκε πρόσκομμα στα ίδια τα κράτη μέλη, εναντίον των οποίων κινήθηκαν διαδικασίες επί παραβάσει για μη συμμόρφωση (με εξαίρεση την Ελλάδα για την οποία κινήθηκε η διαδικασία επί παραβάσει για προβλήματα στην εφαρμογή και την επιβολή της ελληνικής νομοθεσίας για τη μεταφορά της οδηγίας 89/391/ΕΟΚ). 

Η δημιουργία του EU-OSHA

Για την περαιτέρω βελτίωση των συνθηκών της υγείας και της ασφάλειας στους χώρους εργασίας και την προστασία του εργαζόμενου προσωπικού σε αυτούς, η Ευρωπαϊκή Ένωση σύστησε το 1994 τον Ευρωπαϊκό Οργανισμό για την Ασφάλεια και την Υγεία στην Εργασία (EU-OSHA), με έδρα το Μπιλμπάο της Ισπανίας. Ο Οργανισμός συλλέγει, αναλύει και επικοινωνεί επιστημονικές και οικονομικές πληροφορίες και ανταλλάσσει εμπειρίες με όλα τα κράτη μέλη προκειμένου να βελτιστοποιηθούν οι πρακτικές υγιεινής και ασφάλειας στους χώρους εργασίας, αλλά και να αναλάβουν προληπτικές δράσεις. Σε ό,τι αφορά τις εργασιακές-επαγγελματικές ασθένειες, δημιούργησε και συντηρεί μια βάση δεδομένων αφιερωμένη σε θέματα σχετικά με την πρόληψη και την προστασία της εργασιακής υγείας.

Η υγιεινή και ασφάλεια στο πλαίσιο των πολιτικών απασχόλησης

Σε μεγάλο βαθμό το δίκαιο, οι κανονισμοί και οι διατάξεις με τις οποίες ενσωματώνονται ευρωπαϊκές οδηγίες για την υγιεινή και στο ελληνικό δίκαιο ακολουθούν τις αλλαγές που σηματοδοτούνται στον τρόπο που αποφασίζει κάθε φορά η ΕΕ να συντονίσει τις πολιτικές απασχόλησης των κρατών μελών. Υπό αυτή την έννοια, σταθμοί και για τον εκσυγχρονισμό των εθνικών ρυθμίσεων για την υγιεινή και ασφάλεια και την έναρξη της διαδικασίας εναρμόνισης των εθνικών πολιτικών απασχόλησης σε ευρωπαϊκό επίπεδο μπορούν να χαρακτηριστούν οι εξής: 

• ■ η έκδοση της Λευκής Βίβλου (για την Ανταγωνιστικότητα και την Ασφάλιση) το 1993, με πρωτοβουλία του τότε προέδρου της Επιτροπής Ζακ Ντελόρ
• ■ τo Eυρωπαϊκό Συμβούλιο για την απασχόληση στο Λουξεμβούργο (20 και 21 Νοεμβρίου 1997). Με τις αποφάσεις του οι κατευθυντήριες γραμμές για την απασχόληση ενσωματώνονται πλέον με τη μορφή εθνικών στόχων σε Εθνικά Σχέδια. Διαδικασία που ισχύει μέχρι σήμερα.

Επίσης, η ενίσχυση των νομοθετικών αρμοδιοτήτων μέσα από τη Συνθήκη του Άμστερνταμ και τη Συνθήκη της Λισαβόνας επέτρεψε στην Ένωση να ακολουθήσει μια συνεκτική κανονιστική πορεία προκειμένου:

α) να επιτύχει τον στόχο της εναρμόνισης των εθνικών έννομων τάξεων με τα ελάχιστα αποδεκτά κριτήρια,

β) να προλάβει το ενδεχόμενο μεταφοράς επιχειρηματικών δραστηριοτήτων από μια χώρα σε άλλη με χαμηλότερο επίπεδο προστασίας.

Έτσι, υιοθετώντας παράλληλα με την κοινοτική νομοθεσία κατευθυντήριες γραμμές και θέτοντας ευρωπαϊκά πρότυπα, πίστευε πως θα επιτύγχανε να προστατέψει στην πράξη τα εκατομμύρια εργαζομένων στην επικράτειά της. Εκτός όμως από την υιοθέτηση νομοθετημάτων για ασφαλέστερη εργασία, η Ένωση υλοποίησε μια σειρά πολυετών προγραμμάτων δράσης από το 1978 έως το 2002, τα οποία διαδέχτηκαν οι ευρωπαϊκές στρατηγικές (που καλύπτουν τις περιόδους 2002-2006 και 2007-2012), για τον καθορισμό των προτεραιοτήτων και των κοινών στόχων, τη δημιουργία ενός πλαισίου για τον συντονισμό των εθνικών πολιτικών.

Αποτέλεσμα της στρατηγικής 2007-2012 είναι πως τα κράτη μέλη, εκτός της μεταφοράς της κοινοτικής νομοθεσίας, έχουν θεσπίσει και εθνικές στρατηγικές. Αργότερα, με το «Στρατηγικό πλαίσιο της ΕΕ για την υγεία και την ασφάλεια στην εργασία κατά την περίοδο 2014-2020», η Ευρωπαϊκή Επιτροπή κάλεσε τα κράτη μέλη να επανεξετάσουν τις εν λόγω στρατηγικές τους σε στενή συνεργασία με τους σχετικούς ενδιαφερόμενους φορείς, περιλαμβανομένων των κοινωνικών εταίρων. 

Παρά την προσπάθεια της Ευρωπαϊκής Ένωσης για εναρμόνιση των κανονιστικών πλαισίων των κρατών μελών προκειμένου να επιτευχθεί ένα ελάχιστο επίπεδο προστασίας των εργαζομένων ως προς την ασφάλεια και την υγεία στην εργασία, στην Ελλάδα, όπου επικρατεί πολυνομία αλλά και συχνά μη καταγραφή/δήλωση σχετιζόμενων με την εργασία ατυχημάτων ή ασθενειών, η επίλυση σχετικών με την ασφάλεια και την εργασία ζητημάτων φαίνεται περισσότερο να περιπλέκεται παρά να διευκολύνεται. Το μικρό μέγεθος της μεγάλης πλειονότητας των επιχειρήσεων (πάνω από το 85 % απασχολούν λιγότερους από 10 εργαζόμενους), η εκτεταμένη «μαύρη» και ανασφάλιστη εργασία για δεκαετίες, αλλά και ο φόβος των εργαζομένων και των αδήλωτων μεταναστών για την ανεργία που εκτινάχτηκε στο 27 % ―ιδιαίτερα στα γκρίζα χρόνια των μνημονίων και της στενής επιτήρησης από τους θεσμούς― συνέβαλαν στη μη σωστή καταγραφή των εργατικών ατυχημάτων. 

Στο συνεκτικό ευρωπαϊκό νομοθετικό πλαίσιο, με το οποίο φαίνεται πως συμβαδίζει και η ελληνική νομοθεσία, η εφαρμογή των σχετικών διατάξεων εξακολουθεί να είναι προβληματική για αρκετά από τα κράτη μέλη, και ιδίως από τις μικρές και πολύ μικρές επιχειρήσεις που δραστηριοποιούνται στην ευρωπαϊκή επικράτεια. Ιδιαίτερα στην Ελλάδα, το υψηλό ποσοστό αυτοαπασχολουμένων και συμβοηθούντων / μη αμειβομένων μελών, αλλά και μεγάλο μέρος των οικογενειακών επιχειρήσεων, κρατά ακόμη τα εργατικά ατυχήματα ως «οικογενειακά», καλά κρυμμένα μυστικά.

Ωστόσο, αν και τα στατιστικά στοιχεία δείχνουν μείωση κατά 25 % των ατυχημάτων στον χώρο εργασίας και πτώση των λοιμώξεων που σχετίζονται με την εργασία και τα εργατικά ατυχήματα, φαίνεται να διαγράφεται μια αδυναμία πρόληψης ασθενειών όπως του καρκίνου, και άλλων που συνδέονται με την εργασία και νέους, αναδυόμενους κινδύνους, όπως αυτοί καταγράφονται μέσα από τα αυξανόμενα ποσοστά αναφοράς σε εργασιακό άγχος και ψυχικές διαταραχές, απόρροια της εντατικοποίησης στην εργασία. Το άγχος της «απασχολησιμότητας» (¹) σε συνθήκες αυξανόμενης ανεργίας προκαλεί νέα προβλήματα. Αν και η εναρμόνιση με το κοινοτικό δίκαιο οδήγησε σε σαφή βελτίωση της κατάστασης στη χώρα μας και αναβάθμισε τις προδιαγραφές για τα εργασιακά πρότυπα, καλύπτοντας το έλλειμμα πολιτικής πρωτοβουλίας και τεχνικής γνώσης, τα στατιστικά δεδομένα αποτυπώνουν αναλογικά μικρή βελτίωση, για την οποία οι ευθύνες μάλλον πρέπει να αναζητηθούν σε εθνικό παρά σε ευρωπαϊκό επίπεδο. Ναι, η Ελλάδα παραμένει μια δυσάρεστη εξαίρεση: μια χώρα που δεν αποτυπώνει τις επαγγελματικές ασθένειες των πολιτών της.

Συγκρίνοντας τις ισχύουσες συνθήκες εργασίας στους περισσότερους τομείς της οικονομίας στην Ευρώπη, ο ισχυρισμός πως πρόκειται για τις καλύτερες της τελευταίας εκατονταετίας θα γινόταν αποδεκτός με ευκολία. Στη σύγχρονη Ελλάδα, αλλά και σε άλλα κράτη μέλη, παρόλο που έχουν ελαττωθεί σημαντικά οι δυσμενείς συνθήκες εργασίας που υπήρχαν στο παρελθόν, η εργασία συνεχίζει να επηρεάζει την υγεία, με αυξημένη επίδραση στην ψυχοσωματική ισορροπία των εργαζομένων υπό την πίεση και των νέων μορφών μάνατζμεντ όπως π.χ. το αποκαλούμενο μάνατζμεντ των αλγορίθμων. 

Η εντατικοποίηση της εργασίας, οι νέες μορφές ευέλικτων και άτυπων συμβάσεων εργασίας (π.χ. συμβόλαια μηδενικών ωρών, ψευδο-αυτοαπασχόληση κ.ά.), οι ελλιπείς έλεγχοι ασφαλείας, οι αναδυόμενες προκλήσεις στο πλαίσιο της νέας ψηφιακής αγοράς εργασίας, όπως αυτές επιβεβαιώθηκαν κατά τη διάρκεια της πανδημίας COVID-19, συντελούν στην πρόδηλη αναγκαιότητα επικαιροποίησης του πλαισίου προστασίας σε επίπεδο ΕΕ.

Μια «μεταβιβαστική», αλλά συνάμα ολοκληρωμένη προσέγγιση των προκλήσεων, με δραστηριότητες μακροπρόθεσμης και μεσοπρόθεσμης έρευνας, αλλά και βραχυπρόθεσμα μέτρα καινοτομίας και ενίσχυσης, ιδιαίτερα των μικρομεσαίων επιχειρήσεων, των αυτοαπασχολουμένων, αλλά και των εργαζομένων σε γκρίζες ζώνες (όπως εκείνων που εργάζονται σε ψηφιακές πλατφόρμες), είναι ίσως το ελάχιστο που θα μπορούσε να ζητηθεί. Πριν από μια τριακονταετία, η ΕΕ ανέλαβε θαρραλέα πρωτοβουλίες για τη βελτίωση της ασφάλειας και υγείας στην εργασία, αποδεικνύοντας πως μπορεί να εναρμονίσει (σ’ έναν βαθμό) την οικονομική πρόοδο με την κοινωνική ευημερία. Με τους κραδασμούς που επέφερε στο ευρωπαϊκό οικοδόμημα μια σειρά κρίσεων, με τελευταία την εν εξελίξει (πρωτίστως) υγειονομική κρίση, τώρα το ερώτημα που διατυπώνεται είναι αν πραγματικά θέλει. 

Οι τελευταίες πρωτοβουλίες της Ευρωπαϊκής Επιτροπής για μια Οδηγία Πλαίσιο για τον κατώτατο μισθό, καθώς και οι ρυθμίσεις για τους αποσπασμένους εργαζόμενους, προδίδουν θετική πρόθεση που μένει να επιβεβαιωθεί στην πράξη και στον έλεγχο εφαρμογής των νέων οδηγιών. Ίσως κάποιος αναρωτηθεί: «Μα τι σχέση έχουν όλα αυτά με την υγιεινή και ασφάλεια στην Ελλάδα;». Στον βαθμό που θα θέτουν κανόνες για περιορισμό της επισφάλειας στην εργασία, θα περιορίζουν την αναζήτηση εργασίας με ευτελή αμοιβή, θα συμβάλουν και στην προστασία της υγείας. Κι αυτό είναι το μεγάλο ζητούμενο. ■

Κανονισμοί της ΕΕ σχετικοί με την επαγγελματική υγεία και ασφάλεια, το περιβάλλον και συναφή θέματα [Πηγή: Eλληνικό Ινστιτούτο για την Υγιεινή και Ασφάλεια της Εργασίας (ΕΛΙΝΥΑΕ)]

• ■ Κανονισμός (EE) 2019/1242 σχετικά με τον καθορισμό προτύπων επιδόσεων για τις εκπομπές CO₂ των νέων βαρέων επαγγελματικών οχημάτων και την τροποποίηση των κανονισμών (ΕΚ) αριθ. 595/2009 και (ΕΕ) 2018/956 του Ευρωπαϊκού Κοινοβουλίου και του Συμβουλίου και της οδηγίας 96/53/ΕΚ του Συμβουλίου 
• ■ Κανονισμός (ΕΕ) 2019/1021 για τους έμμονους οργανικούς ρύπους 
• ■ Κανονισμός (EE) 2019/126 σχετικά με την ίδρυση του Ευρωπαϊκού Οργανισμού για την Ασφάλεια και την Υγεία στην Εργασία (EU-OSHA) και την κατάργηση του κανονισμού (ΕΚ) αριθ. 2062/94 του Συμβουλίου
• ■ Κανονισμός (ΕΕ) 2017/852 για τον υδράργυρο και για την κατάργηση του κανονισμού (ΕΚ) αριθ. 1102/2008 
• ■ Κανονισμός (ΕΕ) 2016/679 για την προστασία των φυσικών προσώπων έναντι της επεξεργασίας των δεδομένων προσωπικού χαρακτήρα και για την ελεύθερη κυκλοφορία των δεδομένων αυτών και την κατάργηση της οδηγίας 95/46/ΕΚ (Γενικός Κανονισμός για την Προστασία Δεδομένων) 
• ■ Κανονισμός (ΕΕ) 2016/425 σχετικά με τα μέσα ατομικής προστασίας και για την κατάργηση της οδηγίας 89/686/ΕΟΚ του Συμβουλίου
• ■ Κανονισμός (ΕΕ) αριθ. 517/2014 για τα φθοριούχα αέρια του θερμοκηπίου και για την κατάργηση του κανονισμού (ΕΚ) αριθ. 842/2006 
• ■ Κανονισμός (ΕΕ) αριθ. 649/2012 σχετικά με τις εξαγωγές και εισαγωγές επικίνδυνων χημικών προϊόντων (Κανονισμός PIC)
• ■ Κανονισμός (ΕΕ) αριθ. 528/2012 σχετικά με τη διάθεση στην αγορά και τη χρήση βιοκτόνων (Κανονισμός BPR)
• ■ Κανονισμός (ΕΚ) αριθ. 1005/2009 για τις ουσίες που καταστρέφουν τη στιβάδα του όζοντος 
• ■ Κανονισμός (ΕΚ) αριθ. 1338/2008 σχετικά με τις κοινοτικές στατιστικές στους τομείς της δημόσιας υγείας και της υγείας και ασφάλειας στην εργασία 
• ■ Κανονισμός (ΕΚ) αριθ. 1272/2008 για την ταξινόμηση, την επισήμανση και τη συσκευασία των ουσιών και των μειγμάτων, την τροποποίηση και την κατάργηση των οδηγιών 67/548/EΟΚ και 1999/45/EΚ και την τροποποίηση του κανονισμού (EΚ) αριθ. 1907/2006 (Κανονισμός CLP)
• ■ Κανονισμός (ΕΚ) αριθ. 1907/2006 για την καταχώριση, την αξιολόγηση, την αδειοδότηση και τους περιορισμούς των χημικών προϊόντων (REACH) και για την ίδρυση του Ευρωπαϊκού Οργανισμού Χημικών Προϊόντων καθώς και για την τροποποίηση της οδηγίας 1999/45/EΚ και για κατάργηση του κανονισμού (ΕΟΚ) αριθ. 793/93 του Συμβουλίου και του κανονισμού (ΕΚ) αριθ. 1488/94 της Επιτροπής καθώς και της οδηγίας 76/769/ΕΟΚ του Συμβουλίου και των οδηγιών της Επιτροπής 91/155/ΕΟΚ, 93/67/ΕΟΚ, 93/105/ΕΚ και 2000/21/ΕΚ (Κανονισμός REACH)
• ■ Κανονισμός (ΕΚ) αριθ. 561/2006 για την εναρμόνιση ορισμένων κοινωνικών διατάξεων στον τομέα των οδικών μεταφορών και για την τροποποίηση των κανονισμών (ΕΟΚ) αριθ. 3821/85 και (ΕΚ) αριθ. 2135/98 του Συμβουλίου καθώς και για την κατάργηση του κανονισμού (ΕΟΚ) αριθ. 3820/85 του Συμβουλίου

(1) Απασχολησιμότητα: O όρος αναφέρθηκε για πρώτη φορά δημοσίως στην Ελλάδα το 1997 σε ομιλία του πρώην πρωθυπουργού Κ. Σημίτη προς τους συνδικαλιστές. Ο όρος εισήχθη στην Ελλάδα το 1997, μετά τη Σύνοδο κορυφής στο Λουξεμβούργο, όπου και υιοθετήθηκαν οι κατευθυντήριες γραμμές για την πολιτική στην απασχόληση. H αναφορά στην έννοια της «απασχολησιμότητας» σημαίνει κυρίως την επίκληση των «δεξιοτήτων» και της ατομικής ευθύνης του εργαζομένου ή του ανέργου για να παραμείνει στην αγορά εργασίας. Στο Βέλγιο, τη χώρα που έχει πρωτεύουσα την πρωτεύουσα της θεσμικής Ευρώπης, ο όρος «απασχολησιμότητα» δεν επικρατεί ούτε στην καθημερινή γλώσσα ούτε στα επίσημα κείμενα, ενώ ισχύει ο όρος «επαγγελματική ένταξη». Στη Γερμανία, αυτή η έννοια εμφανίστηκε μετά τη Σύνοδο κορυφής του Λουξεμβούργου το 1997, ωστόσο κι εκεί είναι προτιμητέος ο όρος «καταρτισιμότητα» (Αusbildungsfahigkeit).

 

insider.gr

της Ρομίνας Νικηφόρου
Ημερομηνία: 26.3.2021

Το Ευρωπαϊκό Κοινοβούλιο στη μάχη για τη μετάβαση στη νέα εποχή της τηλεργασίας ― Ανοίγει ο δρόμος της Ευρώπης για ψηφιακούς νομάδες και μικρές επιχειρήσεις

Κανείς δεν θα φανταζόταν πριν από τέσσερις δεκαετίες ότι ελληνικά αρτοποιήματα, φτιαγμένα από παραδοσιακά προϊόντα της νησιωτικής Ελλάδας, θα μπορούσαν να κερδίσουν περίοπτη θέση στα γερμανικά ή στα βελγικά ράφια. Αλλά και πως Ολλανδοί προγραμματιστές θα γίνονταν ψηφιακοί νομάδες με έδρα τη Ρόδο.

Το παράθυρο στην Ευρώπη άνοιξε χάρη στη συμμετοχή της χώρας μας στην ευρωπαϊκή οικογένεια, που φέτος συμπληρώνει 40 χρόνια. Στηρίχθηκε από τα κονδύλια που διατέθηκαν, αλλά και από τις δυνατότητες που έδωσε η ενιαία αγορά και η θεσμική θωράκιση της χώρας.

Νέα ορμή στην επιχειρηματική δραστηριότητα έρχεται πλέον να δώσει ο εν εξελίξει ψηφιακός μετασχηματισμός, ο οποίος βρίσκεται ψηλά στην ευρωπαϊκή ατζέντα. Καλείται ―σε συνθήκες πανδημίας, που επιταχύνουν αναγκαστικά τις εξελίξεις― να ενσωματώσει αρμονικά την τηλεργασία στη νέα ψηφιακή εργασιακή πραγματικότητα, η οποία ανοίγει νέους ορίζοντες στις απομακρυσμένες περιοχές.

Ο μοχλός πίεσης από τους ευρωβουλευτές

Τρεις ευρωβουλευτές περιγράφουν στο insider.gr τα σημαντικά οφέλη που αποκόμισε η χώρα μας κατά τη διάρκεια των 40 ετών, τη στήριξη της ΕΕ στην πορεία προς τον ψηφιακό μετασχηματισμό αλλά και τα επόμενα βήματα που απομένουν. Στηρίζοντας με τις θέσεις που αναπτύσσουν στο Ευρωκοινοβούλιο την ανάγκη θωράκισης του νέου αυτού πλαισίου εργασίας και επιχειρηματικότητας αλλά και την ανάπτυξη των γεωγραφικά απομονωμένων περιοχών.

«Αν και ο ψηφιακός μετασχηματισμός είναι μια επίκαιρη φράση, η ΕΕ είναι στο πλάι της Ελλάδας με στοχευμένα προγράμματα τα τελευταία 20 χρόνια, ξεκινώντας από το 3ο Κοινοτικό Πλαίσιο Στήριξης, μέχρι και σήμερα», τονίζει η ευρωβουλευτής της ΝΔ Μαρία Σπυράκη.

«Οι προσπάθειες των τελευταίων ετών είχαν ως σκοπό την επίτευξη της ψηφιακής σύγκλισης της χώρας μας σε μία ευρωπαϊκή κοινωνία της πληροφορίας με πόρους άνω των 5 δισ. Η ανάπτυξη των ευρυζωνικών δικτύων, μεγάλα έργα ψηφιοποίησης, η ανάπτυξη των βασικών ψηφιακών υπηρεσιών του δημοσίου δεν θα είχαν πραγματοποιηθεί χωρίς αυτούς τους πόρους. Η παρούσα κυβέρνηση κάνει τη διαφορά γιατί ο πρωθυπουργός Κυριάκος Μητσοτάκης αντιμετωπίζει την οριζόντια ψηφιοποίηση ως αναπτυξιακό πυλώνα και ο αρμόδιος υπουργός Κυριάκος Πιερρακάκης, που ξέρει τη δουλειά, δείχνει τι σημαίνει ο συγκεκριμένος τομέας να εξελίσσεται σε κυβερνητική προτεραιότητα», προσθέτει.

Σύμφωνα με την κ. Σπυράκη, «η επιτάχυνση του ψηφιακού μετασχηματισμού έδωσε λύση στην παραγωγική απασχόληση ατόμων που είτε από ανάγκη είτε από επιλογή εργάζονται από μακριά. Η τηλεργασία θα μπορούσε να αποτελέσει μια αμοιβαία επωφελή λύση, για τον εργαζόμενο και τον εργοδότη, εφόσον υπάρχει σαφώς ρυθμισμένο εργασιακό πλαίσιο, με δικαίωμα στην αποσύνδεση, όπως έχουμε ζητήσει από την Κομισιόν και το Συμβούλιο ως Ευρωπαϊκό Κοινοβούλιο.

»Η ευελιξία, για όλους αλλά πρωτίστως για γονείς με μικρά παιδιά, η μείωση του κόστους των μετακινήσεων και άρα του ανθρακικού αποτυπώματος και η ευκαιρία που μπορούν να έχουν εργαζόμενοι από απομακρυσμένες ή ακόμη και δυσπρόσιτες περιοχές κάνουν την τηλεργασία ελκυστική λύση με μόνιμα χαρακτηριστικά. Προϋπόθεση για μια τέτοια εξέλιξη είναι οι μεγάλες επενδύσεις σε δίκτυα 5G σε όλη την επικράτεια της ΕΕ και όχι μόνο στα μεγάλα αστικά κέντρα. Στην Ελλάδα η επιλογή να επενδύσουμε ένα μεγάλο μέρος των πόρων του Ταμείου Ανάκαμψης και του προϋπολογισμού της ΕΕ 2021-2027 σε ψηφιακές υποδομές μπορεί να αλλάξει τον χάρτη της εργασίας όπως την ξέρουμε. Η τηλεργασία μπορεί να αποτελέσει μοχλό ανάπτυξης της υπαίθρου, των μικρών νησιών μας, και φυσικά μια σπουδαία ευκαιρία για την πατρίδα μας που αποτελεί τον πιο ελκυστικό τόπο να ζει κάποιος στην ΕΕ. Αρκεί να μπορεί ταυτόχρονα να κάνει τη δουλειά που θέλει».

«Στα 40 χρόνια από την ένταξη της Ελλάδας στην ευρωπαϊκή οικογένεια, έχουν υπάρξει σημαντικά οφέλη και ευκαιρίες στην ανάπτυξη, ωστόσο είναι διαρκής ο αγώνας για περισσότερη πρόοδο και ευημερία για όλους», τονίζει η ευρωβουλευτής του ΣΥΡΙΖΑ-Προοδευτική Συμμαχία Έλενα Κουντουρά.

«Η βιώσιμη, χωρίς αποκλεισμούς, ανάπτυξη αποτελεί σήμερα κεντρικό στόχο για την Ευρωπαϊκή Ένωση, με στρατηγικές προτεραιότητες την πράσινη μετάβαση και τον ψηφιακό μετασχηματισμό. Στις ραγδαίες αλλαγές όμως που συντελούνται, καθοριστικό ρόλο πρέπει να έχει η αδιαπραγμάτευτη προστασία των δικαιωμάτων των εργαζομένων.

»Χαρακτηριστικό παράδειγμα αποτελεί η τηλεργασία, που αυξήθηκε κατακόρυφα λόγω της πανδημίας. Πλέον 1 στους 3 εργαζόμενους δουλεύει από το σπίτι, συχνά χωρίς ωράρια. Ιδιαίτερα πλήττονται οι γυναίκες που επιφορτίζονται με επιπλέον όγκο δουλειάς ταυτόχρονα για την εργασία τους και για τη φροντίδα του σπιτιού και της οικογένειας, και υπονομεύεται ευθέως η ισορροπία μεταξύ της επαγγελματικής και προσωπικής ζωής», προσθέτει η ίδια.

Όπως τονίζει η κ. Κουντουρά «στα νέα αυτά δεδομένα, το Ευρωπαϊκό Κοινοβούλιο έφερε ψήφισμα για να υπάρξει συντονισμένη ευρωπαϊκή απάντηση. Δυστυχώς όμως, αιφνιδιαστική τροπολογία που κατέθεσαν συγκεκριμένες πολιτικές ομάδες και υπερψηφίστηκε ζητά να παγώσει για τρία χρόνια το δικαίωμα των εργαζομένων στην ψηφιακή αποσύνδεση.

»Η Κομισιόν οφείλει να θεσπίσει άμεσα νομοθετική πρωτοβουλία ώστε να αποφευχθεί αυτή η στρέβλωση, να νομοθετηθεί το πλαίσιο της τηλεργασίας και να προστατευτούν οι εργαζόμενοι. Επιβάλλεται να διασφαλιστούν στο ακέραιο τα εργασιακά δικαιώματα στο νέο τοπίο της τηλεργασίας, και αφού στηριχθούν επαρκώς οι εργαζόμενοι και επαγγελματίες μέσα από εθνικά και ευρωπαϊκά προγράμματα ανάπτυξης ψηφιακών δεξιοτήτων ώστε να ανταποκριθούν στις απαιτήσεις της ψηφιακής εποχής, η τηλεργασία θα μπορέσει ευρέως να συμβάλει θετικά στην απασχόληση και τη βιώσιμη ανάπτυξη στην Ευρώπη και σε κάθε γωνιά της Ελλάδας».

Από την πλευρά του ο ευρωβουλευτής του ΚΙΝΑΛ Νίκος Ανδρουλάκης τονίζει πως «ίσως το πιο εμφανές αποτέλεσμα της συμμετοχής μας στην Ευρωπαϊκή Ένωση τα τελευταία 40 χρόνια είναι η ανάπτυξη των υποδομών σε όλη τη χώρα. Όμως τα τελευταία χρόνια η χώρα μας είχε μείνει αρκετά πίσω ως προς την προσαρμογή μας στην ψηφιακή οικονομία. Είναι χαρακτηριστικό ότι έχουμε από τα πιο αργά και υψηλού κόστους ίντερνετ σε όλη την Ευρώπη. Η πανδημία ανέδειξε τον ψηφιακό μετασχηματισμό ως βασική αναγκαιότητα για τη βιωσιμότητα της οικονομίας μας. Η χώρα μας μπορεί να γίνει κέντρο ψηφιακής οικονομίας προσελκύοντας νεοφυείς επιχειρήσεις αλλά και ψηφιακούς νομάδες.

»Για να μπορέσουμε όμως να το πετύχουμε αυτό, χρειάζεται σαν χώρα να διαμορφώσουμε τις κατάλληλες συνθήκες. Οφείλουμε να εκμεταλλευθούμε την ευκαιρία που μας δίνει το Ταμείο Ανάκαμψης, όπου προβλέπεται το 20 % να διατεθεί σε ψηφιακές δράσεις, από το οποίο η χώρα μας θα λάβει 32 δις ευρώ, εκ των οποίων τα 20 δις με τη μορφή επιδοτήσεων, και να προχωρήσουμε στις απαραίτητες επενδύσεις».

Προσωπικές ιστορίες: Με «όχημα» την τεχνολογία ανοίγουν «παράθυρο» στην Ευρώπη

Μέσα στις 4 δεκαετίες της παρουσίας της Ελλάδας στην ΕΕ, η ανάπτυξη της τεχνολογίας αλλά και οι πρωτοβουλίες που ελήφθησαν σε ευρωπαϊκό επίπεδο συνετέλεσαν ώστε επιχειρήσεις και επαγγελματίες να μπορέσουν να αναδειχθούν και να αναπτύξουν την εξωστρέφειά τους.

Επιχειρήσεις παραδοσιακές, που ξεκίνησαν σε περιοχές εκτός των μεγάλων αστικών κέντρων για να καλύψουν τις τοπικές ανάγκες, με το όχημα του ψηφιακού μετασχηματισμού κατάφεραν να ανοίξουν ένα παράθυρο στην Ευρώπη. Όπως το μικρό εργαστήρι με παραδοσιακά προϊόντα του κ. Δημήτρη Πετρίδενα στην Αστυπάλαια, που γνώρισαν αρχικά οι τουρίστες στο νησί και πλέον εξάγονται σε πολλές χώρες της Ευρώπης και την Αμερική. Ή η επιχείρηση με γούνες του Κωνσταντίνου Φιλημέγκα από τη Σιάτιστα Κοζάνης που μέσα σε 4 δεκαετίες αναπτύχθηκε, κάνοντας πλέον εξαγωγές σε όλο τον κόσμο...

Το τελευταίο διάστημα μάλιστα, μια νέα παγκόσμια τάση εξελίσσεται μαζί με την ανάπτυξη της τεχνολογίας και «ανθίζει» με την άνοδο της τηλεργασίας. Πρόκειται για τους «ψηφιακούς νομάδες», ταξιδιώτες που εργάζονται εξ αποστάσεως για κάποια εταιρεία ή ως freelancers διαμένοντας οπουδήποτε στον κόσμο. Και στην Ελλάδα οι ψηφιακοί νομάδες αναπτύσσουν σιγά σιγά δυναμική παρουσία, όπως για παράδειγμα στη Ρόδο και στην Κρήτη.

Οι ψηφιακοί νομάδες

Mε τη δυνατότητα που δίνει η τεχνολογία, περίπου 20 ψηφιακοί νομάδες προερχόμενοι από χώρες όπως η Ολλανδία, η Ιταλία και η Βρετανία εγκαταστάθηκαν στη Ρόδο και εργάζονται από απόσταση για τις εταιρείες τους στο εξωτερικό. Οι περισσότεροι είναι προγραμματιστές και επέλεξαν το νησί καθώς προσφέρει, όπως λένε, κάποια σημαντικά πλεονεκτήματα προκειμένου να μείνουν και να δουλέψουν με τηλεργασία, όπως το κόστος ζωής, καλό δίκτυο, ευκολία στις μετακινήσεις και προς το εξωτερικό, αλλά και το γεγονός ότι σιγά σιγά δημιουργείται κοινότητα ψηφιακών νομάδων στην περιοχή. Για παράδειγμα, ένας Ολλανδός προγραμματιστής με δική του εταιρεία στην Ολλανδία εγκαταστάθηκε πριν από δύο χρόνια μαζί με τη σύντροφό του, η οποία εργάζεται για μεγάλη τεχνολογική εταιρεία. Νοίκιασαν σπίτι και πλέον εργάζονται και οι δύο από απόσταση για τις εταιρείες τους στο εξωτερικό μένοντας στη Ρόδο. Αντίστοιχες είναι και οι περιπτώσεις Βρετανών και Ιταλών επίσης προγραμματιστών που εγκαταστάθηκαν στη Ρόδο την περίοδο της πανδημίας και εργάζονται πλέον με τηλεργασία.

«Έχουμε ήδη ξεκινήσει τη μελέτη σε αυτά που ζητούν οι ψηφιακοί νομάδες και ευελπιστούμε σιγά σιγά να φτιάξουμε μία δομή στη Ρόδο που θα βοηθάει τους ανθρώπους να βρουν αυτό που θέλουν, πληροφορίες σε πρώτη φάση ώστε στη συνέχεια να αρχίσουμε να χτίζουμε την κοινότητα», σημειώνει ο Ραφαήλ Κουδούνης, πρόεδρος του Παρατηρητηρίου Ψηφιακών Νομάδων, το οποίο δημιουργήθηκε τον περασμένο Δεκέμβριο. Ο ίδιος επισημαίνει ότι μετά την άρση των μέτρων της πανδημίας θα μπορούσαν ενδεχομένως να υπάρξουν και διακρατικές συμφωνίες μεταξύ χωρών της ΕΕ.

«Όταν μιλάμε για digital nomads εντός της ΕΕ, πρακτικά μιλάμε για το strengthen our democracy and defending common European values, που είναι ουσιαστικά η ανάμειξη των λαών, για να δημιουργηθεί κοινή κουλτούρα. Οι κουλτούρες αναμειγνύονται και πραγματικά δημιουργείται μία κοινή κουλτούρα. Αυτό ακριβώς που είναι και το ευρωπαϊκό όραμα. Παράλληλα η ελεύθερη μετακίνηση ανάμεσα στις χώρες της ΕΕ σαφώς και διευκολύνει προς αυτή την κατεύθυνση», τονίζει ο κ. Κουδούνης.

Τα επαγγέλματα που κυριαρχούν γενικότερα στους ψηφιακούς νομάδες είναι προγραμματιστές, σχεδιαστές, αρχιτέκτονες, δημοσιογράφοι, γραφίστες, συγγραφείς, γενικά εργαζόμενοι που δεν είναι απαραίτητο να βρίσκονται συνεχώς σε ένα γραφείο, ενώ οι ηλικίες τους είναι συνήθως από 20 έως 40 ετών και είναι συνήθως άνθρωποι οι οποίοι δεν έχουν ιδιόκτητη κατοικία και αναζητούν έναν τόπο που θα μπορέσει να τους προσφέρει καλές συνθήκες ώστε να ζήσουν και να εργαστούν από απόσταση.

Σε πρόσφατη ομιλία του ο Έλληνας υπουργός Τουρισμού Χάρης Θεοχάρης επεσήμανε ότι αυτή τη στιγμή υπάρχουν 4 εκατομμύρια ψηφιακοί νομάδες παγκοσμίως, ενώ η πανδημία επιτάχυνε τις εξελίξεις, καθώς «το να δουλεύουμε από το σπίτι είναι πλέον μέρος της καθημερινότητάς μας, και πολλές επιχειρήσεις έχουν επενδύσει ώστε να υπάρχει αυτή η συνδεσιμότητα και αυτή η ενσωμάτωση των απομακρυσμένων ατόμων που δεν βρίσκονται στον ίδιο χώρο».

Οι εταιρείες της ελληνικής περιφέρειας βρίσκουν τον δρόμο των αγορών της ΕΕ

Να ανοίξουν ένα «παράθυρο» στην Ευρώπη αναζήτησαν, από την άλλη πλευρά, επαγγελματίες από διάφορες περιοχές της Ελλάδας εκτός των μεγάλων αστικών κέντρων, που επεδίωξαν να «ξεφύγουν» από τα στενά γεωγραφικά όρια και να αναπτύξουν την εξωστρέφειά τους. Εκτός από την οικονομική στήριξη που έλαβαν από ευρωπαϊκά προγράμματα, το γεγονός ότι η Ελλάδα αποτελεί μέλος της ευρωπαϊκής οικογένειας λειτούργησε καταλυτικά στην επέκτασή τους εκτός της χώρας.

Στην Αστυπάλαια, τα παραδοσιακά προϊόντα αρτοποιίας που έφτιαχνε ο κ. Δημήτρης Πετρίδενας έγιναν αρχικά δημοφιλή στους τουρίστες που επισκέπτονταν το νησί, και λίγα χρόνια αργότερα το εργαστήριό του ξεκίνησε να εξάγει σε χώρες της Ευρώπης αλλά και στην Αμερική.

«Τα παραδοσιακά προϊόντα που αρχικά φτιάχναμε για εμάς τα βάλαμε σιγά σιγά και στο πρωινό του ξενοδοχείου που διατηρούμε. Ερχόταν ο κόσμος και μας ρώταγε πού μπορεί να τα βρει. Γεννήθηκε η ιδέα να φτιάξω ένα εργαστήριο, και με την ευκαιρία ότι “έτρεχε” ένα ΕΣΠΑ αποφάσισα να το προχωρήσω με σκοπό αρχικά την τοπική αγορά», σημειώνει ο κ. Πετρίδενας. Η επιχείρηση αναπτύχθηκε και τα προϊόντα «Ηλιάνα» άρχισαν να πωλούνται στην Αθήνα σε μικρά σημεία και αργότερα σε σούπερ μάρκετ.

Μέσα από τις διεθνείς εκθέσεις στις οποίες συμμετείχε, ο κ. Πετρίδενας έκανε γνωστά τα παραδοσιακά του προϊόντα και στην Ευρώπη, με αποτέλεσμα το μικρό εργαστήριο από την Αστυπάλαια αυτή τη στιγμή να εξάγει σε χώρες όπως το Βέλγιο, η Βουλγαρία, η Γερμανία, η Γαλλία. «Δημιουργούμε καινοτόμα προϊόντα και αξιοποιούμε τις πρώτες ύλες του νησιού, όπως ρίγανη, θυμάρι, μέλι, τυρί. Ήταν ωστόσο δύσκολο το επιχειρείν σε ένα τόσο μικρό νησί, τα κόστη είναι τεράστια».

Σαράντα χρόνια δραστηριοποιείται στον κλάδο της γούνας ο κ. Κωνσταντίνος Φιλημέγκας από τη Σιάτιστα Κοζάνης, μίας από τις πιο φτωχές περιφέρειες της Ευρώπης, ο οποίος σήμερα εξάγει σε περίπου 15 χώρες του κόσμου. Ξεκίνησε αρχικά με εξαγωγές σε Ισπανία και Ιταλία, στη συνέχεια επεκτάθηκε σε βαλκανικές χώρες, ενώ τα τελευταία χρόνια μέσω του e-shop το οποίο έχει αναλάβει ο γιος του φτάνει μέχρι την Αμερική.

«Άνοιξα την επιχείρηση τη χρονιά που μπήκε η Ελλάδα στην ΕΕ, και αυτό μας βοήθησε να σταθούμε με αξιοπρέπεια, για παράδειγμα, όσον αφορά στο τραπεζικό επιτόκιο και το ποσοστό με το οποίο δανειζόμασταν. Επιπλέον μας άνοιξε ένα “παράθυρο” στις εξαγωγές. Εμείς βρήκαμε στρωμένους τους δρόμους της αντίληψης να ταξιδεύουμε για να προωθήσουμε τα προϊόντα μας», σημειώνει.

Ο ίδιος λέει ότι στο ξεκίνημα υπήρχαν προβλήματα «γιατί το κράτος ήταν “δυσκίνητο” και μας έβαζε πολλά γραφειοκρατικά εμπόδια. Όσο περνούσαν τα χρόνια, με τη βοήθεια της Ευρώπης μειώνονταν και καταφέραμε να είμαστε πιο ευέλικτοι. Επιπλέον έγινε ισχυρό το χρήμα μας, οι μετακινήσεις, τα αεροπορικά».

Παρά τα προβλήματα που συνεχίζει να αντιμετωπίζει η δυτική Μακεδονία, ο κ. Φιλημέγκας σημειώνει πως οι οικονομικές βοήθειες όλα αυτά τα χρόνια βοήθησαν αρκετούς επιχειρηματίες της περιοχής να αναπτυχθούν και να γίνουν ανταγωνιστικοί ακόμη και σε σύγκριση με επιχειρήσεις σε πιο ανεπτυγμένες χώρες της Ευρώπης.

Διαφορετικά ήταν τα δεδομένα για την επιχείρηση του κ. Νίκου Πασπαλάκη στο Ηράκλειο της Κρήτης, σε μια ανεπτυγμένη τουριστικά περιοχή, που με «όχημα» την τεχνολογία ωστόσο κατάφερε να «ανοίξει τα φτερά της» σε ολόκληρη την Ευρώπη. Η Surprise Car Rentals, που ιδρύθηκε πριν από 10 χρόνια, δραστηριοποιείται στον κλάδο της ενοικίασης αυτοκινήτων και μέσω της πλατφόρμας της έχει αναπτύξει ένα δίκτυο franchise σε χώρες της Ευρώπης αλλά και σε ολόκληρο τον κόσμο. 

«Δίνουμε ιδιαίτερη έμφαση στο κομμάτι της τεχνολογίας, προσπαθήσαμε να αυτοματοποιήσουμε τη διαδικασία και καταφέραμε να κάνουμε συνεργασίες με μεγάλα γραφεία της Ευρώπης. Αξιοποιούμε τα κενά που βρίσκουμε στην αγορά και σε συνδυασμό με την τεχνολογία αναπτυσσόμαστε διαρκώς», σημειώνει ο κ. Πασπαλάκης.

Ο ίδιος τονίζει ότι το γεγονός πως η Ελλάδα είναι μέλος της ΕΕ την καθιστά πιο «ελκυστική» αγορά, με αποτέλεσμα να έρχονται πιο «εύκολα» οι συνεργασίες, κυρίως ωστόσο με τις βαλκανικές χώρες. ■

 

insider.gr

της Νίκης Παπάζογλου
Ημερομηνία: 30.3.2021

Πώς το Ευρωπαϊκό Κοινοβούλιο στηρίζει καινοτομία και startups ― Ιστορίες επιχειρηματικής επιτυχίας στα 40 χρόνια πορείας της Ελλάδας στην ΕΕ

Ως τη «μηχανή» που χρειάζεται η Ευρωπαϊκή Ένωση για να προλάβει το τρένο της ανάπτυξης και να ενισχύσει την εργασία είχε χαρακτηρίσει το 2012 το πρόγραμμα «Ορίζοντας 2020» η ευρωβουλευτής Μαρία ντα Γκράσα Καρβάλιο, τότε εισηγήτρια για τις διάφορες νομοθετικές προτάσεις του συγκεκριμένου πακέτου. Τέσσερα χρόνια νωρίτερα, όταν ο πρόεδρος της Ευρωπαϊκής Επιτροπής Χοσέ Μανουέλ Μπαρόζο χαιρέτιζε την έγκριση από το Ευρωπαϊκό Κοινοβούλιο του κανονισμού για την ίδρυση του Ευρωπαϊκού Ινστιτούτου Καινοτομίας και Τεχνολογίας (European Institute of Innovation and Technology - EIT) είχε δηλώσει «χρειαζόμαστε την καινοτομία για να καταστήσουμε την Ευρώπη ανταγωνιστική σε παγκόσμιο επίπεδο. Χρειαζόμαστε επίσης έναν ευρωπαϊκό χώρο καινοτομίας στον οποίο να μπορεί να ευδοκιμήσει η αριστεία».

Το πρόγραμμα «Ορίζοντας 2020» και η ίδρυση του ΕΙΤ, ενός φορέα με στόχο να αποτελέσει σημαντικό στοιχείο του ευρωπαϊκού τοπίου καινοτομίας, διευκολύνοντας τις συμπράξεις και τις συνεργασίες μεταξύ των επιχειρήσεων, των ερευνητικών κέντρων και της ανώτατης εκπαίδευσης στην Ευρωπαϊκή Ένωση, ήταν μόνο δύο από μια σειρά ενεργειών της Ένωσης που προσβλέπουν στην ενίσχυση της καινοτομίας, της νεοφυούς επιχειρηματικότητας και εντέλει στην ευημερία των κρατών μελών της με σύγχρονους επιχειρηματικούς όρους. 

Ενέργειες που σε αυτά τα 40 χρόνια συμμετοχής της χώρας μας στο ευρωπαϊκό οικοδόμημα έχουν συνδράμει και στην ανάπτυξη της ελληνικής επιχειρηματικής σκηνής τόσο με τα χρηματοδοτικά εργαλεία που ενεργοποιούν όσο και με τις ευνοϊκές συνθήκες εξαγωγής καινοτομίας που δημιουργεί η συμμετοχή σε αυτή την ελεύθερη εσωτερική αγορά. Να θυμίσουμε ότι πρόσφατες έρευνες δείχνουν ότι οι αρχές της ελεύθερης κυκλοφορίας αγαθών και υπηρεσιών και η νομοθεσία στον τομέα αυτό αποφέρουν οφέλη που εκτιμώνται σε 985 δισ. ευρώ ετησίως.

Το Ευρωπαϊκό Κοινοβούλιο προωθεί την ενίσχυση των ΜμΕ και της Καινοτομίας

Ήταν το μακρινό 1983, όταν το Ευρωπαϊκό Κοινοβούλιο ανακήρυξε το «Ευρωπαϊκό Έτος των ΜμΕ και της Βιοτεχνίας», δρομολογώντας παράλληλα μια σειρά πρωτοβουλιών για την ενθάρρυνση της ανάπτυξης τέτοιου τύπου επιχειρήσεων. Μέσα στα χρόνια, αυτή η συντεταγμένη προσπάθεια ενίσχυσης επιχειρήσεων που αποτελούν τη ραχοκοκαλιά των περισσότερων κρατών μελών, συμπεριλαμβανομένης και της Ελλάδας, συνεχίστηκε και εμπλουτίστηκε με σύγχρονους όρους, όπως καινοτομία, τεχνολογία, νεοφυή επιχειρηματικότητα, μετατρέποντας την τότε πρωτοβουλία σε σταθερή δέσμευση απέναντι στην επιχειρηματική σκηνή.

Παράδειγμα αυτού το ψήφισμα του Ευρωπαϊκού Κοινοβουλίου τον Ιούνιο του 2010, με το οποίο εγκρίθηκε η κοινοτική πολιτική για την καινοτομία στον μεταβαλλόμενο κόσμο. Με αυτό τα κράτη μέλη, αλλά και η Επιτροπή, κλήθηκαν να δημιουργήσουν φορολογικά, χρηματοοικονομικά, επιχειρηματικά και διοικητικά κίνητρα για επενδύσεις.

Τον Μάρτιο του επόμενου έτους με ένα αντίστοιχο ψήφισμα σχετικό με τη βιομηχανική πολιτική στην εποχή της παγκοσμιοποίησης, το Ευρωπαϊκό Κοινοβούλιο καλούσε την Επιτροπή να προχωρήσει στη μείωση των διοικητικών βαρών και στην εξασφάλιση καλύτερης πρόσβασης σε ευκαιρίες χρηματοδότησης για τις ΜμΕ. Επιπλέον ζητούσε την επικαιροποίηση του ορισμού των ΜμΕ, με σκοπό να επιτραπεί μεγαλύτερη ευελιξία σε συγκεκριμένους βιομηχανικούς τομείς, προτρέποντας παράλληλα την Επιτροπή να αυξήσει το ποσοστό συμμετοχής των ΜμΕ στα προγράμματα-πλαίσια για την έρευνα και την ανάπτυξη.

Δύο μήνες μετά προτάθηκε η επανεξέταση της πρωτοβουλίας «Small Business Act» για την Ευρώπη, με στόχο την υιοθέτηση από πλευράς των κρατών μελών του καταστατικού της ευρωπαϊκής ιδιωτικής εταιρείας. Με τον τρόπο αυτό εξέφραζε την ανησυχία του για το γεγονός ότι «το τεστ ΜμΕ» δεν είχε ακόμη εφαρμοστεί σωστά, ιδίως σε εθνικό επίπεδο, οδηγώντας τα κράτη μέλη σε «κανονιστικό υπερθεματισμό».

Τον Ιούλιο του 2017 με νέο ψήφισμα το Ευρωπαϊκό Κοινοβούλιο θέτει σε πρώτο πλάνο την ανάπτυξη μιας φιλόδοξης βιομηχανικής στρατηγικής της ΕΕ για την ανάπτυξη, την απασχόληση και την καινοτομία στην Ευρώπη, ενώ δύο χρόνια αργότερα προσθέτει στις προτεραιότητές του την τεχνητή νοημοσύνη και τη ρομποτική.

Με την αρωγή των ψηφισμάτων, η ΕΕ κατάφερε μέσα στα χρόνια να οικοδομήσει δίκτυα αλλά και χρηματοδοτικά εργαλεία που λειτουργούν ως εργαλεία στήριξης της καινοτομίας για τις ΜμΕ. Μερικά παραδείγματα αυτών των δικτύων αποτελούν το «Ευρωπαϊκό Γραφείο Υποστήριξης ΔΔΙ», το «SME Techweb», το «Γραφείο Υποστήριξης ΔΠΙ ΜΜΕ για την Κίνα», το «Δίκτυο Ευρωπαϊκών Κέντρων Επιχειρηματικής Καινοτομίας (ΚΕΚ)», το «Ευρωπαϊκό Δίκτυο για την Καινοτομία στον Χώρο Εργασίας» και το «Gate2Growth».

Από πλευράς χρηματοδότησης και πιστώσεων για μικρομεσαίου μεγέθους επιχειρήσεις, δάνεια, εγγυήσεις και κεφάλαια επιχειρηματικού κινδύνου βρίσκονται σταθερά στις προτεραιότητες των διαφόρων ευρωπαϊκών χρηματοπιστωτικών θεσμικών οργάνων όπως η Ευρωπαϊκή Τράπεζα Επενδύσεων (ΕΤΕπ) και το Ευρωπαϊκό Ταμείο Επενδύσεων (ΕΤΕ).

Ακολούθησε το πρόγραμμα «Ορίζοντας 2020», που έθετε την έρευνα και την καινοτομία σε πρώτο πλάνο κρίνοντάς τη ζωτικής σημασίας για την αειφόρο ανάπτυξη των ΜμΕ. Μέσω των 80 δισ. ευρώ που ξεκλείδωσε για την περίοδο 2014-2020 έγινε προσπάθεια να καλυφθούν τα κενά χρηματοδότησης της πρώιμης έρευνας που ενέχει υψηλό ποσοστό κινδύνου. Τα Ευρωπαϊκά Διαρθρωτικά και Επενδυτικά Ταμεία, τα προγράμματα COSME, Erasmus+, LIFE, «Copernicus», ο μηχανισμός «Συνδέοντας την Ευρώπη» και άλλα προσέφεραν ακόμα περισσότερες ευκαιρίες στον τομέα της έρευνας σε διάφορους επιχειρηματικούς κλάδους, όπως αυτοί της υγείας, της ενέργειας και του διαστήματος.

Χαρακτηρίζοντας την καινοτομία «ζωτικής σημασίας επένδυση για το μέλλον» το Ευρωπαϊκό Κοινοβούλιο έθεσε ως στόχο να επενδύεται το 3 % του ΑΕγχΠ της ΕΕ στην Έρευνα και Ανάπτυξη έως το 2020, αφού με τον τρόπο αυτό εκτίμησε ότι θα δημιουργηθούν 3,7 εκατομμύρια θέσεις εργασίας ενώ θα αυξηθεί το ετήσιο ΑΕγχΠ κατά 795 δισ. ευρώ έως το 2025.

Για την επόμενη επταετία μάλιστα (2021-2027) έχει ανακοινωθεί και ο επενδυτικός μηχανισμός InvestEU, ένα πρόγραμμα που ενεργοποιεί διάφορα χρηματοδοτικά εργαλεία της ΕΕ τα οποία πρωθύστερα υποστηρίζονταν από διάφορα ταμεία και προγράμματα του ευρωπαϊκού προϋπολογισμού. Μέσω αυτού η Ευρωπαϊκή Ένωση εγγυάται 26,2 δισ. ευρώ, τα οποία αναμένεται να μοχλεύσουν ακόμα 372 δισ. ευρώ επενδύσεων εντός της Ευρώπης. Ένας εκ των πυλώνων του προγράμματος δε αφορά τους νευραλγικούς τομείς της έρευνας, της καινοτομίας και της ψηφιοποίησης.

Η πανδημία ήρθε να επιβεβαιώσει την αξία της ενιαίας αγοράς ως πηγής της ευρωπαϊκής συλλογικής ευημερίας και ευζωίας, καθώς τη μετέτρεψε σε βασικό στοιχείο της άμεσης και συνεχούς αντίδρασης στην πανδημία. Και αυτό γιατί κατάφερε να δημιουργήσει πρόσθετες δυνατότητες για την τόνωση της οικονομίας μέσω του ηλεκτρονικού εμπορίου, ενώ παράλληλα περιόρισε και τη γραφειοκρατία μέσω της ηλεκτρονικής διακυβέρνησης και της ψηφιοποίησης των δημόσιων υπηρεσιών.

Ακόμα κι αν επιδέχεται βελτιώσεις, κανείς δεν μπορεί να αμφισβητήσει ότι η στήριξη της καινοτομίας, της νεοφυούς επιχειρηματικότητας και της έρευνας και ανάπτυξης από πλευράς της Ένωσης δεν έμεινε στα λόγια. Το αυτό υπογραμμίζουν άλλωστε πλείστα παραδείγματα επιχειρηματικής αριστείας ή επιτυχίας που εντοπίζονται στην Ελλάδα μέσα σε αυτή την τεσσαρακονταετή συμπόρευση.

Planetek Hellas: Η Ελλάδα διεκδικεί τη θέση της στο διαστημικό στερέωμα

Ένα εξ αυτών, που χαρίζει στη χώρα μας μερίδιο σε μια βιομηχανία το αποτύπωμα της οποίας το 2017 σε επίπεδο ΕΕ ανήλθε σε 62 δισ. ευρώ ―και ο παγκόσμιος ρυθμός ανάπτυξής της έφτασε το 6,7 % όταν η μέση ποσοστιαία αύξηση της παγκόσμιας οικονομίας ήταν στο 3,5 %―, είναι η Planetek Hellas.

Η εταιρεία, όπως αναφέρει ο συνιδρυτής και διευθυντής της κ. Στέλιος Μπολλάνος μιλώντας στο insider.gr, ξεκίνησε το 2005 και νομική μορφή απέκτησε το 2006. «Η χρονική στιγμή δεν ήταν τυχαία βέβαια, αφού εκείνη την περίοδο η χώρα μας γινόταν μέλος του Ευρωπαϊκού Οργανισμού Διαστήματος (ESA), αποφασίζοντας να επενδύσει στην εν λόγω βιομηχανία. Μέχρι και σήμερα ο ESA αποτελεί πελάτη μας, έναν από τους πολλούς που έχουν οδηγήσει την Planetek Hellas να απασχολεί σήμερα 33 άτομα υψηλής εξειδίκευσης εντός ελληνικών συνόρων».

Η εταιρεία, όπως εξηγεί ο κ. Μπολλάνος, δραστηριοποιείται και στα τρία τμήματα του τομέα του διαστήματος, προσφέρει δηλαδή υπηρεσίες «upstream» ―προϊόντα λογισμικού για τους δορυφόρους που υπάρχουν σε τροχιά―, «downstream» ―υπηρεσίες και προϊόντα προστιθέμενης αξίας που προκύπτουν από την επεξεργασία των δεδομένων διαστημικών υποδομών―, αλλά και «midstream» ―προϊόντα λογισμικού που αφορούν στη διαχείριση των κέντρων ελέγχου των δορυφόρων που υπάρχουν σε τροχιά.

Στο χαρτοφυλάκιό της περιλαμβάνει πέρα από τον Ευρωπαϊκό Οργανισμό Διαστήματος και πολλούς άλλους υπερεθνικούς και κυβερνητικούς οργανισμούς της ΕΕ που αξιοποιούν ως επί το πλείστον δεδομένα και υπηρεσίες του διαστήματος, όπως για παράδειγμα ο Ευρωπαϊκός Οργανισμός Περιβάλλοντος. «Πρόσφατα ολοκληρώσαμε σε συνεργασία με άλλες δύο ευρωπαϊκές εταιρείες ένα έργο για την ολική χαρτογράφηση μέσω δορυφόρων γεωεπισκόπησης της περιμέτρου των ευρωπαϊκών ακτών, 720 τετραγωνικά χιλιόμετρα έκτασης γης, συμβόλαιο του οποίου το ύψος έφτανε τα 3 εκατ. ευρώ», αναφέρει. 

Πέρα βέβαια από τον κλάδο του «Βusiness to Governance», η εταιρεία παρέχει και υπηρεσίες B2B σε ιδιωτικούς φορείς που διαχειρίζονται, για παράδειγμα, δρόμους, δίκτυα ύδρευσης και αποχέτευσης, οι οποίοι στο εξωτερικό ανήκουν κατά κύριο λόγο σε ιδιώτες. Κάτι που επισφραγίζει την εξαγωγική δραστηριότητά της. «Όπως το σύνολο του οικοσυστήματος του Διαστήματος, έτσι κι εμείς είμαστε κατά βάση εξωστρεφής επιχείρηση, με το σύνολο σχεδόν των πελατών μας να βρίσκονται εκτός των ελληνικών συνόρων», τονίζει ο κ. Μπολλάνος.

Πέρα δε από τα διάφορα έργα που αναλαμβάνει, η Planetek Hellas στρέφει μεγάλο μέρος της δραστηριότητάς της και στην έρευνα και ανάπτυξη. «Το R&D αποτελεί επί της ουσίας το τρίτο κομμάτι της δραστηριότητάς μας». Σε αυτό δε η συμβολή των ευρωπαϊκών και των εθνικών προγραμμάτων είναι κεφαλαιώδους σημασίας, αφού από τη μια «μας υποστηρίζουν και από την άλλη μας ωθούν στο να συγχρηματοδοτούμε και εμείς με ίδια κεφάλαια την έρευνα και εξέλιξή μας». Όπως διευκρινίζει ο κ. Μπολλάνος, το συνολικό μέχρι τώρα funding της Planetek Hellas ξεπερνά τα 3,6 εκατ. ευρώ (3 626 000 ευρώ για την ακρίβεια), ενώ η ίδια η εταιρεία έχει επενδύσει σε έρευνα και ανάπτυξη άλλο 1 εκατ. ευρώ περίπου, από ίδια κεφάλαια. «Και μπορεί αυτό να το κάναμε ούτως ή άλλως γιατί η ενσωμάτωση της αιχμής της τεχνολογίας στη δραστηριότητά μας είναι ο μόνος τρόπος να διατηρηθούμε σε αυτή την άκρως ανταγωνιστική και καινοτόμο αγορά ―θα ήταν όμως πολύ πιο δύσκολο να γίνει σε τόσο μεγάλη κλίμακα. Με τη συνδρομή των χρηματοδοτικών εργαλείων καταφέρνουμε σταθερά κι εμείς από την πλευρά μας να επενδύουμε σε ετήσια βάση ένα 12 % του κύκλου εργασιών μας σε έρευνα και ανάπτυξη».

Την ίδια στιγμή η επένδυση σε αυτό τον τομέα βαίνει αυξανόμενη και σε κεντρικό επίπεδο, γεγονός που σύμφωνα με τον κ. Μπολλάνο πολλαπλασιάζει τις ευκαιρίες που έχουν οι εταιρείες του αντίστοιχου οικοσυστήματος στα κράτη μέλη του ESA. Αξίζει να σημειωθεί πως το γεγονός αυτό αναδεικνύεται επανειλημμένα και με συντονισμένο τρόπο τόσο από την Ένωση των Βιομηχανιών Διαστημικής Τεχνολογίας και Εφαρμογών (ΕΒΙΔΙΤΕ) όσο και από τον Συνεργατικό Σχηματισμό Διαστημικών Τεχνολογιών και Εφαρμογών, φορέας συντονιστής του οποίου διατελεί επιτυχημένα το Corallia.

Να θυμίσουμε ότι η Ελλάδα για την τριετία 2017-2019 συμμετείχε με 38,5 εκατ. ευρώ στον προϋπολογισμό του ESA, ενώ για την τριετία 2020-2023 τα κονδύλια αυξήθηκαν στα 63 εκατ. ευρώ (30 εκατ. ευρώ υποχρεωτική συμμετοχή και 33 εκατ. ακόμη στα προαιρετικά προγράμματα). Η αύξηση των κονδυλίων συνεπάγεται και περισσότερα έργα που θα κατευθυνθούν στην Ελλάδα, αφού σχεδόν το σύνολο των δαπανών που καταβάλλουν οι χώρες μέλη του ESA επιστρέφεται με τη μορφή έργων που αναλαμβάνουν εταιρείες ή οργανισμοί της κάθε χώρας (geo-return).

Lancom: Τα κοινοτικά κονδύλια έμπρακτη στήριξη για «ιστορικές επιχειρηματικές επιτυχίες»

Ένα ακόμα παράδειγμα εταιρείας που αποδεικνύει πως τα κοινοτικά κονδύλια αποτελούν αρωγό στη στήριξη της startup σκηνής και της εξωστρέφειας αποτελεί η Lancom, μια εταιρεία που βάσει του τελευταίου ισολογισμού της έχει κύκλο εργασιών κοντά στα 2,5 εκατομμύρια ευρώ, με >67 % μεικτή κερδοφορία και >27 % EBITDA, αριθμεί περί τους 1 200 πελάτες που αποτελούν μεγάλες και μεσαίες επιχειρήσεις και οργανισμούς στη χώρα μας και στο εξωτερικό και απασχολεί σήμερα πάνω από 55 άτομα, τα οποία μέχρι το τέλος του έτους θα αυξηθούν κατά 15 %.

H ελληνική εταιρεία πληροφορικής, που δραστηριοποιείται στον χώρο των cloud services, των data center και των Τηλεπικοινωνιών, ιδρύθηκε το 2009 στη Θεσσαλονίκη από μια ομάδα νέων ανθρώπων, «παθιασμένων με τις Τεχνολογίες Πληροφορικής και Επικοινωνιών», και αναπτύχθηκε δυναμικά, μέσα σε μια παρατεταμένη περίοδο οικονομικής κρίσης. «Από την πρώτη εταιρική χρήση μέχρι σήμερα, και παρά το γεγονός ότι συνεχίζει να πιέζεται η ελληνική αγορά από τη σωρεία μέτρων και συγκυριών όπως η πανδημία, αυξάνουμε ανελλιπώς κάθε χρόνο τον κύκλο εργασιών μας, την κερδοφορία και το προσωπικό μας», αναφέρει στο insider.gr ο διευθύνων σύμβουλός της κ. Γιώργος Νώλης.

Από το 2009, όταν και κατασκεύασε το πρώτο data center σε ιδιόκτητους χώρους στο κέντρο της Θεσσαλονίκης, η εταιρεία έχει αρκετούς «σταθμούς» να επιδείξει. «Ένας εξ αυτών ήταν το 2014, όταν και γίναμε μέλη του gi-Cluster στο Corallia, του μεγαλύτερου τεχνολογικού cluster επιχειρήσεων στη χώρα. Το γεγονός αυτό αποτέλεσε το έναυσμα για να επενδύσουμε στην κατασκευή του δεύτερου data center μας αλλά και μια μοναδική ευκαιρία για συνεργασία με εταιρείες που μοιράζονται το ίδιο όραμα για ανάπτυξη με τη χρήση cutting-edge τεχνολογιών. Η συνεργασία αυτή μετατράπηκε σε ισχυρό μοχλό ανάπτυξης για τη Lancom και για την ένταξή της στην αγορά της Αττικής και της νοτίου Ελλάδος». Στην εκπνοή του 2020 και εν μέσω πανδημίας η εταιρεία ανακοίνωσε την κατασκευή του μεγαλύτερου Carrier Neutral, TIER III Data Center στη Βόρειο Ελλάδα, του Balkan Gate I, στο Καλοχώρι Θεσσαλονίκης, το οποίο φιλοδοξεί να συμβάλει στο να κερδηθεί το στοίχημα του brain gain που έχει βάλει η χώρα. «Με το Balkan Gate I, θα δίνουμε τη δυνατότητα σε φιλόδοξους νέους ανθρώπους να έρθουν σε επαφή, χωρίς πρακτικό ή χρονικό περιορισμό, με όλες τις τεχνολογίες που έχει η Lancom αλλά και με τα καταξιωμένα στελέχη της, σε έναν χώρο που έχει εξαρχής σχεδιαστεί για startuppers. Με τις θεμελιώδεις αλλαγές που φέρνει δε η πανδημία η εταιρεία δρομολογεί για το μέλλον σοβαρό disruption σε πολύ “παραδοσιακούς” τομείς των ΤΠΕ».

Σε όλη αυτή την επιχειρηματική πορεία τα κοινοτικά κονδύλια παρείχαν έμπρακτη στήριξη στη Lancom σύμφωνα με τον διευθύνοντα σύμβουλό της. «Η Lancom έχει λάβει έναν μεγάλο αριθμό κοινοτικών κονδυλίων, τα οποία διαδραμάτισαν πολύ σημαντικό ρόλο στην ανάπτυξή της. Θα αναφέρω ενδεικτικά το 2012 τη “Νέα – Καινοτομική Επιχειρηματικότητα”, το 2013 την “Ενίσχυση ΜΜΕ που δραστηριοποιούνται στους τομείς Μεταποίησης, Τουρισμού, Εμπορίου-Υπηρεσιών”, το 2017 την “Αναβάθμιση πολύ μικρών και μικρών επιχειρήσεων για την ανάπτυξη των ικανοτήτων τους στις νέες αγορές” και το 2019 το “Ψηφιακό Άλμα”. Θα τολμήσω να δηλώσω ότι είμαστε “πρωταθλητές” στη χώρα μας στην απορρόφηση των κονδυλίων του εκάστοτε προγράμματος, με ποσοστά που σχεδόν αγγίζουν το 100 %. Η συμμετοχή μας φτάνει συχνά σε σημείο που είναι αδύνατο να απορροφήσουμε επιπλέον κονδύλια, λόγω του Κανονισμού De Minimis αριθ. 1407/2013. Εδώ δυστυχώς πρέπει να δηλώσω ότι υπάρχει και ένα πρακτικό πρόβλημα στη διαδικασία που χρήζει πολιτικής παρέμβασης: Δεν επιτρέπεται να υποβάλει κάποιος πρόταση, λόγω του De Minimis, ακόμη και εάν αυτή θα αξιολογηθεί και θα εγκριθεί σε περίοδο που δεν ισχύουν οι περιορισμοί του κανονισμού αυτού (π.χ. την επόμενη χρονιά)».

«Έχοντας, λοιπόν, ένα αποδεδειγμένο ιστορικό επιτυχιών, μπορώ να πω με βεβαιότητα ότι η ευρωπαϊκή στήριξη έχει συμβάλει έμπρακτα στην ανάπτυξη της ελληνικής startup σκηνής και της καινοτομίας εν γένει. Όμως, για να μπορέσει κάποιος να χρησιμοποιήσει αυτά τα χρήσιμα εργαλεία ανάπτυξης, πρέπει να γνωρίζει πολύ καλά τις ιδιαιτερότητές τους, κάτι που δυστυχώς στη χώρα μας δεν συμβαίνει συχνά και κατ’ επέκταση δημιουργείται σύγχυση στους νέους ―και όχι μόνο― επιχειρηματίες», τονίζει χαρακτηριστικά.

Προσθέτοντας μάλιστα δύο τρεις προσωπικές συμβουλές και διαπιστώσεις που, όπως εξηγεί, εμπεριέχουν μια μεγάλη δόση «σκληρής, ίσως και ψυχρής αλήθειας», τονίζει ότι «έχει νόημα να ζητήσει κάποιος επιδότηση μόνο εάν αυτή αφορά μια επιχειρηματική κίνηση που σκοπεύει όντως να την κάνει, είτε εγκριθεί η πρόταση είτε όχι. Σε διαφορετική περίπτωση οδεύει με μαθηματική ακρίβεια στην αποτυχία. Επιπλέον επιβάλλεται να έχει εξασφαλίσει τη χρηματοδότηση του ποσού που θα επενδυθεί σε κάθε φάση —και όταν λέω “εξασφαλίσει”, εννοώ να έχει τα χρήματα μέσα στον λογαριασμό όψεως και όχι σε υπόσχεση, γιατί η εκταμίευση των χρημάτων στα επιδοτούμενα προγράμματα που αφορούν κοινοτικά κονδύλια γίνεται μετά από μια χρονοβόρα διαδικασία και μπορεί να βρεθεί προ μεγάλης εκπλήξεως». Τέλος, δεν παραλείπει να επισημάνει ότι οι φορείς διαχείρισης των προγραμμάτων επιδότησης έχουν ένα εξαιρετικό επίπεδο στελεχών, με τεράστια εμπειρία και μεθοδικότητα. «Όταν ήμασταν νέοι και άπειροι, στα μάτια μας φαινόταν ότι στους φορείς διαχείρισης “όλα ήταν φτιαγμένα για να μας ταλαιπωρούν”. Με την πάροδο των ετών, συνειδητοποιήσαμε ότι “όλα είναι φτιαγμένα με επαγγελματισμό και άριστη οργάνωση, για να μας βοηθήσουν να αναπτυχθούμε σωστά”».

Με δεδομένο μάλιστα ότι η «καινοτομία δεν μπορεί ποτέ να σταματήσει και ούτε σταμάτησε ποτέ σε όλη την ιστορία της ανθρωπότητας» αφού «είναι hardcoded στη φύση μας», ο κ. Νώλης τονίζει ότι οι προσπάθειες της Lancom για την άντληση κοινοτικών κονδυλίων συνεχίζονται και επικεντρώνονται πλέον σε δύο άξονες, στη συμμετοχή της εταιρείας για πρώτη φορά στον Νέο Αναπτυξιακό Νόμο αλλά και στην από κοινού με το Corallia συμμετοχή στο Επιχειρησιακό Πρόγραμμα «Ανταγωνιστικότητα – Επιχειρηματικότητα – Καινοτομία» για τους συνεργατικούς σχηματισμούς καινοτομίας. «Έχει εκπονηθεί τους τελευταίους μήνες μια εξαιρετική πρόταση με την κυριολεκτικά “Dream Team” του Corallia, η οποία υποβλήθηκε την Πέμπτη 25 Μαρτίου, εν μέσω εορταστικού κλίματος για τα 200 χρόνια από την Επανάσταση του 1821. Η πρόταση αυτή πραγματικά αποτελεί την επιτομή της καινοτομίας σήμερα στον χώρο του Gaming Industry και οι εταιρείες που κατάφεραν εντέλει να συμμετάσχουν είναι η “αφρόκρεμα” της χώρας». «Για το απώτερο μέλλον, εφόσον “κατακτήσουμε” και αυτό το επίπεδο που απαιτείται για την έγκριση των προαναφερθέντων προγραμμάτων επιδότησης, οι προσπάθειές μας θα επεκταθούν στη στόχευση προγραμμάτων με απευθείας EU funding (π.χ. προγράμματα Horizon)», καταλήγει. 

Think Silicon, An Applied Materials Company: Από την κοινοτική στήριξη στο πολυπόθητο «exit»

Επιστέγασμα των ευκαιριών που προσφέρει τόσο η στήριξη όσο και η εξωστρέφεια που οικοδομεί η συμμετοχή στην Ένωση είναι φυσικά και η στιγμή που μια startup κάνει το πολυπόθητο exit. Ένα τέτοιο παράδειγμα αποτελεί η πατραϊκή Think Silicon, η οποία τον προηγούμενο χρόνο περιήλθε στην αγκαλιά της εισηγμένης στο Nasdaq αμερικανικής Αpplied Materials. Η εξαγορά χαρακτηρίστηκε ως μια από τις μεγαλύτερες εξαγορές στον χώρο της υψηλής τεχνολογίας (deep tech) στην Ελλάδα και έστρεψε τα βλέμματα διεθνών επενδυτών στην αξία της ελληνικής νεοφυούς επιχειρηματικής σκηνής.

H εταιρεία ιδρύθηκε το 2007 από τους Γιώργο Σιδηρόπουλο και Ιάκωβο Σταμούλη, οι οποίοι εργάζονταν στην εταιρεία ATMEL, όταν αποφάσισαν να ξεκινήσουν τη δική τους επιχείρηση. Το αρχικό προϊόν όπως και το επιχειρηματικό μοντέλο της Think Silicon ήταν διαφορετικό, αλλά γρήγορα αποφάσισαν να ασχοληθούν με τους επεξεργαστές γραφικών, λόγω της διδακτορικής διατριβής του κ. Σταμούλη.

Το 2009 εξασφαλίστηκε η πρώτη χρηματοδότηση από το cluster Μικροηλεκτρονικής του Corralia για την ανάπτυξη καινοτόμου τεχνολογίας. Έναν χρόνο αργότερα εξασφαλίζεται και ο πρώτος πελάτης της εταιρείας, η Dialog Semiconductors. Οι πελάτες αυξάνονται, και το 2014 η Think Silicon ανοίγει το πρώτο της γραφείο μάρκετινγκ και πωλήσεων στο εξωτερικό και συγκεκριμένα στο Τορόντο του Καναδά. Έναν χρόνο μετά ξεκινά συνεργασία με την Tortuga Pacific με στόχο την περαιτέρω διείσδυσή της στην αγορά των ΗΠΑ. Το 2017 ξεκινά η συνεργασία με την εισηγμένη στο NASDAQ Synopsys για την ανάπτυξη ενός συστήματος χαμηλής κατανάλωσης για ενσωματωμένες συσκευές για την αγορά του Internet of Things (IoT). Δύο χρόνια αργότερα, πραγματοποιείται με πολύ ταχείς ρυθμούς η διείσδυση της εταιρείας στην αγορά του Internet of Things και πιο συγκεκριμένα των ολοκληρωμένων κυκλωμάτων για φορέσιμες συσκευές (wearables) μέσω της παροχής αδειών χρήσης του προϊόντος NEMA|GPU στις μεγαλύτερες εταιρείες σχεδίασης ολοκληρωμένων της παγκόσμιας αγοράς. Την ίδια χρονιά η Think Silicon λαμβάνει αρχική χρηματοδότηση (seed capital) από τη Metavallon και δύο ακόμη ιδιώτες επενδυτές (angel investors) και σε λιγότερο από έναν χρόνο από την πραγματοποίηση της ιδιωτικής επένδυσης ολοκληρώνεται η εξαγορά από την Αpplied Μaterials.

Σήμερα δραστηριοποιείται στη σχεδίαση μονάδων επεξεργασίας γραφικών (Graphics Processors Units ή GPUs) υψηλής απόδοσης και πολύ χαμηλής κατανάλωσης ενέργειας καθώς και ελεγκτών οθόνης (display processors/controllers) για την αναδυόμενη αγορά του Internet of Things, των φορέσιμων συσκευών, των οικιακών συσκευών και οθονών βιομηχανικού αυτοματισμού, ενώ εξυπηρετεί πελάτες σε όλο τον κόσμο. Επίσης, η εταιρεία εξειδικεύεται στον σχεδιασμό machine learning accelerators για την αγορά της τεχνητής νοημοσύνης (artificial intelligence).

Η είσοδος δε της Applied Materials στο ελληνικό επενδυτικό τοπίο έχει ήδη οδηγήσει σε σημαντικές ενισχύσεις σε επίπεδο εγκαταστάσεων και εξοπλισμού ―αυτή την περίοδο η εταιρεία βρίσκεται στην προετοιμασία των νέων της εγκαταστάσεων στη Μεταμόρφωση Αττικής, εκτάσεως 1 000 τ.μ. Μάλιστα πολλοί από τουςstrong> υπαλλήλους που έχουν ήδη προσληφθεί και θα υποστηρίξουν τις δραστηριότητες της εταιρείας είναι μηχανικοί που επιθυμούσαν να επαναπατριστούν και να συμβάλουν με την τεχνογνωσία που διαθέτουν στην ανάπτυξη της εταιρείας αλλά και στην ανάδειξη της Ελλάδας στον παγκόσμιο χάρτη της τεχνολογίας.

Ώθηση στην αναπτυξιακή αυτή πορεία έδωσε η χρηματοδότηση της εταιρείας από ευρωπαϊκά και ελληνικά ερευνητικά προγράμματα κατά κύριο λόγο, η οποία όλα αυτά τα χρόνια ξεπέρασε τα 3 εκατ. ευρώ.

Όπως αναφέρει ο Γεώργιος Σιδηρόπουλος, senior director της Think Silicon, το οικοσύστημα έρευνας και καινοτομίας στην Ελλάδα αναπτύσσεται με πολύ εντατικούς ρυθμούς τα τελευταία κυρίως χρόνια και σε αυτή τη θετική εξέλιξη έχει συμβάλει σημαντικά η μεγάλη συμμετοχή ελληνικών επιχειρήσεων και ερευνητικών οργανισμών στα χρηματοδοτούμενα προγράμματα της Ευρωπαϊκής Ένωσης. Όπως διευκρινίζει μάλιστα, σύμφωνα με τα τελευταία στατιστικά στοιχεία της Ευρωπαϊκής Επιτροπής στον «Horizon Dashboard» η Ελλάδα κατέγραψε σημαντική συμμετοχή και βρίσκεται στην 8η θέση στην ΕΕ-28 σε σχέση με τη χρηματοδότηση που προσέλκυσαν ελληνικοί φορείς (1,55 δισ. ευρώ), ενώ βρίσκεται στην 11η θέση σε σχέση με τις συμμετοχές (4 989 συμμετοχές). Είναι προφανές πως το ελληνικό ερευνητικό οικοσύστημα παρουσιάζει επιδόσεις που δεν έχουν να ζηλέψουν τίποτα συγκρινόμενες με αυτές άλλων, κεντρικών ευρωπαϊκών χωρών.

Ο ίδιος επισημαίνει μάλιστα ότι η χώρα μας «μπορεί να αποτελέσει έναν αξιόλογο κόμβο τεχνολογίας (technology hub), παράγοντας προϊόντα υψηλής τεχνολογίας με διεθνή απήχηση και ελληνική προστιθέμενη αξία. Βασικό ορόσημο για την επίτευξη του παραπάνω στόχου πρέπει να αποτελεί η συνεχής παραγωγή και διάθεση προϊόντων στην παγκόσμια αγορά, και πρέπει να αποφευχθεί η πραγματοποίηση έρευνας που μόνο σκοπό έχει την παραγωγή “παραδοτέων” για την εκπλήρωση των προαπαιτούμενων των ερευνητικών προγραμμάτων».

«Σε πολιτικό επίπεδο, αυτό μπορεί να επιτευχθεί εφαρμόζοντας πολιτικές οι οποίες θα δώσουν ώθηση στην ερευνητική και επιχειρηματική δραστηριότητα, όπως είναι η απλοποίηση και η ενίσχυση της ευελιξίας του θεσμικού και οικονομικού πλαισίου για την ανάπτυξη τεχνοβλαστών και νεοφυών επιχειρήσεων (spin-offs και startups). Επίσης, πολιτικές που θα διευκολύνουν τις άμεσες ξένες επενδύσεις από τεχνολογικούς κολοσσούς για τη δημιουργία κέντρων τεχνολογικής ανάπτυξης στη χώρα μπορούν να συνεισφέρουν ουσιαστικά στην ανάπτυξη της οικονομίας που συνδέεται με την υψηλή τεχνολογία», καταλήγει ο κ. Σιδηρόπουλος. ■

 

liberal.gr

της Μαίρης Βενέτη
Ημερομηνία: 20.3.2021

40 χρόνια στην ΕΕ: Ιστορίες καθημερινής επιτυχίας made in EE

Πριν από 40 χρόνια, το 1981, η Ελλάδα έγινε το δέκατο μέλος της Ευρωπαϊκής Ένωσης, και έτσι μέσα από την πορεία και την εξέλιξη της ευρωπαϊκής οικογένειας η γενιά μας μεγάλωσε μέσα σ’ ένα περιβάλλον που κάθε χρόνο τής προσέδιδε όλο και περισσότερο τη δυναμική του Ευρωπαίου πολίτη.

Μπορούμε να ταξιδεύουμε, να σπουδάζουμε, να εργαζόμαστε, να επιχειρούμε, να ζούμε σ’ οποιαδήποτε χώρα της ΕΕ. Η ελεύθερη κυκλοφορία των προσώπων ή η αγορά, η πώληση και η παραγωγή των αγαθών οπουδήποτε επιθυμούμε στην Ευρώπη με πρόσθετο πλεονέκτημα την ευελιξία του κοινού νομίσματος μπορεί να είναι αυτονόητες αξίες για τις νεότερες γενιές, όμως είναι εφικτά ακριβώς χάρη στην ενιαία αγορά της ΕΕ και την άρση των εμποδίων στις ελεύθερες συναλλαγές µεταξύ των µελών της.

Αυτές οι κατακτήσεις μάς αφορούν όλους. Είτε είμαστε σπουδαστές είτε εργαζόμενοι, διαθέτουμε μια μεγάλη γκάμα επιλογών, ενώ ακόμα και ως απλοί καταναλωτές διαθέτουμε περισσότερες επιλογές προϊόντων και σε χαμηλότερες τιμές.

Αν επιχειρούμε όμως, τότε όλα αυτά συνεπάγονται μια πολυποίκιλτη δυναμική προσωπικής και κατ’ επέκταση εθνικής προόδου.

Όπου και αν κοιτάξεις στην Ελλάδα, η Ευρώπη είναι εκεί

Το 94 % των χρημάτων της ΕΕ δαπανάται σε έργα και προγράµµατα που ωφελούν σπουδαστές, ερευνητές, γεωργούς, επιχειρήσεις, οργανισμούς, πόλεις και περιφέρειες σε ολόκληρη την ΕΕ.

Οι πολίτες δεν γνωρίζουν πάντοτε ότι η ΕΕ έχει χρηματοδοτήσει ή χρηματοδοτεί έργα κοντά στον τόπο κατοικίας τους.

Κι όμως. Ειδικά στην Ελλάδα, όπου και αν γυρίσεις το βλέμμα σου και κοιτάξεις προσεκτικά, συνειδητοποιείς ότι η συντριπτική πλειοψηφία των έργων, από τα μεγαλύτερα έως τα μικρότερα, έχει γίνει με τη χρηματοδότηση ή συγχρηματοδότηση της ΕΕ.

Από τους μεγάλους οδικούς άξονες, το μετρό, το σιδηροδρομικό δίκτυο και τον εκσυγχρονισμό των μέσων μαζικής μεταφοράς έως την ανάπλαση δρόμων, δημόσιων κτιρίων, μαρινών, λιμένων, μουσείων, σχολείων κ.ο.κ, ή από τα προγράμματα επιδότησης θέσεων εργασίας του ΟΑΕΔ έως το ηλεκτρονικό σύστημα διαχείρισης των φορολογικών υποχρεώσεων Taxis και την ψηφιακή μετάβαση του Δημοσίου και του ιδιωτικού τομέα.

Τα έργα που λαμβάνουν χρηματοδότηση από την ΕΕ έχουν δημιουργήσει χιλιάδες νέες θέσεις εργασίας, έχουν αναπτύξει χιλιάδες χιλιόμετρα στρατηγικών συνδέσεων στους τομείς των μεταφορών, της ενέργειας και των ευρυζωνικών δικτύων, έχουν επενδύσει στην έρευνα και την καινοτομία, έχουν προστατεύσει την πολιτιστική κληρονομιά και τις περιοχές φυσικού κάλλους και έχουν εξασφαλίσει πολλά άλλα οφέλη, όπως πρόσβαση σε ύδρευση, σε αποχέτευση, μετάβαση σε πράσινες μορφές ενέργειας κ.ά.

Ακόμα και το γεγονός ότι οι κάτοικοι της Αθήνας δεν ζούμε στο αποπνικτικό περιβάλλον του νέφους των παλαιότερων δεκαετιών το οφείλουμε στο γεγονός ότι η ΕΕ έχει χρηματοδοτήσει έργα όπως το μετρό και τα λεωφορεία φυσικού αερίου, ενώ έχει θεσπίσει υποχρεωτικά πανευρωπαϊκά όρια για τη ρύπανση του αέρα και των υδάτων. 

Πανευρωπαϊκά πρότυπα υπάρχουν και στον τομέα της ασφάλειας των τροφίμων, με το σύστημα ταχείας ανταλλαγής πληροφοριών από το 2003 να δίνει τη δυνατότητα στις εθνικές αρχές να ανταλλάσσουν γρήγορα πληροφορίες για επικίνδυνα προϊόντα, σε μια κοινή προσπάθεια όλα τα προϊόντα που χρησιμοποιούν οι πολίτες της Ευρωπαϊκής Ένωσης να είναι ασφαλή για την υγεία, τη σωματική τους ακεραιότητα ή την περιουσία τους.

Θα μπορούσε να πει κανείς ότι πίσω από την πιο μικρή ή μεγάλη λεπτομέρεια της καθημερινής μας ζωής κρύβεται η ΕΕ.

ΕΕ, ο αφανής ήρωας της καθημερινής μας ζωής

Για πολλά χρόνια στη χώρα μας, όπως άλλωστε και σ’ άλλες ευρωπαϊκές χώρες, για ό,τι κακό συμβαίνει οι ευθύνες αποδίδονται στην Ευρώπη και την Κομισιόν, ενώ για ό,τι καλό συμβαίνει τα εύσημα τα παίρνει η εγχώρια πολιτική σκηνή.

Ένας ακριβώς από τους λόγους που οι περισσότεροι Έλληνες αγνοούμε πως τα περισσότερα έργα που δίνουν ζωή στον τόπο και ποιότητα στην καθημερινότητά μας γίνονται με χρηματοδότηση ή συγχρηματοδότηση από την ΕΕ είναι ότι πολλά από αυτά παρουσιάζονται ως «κατόρθωμα» της εκάστοτε κυβέρνησης.

Έτσι, ενώ η σήμανση τέτοιων έργων είναι συνήθως εμφανής ως προς τις πηγές χρηματοδότησης, συχνά η ευρωπαϊκή διάσταση, αν και έχει τη μερίδα του λέοντος, αγνοείται.

Παρά το γεγονός, λοιπόν, ότι στη χώρα μας έχει εισρεύσει ένας ιδιαίτερα σημαντικός αριθμός κοινοτικών πόρων, η πλειοψηφία των Ελλήνων δεν έχει συνειδητοποιήσει πόσο ουσιαστική είναι η συμβολή της Ευρωπαϊκής Ένωσης στην καθημερινότητά μας, τόσο σε θέματα υποδομών, όσο και σε θέματα πανευρωπαϊκών πολιτικών που έχουν στην ουσία αναμορφώσει και προαγάγει την ποιότητα της ζωής μας.

Μόνο ανάμεσα στο 2000 και το 2017 η Ελλάδα έλαβε από τα Ευρωπαϊκά Διαρθρωτικά και Επενδυτικά Ταμεία χρηματοδότηση συνολικού ύψους 66 δισ. ευρώ.

Οι πόροι αυτοί άλλαξαν στην κυριολεξία την εικόνα της χώρας.

Αναβαθμίσαμε κρίσιμες υποδομές μεταφορών, ενισχύσαμε πλήθος ιδιωτικών επενδυτικών σχεδίων και ενδυναμώσαμε το σύστημα κοινωνικής προστασίας.

Ας δούμε, για παράδειγμα, το ΕΣΠΑ 2007-2013, μιας και το ΕΣΠΑ 2014-2020 θα «κλείσει» το 2023. (Οι περισσότερες χώρες εξαντλούν το περιθώριο δύο ετών που τους δίνει ο ευρωπαϊκός κανονισμός προκειμένου να ολοκληρώσουν το προηγούμενο πρόγραμμα προτού αρχίσουν να υλοποιούν το νέο.)

Το ΕΣΠΑ 2007-2013 συνήθως συνοψίζεται σ’ ένα νούμερο: 20,1 δισ. ευρώ. 

Έχουμε καταλάβει, αλήθεια, τι σημαίνει αυτό το νούμερο για την Ελλάδα; 

Πόσοι Έλληνες άραγε γνωρίζουμε ότι χάρη στο ΕΣΠΑ 988 701 άνθρωποι απέκτησαν πρόσβαση σε καθαρό νερό και 358 292 άνθρωποι απέκτησαν πρόσβαση σε αποχέτευση;

Πόσοι Έλληνες γνωρίζουμε ότι αναβαθμίστηκαν 740 χιλιόμετρα δρόμων και 65 χιλιόμετρα σιδηροδρομικών γραμμών, ενώ δημιουργήθηκαν 24 487 νέες θέσεις εργασίας και ενισχύθηκαν 2 336 startup επιχειρήσεις;

Αν και το ΕΣΠΑ από πολλούς αντιμετωπίζεται ακόμα και σήμερα σαν ένα εργαλείο τεχνοκρατών, εντούτοις είναι ένα εργαλείο για την πραγματική οικονομία, με ιδιαίτερη στόχευση στις μικρομεσαίες επιχειρήσεις.

Δεν θα αρνηθούμε ότι υπάρχουν κακώς κείμενα.

Το 2020 το Ευρωπαϊκό Ελεγκτικό Συνέδριο κατέληξε στο συμπέρασμα ότι, αν και τα προγράμματα για τις ΜΜΕ παρέχουν αποτελεσματική στήριξη, εντούτοις υπάρχουν αρκετές προκλήσεις στην υλοποίηση, για παράδειγμα όσον αφορά την περιφερειακή κάλυψη και την καθυστερημένη εισαγωγή του κριτηρίου της έλλειψης τραπεζικής ελκυστικότητας.

Όμως το πρώτο βήμα για να λύσεις ένα πρόβλημα είναι να το αναγνωρίσεις, και αυτό κάνει ακριβώς η ΕΕ. Σ’ ό,τι αφορά μάλιστα το «ευρωπαϊκό» κομμάτι της γραφειοκρατίας, έχουν ήδη γίνει σημαντικές προσπάθειες απλοποίησης.

Παρά τις αστοχίες, οι αριθμοί που περιγράφουν τη διάχυση των ευρωπαϊκών κονδυλίων στην ελληνική οικονομία είναι αποκαλυπτικοί.

Δεδομένου ότι μια εικόνα ισούται με χίλιες λέξεις, παραθέτουμε την παρακάτω απεικόνιση από τον Οργανισμό Έρευνας και Ανάλυσης διαΝΕΟσις για το ΕΣΠΑ της περιόδου 2007-2013 για το οποίο έχουν ολοκληρωθεί τα στατιστικά δεδομένα.

Η ΕΕ δίπλα στον μικρό επιχειρηματία

Οι πολύ μικρές, οι μικρές και οι μεσαίες επιχειρήσεις (ΜΜΕ) αντιπροσωπεύουν το 99 % των επιχειρήσεων στην ΕΕ. Παρέχουν τα δύο τρίτα των θέσεων απασχόλησης στον ιδιωτικό τομέα και συνεισφέρουν περισσότερο από το ήμισυ της συνολικής προστιθέμενης αξίας που δημιουργούν οι επιχειρήσεις στην ΕΕ.

Τα θεσμικά όργανα της ΕΕ, αναγνωρίζοντας ότι οι ΜΜΕ αποτελούν ζωτική πηγή του επιχειρηματικού πνεύματος, της καινοτομίας και της ανταγωνιστικότητας της Ευρώπης, έχουν προσαρμόσει τη νομοθεσία σ’ ένα πιο ευέλικτο πλαίσιο για τις ΜΜΕ ―η πρωτοβουλία SBA (Small Business Act) για τον περιορισμό της γραφειοκρατίας και η οδηγία 2006/123/ΕΚ που εφαρμόστηκε το 2009 από τα κράτη μέλη προκειμένου οι δημόσιες διοικήσεις να ανταποκριθούν στις ανάγκες των ΜΜΕ είναι δύο τρανταχτά παραδείγματα― και έχουν εγκρίνει μια πληθώρα προγραμμάτων χρηματοδότησης και υποστήριξης των ΜΜΕ.

Ξεκινώντας με το πιο γνωστό εργαλείο στο ευρύ κοινό, το ΕΣΠΑ, ο πίνακας που ακολουθεί είναι αποκαλυπτικός όσον αφορά το μερίδιο των ΜΜΕ στα εγκεκριμένα έργα του ΕΣΠΑ 2014-2020 στη χώρα μας.

Η βελτίωση της ανταγωνιστικότητας των ΜΜΕ αποτέλεσε και αποτελεί έναν από τους 11 θεματικούς στόχους της περιόδου 2014-2020. Επιπλέον, περαιτέρω επενδύσεις στις ΜΜΕ θα πραγματοποιηθούν και στο πλαίσιο άλλων θεματικών στόχων, ιδίως όσον αφορά την οικονομία με χαμηλές εκπομπές άνθρακα, τον ψηφιακό μετασχηματισμό και την έρευνα και καινοτομία. (Tα σημαντικότερα ταμεία της ΕΕ, οι ευκαιρίες που προσφέρουν και οι δυνητικοί δικαιούχοι μπορούν να αναζητηθούν στον «Οδηγό χρηματοδοτήσεων της ΕΕ 2014-2020» της Υπηρεσίας Έρευνας του Ευρωπαϊκού Κοινοβουλίου.)

Ακριβώς όσον αφορά την έρευνα και την καινοτομία, το πρόγραμμα «Ορίζοντας 2020» (θα «κλείσει» επίσης το 2023) είναι ένα δυνατό εργαλείο και για τις ΜΜΕ, καθώς εξασφαλίζει χρηματοδότηση και προάγει τη συνεργασία μεταξύ δημόσιου και ιδιωτικού τομέα.

Αποτελεί το μεγαλύτερο χρηματοδοτικό πρόγραμμα της Ευρωπαϊκής Ένωσης για την έρευνα και την καινοτομία, με προϋπολογισμό περίπου 80 δισ. ευρώ διαθέσιμα σε διάστημα επτά χρόνων, από το 2014 μέχρι το 2020, χωρίς να υπολογίζονται οι ιδιωτικές και δημόσιες επενδύσεις που θα προσελκύσουν αυτά τα χρήματα.

Η υλοποίηση του «Ορίζοντα 2020» γίνεται κατά τρόπο συμπληρωματικό με άλλα χρηματοδοτικά προγράμματα και πολιτικές της Ένωσης, συμπεριλαμβανομένων των Ευρωπαϊκών Διαρθρωτικών και Επενδυτικών Ταμείων (πόροι ESIF), της Κοινής Γεωργικής Πολιτικής, του προγράμματος Erasmus+, του προγράμματος LIFE και του προγράμματος για την ανταγωνιστικότητα των επιχειρήσεων και τις μικρομεσαίες επιχειρήσεις (COSME).

Eιδικά το τελευταίο είναι η ζωντανή απόδειξη ότι τα ευρωπαϊκά χρηματοπιστωτικά θεσμικά όργανα —η Ευρωπαϊκή Τράπεζα Επενδύσεων (ΕΤΕπ) και το Ευρωπαϊκό Ταμείο Επενδύσεων (ΕΤΕ)— έχουν αυξήσει τις δραστηριότητές τους προκειμένου να καλύψουν τα κενά της χρηματοδότησης των ΜΜΕ μέσω των χρηματοπιστωτικών αγορών και να εξασφαλίσουν τη βελτίωσή της μέσω της παροχής δανείων, εγγυήσεων και κεφαλαίων επιχειρηματικού κινδύνου.

Μέσω του προγράμματος για την ανταγωνιστικότητα των επιχειρήσεων και τις μικρομεσαίες επιχειρήσεις COSME (Competitiveness of Enterprises and Small and Medium-sized Enterprises) οι ΜΜΕ υποστηρίζονται σε τέσσερις τομείς: πρόσβαση σε χρηματοδότηση, πρόσβαση σε αγορές, υποστήριξη σε επιχειρηματίες, καλύτερες συνθήκες για δημιουργία επιχειρήσεων και ανάπτυξη.

Ως τμήμα της εν λόγω προσέγγισης, ο ειδικός στόχος «Καινοτομία στις μικρομεσαίες επιχειρήσεις (ΜΜΕ)» συμπληρώνει το κενό στη χρηματοδότηση έρευνας και καινοτομίας υψηλού κινδύνου στα πρώιμα στάδια, ενώ μεριμνά για την προώθηση επαναστατικών καινοτομιών και τη μεγαλύτερη εμπορική αξιοποίηση των ερευνητικών αποτελεσμάτων στον ιδιωτικό τομέα. Μέσω αυτής της πολύπλευρης στήριξης, οι ΜΜΕ που έχουν τις δυνατότητες έχουν και την ευκαιρία να αναπτυχθούν και να διεθνοποιηθούν στην ενιαία αγορά και πέραν αυτής.

Το πρόγραμμα COSME δεν είναι απλώς ένα πρόγραμμα χρηματοδότησης μιας και, μεταξύ άλλων, επιδιώκει:

• ■ τη βελτίωση της πρόσβασης των ΜΜΕ σε χρηματοδότηση υπό τη μορφή μετοχικού κεφαλαίου και χρεωστικών μέσων.
• ■ την ενίσχυση της επιχειρηματικότητας μέσω δραστηριοτήτων που συμπεριλαμβάνουν την ανάπτυξη επιχειρηματικών δεξιοτήτων και στάσεων, κυρίως μεταξύ νέων επιχειρηματιών, νεαρών ατόμων και γυναικών.
• ■ τη βελτίωση της πρόσβασης στις αγορές τόσο εντός της Ένωσης όσο και σε παγκόσμιο επίπεδο, μέσω του δικτύου «Enterprise Europe Network», το οποίο παρέχει υπηρεσίες υποστήριξης των επιχειρήσεων που είναι προσανατολισμένες στην ανάπτυξη προκειμένου να διευκολυνθεί η επέκτασή τους.

Στο σημείο αυτό να τονίσουμε ότι το «Enterprise Europe Network» είναι μόνο μία από τις υπηρεσίες γενικής υποστήριξης για τις ΜΜΕ.

Το «Δίκτυο επίλυσης προβλημάτων στην εσωτερική αγορά (SOLVIT)», η διαδικτυακή πύλη «Η Ευρώπη σου — Επιχειρήσεις», «Οι ΜΜΕ και το περιβάλλον», τα εθνικά γραφεία υποστήριξης για τον κανονισμό REACH ή τα δίκτυα στήριξης για την καινοτομία και την έρευνα όπως το «Ευρωπαϊκό Γραφείο Υποστήριξης ΔΔΙ», το «SME Techweb», το «Γραφείο Υποστήριξης ΔΠΙ ΜΜΕ για την Κίνα», το «Δίκτυο Ευρωπαϊκών Κέντρων Επιχειρηματικής Καινοτομίας (ΚΕΚ)», το «Ευρωπαϊκό Δίκτυο για την Καινοτομία στον Χώρο Εργασίας» και το «Gate2Growth» είναι μερικά μόνο από τα παραδείγματα της πολύπλευρης υποστήριξης που προσφέρει η ΕΕ σε κάθε επιχείρηση που θέλει να ανοίξει τα φτερά της.

Επιπλέον, ο αντίκτυπος της πανδημίας COVID-19 έδωσε ώθηση στη νέα σκέψη σχετικά με την οικονομική ανάκαμψη, την ανασυγκρότηση και την ενίσχυση της ανθεκτικότητας των ΜΜΕ κάτω από το κυρίαρχο ερώτημα πώς μπορεί η ΕΕ να στηρίξει τις μικρές επιχειρήσεις.

Ο στόχος άλλωστε όλων των ευρωπαϊκών προγραμμάτων όπως τα έχει αποδώσει με μια εικόνα η Υπηρεσία Έρευνας του Ευρωπαϊκού Κοινοβουλίου είναι απλός, ξεκάθαρος και μεγαλόπνοος: η μεταφορά σπουδαίων ιδεών από το εργαστήριο στην αγορά, μέσω καινοτόμων προϊόντων και υπηρεσιών που βελτιώνουν την ποιότητα ζωής των Ευρωπαίων πολιτών και προσφέρουν λαμπρές επιχειρηματικές ευκαιρίες.

Από τη θεωρία στην πράξη

Μέσα από τις προσωπικές ιστορίες δύο νέων ανθρώπων, εκπροσώπων του μικρομεσαίου επιχειρηματικού χώρου της ιδιαίτερης πατρίδας μου, της Ηπείρου, μπορούμε να εντοπίσουμε τις πτυχές της ευρωπαϊκής πολιτικής που μεταμόρφωσαν την προσωπική τους πορεία. Ο Δημήτρης και ο Κώστας είναι δύο από τους χιλιάδες Έλληνες που αναγνώρισαν και εκμεταλλεύτηκαν τις δυνατότητες που δίνει στις ΜΜΕ η ευρωπαϊκή οικογένεια.

Η ελευθερία των εμπορικών συναλλαγών εντός της ΕΕ, το κοινό νόμισμα, η ολοκλήρωση των οδικών δικτύων και τα προγράμματα χρηματοδότησης όπως τα ΕΣΠΑ, COSME, Ορίζοντας 2020 κ.ά. καθόρισαν τη διαδρομή των προσωπικών τους επιχειρήσεων, των εργαζομένων τους και κατ’ επέκταση της τοπικής κοινωνίας.

Η PTL, με έδρα την Άρτα, μια εταιρεία με μόλις δύο ιδιόκτητα φορτηγά το 1999, χάρη στη χρηματοδότηση από ευρωπαϊκά προγράμματα αποτελεί μια εταιρεία που λειτουργεί πλέον με βάση τα διεθνή πρότυπα εμπορευματικών μεταφορών και πολλές κατοχυρωμένες ευρεσιτεχνίες.

Η QSV, με έδρα τη Θεσπρωτία, είναι μια ζωντανή απόδειξη επιχείρησης η οποία, αν και δεν χρηματοδοτήθηκε από ευρωπαϊκά προγράμματα, εντούτοις επωφελήθηκε αντανακλαστικά από την οικονομική ανάπτυξη που πρόσφερε στην Ήπειρο η ευρωπαϊκή υποστήριξη και χρηματοδότηση επιχειρήσεων στον τουριστικό, τον κατασκευαστικό και αγροτικό τομέα. 

Aς δούμε όμως το προσωπικό τους αφήγημα.

Η ανάπτυξη διαχέεται σαν το νερό

Πώς χαρακτηρίζει ο κ. Δημήτρης Σακαρέλης τη σχέση της επιχείρησής του με την Ευρωπαϊκή Ένωση; Μια μακροχρόνια σχέση με πολλά οφέλη.

Μπορεί η Ευρωπαϊκή Ένωση μέσω των προγραμμάτων της και του κοινού νομίσματος να βοηθήσει στην ανάπτυξη μιας μικρής εμπορικής επιχείρησης στη δυτική Ελλάδα, ακόμα και αν η ίδια η επιχείρηση δεν έχει επιδοτηθεί άμεσα;

«Η απάντηση, αβίαστα και με περίσσια σιγουριά, είναι πως ναι, μπορεί.

»Η QSV Δ. ΣΑΚΑΡΕΛΗΣ Α.Ε. είναι μια μικρή εμπορική εταιρεία που το 2009 είχε 7 εργαζομένους, κύκλο εργασιών κοντά στα 2 εκατ. ευρώ και δυσοίωνες προοπτικές μια και η κρίση που χτύπησε την παγκόσμια οικονομία και κατ’ επέκταση την Ελλάδα φαινόταν ότι θα λειτουργήσει σαν βαρίδι για την εμπορία σιδήρου για κατασκευές και τα υλικά δόμησης.

»Και όμως, σήμερα απασχολούμε 15 άτομα και ο κύκλος εργασιών μας είναι κοντά στα 4,5 εκατ. ευρώ».

Πώς συνέβαλε η Ευρωπαϊκή Ένωση σε αυτό;

«Τη δεκαετία 2010-2020 πολλά προγράμματα της EΕ αφορούσαν την ανάπτυξη νέων, αλλά και τον εκσυγχρονισμό υφιστάμενων επιχειρήσεων στον τουριστικό τομέα. Τα παράλια και τα νησιά, λοιπόν, της Δ. Ελλάδας, όπως και τα βουνά της Ηπείρου (χειμερινός τουρισμός), επωφελήθηκαν από αυτά, προσφέροντάς μας μια σοβαρή αύξηση του κύκλου εργασιών.

»Αναπτύχθηκε επίσης ο αγροκτηνοτροφικός τομέας χάρη στα ευρωπαϊκά προγράμματα για νέους αγρότες και τις επιδοτήσεις για σχέδια βελτίωσης και εκσυγχρονισμό της παραγωγής και των κτιριακών εγκαταστάσεων του πρωτογενή τομέα. Άλλη μια πηγή ώθησης, λοιπόν, για τα μεγέθη της QSV.

»Σήμερα, τα προγράμματα ενεργειακής αναβάθμισης κτιρίων και γενικότερα η μετάβαση στην πράσινη εποχή που περνάει μέσω της EΕ δίνουν εκ νέου πνοή στις κατασκευές, μια πνοή που “γεμίζει” και τα δικά μας πανιά.

»Η βελτίωση επίσης του οδικού δικτύου με την Εγνατία και την Ιόνια οδό, που υλοποιήθηκαν με τη συγχρηματοδότηση της Ευρωπαϊκής Ένωσης, άλλαξε άμεσα τα δεδομένα, δίνοντάς μας τη δυνατότητα να αυξήσουμε το πελατολόγιό μας σε όλη την Ελλάδα.

»Τέλος, ας μην ξεχνάμε τη σταθερότητα που έχει προσφέρει το ευρώ για τις εισαγωγές μας τόσο από τις ευρωπαϊκές χώρες όσο και, κυρίως, από τρίτες χώρες.

»Ειδικά κατά την περίοδο της ελληνικής κρίσης, δεν μπορούμε να φανταστούμε πώς θα ήταν οι τιμές των εμπορευμάτων αν έπρεπε να πληρωθούν σε δραχμές».

Μια εταιρεία μπορεί να αλλάξει τη φυσιογνωμία της τοπικής κοινωνίας

Η παρουσία της PTL στον χώρο των μεταφορών χρονολογείται από το 1954, ενώ το 2008 ο Κώστας και ο Φίλιππος Παπαγεωργίου ανέλαβαν την οικογενειακή επιχείρηση. Η δεκαετής κρίση που ακολούθησε στην Ελλάδα τη χρηματοπιστωτική κρίση του 2008 αποδεκάτισε πολλές ελληνικές επιχειρήσεις.

Πώς κατάφερε η PTL να σταθεί στα πόδια της;

Tην απάντηση μας τη δίνει ο κ. Κώστας Παπαγεωργίου.

«Παρά την κρίση μετά το 2008, η PTL διεύρυνε τις παρεχόμενες υπηρεσίες της, επένδυσε στον ανθρώπινο παράγοντα και στις νέες τεχνολογίες, συμμετείχε σε ερευνητικά προγράμματα όπως το E-CALL και το e-CMR για την αποϋλοποίηση των εγγράφων.

»Σημαντική ώθηση έδωσε στην εταιρεία το πρόγραμμα ΕΣΠΑ στο οποίο ενταχθήκαμε το 2015, χάρη στο οποίο:

- δημιουργήσαμε τον ιδιόκτητο αποθηκευτικό μας χώρο στην Άρτα παρέχοντας πλέον αποθήκευση και κατ’ επέκταση και διανομή.

- αναβαθμίσαμε το λογιστικό και λογισμικό μας πρόγραμμα.

- κατασκευάσαμε το ιδιωτικό πρατήριο υγρών καυσίμων χάρη στο οποίο μειώσαμε το κόστος της μεταφοράς των εμπορευμάτων.

»Η δυναμική των προγραμμάτων που λάβαμε από την Ευρωπαϊκή Ένωση είχε σαν αποτέλεσμα τον εξαπλασιασμό του τζίρου της εταιρείας μας και τον τριπλασιασμό των θέσεων εργασίας. Αυτό είχε σαν αποτέλεσμα αρκετά άτομα να μη χρειαστεί να μεταναστεύσουν σε άλλες πόλεις για εύρεση εργασίας και να παραμείνουν στον τόπο που επέλεξαν να ζήσουν.

»Οι νέες θέσεις εργασίας και η αύξηση τζίρου της εταιρείας μας δημιούργησαν επιπλέον πλούτο στην ευρύτερη περιοχή μας, διότι αύξηση τζίρου και δημιουργία νέων θέσεων εργασίας παρουσίασαν και οι προμηθευτές μας, ως απόρροια της συνεργασίας μας».

Οι παραπάνω ιστορίες αφορούν δύο απλούς καθημερινούς Έλληνες της Ηπείρου που είχαν τη δυνατότητα να εκμεταλλευτούν τη δυναμική που τους προικοδοτεί μια ιδιότητα που έχουμε όλοι, αυτή του Ευρωπαίου Πολίτη. Χάρη στην ΕΕ, η Ήπειρος θα συνεχίσει να αναμορφώνεται καθώς χρηματοδοτούνται αυτή τη στιγμή 19 έργα με συνολικό προϋπολογισμό 75 εκατ. ευρώ, ενώ το αμέσως επόμενο διάστημα και με τις αξιολογήσεις που θα ολοκληρωθούν ο προϋπολογισμός των έργων στην περιοχή θα ξεπεράσει τα 160 εκατομμύρια.

Μια σύντομη ματιά στο μέλλον μετά από 40 χρόνια κοινής πορείας

Η Ήπειρος δεν είναι το μόνο γεωγραφικό διαμέρισμα που αναδημιουργείται στην κυριολεξία μέσα στην αγκαλιά της ΕΕ. Το νέο ΕΣΠΑ για την περίοδο 2021-2027 είναι σε τροχιά υλοποίησης, με τη συνολική δημόσια δαπάνη των νέων προγραμμάτων να ανέρχεται στα περίπου 26,7 δισ. ευρώ, ενώ η συνολική κοινοτική συμμετοχή υπολογίζεται στα 21,2 δισ. ευρώ.

Το 1/3 των συνολικών πόρων της περιόδου 2021-2027 θα κατανεμηθεί στις ελληνικές περιφέρειες, με τις ΜΜΕ να λαμβάνουν ένα ικανοποιητικό μερίδιο της πίτας, σε μια προσπάθεια της ελληνικής κυβέρνησης να αντιστρέψει το βαρύ αποτύπωμα της κρίσης και την ένταση των ενδοπεριφερειακών ανισοτήτων.

Πέραν του ΕΣΠΑ, η Ελλάδα, όπως φαίνεται και στον επόμενο πίνακα, είναι η πλέον ευνοημένη χώρα σε αριθμό επιχορηγήσεων από το Ταμείο Ανάκαμψης και Ανθεκτικότητας, το περίφημο NextGenerationEU ―NGEU―, προκειμένου να καλύψει το μεγαλύτερο μέρος του επενδυτικού κενού της οικονομίας και να αντιστρέψει την ύφεση που προκάλεσε η πανδημία.

Αν προσθέσουμε στις επιδοτήσεις και τα δάνεια, το Ταμείο Ανάκαμψης και Ανθεκτικότητας θα κατανείμει στη χώρα μας 32 δισ. ευρώ, από τα οποία εντός του 2021 θα έρθει η προβλεπόμενη προκαταβολή του 13 % ―ήτοι 4,16 δις, προκειμένου να διαχειριστούμε το οικονομικό αποτύπωμα της COVID-19.

Η πανδημία δίνει ακόμα μεγαλύτερο βάρος στην επέτειο των 40 χρόνων της ένταξης της Ελλάδας στην Ευρωπαϊκή Ένωση.

Βλέπετε, η 21η Ιουλίου που έγινε η συμφωνία για το Ταμείο Ανάκαμψης δεν χαρακτηρίστηκε ως μια ιστορική ημερομηνία μόνο λόγω του μεγέθους του, αλλά κυρίως γιατί αποτελεί την πρώτη κοινή δημοσιονομική απάντηση της ΕΕ σε μια κρίση ύφεσης.

Αυτό που αγνοούν οι περισσότεροι είναι ότι, προκειμένου να χρηματοδοτήσει το Ταμείο, η ΕΕ αποφάσισε να βγει στις αγορές και να δανειστεί με την εγγύηση του προϋπολογισμού της για λογαριασμό όλων των κρατών. 

Στην ουσία, δηλαδή, αποφασίστηκε η αξιολόγηση «ΑΑΑ» να διαχυθεί σε όλα τα κράτη μέλη, προτάσσοντας τη διασυνοριακή αλληλεγγύη και την εσωτερική συνοχή πάνω από τις όποιες εθνικές διαφορές της Ευρωπαϊκής Ένωσης, σε μια μεγάλη απάντηση απέναντι στους κατά καιρούς επικριτές της.

Τα 40 χρόνια της χώρας στην ευρωπαϊκή οικογένεια είναι μια καλή ευκαιρία για μας τους Έλληνες ν’ αναζητήσουμε και επομένως ν’ ανακαλύψουμε την προσφορά της ΕΕ στην καθημερινότητα, στην προσωπική πορεία και στην εικόνα του τόπου μας.

Γιατί η ΕΕ «κρύβεται» πίσω από το σημερινό, σύγχρονο πρόσωπο της Ελλάδας, όπως κρύβεται πίσω από τις ιστορίες επαγγελματικής επιτυχίας πολλών Ελλήνων, που αναγνώρισαν τις προοπτικές της ένταξης στην ευρωπαϊκή οικογένεια, τις εκμεταλλεύτηκαν και έφεραν νέα πνοή στην προσωπική τους πορεία, στην οικογένεια, στους εργαζομένους και στην τοπική κοινωνία.

Μετά από 40 χρόνια, είναι καιρός να αποκαλύψουμε την ΕΕ πίσω από τις προσωπικές μας ιστορίες και να τη φέρουμε μπροστά, γιατί απλά είναι η δική μας ΕΕ. ■

8. Χωρίς δραχμή στην τσέπη

cnn.gr

του Δημήτριου Πεφάνη
Ημερομηνία: 12.3.2021

Η Ευρώπη του «whatever it takes»

Για τους περισσότερους Ευρωπαίους η 26η Ιουλίου του 2012 είναι απλώς μια μέρα. Λίγοι γνωρίζουν ―και μπορούν να κατανοήσουν― ότι εκείνη τη μέρα σώθηκε η Ευρώπη και η ευρωζώνη όπως τη γνωρίζουμε. Είναι η ημέρα του περίφημου «whatever it takes», όταν ο τότε επικεφαλής της Ευρωπαϊκής Κεντρικής Τράπεζας Μάριο Ντράγκι διαμήνυσε ότι θα κάνει «οτιδήποτε χρειαστεί» για να διατηρήσει το ευρώ. Και προσέθεσε με νόημα: «Και πιστέψτε με, θα είναι αρκετό».

Οι τρεις λέξεις αυτές ήταν αρκετές για να αναστρέψουν την πορεία της κρίσης χρέους που μάστιζε την Ευρώπη ―και την Ελλάδα― αλλά και για να αλλάξουν τις ισορροπίες εντός της Ένωσης, ανάμεσα στη «σκληρή» Γερμανία και την Ευρωπαϊκή Κεντρική Τράπεζα.

Το περίφημο «whatever it takes» είναι μια φράση που πήρε θρυλικές διαστάσεις, εκτόξευσε τη δημοφιλία του Μάριο Ντράγκι ―οδηγώντας τον στον πρωθυπουργικό θώκο της Ιταλίας― και απέδειξε πως η Ένωση, εφόσον το θέλει, μπορεί να ανταποκριθεί σε όλες τις προκλήσεις και τις δυσκολίες. Και ταυτόχρονα, αποτέλεσε μια πρώτης τάξεως απτή απόδειξη της ευρωπαϊκής αλληλεγγύης που, έστω και την τελευταία στιγμή, μετά από εμπόδια, διαφωνίες και συμβιβασμούς παίρνει σάρκα και οστά.

Σήμερα, καθώς συμπληρώνονται 40 χρόνια από την ένταξη της χώρας μας στην τότε Ευρωπαϊκή Οικονομική Κοινότητα (ΕΟΚ), προάγγελο της σημερινής Ευρωπαϊκής Ένωσης, η ανάγκη για ένα ακόμη «whatever it takes» ως απάντηση στην κρίση της πανδημίας είναι πιο επιτακτική από ποτέ.

Και η απάντηση ήρθε με τη μορφή του Ταμείου Ανάκαμψης, το οποίο αποτελεί το οικονομικό αντίδοτο στην υγειονομική κατά πρώτον αλλά και ταυτόχρονα οικονομική κρίση που μαστίζει ολόκληρο τον πλανήτη. Και βέβαια, είναι η ίδια ευρωπαϊκή αλληλεγγύη που τα τελευταία 40 χρόνια έχει βοηθήσει με εκατοντάδες δισεκατομμύρια ευρώ την Ελλάδα, ξεκινώντας από τα Μεσογειακά Ολοκληρωμένα Προγράμματα (ΜΟΠ) στις αρχές της δεκαετίας του ’80, περνώντας στο «Πακέτο Ντελόρ», στο «Πακέτο Σαντέρ» και από εκεί στο Γ’ ΚΠΣ και το σημερινό ΕΣΠΑ.

Έτσι, ανάμεσα στην Ποσοτική Χαλάρωση, το Ταμείο Ανάκαμψης και το ΕΣΠΑ, η Ευρώπη αποδεικνύει ότι είναι διατεθειμένη να κάνει «whatever it takes», δημιουργώντας τις τρεις στήλες στήριξης του ευρωπαϊκού οικοδομήματος. Και δείχνει εν τοις πράγμασι στους Ευρωπαίους πολίτες ότι παραμένει πιστή στο όραμα των Μεγάλων Αρχιτεκτόνων της Ένωσης, ακόμα και αν αυτό έχει τροποποιηθεί στο πέρασμα των χρόνων.

Στηρίζοντας τις χώρες: από τα ΜΟΠ στο ΕΣΠΑ

Δεν χρειάζεται εξάλλου να πάμε μακριά για να δούμε το αποτέλεσμα της ευρωπαϊκής χρηματοδότησης στη χώρα μας. Ναι, πολλά έχουν γραφτεί και ειπωθεί για τον τρόπο που αξιοποιήθηκε το ευρωπαϊκό χρήμα, και σίγουρα υπάρχουν πολλά περιθώρια βελτίωσης. Όμως, στο τέλος της ημέρας έχουμε κάθε λόγο να είμαστε ευχαριστημένοι και ικανοποιημένοι, βλέποντας απτά παραδείγματα για το πώς τα κονδύλια αυτά επέδρασαν στην καθημερινότητά μας.

Και μιλάμε για μια διαδικασία που ξεκίνησε ήδη από το 1985 μέσω των Μεσογειακών Ολοκληρωμένων Προγραμμάτων, τα οποία μάλιστα ήταν αποτέλεσμα της εισόδου της Ελλάδας στην τότε ΕΟΚ ως του πιο οικονομικά αδύναμου μέλους. Μπαίνοντας στην ΕΟΚ, το 1982 η χώρα μας κατέθεσε μνημόνιο συνεργασίας προς την ΕΟΚ, ζητώντας τη χρηματοδότηση μιας σειράς μεγάλων έργων προκειμένου να συγκλίνει η ελληνική οικονομία με τους κοινοτικούς μέσους όρους.

Μνημόνιο που έγινε πράξη μέσα από έργα που άλλαξαν τον παραγωγικό ιστό αλλά και τις υποδομές της χώρας, με το αποτέλεσμα να είναι εμφανές ακόμη και σήμερα. Λιμάνια, αεροδρόμια, γέφυρες και αυτοκινητόδρομοι έφεραν την Ελλάδα πιο κοντά στην Ευρώπη, τόσο σε επίπεδο υποδομών όσο και σε νοοτροπία, καλύπτοντας μέσα σε λίγα χρόνια ένα κενό δεκαετιών. Έτσι, απέναντι στο νέο τότε μέλος της η ΕΟΚ έκανε το δικό της «whatever it takes», όχι για να το διασώσει αλλά για να το αναδείξει, φέρνοντάς το πιο κοντά στην υπόλοιπη ευρωπαϊκή οικογένεια.

Πρόκειται για μια πρακτική που συνεχίστηκε και στα επόμενα χρόνια μέσω των Κοινοτικών Πλαισίων Στήριξης, δηλαδή του γνωστού «Πακέτου Ντελόρ» (1988-1993), του «Πακέτου Σαντέρ» (1994-1999), αλλά και του Γ’ ΚΠΣ (2000-2006). Η μετεξέλιξη των πακέτων αυτών είναι τα σημερινά ΕΣΠΑ. Και βέβαια, είναι η ίδια πρακτική που εφαρμόστηκε στα υπόλοιπα «νέα» μέλη της ΕΟΚ και εν συνεχεία της Ευρωπαϊκής Ένωσης, δείχνοντας έμπρακτα τη συνδρομή αλλά και τη συνοχή του οικοδομήματος.

Τι φέρνει το νέο ΕΣΠΑ

Όσο για την επόμενη ημέρα, η Ευρωπαϊκή Ένωση έρχεται να αλλάξει εκ νέου την Ελλάδα, με χρηματοδοτήσεις 26,7 δισ. ευρώ μέχρι το 2027. Με τη διαφορά ότι πλέον τη διαφορά θα τη βιώσει η περιφέρεια, καθώς το νέο «whatever it takes» έχει να κάνει με το κλείσιμο της ψαλίδας ανάμεσα στις πρωτεύουσες των κρατών και τις υπόλοιπες περιοχές.

Έτσι, μέσα στην επόμενη εξαετία περισσότερα από 8,5 δισ. ευρώ θα «πέσουν» στην ελληνική περιφέρεια, που «διψά» για έργα και πρωτοβουλίες ώστε να μειώσει την απόσταση που τη χωρίζει από την Αθήνα. Και ταυτόχρονα, τη θέση των υποδομών παίρνουν ο ψηφιακός μετασχηματισμός της χώρας, η προστασία του περιβάλλοντος, οι ανανεώσιμες μορφές ενέργειας και η ανακύκλωση, όπως επιτάσσουν οι απαιτήσεις των καιρών.

Ταμείο Ανάκαμψης: το οικονομικό «εμβόλιο» στην πανδημία

Αν το ΕΣΠΑ είναι η μία όψη του ευρωπαϊκού νομίσματος, το Ταμείο Ανάκαμψης είναι η δεύτερη. Και αν το 2012 ο Μάριο Ντράγκι με το «whatever it takes» έσωσε την παρτίδα της δημοσιονομικής κρίσης, τώρα ο Μηχανισμός Ανάκαμψης και Ανθεκτικότητας είναι το «μπαζούκας» που μπαίνει στο τραπέζι για να αντιμετωπίσει τις επιπτώσεις της πανδημίας.

Και εδώ, πέρα από το Ευρωπαϊκό Συμβούλιο, το δικό του «whatever it takes» είπε και έκανε πράξη και το Ευρωπαϊκό Κοινοβούλιο, εκπληρώνοντας στο ακέραιο τον ρόλο του όσον αφορά το Ταμείο Ανάκαμψης. Και αυτό γιατί επικύρωσε τον προϋπολογισμό και τις προτάσεις του Συμβουλίου μόνο όταν ήταν απολύτως ικανοποιημένο από το περιεχόμενό τους.

Έτσι, σε απόλυτους αριθμούς εξασφάλισε σημαντικές ενισχύσεις ύψους 15 δισ. για εμβληματικά προγράμματα που αφορούν, για παράδειγμα, την υγεία, την έρευνα και προγράμματα όπως το Erasmus+. Ενώ παράλληλα επέμεινε στην αναγκαιότητα δημοκρατικού ελέγχου του Μηχανισμού Ανάκαμψης και στον σεβασμό του κράτους δικαίου για την εκταμίευση πόρων, κερδίζοντας ακόμη μια σημαντική μάχη για όλους τους πολίτες της Ευρωπαϊκής Ένωσης.

Επιπλέον οι αρμόδιες επιτροπές του Ευρωπαϊκού Κοινοβουλίου μπορούν να καλούν σε ακρόαση την Ευρωπαϊκή Επιτροπή ―η οποία είναι αρμόδια για την παρακολούθηση της υλοποίησης του μηχανισμού― προκειμένου να συζητείται η πορεία της ανάκαμψης στην Ευρωπαϊκή Ένωση και η επίτευξη στόχων και ορόσημων από τα κράτη μέλη.

Όσο για την Ελλάδα, η άμεση ενίσχυση από το Ταμείο Ανάκαμψης θα φτάσει τα 32 δισ. ευρώ. Χρήματα που ―εφόσον αξιοποιηθούν σωστά― είναι αρκετά όχι μόνο για να θεραπεύσουν τις πληγές της πανδημίας αλλά και για να οδηγήσουν την Ελλάδα σε ένα νέο αναπτυξιακό και οικονομικό μοντέλο. Και, σε αντίθεση με το ΕΣΠΑ, εδώ τα χρήματα θα έρθουν άμεσα και στοχευμένα. Μέσα στον επόμενο μήνα η Ελλάδα θα πρέπει να έχει υποβάλει το εθνικό σχέδιο ανάκαμψης και πρέπει να έχει απορροφήσει όλα τα χρήματα μέχρι το 2026, με εμπροσθοβαρή λογική.

Έτσι, ανάμεσα στο ΕΣΠΑ, το Ταμείο Ανάκαμψης και τα υπόλοιπα ευρωπαϊκά χρηματοδοτικά εργαλεία θα «πέσουν» στην Ελλάδα περισσότερα από 11 δισ. ευρώ, δίνοντας ανάσα στην οικονομία και αποδεικνύοντας ότι η Ευρωπαϊκή Ένωση κάνει πράγματι «whatever it takes» για να στηρίξει και να σώσει τις οικονομίες που μαστίζονται από την πανδημία.

Από το «whatever it takes» στο QE

Ο κύκλος της Ευρω-στήριξης κλείνει εκεί από όπου ξεκίνησε. Στο «πνευματικό παιδί» του Μάριο Ντράγκι, το πρόγραμμα Ποσοτικής Χαλάρωσης (Quantitative Easing – QE) που δίνει στις κυβερνήσεις, τις τράπεζες και τις επιχειρήσεις το «καύσιμο» που χρειάζονται μέσω των μηδενικών επιτοκίων. Και, μολονότι η Ελλάδα δεν συγκαταλέγεται στις άμεσα ευνοούμενες χώρες, απολαμβάνει τα «απόνερα», δανειζόμενη με ιστορικά χαμηλά επιτόκια σε πείσμα της συγκυρίας.

Από το 2015, όταν εφαρμόστηκε, μέχρι και σήμερα το πρόγραμμα Ποσοτικής Χαλάρωσης είναι το υπ’ αριθμόν ένα εργαλείο νομισματικής πολιτικής στην ευρωζώνη, αποδεικνύοντας ότι ο «σούπερ Μάριο» τηρεί τον λόγο του. Και, μολονότι πολλοί μιλούν ―ενδεχομένως και δικαιολογημένα― για «φούσκα» που συντηρείται από την ΕΚΤ, ας αναρωτηθούμε το εξής απλό: πώς αλλιώς θα μπορούσε η χώρα μας να εξυπηρετήσει το χρέος της με ιδιαίτερα χαμηλά ―σχεδόν μηδενικά― επιτόκια, εξασφαλίζοντας τη βιωσιμότητα του χρέους σε εποχές πανδημίας;

Γιατί οι εποχές που οι αποδόσεις των ελληνικών ομολόγων ήταν διψήφιες και ο φόβος της χρεοκοπίας καθημερινός δεν είναι καθόλου μακρινές… ■

 

cnn.gr

του Δημήτριου Πεφάνη
Ημερομηνία: 26.3.2021

Το τέλος του εφιάλτη των υποτιμήσεων.

Πώς το ενιαίο νόμισμα σταμάτησε μια και καλή πληθωρισμό και υποτιμήσεις

Ήταν 9 το βράδυ στις 9 Απριλίου του 1953 όταν ο τότε υπουργός Συντονισμού Σπύρος Μαρκεζίνης άλλαζε την πορεία της ελληνικής οικονομίας, ανακοινώνοντας τη μεγαλύτερη υποτίμηση στην ιστορία της.

Σε μία στιγμή ―όπως ανακοίνωσε από το κρατικό ραδιόφωνο― η επίσημη σχέση του αμερικανικού νομίσματος και της δραχμής καθορίζεται στις 30 000 δραχμές το δολάριο. Δηλαδή, επιβάλλει μια υποτίμηση της τάξεως του 50 %! Αργότερα, τα τρία μηδενικά αφαιρέθηκαν και η ισοτιμία δραχμής/δολαρίου διαμορφώθηκε στο 30 προς 1.

Ήταν η μεγαλύτερη υποτίμηση στη σύγχρονη ιστορία της Ελλάδας, αλλά όχι η μοναδική. Από το τέλος του Β’ Παγκοσμίου Πολέμου μέχρι και το 1953 είχαν προηγηθεί άλλες επτά υποτιμήσεις, χωρίς όμως να πετύχουν τον στόχο τους, που ήταν να γίνει ανταγωνιστική η ελληνική οικονομία. Η υποτίμηση Μαρκεζίνη όμως, σε συνδυασμό με τη σύνδεση της δραχμής με το σύστημα σταθερών ισοτιμιών του Μπρέτον Γουντς, έφερε όντως νέα δεδομένα στην ελληνική οικονομία.

Ήταν μια κίνηση με μεγάλους υποστηριχτές, που θεωρούν ότι έκανε την Ελλάδα ανταγωνιστική, αλλά και σκληρούς πολέμιους που κάνουν λόγο για ακόμη μεγαλύτερη διεύρυνση των ανισοτήτων, οδηγώντας στα κύματα μετανάστευσης των δεκαετιών του ’50 και του ’60.

Οι υποτιμήσεις της Μεταπολίτευσης

Η επόμενη υποτίμηση του εθνικού νομίσματος ήρθε ακριβώς 30 χρόνια αργότερα. Ήταν Γενάρης του 1983 όταν η δραχμή εν μιά νυκτί έχασε το 15,5 % της αξίας της έναντι του δολαρίου και των υπόλοιπων ξένων νομισμάτων. Η λογική του τότε οικονομικού επιτελείου ήταν πως η νέα ισοτιμία ήταν διατηρήσιμη, επιτρέποντας στην Ελλάδα και τις επιχειρήσεις της να παραμείνουν ανταγωνιστικές μέσα στο περιβάλλον της τότε Ευρωπαϊκής Οικονομικής Κοινότητας.

Η πραγματικότητα όμως τους διέψευσε και το εθνικό νόμισμα οδηγήθηκε σε ένα αρνητικό σπιράλ ταχείας διολίσθησης.

Μια διολίσθηση που όμως δεν ήταν αρκετή για να ανακόψει τις πιέσεις και να κάνει την οικονομία ανταγωνιστική. Έτσι, δύο χρόνια αργότερα, το 1985, ήρθε ακόμη μία υποτίμηση, αυτή τη φορά της τάξεως του 15 %.

Ακολούθησαν τα χρόνια της λεγόμενης «σκληρής δραχμής» μέχρι και το 1998, όταν και πραγματοποιήθηκε ακόμα μία υποτίμηση, αυτή τη φορά κατά 12,6 %, η οποία και αποτέλεσε το τελευταίο βήμα για την ένταξη της χώρας στο ενιαίο νόμισμα.

Σε απόλυτους αριθμούς, ως συνέπεια των υποτιμήσεων και των διολισθήσεων είδαμε την ισοτιμία δραχμής/δολαρίου να εκτινάσσεται από το 30 προς ένα μέχρι και το 400 προς 1 από το 1974 μέχρι και την είσοδο της χώρας μας στο ενιαίο νόμισμα.

Συγκεκριμένα, από την «κλειδωμένη» ισοτιμία των 30 δραχμών ανά δολάριο το 1974 εκτινάχθηκε στις 147,76 δραχμές ανά δολάριο το 1985, για να σκαρφαλώσει ξανά στις 237 δραχμές ανά δολάριο το 1995.

Το 1999 η ισοτιμία ξεπέρασε το φράγμα των 400 δραχμών ανά δολάριο καταγράφοντας ιστορικό ρεκόρ ―περισσότερες από 13 φορές πάνω από την ισοτιμία του 1974―, για να διαμορφωθεί στις 365,5 δραχμές ανά δολάριο το 2000 με την είσοδο της χώρας μας στο ευρώ.

Από εκεί και πέρα, η ένταξη της Ελλάδας στο ενιαίο νόμισμα σταμάτησε την ξέφρενη άνοδο, ενώ είδαμε στα μέσα της δεκαετίας του 2000 το ευρώ να ενισχύεται σημαντικά έναντι του αμερικανικού νομίσματος. Έτσι, στις 22 Απριλίου του 2008 η ισοτιμία ευρώ/δολαρίου κατέγραψε ιστορικό υψηλό στο 1,60, ενώ σήμερα διαμορφώνεται πέριξ των επιπέδων του 1,20.

Έτσι, η είσοδος της Ελλάδας στην ευρωζώνη όχι μόνο ανέσχεσε τις υποτιμήσεις αλλά ενίσχυσε το οικονομικό οπλοστάσιο της χώρας με ένα εξαιρετικά ισχυρό νόμισμα.

Τιθασεύοντας το «τέρας» του πληθωρισμού

Ταυτόχρονα με τον εφιάλτη των υποτιμήσεων και της διολίσθησης, η ελληνική οικονομία κατά τις δεκαετίες του ’80 και του ’90 είχε να αντιμετωπίσει ένα ακόμη κεφαλαιώδες πρόβλημα: αυτό του ανεξέλεγκτου πληθωρισμού.

Και μπορεί τα επιτόκια των καταθέσεων και των εντόκων γραμματίων να φάνταζαν αστρονομικά ―ξεπερνώντας ακόμη και το 20 %―, όμως ο πολύ υψηλότερος πληθωρισμός ροκάνιζε χρόνο με τον χρόνο το πραγματικό διαθέσιμο εισόδημα και την αγοραστική δύναμη των Ελλήνων.

Για του λόγου το αληθές, αξίζει να δούμε την πορεία του τις τελευταίες τέσσερις δεκαετίες. Το 1980, λοιπόν, είχε διαμορφωθεί στο 24,68 %. Το 1981 ―με την Ελλάδα να μπαίνει στην Ευρωπαϊκή Ένωση, καθώς φέτος συμπληρώνει 40 χρόνια παρουσίας― ο πληθωρισμός διαμορφώθηκε στο 24,51 %, που είναι και το δεύτερο υψηλότερο επίπεδο όλης της δεκαετίας του ’80. Εν συνεχεία, είδαμε μια μικρή αποκλιμάκωση, οριακά κάτω από τα επίπεδα του 20 %, όμως το 1986 ο πληθωρισμός σκαρφάλωσε και πάλι, αυτή τη φορά στο 23,02 %. Από εκεί και πέρα είδαμε μια πτωτική πορεία μέχρι και το 1989, όταν διαμορφώθηκε στο 13,66 %, για να εκτιναχθεί ξανά το 1990 στο 20,43 %.

Για το υπόλοιπο της δεκαετίας του ’90 και ειδικά κατά το δεύτερο μισό της, όταν η Ελλάδα ετοιμαζόταν να μπει στην ευρωζώνη, ο πληθωρισμός έπεφτε σταθερά, για να φτάσει στο εξαιρετικά χαμηλό επίπεδο του 2,64 % το 1999.

Είναι πραγματικά εντυπωσιακό πώς σε μια δεκαετία έπεσε από τα επίπεδα του 20 % στο 3 % και κάτω, ενώ μέχρι και το 2007 δεν κατέγραψε μεγάλες διακυμάνσεις. Το 2008, λίγο πριν από την έλευση της κρίσης στη χώρα μας, ανέβηκε στο 4,15 %, ενώ το πιο πρόσφατο υψηλό ήταν το 2010, όταν και διαμορφώθηκε στο 4,71 %.

Από εκεί και πέρα, η δεκαετής οικονομική κρίση έφερε και την πτώση του, με τον πληθωρισμό να περνά σε αρνητικά επίπεδα από το 2013 μέχρι και το 2016, αντικατοπτρίζοντας την εξαιρετικά δεινή κατάσταση της οικονομίας. Σήμερα, εν μέσω πανδημίας βρίσκεται ξανά σε αρνητικά επίπεδα, καθώς σύμφωνα με τα τελευταία στοιχεία της Ελληνικής Στατιστικής Αρχής διαμορφώνεται στο -1,3 % για τον Φεβρουάριο του 2021.

Ο διπλός ρόλος της Ευρωπαϊκής Κεντρικής Τράπεζας

«Κλειδοκράτορας» πλέον και στα δύο μέτωπα είναι η Ευρωπαϊκή Κεντρική Τράπεζα, μια και με τα εργαλεία νομισματικής πολιτικής που διαθέτει μπορεί να επηρεάσει τόσο την ισοτιμία του ευρώ έναντι των υπόλοιπων νομισμάτων όσο και τον ευρω-πληθωρισμό.

Στο δεύτερο μέτωπο, στόχος της είναι αυτός να βρίσκεται πέριξ του 2 %, ποσοστό που θεωρείται ιδανικό για να στηρίξει την ανάπτυξη στην ευρωζώνη.

Εντούτοις, και αυτός το δεύτερο εξάμηνο του 2020 πέρασε σε αρνητικό έδαφος, ενώ τον Φεβρουάριο διαμορφώθηκε στα επίπεδα του 0,9 %, αρκετά πιο χαμηλά από τον στόχο του 2 %. Γι’ αυτό και η ΕΚΤ συνεχίζει να χρησιμοποιεί το οπλοστάσιό της, αγοράζοντας μαζικά ομόλογα ώστε να δώσει το απαραίτητο καύσιμο στην ανάκαμψη της ευρωζώνης.

Και δεν αποκλείεται να πατήσει ακόμη περισσότερο «γκάζι», μένοντας πιστή στο περίφημο «whatever it takes» που είχε πει ο πρώην επικεφαλής της Μάριο Ντράγκι.

Καταλύτης το Ευρωπαϊκό Κοινοβούλιο

Η τιθάσευση του πληθωρισμού για την Ελλάδα και την ευρωζώνη αλλά και η ευρωπαϊκή νομισματική πολιτική δεν θα είχαν τη σημερινή τους μορφή δίχως τον καταλυτικό ρόλο που παίζει το Ευρωπαϊκό Κοινοβούλιο, με τη χώρα μας να συμπληρώνει φέτος 40 χρόνια στους κόλπους της Ευρωπαϊκής Ένωσης.

Πρώτα απ’ όλα, το Ευρωπαϊκό Κοινοβούλιο ήταν ο φορέας που νομοθέτησε τις συνθήκες αλλά και τους όρους για την ένταξη των χωρών στην ευρωζώνη, ενώ ακόμη και σήμερα οι αρμόδιες επιτροπές του ελέγχουν την πορεία της και γνωμοδοτούν για την είσοδο και άλλων χωρών στο «κλαμπ» του ενιαίου νομίσματος.

Ταυτόχρονα, οι επικεφαλής της Ευρωπαϊκής Κεντρικής Τράπεζας υποβάλλουν σε αυτό κάθε χρόνο έκθεση πεπραγμένων, στην οποία αναφέρουν όλες τις δράσεις που έκαναν προκειμένου να τηρήσουν τα συμφωνηθέντα αναφορικά με την ευρωπαϊκή νομισματική πολιτική.

Και βέβαια, το Ευρωπαϊκό Κοινοβούλιο μπορεί ανά πάσα στιγμή να τους καλέσει ώστε να παρουσιάσουν την τρέχουσα κατάσταση αλλά και να αιτιολογήσουν τη στρατηγική τους.

Παράλληλα, κανείς δεν μπορεί να παραγνωρίσει τον κομβικό του ρόλο στη δημιουργία και τον έλεγχο του Ταμείου Ανάκαμψης, το οποίο είναι και το μεγάλο στοίχημα για το μέλλον της ευρωζώνης αλλά και της χώρας μας.

Για του λόγου το αληθές, το Ευρωπαϊκό Κοινοβούλιο ήταν ο καταλύτης που εξασφάλισε την έγκαιρη αλλά και νομικά ορθή έγκριση όλων των μέτρων στήριξης της οικονομίας. Και το έπραξε μόνο εφόσον ήταν απολύτως ικανοποιημένο από το περιεχόμενο των προτάσεων της Κομισιόν.

Παράλληλα, χάρη στις πιέσεις που άσκησε κατάφερε να εξασφαλιστούν επιπλέον 15 δισ. ευρώ για ενισχύσεις σε εμβληματικά προγράμματα τα οποία αφορούν μεταξύ άλλων την υγεία και την έρευνα.

Και, όπως ακριβώς ισχύει και στην περίπτωση της ΕΚΤ, το Ευρωπαϊκό Κοινοβούλιο έχει την ευχέρεια να καλεί σε ακρόαση την Ευρωπαϊκή Επιτροπή προκειμένου να ελέγξει αφενός την πορεία της ανάκαμψης στην Ευρωπαϊκή Ένωση και αφετέρου την επίτευξη των στόχων για κάθε κράτος μέλος ξεχωριστά.

Και ο αντίκτυπος στις επιχειρήσεις είναι άμεσος και ξεκάθαρος.

Για να μιλήσουμε με νούμερα, με βάση τα τελευταία στοιχεία της Τράπεζας της Ελλάδος, το μέσο επιτόκιο των επιχειρηματικών δανείων τον Ιανουάριο του 2021 διαμορφωνόταν στο 2,87 %, ενώ για μεγάλα δάνεια άνω του 1 εκατομμυρίου ευρώ ήταν ακόμη χαμηλότερο, στα επίπεδα του 2,64 %. Και αυτό εν μέσω πανδημίας και βέβαια χωρίς να συνυπολογίζονται τα επιπλέον ευεργετικά μέτρα όπως οι κρατικές εγγυήσεις και οι επιδοτήσεις των επιτοκίων στα πλαίσια της ευρύτερης πανευρωπαϊκής στήριξης.

Με άλλα λόγια, σε σχέση με τον Ιούνιο του 1994 το κόστος δανεισμού έχει πέσει κατά περισσότερο από 90 %, ενώ τα δάνεια δεν δίνονται σε δραχμές αλλά σε ευρώ, άρα χωρίς συναλλαγματικό κίνδυνο, τουλάχιστον σε σχέση με τις υπόλοιπες χώρες της ευρωζώνης.

«Το να μπορείς να δανείζεσαι με χαμηλό επιτόκιο και κυρίως με σταθερή ισοτιμία είναι το “κλειδί” για κάθε ελληνική επιχείρηση που θέλει να κάνει δουλειές με το εξωτερικό», εξηγεί ο κ. Γιώργος Παπανικολάου, διευθύνων σύμβουλος της εταιρείας ΟΞΑΛ. Έχοντας τα ηνία μιας οικογενειακής επιχείρησης, γνωρίζει το τι σημαίνει να συναλλάσσεσαι με δραχμές και να πληρώνεις επιτόκια του 20 %.

«Αυτές οι μέρες μπορεί να μοιάζουν μακρινές, αλλά στην πραγματικότητα έχουν περάσει πολύ λίγα χρόνια από τότε που δεν γνωρίζαμε τι μας ξημερώνει με την ισοτιμία και το κόστος δανεισμού ήταν απαγορευτικό», προσθέτει. Και για εξωστρεφείς εταιρείες, όπως η ΟΞΑΛ που ασχολείται με την ανοδίωση αλουμινίου ―μια προηγμένη μορφή επεξεργασίας του― και πραγματοποιεί ένα μεγάλο κομμάτι του τζίρου της μέσω διεθνών συνεργασιών, η σταθερή ισοτιμία και τα χαμηλά επιτόκια είναι πραγματικά η ηρεμία μετά τον εφιάλτη. ■

 

insider.gr

της Δήμητρας Καδδά
Ημερομηνία: 4.3.2021

Μοχλός στήριξης από Ευρωκοινοβούλιο για πιο ήπιους δημοσιονομικούς κανόνες

Εάν δεν αλλάξουν οι δημοσιονομικοί κανόνες ανά την ΕΕ και ισχύσουν τη μετά COVID εποχή κατά «γράμμα», τότε, σύμφωνα με μελέτη που εκπονήθηκε για λογαριασμό του Ευρωπαϊκού Κοινοβουλίου, το βάρος θα είναι αφόρητο. Η Ελλάδα θα πρέπει να υποχρεωθεί σε πλεονάσματα που θα ξεπερνούν το 13 % του ΑΕΠ για να απομειώσει το χρέος. 

Ο λόγος για έναν στόχο που θεωρείται ―όπως είναι φυσικό― ανέφικτος και ανεφάρμοστος. Γι’ αυτό άλλωστε και τον αναδεικνύει ως επιχείρημα για τις αλλαγές που δρομολογούνται ανά την ΕΕ. Το ζήτημα είναι πόσο τελικά θα βοηθηθούν κράτη όπως η Ελλάδα με πολύ υψηλό χρέος. 

Οι αλλαγές που κυοφορούνται ανά την ΕΕ και επηρεάζουν άμεσα την Ελλάδα, λαμβάνουν χώρα σε μια συγκυρία που θα ήταν υπό άλλες συνθήκες καθαρά επετειακή. Το 2021 σηματοδοτεί για τη χώρα τη συμπλήρωση 40 ετών συμμετοχής στο ευρωπαϊκό οικοδόμημα. 

Τα οφέλη από την ευρωπαϊκή αυτή πορεία της χώρας είναι πολλά και δεδομένα. Και γίνονται φανερά στη νέα αυτή υγειονομική κρίση από τη στήριξη που λαμβάνει η Ελλάδα με το πακέτο χρηματοδοτήσεων των 70 δισ. ευρώ για την προσεχή 7ετία (που έρχεται να προστεθεί σε έναν πακτωλό κονδυλίων που προσεγγίζουν τα 200 δισ. ευρώ), αλλά και από τη θεσμική κάλυψη την οποία έχει από την ΕΕ.

Το Ευρωπαϊκό Κοινοβούλιο έχει δώσει επιτυχώς τους προηγούμενους μήνες μια μεγάλη μάχη για ένα ισχυρό πακέτο αναπτυξιακών κονδυλίων της ΕΕ (του Ταμείου Ανάκαμψης, από το οποίο η Ελλάδα μπορεί να λάβει ως 32 δισ. ευρώ, αλλά και του νέου ΕΣΠΑ), αλλά και για έναν ενισχυμένο ρόλο παρέμβασης. Πλέον, ετοιμάζεται για τα επόμενα βήματα.

Εδώ και καιρό το Ευρωκοινοβούλιο προετοιμάζεται ―μέσα από τις θέσεις που το ίδιο αναπτύσσει αλλά και μέσα από επιστημονικά κείμενα που έχει «παραγγείλει» στον πρώην επικεφαλής του EWG Τόμας Βίζερ και σε επιφανείς οικονομολόγους― για το debate που ξεκινά αναφορικά με το μέλλον των κανόνων που θα διέπουν τους προϋπολογισμούς της ΕΕ αλλά και για το πώς θα αξιοποιηθούν καλύτερα τα κονδύλια που θα μοιράσει η ΕΕ για να διασφαλισθεί η ανάκαμψη. 

Σήμερα η συζήτηση στην έδρα του ΕΚ

Στο δημοσιονομικό πεδίο, η εκκίνηση έγινε χθες (¹) με την ανακοίνωση των οδηγιών της Επιτροπής. Σήμερα μεταφέρεται η «μάχη» στην έδρα του Ευρωπαϊκού Κοινοβουλίου.

Θα τοποθετηθούν για το μέλλον των δημοσιονομικών κανόνων αλλά και της οικονομικής κατάστασης της Ευρώπης γενικότερα ο αρμόδιος αντιπρόεδρος Βάλντις Ντομπρόβσκις και ο επίτροπος Οικονομικών Υποθέσεων Πάολο Τζεντιλόνι. Η συζήτηση θα λάβει χώρα στην αρμόδια Επιτροπή Οικονομικών Υποθέσεων του ΕΚ, αλλά την προσεχή εβδομάδα το θέμα θα οδεύσει στην ολομέλεια και αφορά το πακέτο του Ευρωπαϊκού Εξαμήνου και το μείγμα δημοσιονομικής πολιτικής που θα ακολουθηθεί λόγω των επιπτώσεων της πανδημίας.

Η συζήτηση λαμβάνει χώρα σε μια συγκυρία κατά την οποία όλα τα κράτη μέλη και κυρίως χώρες όπως η Ελλάδα περιμένουν να δουν πώς θα διαμορφωθεί η στάση των επόμενων μηνών αλλά και ετών ανά την ΕΕ. Ούτως ώστε να φανούν τα δημοσιονομικά περιθώρια που θα «δοθούν» για μέτρα στήριξης, αλλά και τα εφόδια για την έξοδο από την κρίση που προκαλεί η πανδημία και για την τόνωση της ανάκαμψης, διαφυλάσσοντας τη δημοσιονομική ανθεκτικότητα της ΕΕ.

Η ρήτρα γενικής διαφυγής που επιτρέπει προσωρινές δαπάνες που σχετίζονται με την πανδημία θεωρείται δεδομένο πως θα ισχύσει ―με κάποιο τρόπο και σε κάποιο βαθμό― και το 2022. Οι οδηγίες που ανακοίνωσε χθες η Επιτροπή θα πρέπει να περάσουν από την έγκριση των κρατών μελών (αρχικά σε επίπεδο ΥΠΟΙΚ, στο οποίο θα αρχίσει η συζήτηση και για τους δημοσιονομικούς κανόνες που θα ισχύσουν την επόμενη μέρα της πανδημίας).

Η σημασία για την Ελλάδα ― στη χειρότερη θέση σε χρέος, στην καλύτερη θέση σε έλλειμμα

Για την Ελλάδα, που τελεί σε καθεστώς ενισχυμένης εποπτείας, η συγκυρία είναι ιδιαίτερα κρίσιμη. Καθώς θα πρέπει να παρακολουθήσει ―από τη θέση του θεατή― πώς οι τεκτονικές αλλαγές στην Ευρώπη θα την επηρεάσουν σε σχέση με τη συμφωνία του 2018 για πρωτογενή πλεονάσματα.

Πιο συγκεκριμένα, ο στόχος για πρωτογενή πλεονάσματα στο 3,5 % του ΑΕΠ το 2022 θεωρητικά δεν ισχύει λόγω της ρήτρας διαφυγής. Αλλά για τη συνέχεια έχει συμφωνηθεί η διατήρηση πλεονασμάτων στο 3 % του ΑΕΠ το 2023, στο 2,5 % το 2024 και στο 2,2 % του ΑΕΠ από το 2025 και μετά. 

Αλλά και σε όρους Ευρωπαϊκού Εξαμήνου, οι στόχοι για απομείωση του χρέους κατά 1/20ό ετησίως στο σκέλος που υπερβαίνει τον κανόνα του 60 % του ΑΕΠ με την υποχρέωση διατήρησης ανάλογα υψηλών πλεονασμάτων (διαρθρωτικό πλεόνασμα) δημιουργούν, όπως δείχνουν τα στοιχεία του Ευρωπαϊκού Κοινοβουλίου, ένα ασφυκτικό περιβάλλον για τη χώρα. 

Μάλιστα, εξηγεί μία σειρά από «παράδοξα» με αφορμή την Ελλάδα που δείχνουν γιατί οι κανόνες πρέπει να αλλάξουν.

Σε έκθεση του Ευρωπαϊκού Κοινοβουλίου η Ελλάδα κατατάσσεται στην ομάδα των 8 κρατών μελών της ΕΕ με υψηλή επικινδυνότητα ως προς τη βιωσιμότητα του χρέους. Και τούτο λόγω του απόλυτου ύψους του ως αναλογίας του ΑΕΠ, στο 207,1 % το 2020 και στο 200,7 % φέτος.

Παρ’ όλα αυτά, γίνεται ειδική μνεία στο γεγονός της πολύ καλής δημοσιονομικής θέσης της χώρας όπως μετράται σε όρους Ευρωπαϊκού Εξαμήνου. Το λεγόμενο διαρθρωτικό έλλειμμα (έλλειμμα προσαρμοσμένο με βάση την πορεία του οικονομικού κύκλου) έκλεισε το 2020 στο -0,1 % του ΑΕΠ και φέτος υπολογίζεται στο -2,6 % του ΑΕΠ, και είναι το καλύτερο πανευρωπαϊκά (με τον μέσο όρο στο -4,8 % το 2020 και στο -4,3 % το 2021). Επίσης επισημαίνονται τα οφέλη από την κατοχή του 75 % του χρέους από επίσημους δανειστές και το μακροπρόθεσμο προφίλ λήξεων από το γεγονός πως οι ακαθάριστες χρηματοδοτικές ανάγκες φέτος υπολογίζονται στο 15,9 % του ΑΕΠ, έναντι μέσου όρου 20,5 % στην ευρωζώνη και 29 % του ΑΕΠ στην Ιταλία. 

Οι προτάσεις για τις αλλαγές

Μια ομάδα 4 ακαδημαϊκών υψηλού κύρους που κλήθηκαν από το Ευρωκοινοβούλιο να καταθέσουν τις προτάσεις τους για το μέλλον των δημοσιονομικών κανόνων καταλήγουν στο συμπέρασμα ότι πρέπει αναγκαστικά να αλλάξουν. Μία από τις πιο βασικές προτάσεις ανά την ΕΕ είναι ο «χρυσός κανόνας» δαπανών. Δηλαδή, η παρακολούθηση των χωρών όχι με βάση τα πλεονάσματα αλλά με μια ρήτρα που θα συνδέει το δικαίωμά τους για δαπάνες με την πορεία του ΑΕΠ. 

Το πιο μεγάλο «αγκάθι» θεωρείται πως είναι η ρήτρα μείωσης του χρέους κατά 1/20 τον χρόνο για το χρέος που υπερβαίνει τον κανόνα του 60 % του ΑΕΠ. Θεωρείται ανεφάρμοστη και συστήνονται άλλοι τρόποι μέτρησης της βιωσιμότητάς του.

Όπως επισημαίνεται από τη Luisa Lambertini της Ομοσπονδιακής Πολυτεχνικής Σχολής της Λωζάνης (École Polytechnique Fédérale de Lausanne), της οποίας τη συνδρομή ζήτησε το ΕΚ, η πιστή εφαρμογή του εν λόγω κανόνα θα οδηγούσε σε πρωτογενή πλεονάσματα 13,2 % στην Ελλάδα, αλλά και 7,4 % στην Ιταλία και 5,9 % στην Πορτογαλία. «Το εύρημα αυτό δείχνει πως οι κανόνες στην τρέχουσα μορφή τους κινδυνεύουν να γίνουν μη εφαρμόσιμοι, εκτός εάν η ταχύτητα και ο ρυθμός με τον οποίο οι χώρες θα πρέπει να συγκλίνουν στον στόχο του 60 % διατυπώνονται διαφορετικά για κάθε χώρα, λαμβάνοντας υπόψη το επίπεδο του χρέους, το κόστος δανεισμού, την πορεία του ΑΕΠ» και άλλες παραμέτρους, αναφέρει. Δηλαδή, συστήνει πολλαπλές αλλαγές στον κανόνα αφού και σε ένα σενάριο διπλασιασμού του χρόνου από 20 σε 40 έτη υπολογίζει πως στην Ελλάδα απαιτούνται πλεονάσματα στο 10,3 % του ΑΕΠ, που και πάλι είναι ανέφικτα.

Μάλιστα, ο Erik Jones (Πανεπιστήμιο Johns Hopkins SAIS) σε ξεχωριστή μελέτη για λογαριασμό του ΕΚ αναφέρει πως ο εν λόγω κανόνας πλέον είναι και άδικος. Οι χώρες με τις πιο αδύναμες θέσεις όσον αφορά τους δείκτες χρέους προς το ΑΕΠ ―δηλαδή, η Ελλάδα, η Ιταλία, η Πορτογαλία, το Βέλγιο, η Γαλλία και η Ισπανία― είναι οι χώρες που υπέστησαν το μεγαλύτερο πλήγμα στην αρχική φάση της πανδημίας. Επιπλέον, ο δείκτης παραγνωρίζει άλλες ιδιαιτερότητες της δομής του χρέους, «για παράδειγμα, η Ελλάδα έχει ιστορικά υψηλό δείκτη χρέους ως προς το ΑΕΠ και ωστόσο αντιμετωπίζει ιστορικά χαμηλά επιτόκια δανεισμού», αναφέρει.

Ο Klaus-Jürgen Gern, ο Stefan Kooths και ο Ulrich Stolzenburg του Ινστιτούτου του Κιέλου τεκμηριώνουν γιατί οι δημοσιονομικοί κανόνες της ΕΕ γίνονται όλο και πιο περίπλοκοι με την πάροδο των ετών. «Δεδομένης της αυξανόμενης αβεβαιότητας σχετικά με τις μακροπρόθεσμες επιπτώσεις της κρίσης στις οικονομίες των κρατών μελών» συστήνεται να υπάρξει αναστολή στο σκέλος επιβολής κυρώσεων για δύο ακόμη χρόνια μετά το 2022 αλλά και να ληφθούν υπόψη τα δεδομένα προ υγειονομικής κρίσης ως σημείο αναφοράς για τον προσδιορισμό των αναγκών δημοσιονομικής προσαρμογής. 

Οι Martin και Ragot (Sciences Po, OFCE και Conseil d’analyse économique) υποστηρίζουν ότι δεν μπορεί να διαχωριστεί το ζήτημα της απενεργοποίησης της γενικής ρήτρας διαφυγής από το ζήτημα των κανόνων που θα εφαρμοστούν μετά. Ζητώντας παράλληλες αποφάσεις για τις αλλαγές στην επιτήρηση των δημοσιονομικών της ΕΕ. 

Το Ταμείο Ανάκαμψης της ΕΕ και γενικότερα η καλή χρήση των κοινοτικών κονδυλίων έχουν ειδική σημασία και στην πράξη αποτελούν μια ισχυρή ασπίδα για τα δημοσιονομικά των κρατών. Αφού αν απορροφηθούν σωστά αυξάνουν το ΑΕΠ, δηλαδή τον παρονομαστή μέτρησης του χρέους.

Το ΕΚ ζήτησε από τον Τόμας Βίζερ να διεξαγάγει τη δική του μελέτη αναφορικά με το τι πρέπει να αλλάξει. Σε κείμενο για τον ρόλο του Ευρωπαϊκού Εξαμήνου στο Ταμείο Ανάκαμψης της ΕΕ ο κ. Βίζερ αναφέρει ότι η συμμετοχή του Ευρωπαϊκού Κοινοβουλίου θα μπορούσε να ενισχύσει την πολιτική διαφάνεια στη διαδικασία λήψης αποφάσεων στην ΕΕ και σε κρατικό επίπεδο. Στο πεδίο των κονδυλίων της ΕΕ, επισημαίνεται πως υπάρχουν τουλάχιστον δύο κίνδυνοι. Πρώτον, ότι τα κεφάλαια δεν θα χρησιμοποιηθούν λόγω έλλειψης ικανότητας σχεδιασμού ή υλοποίησης ή έλλειψης πολιτικού ενδιαφέροντος για ορισμένα έργα. Δεύτερον, πως η πολιτική πίεση στην Επιτροπή ή στις υπηρεσίες της να συμφωνήσουν ότι υπήρξε επαρκής εφαρμογή των μεταρρυθμίσεων και των έργων (ώστε να εκταμιευθούν οι δόσεις) μπορεί να είναι σημαντική. Και στις δύο περιπτώσεις υπάρχουν πλεονεκτήματα από την προσθήκη ενός πρόσθετου μοχλού ελέγχου και διαφάνειας μέσα από τη συμμετοχή του Ευρωπαϊκού Κοινοβουλίου. 

Ο Τ. Βίζερ εξηγεί πως η δυσκολία έγκειται στο γεγονός ότι η πρόσβαση σε κονδύλια του Μηχανισμού Ανάκαμψης εξαρτάται από την έγκριση των λεπτομερών εθνικών σχεδίων ανάκαμψης με έργα που συνδέονται με ορόσημα υλοποίησης μεταρρυθμίσεων. Τα σχέδια των κρατών, επισημαίνει, θα ενσωματωθούν στο Ευρωπαϊκό Εξάμηνο με στόχο τον συντονισμό της οικονομικής πολιτικής. 

Κρίνει πως οι υφιστάμενες διαδικασίες συντονισμού της οικονομικής πολιτικής της Ευρωπαϊκής Ένωσης δεν είναι αποτελεσματικές ούτε επαρκείς. Αναφέρεται σε κινδύνους και στα στάδια αξιολόγησης με την προώθηση έργων που δεν πρέπει να λαμβάνουν το «πράσινο φως» ή με την άσκηση βέτο από κράτη μέλη (σε επίπεδο EFC) μπλοκάροντας έργα που μπορεί να είναι στην πραγματικότητα σε καλό δρόμο. Εκτιμά έτσι πως «η διαφάνεια, ή η απειλή της διαφάνειας, είναι ένας καλός τρόπος» να αποφευχθούν τέτοιες παγίδες, με το ΕΚ να «είναι το καταλληλότερο θεσμικό όργανο που να μπορεί να αναλάβει» αυτό τον ρόλο. 

Τα 40 χρόνια και το κρίσιμο σταυροδρόμι

Από την ένταξη της Ελλάδας στην ΕΕ το 1981 έως σήμερα τα οφέλη είναι πολλά. Πολλά άλλαξαν στον τρόπο με τον οποίο λειτουργεί η χώρα. Στα δικαιώματα και στις ευκαιρίες που έχουν οι κάτοικοί της και οι εταιρείες που εδρεύουν σε αυτή. 

Μία κοινή αγορά με ελεύθερη κυκλοφορία αγαθών και υπηρεσιών, η ομπρέλα προστασίας του νομίσματος, η πίεση για αλλαγή κρίσιμων κανόνων για να εναρμονισθεί με το ευρωπαϊκό πλαίσιο και ένας πακτωλός κονδυλίων ―κοντά στα 200 δισεκατομμύρια ευρώ, ξεκινώντας από τα Μεσογειακά Ολοκληρωμένα Προγράμματα έως τα ΕΣΠΑ― στήριξαν την προσπάθεια της ελληνικής οικονομίας να συγκλίνει με τον ευρωπαϊκό μέσο όρο. 

Βεβαίως, η σύγκλιση ποτέ δεν ολοκληρώθηκε. Τα μνημόνια αλλά και η νέα υγειονομική κρίση εισοδηματικά αύξησαν την «ψαλίδα». Ενώ, ακόμη και σήμερα, μεταρρυθμίσεις επιχειρείται να ολοκληρωθούν και μέσα από το υπό κατάρτιση Ταμείο Ανάκαμψης.

Η διαφορά του 2021 σε σχέση με προηγούμενες κρίσεις είναι πως αυτή τη φορά η Ελλάδα δεν είναι το μαύρο πρόβατο. Λαμβάνει εύσημα από τους θεσμούς της ΕΕ για την καλή πορεία προετοιμασίας του σχεδίου ανάκαμψης και για τη διαχείριση της κρίσης σε υγειονομικό επίπεδο. Επίσης ολοκληρώνει ομαλά τις αξιολογήσεις της ενισχυμένης εποπτείας. 

Ωστόσο, επιχειρεί να εξέλθει της πανδημίας με ένα μεγάλο μειονέκτημα: τη μεγάλη εξάρτησή της από τον τουριστικό τομέα που προκαλεί μεγάλη πτώση του ΑΕΠ. 

Έτσι, είναι μεγάλη η πρόκληση να αξιοποιηθούν στο έπακρο τα χρήματα που θα λάβει από δω και στο εξής. Αλλά και να στηριχθεί η προσπάθεια εξόδου σε ένα υγιές πλαίσιο δημοσιονομικών κανόνων που θα αναγνωρίζουν τις «ιδιαιτερότητες» της ελληνικής οικονομίας, διαφυλάττοντας την ανθεκτικότητά της. ■

9. Κι εκείνο που βλέπεις να μένει τελικά…

kathimerini.gr

του Μιχάλη Τσιντσίνη
Ημερομηνία: 18.3.2021

1821 – 1981 – 2021: Η διαρκής δημιουργία ενός ευρωπαϊκού έθνους

Η απάντηση δεν ήταν αυτονόητη. Την ερώτηση την υπέβαλε το Κέντρο Φιλελεύθερων Μελετών (σε δημοσκόπηση που διενήργησε τον Δεκέμβριο του 2020 η MARC). «Ποιο πιστεύετε ότι είναι το σημαντικότερο επίτευγμα της Ελλάδας τα τελευταία διακόσια χρόνια;» ρωτούσε η δημοσκόπηση. Η δημοφιλέστερη απάντηση (11,6 %) ήταν η είσοδος της Ελλάδας στην Ευρωπαϊκή Ένωση και η συμμετοχή της στην ευρωζώνη.

Αν σκεφτεί κανείς ποιο ήταν το κλίμα στην κοινωνία πριν από δέκα χρόνια ―όταν η Ευρώπη είχε ταυτιστεί μάλλον με τις παρενέργειες της υφεσιακής λιτότητας παρά με το φάρμακο των προγραμμάτων διάσωσης―, η σημερινή απάντηση δεν είναι καθόλου αυτονόητη. Δείχνει όμως ποια είναι η συλλογική αντίληψη που έχει πια κατασταλάξει. Δείχνει τι πιστεύουν οι Έλληνες για την Παλιγγενεσία, όχι ως στιγμή στην Ιστορία, αλλά ως μακρύ ιστορικό εγχείρημα, που ακόμη διαρκεί.

Η ένταξη της Ελλάδας στην οικογένεια των προηγμένων ευρωπαϊκών εθνών ήταν από τους ιδρυτικούς σκοπούς των επαναστατών. Ήταν ένας σκοπός που φάνηκε ότι έβρισκε, τουλάχιστον συμβολικά, την πανηγυρική του εκπλήρωση 160 χρόνια μετά την Επανάσταση. Το ορατό νήμα που συνδέει το 1821 με το 1981 είναι ο ευρωπαϊκός προσανατολισμός, που ήταν ήδη εγγεγραμμένος ιδεολογικά στα προεπαναστατικά κείμενα. Η εθνική ταυτότητα γεννιέται ταυτόχρονα με την προσδοκία της συμμετοχής στην Ευρώπη. Οι Νεοέλληνες εμφανίζονται στο προσκήνιο της Ιστορίας ως επίδοξοι ―ελεύθεροι και ισότιμοι― Ευρωπαίοι.

Αυτή η ευρωπαϊκή ταυτότητα προσλαμβάνει μετά το 1981 ολοένα και πιο πυκνό περιεχόμενο. Διευρύνεται και ριζώνει με έναν τρόπο που συκοφαντήθηκε στη συνέχεια, κυρίως μετά την κρίση του 2009.

Το οξύμωρο είναι ότι την αμφισβήτησή της δεν επιχείρησαν μόνο οι ευθέως ευρωσκεπτικιστικές δυνάμεις ―που φόρτωναν στην ΕΕ την ευθύνη για τα οικονομικά αδιέξοδα της Ελλάδας. Την ευρωπαϊκή ταυτότητα υποτιμούσε, από άλλη οπτική γωνία, αλλά εξίσου σφόδρα και η φιλοευρωπαϊκή παράταξη. Πώς; Περιγράφοντας τη σχέση των Ελλήνων με την Ευρώπη ως επιτήδειο άρμεγμα των «ιθαγενών», που κατάφερναν να ξεγελούν την ευρωγραφειοκρατία, αποσπώντας της αθρόες και ανεξέλεγκτες χρηματοδοτήσεις και παραπλανώντας τη με πλαστά βιβλία.

Η πολιτισμική υπεραξία

Ο Έλληνας τον οποίο σκιαγραφούσε το φιλευρωπαϊκό αφήγημα ήταν αυτός που είχε σκορπίσει τις επιδοτήσεις σε ακριβά αυτοκίνητα και διασκεδάσεις. Η κριτική για τη σπαταλημένη ευρωπαϊκή συνδρομή αναγνώριζε στην καλύτερη περίπτωση μόνο κάποια μεγάλα έργα υποδομής. Όλα τα υπόλοιπα επιτεύγματα όμως διαγράφονταν. Η ενσωμάτωση, ας πούμε, ενός ολόκληρου corpus περιβαλλοντικών κανόνων ―και ο μηχανισμός επιτήρησής τους που υποχρέωσε την Ελλάδα να προχωράει έστω και αργά σε βήματα προστασίας του φυσικού της πλούτου― ή η επιβίωση και η μεταμόρφωση της ελληνικής υπαίθρου, που θα ήταν αδιανόητη χωρίς τα ευρωπαϊκά κονδύλια: όλα αυτά ισοπεδώνονταν σε μια ετυμηγορία περί εθνικής μεγαλο-απάτης.

Η σημαντικότερη παραχάραξη που επέφερε αυτή η ισοπεδωτική αυτοκριτική ήταν η παρασιώπηση της πολιτισμικής ώσμωσης που επέτρεψε η συμμετοχή της Ελλάδας στο ευρωπαϊκό εγχείρημα. Τρεις γενιές Ελλήνων είχαν την ευκαιρία να ταξιδέψουν και να σπουδάσουν εκτός συνόρων. Οι αγρότες και οι μικρομεσαίοι δεν σπατάλησαν την ευημερία ―που ως έναν βαθμό τους εξασφάλισε η ευρωπαϊκή συμμετοχή― μόνο στην κατανάλωση. Το στερεότυπο ήταν λάθος. Οι ίδιοι άνθρωποι δεν αγόραζαν μόνο Μερσέντες αλλά και μεταπτυχιακά για τα παιδιά τους, που είχαν τη δυνατότητα να ταξιδέψουν και να σπουδάσουν όσο καμία άλλη γενιά μετά τον Πόλεμο.

Αυτή η πολιτισμική παράμετρος των ανοιχτών οριζόντων και των ανοιχτών συνόρων, του Erasmus και των πανεπιστημίων, είναι η λιγότερο συζητημένη.

Ο χάρτης εκτός και εντός

Η ιστορία δεν γράφεται με «αν». Αλλά δεν χρειάζεται μεγάλη φαντασία για να εικάσει κανείς ποια μπορεί να ήταν η μοίρα ενός νεαρού κράτους της νοτιοανατολικής Βαλκανικής αν δεν είχε από την πρώτη στιγμή της ύπαρξής του ρίξει την άγκυρά του στην Ευρώπη. Μια ματιά στον χάρτη, στα βόρεια και τα ανατολικά της Ελλάδας, αρκεί.

Το όφελος για το διεθνές status της χώρας ―το γεγονός ότι αντιμετωπίζει τις απειλές με τη θωράκιση ενός μεγάλου συνεταιρισμού― είναι μάλλον κοινός τόπος. Ακόμη κι εκείνοι που ζητούν πιο ενεργό ευρωπαϊκή στήριξη στα εθνικά μέτωπα δεν τολμούν να ισχυριστούν ότι η Ελλάδα θα ήταν καλύτερα μόνη.

Η ιστορία που μένει ακόμη να γραφτεί είναι πώς αυτή η πρόσδεση βοήθησε και τους εσωτερικούς θεσμούς να μείνουν όρθιοι, κάτω από συνθήκες πολύ χειρότερες από αυτές που είχαν οδηγήσει σε κατάρρευση ακόμη και πιο ώριμες δημοκρατίες.

Γιατί η ελληνική δημοκρατία άντεξε το 2012 και το 2015; Ήταν μόνο τα αεροπλάνα από τη Φρανκφούρτη, με τις χρηματαποστολές της Ευρωπαϊκής Κεντρικής Τράπεζας, που κράτησαν το σύστημα ζωντανό; ΄Η ήταν μήπως και το γεγονός ότι, ακόμη και την πιο δύσκολη στιγμή, ο Έλληνας πρωθυπουργός καλούνταν να πάρει τις πιο δύσκολες αποφάσεις στο ίδιο τραπέζι με τους ομολόγους του αυτής της μεγάλης, υπερεθνικής οικογένειας;

Ένας πολύπειρος παράγοντας της δημόσιας ζωής έλεγε ότι, αν έχεις πάει έστω και σε μία σύνοδο κορυφής ―αν έχεις κάτσει σε αυτό το τραπέζι―, δεν έχεις ψυχή να σηκωθείς να φύγεις.

Έχει έρθει η ώρα να σκεφτούμε τι εννοούσε. ■

 

avgi.gr

του Νίκου Σβέρκου
Ημερομηνία: 23.3.2021

40 χρόνια Ελλάδα–ΕΕ: Τι έλεγαν τα κόμματα για την ένταξη της χώρας μας στην ευρωπαϊκή κοινότητα

Τα πολιτικά συνθήματα της περιόδου: «Η Ελλάδα ανήκει στους Έλληνες», «Η Ελλάδα στις ανεπτυγμένες χώρες της Ευρώπης», «Όχι στην αντεργατική πολιτική της ΕΟΚ».

Η ένταξη της Ελλάδας στην Ευρωπαϊκή Οικονομική Κοινότητα δεν ήταν ούτε εύκολη ούτε ανεξάρτητη από την ταραγμένη πολιτική ιστορία της χώρας μας. Tα ελληνικά κόμματα την πρώτη δεκαετία μετά την αποκατάσταση της δημοκρατίας έλαβαν θέση απέναντι στις προκλήσεις των σχέσεων της Ελλάδας με την Ευρώπη. Και ορισμένες φορές εμφανίστηκαν να αλλάζουν θέση ή να λειαίνουν τις «γωνίες» σε ένα τόσο καυτό ζήτημα.

Η ΝΔ 

Στις 12 Ιουνίου 1975, λιγότερο από έναν χρόνο από τη μεταπολίτευση, η ελληνική κυβέρνηση αιτήθηκε επίσημα την ένταξη της χώρας μας στην Ευρωπαϊκή Κοινότητα. Η κυβέρνηση Καραμανλή, αναγνωρίζοντας την ολότελα αρνητική εικόνα που είχε το ΝΑΤΟ στην ελληνική κοινωνία, είδε την ένταξη σε έναν ευρωπαϊκό υπερεθνικό οικονομικό οργανισμό ως μοναδική λύση για τη διατήρηση των στενών σχέσεων της Ελλάδας με τη Δύση.

Δεν αρκούσε πια ο στρατιωτικός εναγκαλισμός με τις ΗΠΑ. Ήταν απαραίτητη πια και η αξιοποίηση ευρωπαϊκών πόρων ώστε να ωφεληθεί η ελληνική οικονομία μέσω της ενίσχυσης συγκεκριμένων κατηγοριών και ομάδων, χωρίς να αμφισβητείται το κυρίαρχο οικονομικό μοντέλο.

Η θέση της ΝΔ απέναντι στην ευρωπαϊκή προοπτική της χώρας επηρεαζόταν από τρεις παράγοντες: 

• ■ από την αντίληψη πως η ΕΟΚ αποτελεί ένα εναλλακτικό στο ΝΑΤΟ ―όχι αντιθετικό― σχέδιο για την παραμονή της Ελλάδας στη σωστή «πλευρά».
• ■ από τη συνειδητοποίηση ότι οι προοδευτικές πολιτικές δυνάμεις στην Ελλάδα σταθερά κέρδιζαν έδαφος απειλώντας την κυριαρχία του συντηρητικού στρατοπέδου.
• ■ από το γεγονός πως οι επίδοξοι Ευρωπαίοι εταίροι και τα ίδια τα ευρωπαϊκά όργανα αντιμετώπιζαν με μεγάλο σκεπτικισμό την οικονομική κατάσταση της Ελλάδας, θεωρώντας πως η χώρα μας πρέπει να μείνει στο «προ-ενταξιακό επίπεδο» για μια δεκαετία (μέχρι το 1986).

Η λύση τελικά ήταν πολιτική και γεωπολιτική και δόθηκε κυρίως από τον Γάλλο πρόεδρο Βαλερί Ζισκάρ ντ’ Εστέν, που αναδείχθηκε σε «αγαπημένο» της ΝΔ του Καραμανλή, και τον Γερμανό καγκελάριο Χέλμουτ Σμιτ. Ξεπερνώντας τους φόβους τους για μεταφορά των ελληνοτουρκικών διενέξεων στο ευρωπαϊκό στερέωμα (άλλωστε το 1978 οι σχέσεις των δυο χωρών βελτιώθηκαν αισθητά), αγνοώντας τις βρετανικές αντιθέσεις, αλλά και προτεραιοποιώντας τις στρατηγικές επιδιώξεις των ευρωπαϊκών κεφαλαίων για μια καθυστερημένη μεν, «παρθένα» δε, αγροτική χώρα με πολλούς φυσικούς πόρους, η ηγεσία της ΕΟΚ ολοκλήρωσε τις διαπραγματεύσεις με την Ελλάδα τον Δεκέμβριο του 1978, και η συνθήκη για την ένταξη της χώρας μας στην ΕΟΚ υπεγράφη στην Αθήνα τον Μάιο του 1979.

Από τότε και έπειτα η ΝΔ εμφανιζόταν ως η εγγυήτρια δύναμη για την ευρωπαϊκή πορεία της χώρας.

Οι πρώτες ευρωεκλογές στην Ελλάδα έλαβαν χώρα το 1981, την ίδια ημέρα με τις εθνικές εκλογές που ανέδειξαν πρώτη δύναμη το ΠΑΣΟΚ. Οι πρώτες ευρωεκλογές όμως που έγιναν με σχετικά αμιγώς ευρωπαϊκή ατζέντα ήταν εκείνες του 1984. Η ΝΔ υπό την ηγεσία του Ευάγγελου Αβέρωφ είχε θέσει στόχο να αμφισβητηθεί η πρώτη κυβερνητική περίοδος του ΠΑΣΟΚ, εξ ου και είχαν μπει στο στόχαστρό της οι «πειραματισμοί» της τότε κυβέρνησης του Ανδρέα Παπανδρέου.

Το ΠΑΣΟΚ

Την πιο ενδιαφέρουσα πορεία στο πεδίο των θέσεων έναντι της ΕΟΚ και της Ευρώπης διέγραψε αναμφίβολα το κόμμα του Ανδρέα Παπανδρέου. Όπως αναφέρει ο Σωτήρης Ριζάς, διευθυντής ερευνών στο Κέντρο Ερεύνης της Ιστορίας του Νεωτέρου Ελληνισμού της Ακαδημίας Αθηνών, σε εκτενές κείμενό του στο metapolitefsi.com, ο Ανδρέας Παπανδρέου «ήδη κατά την πρώτη περίοδο της ανάμειξής του στην ελληνική πολιτική, το 1964-67, είχε διατυπώσει επιφυλάξεις σχετικά με τα οφέλη της Συμφωνίας Σύνδεσης της Ελλάδας με την Ευρωπαϊκή Οικονομική Κοινότητα, η οποία είχε συναφθεί από τη συντηρητική κυβέρνηση Καραμανλή και είχε τεθεί σε ισχύ την 1η Νοεμβρίου 1962».

Ο μετέπειτα ιδρυτής του ΠΑΣΟΚ θεωρούσε επικίνδυνη την έκθεση της ελληνικής βιομηχανίας στον ευρωπαϊκό ανταγωνισμό και αβέβαιη τη θέση της ελληνικής γεωργίας. Παράλληλα η εξάλειψη των δασμών, σύμφωνα με τον Ανδρέα Παπανδρέου, θα επέφερε την έκθεση των ελληνικών μεταποιητικών επιχειρήσεων σε έναν τρομακτικό ανταγωνισμό, από τον οποίο οι ελληνικές επιχειρήσεις θα έβγαιναν ζημιωμένες.

Σύμφωνα πάντως με την ανάλυση της εποχής, που αντιμετώπιζε τον παγκόσμιο καπιταλισμό ως ένα πεδίο σχέσεων κέντρου-περιφέρειας, η ΕΟΚ αποτελούσε για τον Ανδρέα Παπανδρέου έναν μηχανισμό οικονομικής εμπέδωσης αυτής της σχέσης. Και τελικά η ΕΟΚ εθεωρείτο ένα οικονομικό εργαλείο (ή σκέλος) του ΝΑΤΟ. 

Εξ ου και το σύνθημα «ΕΟΚ και ΝΑΤΟ το ίδιο συνδικάτο» που δονούσε τις συγκεντρώσεις του ΠΑΣΟΚ.

Το ΠΑΣΟΚ ζητούσε επίμονα τη διενέργεια δημοψηφίσματος για την ένταξη της χώρας στην ΕΟΚ. Η Ελλάδα μπήκε στην ΕΟΚ λίγους μήνες πριν από τις εκλογές του 1981, οι οποίες έτσι κι αλλιώς αποτέλεσαν την κορύφωση μιας πορείας με σύνθημα την «Αλλαγή», που αφορούσε όμως κυρίως το εσωτερικό της χώρας. Με την παρουσία δε του Κωνσταντίνου Καραμανλή, που πρωταγωνίστησε στην ένταξη της χώρας στην ΕΟΚ, στη θέση του προέδρου της Δημοκρατίας, εξασφαλίζοντας ότι δεν πρόκειται να προωθήσει ποτέ τη διενέργεια δημοψηφίσματος, αποτελούσαν ένα μείγμα που αντικειμενικά δεν επέτρεπε αμφισβήτηση της ευρωπαϊκής πορείας της Ελλάδας.

Ο Ανδρέας Παπανδρέου τον Μάρτιο του 1982 υπέβαλε στην ΕΟΚ αίτημα για τη διαμόρφωση ειδικού καθεστώτος στις μεταξύ τους σχέσεις. Το αίτημα φυσικά απορρίφθηκε, αλλά ξεκίνησε έτσι η συζήτηση για τη μεταφορά πόρων στον ευρωπαϊκό Νότο. Τελικά οι διαπραγματεύσεις κατέληξαν στα περίφημα «Μεσογειακά Ολοκληρωμένα Προγράμματα».

Το 1981 το ΠΑΣΟΚ κυριάρχησε και στις δύο κάλπες που στήθηκαν, ωστόσο εμφανίστηκε σαφώς αποδυναμωμένο στα αποτελέσματα των ευρωεκλογών, αφού έλαβε 40,2 % (έναντι 48,1 % των εθνικών εκλογών).

Στις ευρωεκλογές του 1984 έλαβε 41,6 %.

Η Αριστερά

Οι δυνάμεις της ιστορικής Αριστεράς στην Ελλάδα καλούνταν να παρέμβουν δυναμικά σε ένα πεδίο εξελίξεων που «έτρεχε» με ιλιγγιώδεις ρυθμούς. Ο δε συσχετισμός δυνάμεων στο πολιτικό σκηνικό και η ανάδειξη του ΠΑΣΟΚ σε ηγεμονική δύναμη ανακατάταξης του πολιτικού σκηνικού δημιούργησαν την απαίτηση για μια αυτόνομη και σαφώς ευδιάκριτη άποψη περί της ένταξης της Ελλάδας στην ΕΟΚ.

Για το ΚΚΕ τα πράγματα ήταν πιο καθαρά. Η σαφής αντίθεσή του στην ένταξη της Ελλάδας στην ΕΟΚ, ως μέρος της άμυνας για τη διατήρηση εργασιακών δικαιωμάτων, υπήρξε αδιαπραγμάτευτη. Υπερασπιζόταν δε το αίτημα της αποδέσμευσης της χώρας από την Κοινότητα.

Ωστόσο, στο πλαίσιο της τακτικής έναντι του ΠΑΣΟΚ ήταν επιβεβλημένες και ορισμένες κινήσεις ευελιξίας. Χαρακτηριστική ήταν η δήλωση του Χαρίλαου Φλωράκη πως «το ΚΚΕ δεν θα πάψει να αγωνίζεται στο πλευρό των εργαζομένων για την αποδέσμευση της χώρας από την ΕΟΚ. Πέρα απ’ αυτό, θεωρούμε άμεση ανάγκη τη λήψη μέτρων για την απόκρουση των συνεπειών της ένταξης» (πηγή: Γ. Πετρόπουλος, Δ. Ψαρράς: «Χαρίλαος Φλωράκης - Επαναστάτης παντός καιρού», Η Εφημερίδα των Συντακτών).

Παράλληλα υπήρχε και το ζήτημα της «Αλλαγής». Γι’ αυτό και το ΚΚΕ στις πρώτες ευρωεκλογές έθετε το σύνθημα «Όχι στην ΕΟΚ, Ναι στην Αλλαγή».

Το ΚΚΕ εσ. από την άλλη επιχειρούσε να φέρει την ευρωκομουνιστική αντίληψη σε μια χώρα που οικονομικά και πολιτικά υστερούσε σε σχέση με τις χώρες της ΕΟΚ. Η ιδέα της ευρωπαϊκής ενοποίησης αποτελούσε πεδίο πλούσιου προβληματισμού για τις δυνάμεις της ανανεωτικής Αριστεράς για πολλά χρόνια, με αποτέλεσμα να δημιουργηθεί η θέση για την επιδίωξη μιας «θετικής» Ευρώπης: μιας Ευρώπης αυτόνομης, ειρηνικής και ενάντια στα μονοπώλια.

Το ΚΚΕ εσ. ήταν πιθανότατα το μόνο κόμμα που προχώρησε σε τόσο ενδελεχή προγραμματική ανάλυση για την Κοινότητα και τη θέση της χώρας μας σε αυτή. Προτάσσοντας την Ευρώπη έναντι της ΕΟΚ, προχώρησε σε πλήθος εκδόσεων για τις θέσεις του κόμματος, κάτι που τελικά συνέβαλε στο να αποσπάσει αξιοπρεπή ποσοστά στις ευρωεκλογές, σε σχέση με τις εθνικές. 

Χαρακτηριστικά, στην κάλπη των ευρωεκλογών του 1981 το ΚΚΕ εσ. έλαβε 5,3 %, έναντι 1,35 % των εθνικών εκλογών. Το 1984 έλαβε 3,4 %. ■

 

athensvoice.gr

της Σώτης Τριανταφύλλου
Ημερομηνία: 12.3.2021

PODCAST

Σώτη Τριανταφύλλου: 40 χρόνια στην ΕΕ, μια ιστορία πάθους

Ένα podcast της Σώτης Τριανταφύλλου για τα 40 χρόνια συμμετοχής της Ελλάδας στην Ευρωπαϊκή Ένωση.

Η γνωστή συγγραφέας και δημοσιογράφος Σώτη Τριανταφύλλου, μια πολίτης της Ευρώπης, μόνιμη κάτοικος στην Αθήνα και το Παρίσι, μοιράζεται τις σκέψεις της για μια ιστορία πάθους που ξεκίνησε το 1981 και κρατάει 40 χρόνια: τη συμμετοχή της χώρας μας στην Ευρωπαϊκή Ένωση.

Είμαι η Σώτη Τριανταφύλλου και εδώ είναι μερικές σκέψεις με αφορμή τα σαράντα χρόνια της συμμετοχής μας στην Ευρωπαϊκή Ένωση:

Για όσους έχουμε γεννηθεί στα βάθη του 20ού αιώνα, η ένταξη της χώρας μας στην Ευρωπαϊκή Κοινότητα ήταν η εκπλήρωση ενός ονείρου και η ικανοποίηση μιας πολιτιστικής ανάγκης που μας αφορούσε προσωπικά.

Αν σκεφτούμε με όρους εναλλακτικής ιστορίας, αν δεν είχε μεσολαβήσει η επταετής δικτατορία που προκάλεσε μεγάλη οπισθοδρόμηση στα πολιτικά ήθη, ίσως να είχαμε γίνει μέλος της Ευρωπαϊκής Κοινότητας νωρίτερα και να είχαμε προχωρήσει εύθυμα στην κατεύθυνση της ευρωπαϊκής ταυτότητας. Ήδη στη δεκαετία του 1960 βλέπαμε από μια μισάνοιχτη πόρτα τη ζωή στην Ευρωατλαντική Δύση. Οι κοινοτικές οδηγίες ήταν μια άλλη πτυχή που έπρεπε να πάρουμε περισσότερο στα σοβαρά. Οδηγίες για τα υγρά απόβλητα, για την προστασία του περιβάλλοντος, για την ασφάλεια των μεταφορών, για τις προδιαγραφές που πρέπει να πληρούν προϊόντα και υπηρεσίες, για την προστασία των αγορών από τα καρτέλ... Ένα σωρό πράγματα τα οποία κανονικά θα έπρεπε να κάνουν τα επιμέρους κράτη. Δεν ξέρω αν θα τα έκανε μόνη της η Γερμανία ή η Γαλλία, εμείς πάντως αμφιβάλλω αν θα τα κάναμε. Εμείς οι μεγαλύτεροι θυμόμαστε πώς ήταν η Ελλάδα όταν νομοθετούσαν μόνο Έλληνες βουλευτές που ψάρευαν ψηφαλάκια απ’ το χωριό. Σήμερα πληρώνουμε πρόστιμα επειδή αρνούμαστε ή καθυστερούμε να εφαρμόσουμε κάποιες από αυτές τις οδηγίες. Καταλαβαίνουμε όμως ποιο είναι το σωστό ακόμα και όταν δεν το κάνουμε. Η συμμετοχή μας στην ευρωζώνη απάλλαξε την οικονομία μας από τον πληθωρισμό και τη χειραγώγηση του νομίσματος από λαϊκιστές πολιτικούς. Έδωσε πρόσβαση σε φθηνά στεγαστικά και καταναλωτικά δάνεια για τους πολίτες καθώς και προσιτό τραπεζικό δανεισμό για τις επιχειρήσεις. Τα ταξίδια διευκολύνθηκαν, αν και μετά το 2001 με τον πόλεμο κατά της τρομοκρατίας δυσκόλεψαν από άλλες απόψεις. Ωστόσο, οι Έλληνες άρχισαν να ταξιδεύουν, να γνωρίζουν σιγά σιγά την Ευρώπη, το χωριό τους, ακόμη και να μετακομίζουν σε ευρωπαϊκές πόλεις όχι με την ψυχική διάθεση «άχου άχου, στον σταθμό του Μονάχου» αλλά ως Ευρωπαίοι πολίτες σε μια κοινή αγορά εργασίας. Και παρά τις γκάφες μεγάλης ολκής όπως είναι η Ευρωπαϊκή Μεταναστευτική Πολιτική, η στάση της Γερμανίας έναντι της Τουρκίας και πολλές αντιλήψεις περί δικαιωματισμού τις οποίες προωθούν τα ευρωπαϊκά όργανα, η Ευρωπαϊκή Ένωση είναι μια επικράτεια ειρήνης. Σε μια ήπειρο που σπαρασσόταν από πολέμους κάθε τριάντα χρόνια επί χιλιετηρίδες, έχει επικρατήσει η φιλειρηνική, φιλελεύθερη δημοκρατία, ένα καθεστώς που σταθεροποιήθηκε μόλις στις αρχές της δεκαετίας του 1990.

Υπάρχουν άτομα και παρατάξεις που απορρίπτουν τη συμμαχία μας με μερικές από τις ισχυρότερες χώρες του κόσμου. Λένε ότι δεν θέλουν τα λεφτά των ξένων, θέλουν εθνική ανεξαρτησία. Τι θα πει αυτό δεν μπορούν να μας εξηγήσουν γιατί δεν υπάρχει τίποτα να εξηγηθεί. Η Ευρώπη είναι όμως μια επιθυμία. Η Ελλάδα δεν ήταν εξ ορισμού Ευρώπη. Ευρωπαίος γίνεσαι, δεν γεννιέσαι, ούτε σου οφείλει κανείς την ευρωπαϊκή ταυτότητα μαζί με όλες της τις αρετές. Πολλοί μετανάστες από υπανάπτυκτες χώρες έγιναν Ευρωπαίοι, έμαθαν τις αρετές της δημοκρατίας, τα δικαιώματα και τις υποχρεώσεις του πολίτη, άλλοι δεν έγιναν. Ούτε είναι η Ευρώπη το σύγχρονο υποκατάστατο των προστάτιδων δυνάμεων που αποφασίζουν για τις τύχες των λαών. Είναι μια ένωση ισότιμων χωρών με σκοπό το κοινό όφελος και την προάσπιση ενός πολιτισμού και ενός πολιτεύματος. Τέλος, η Ελλάδα δεν είναι ειδική περίπτωση που απαιτεί ειδική μεταχείριση. Η μοναδική ιδιαιτερότητά της είναι τα σύνορά της με την Ασία, με την Τουρκία, και η εγγύτητά της με την Αφρική, με χώρες χωρίς δημοκρατικό πολίτευμα και χωρίς ευρωπαϊκή παράδοση. Και γι’ αυτό, ναι, χρειάζεται ενισχύσεις. Τα ελληνικά σύνορα είναι τα ευρωπαϊκά σύνορα.

Η Τρίτη Ελληνική Δημοκρατία που άρχισε από τη μεταπολίτευση του 1974 φαινόταν ότι θα μας ένωνε με τον πολιτισμένο κόσμο επιταχύνοντας τον εξευρωπαϊσμό μας, τη θεσμική θωράκιση του ευρωπαϊκού πολιτεύματος, τη μεταρρύθμιση της νομοθεσίας, τον εξανθρωπισμό της πολιτικής ζωής και της ζωής του πολίτη. Αλλά παρά τις πολιτικές αποφάσεις που υλοποιήθηκαν τελικά την 1η Ιανουαρίου του 1981, τίποτα δεν ήταν εύκολο. Στο εσωτερικό είχε παγιωθεί η αριστερή, η αντιευρωπαϊκή και αντι-δυτική ηγεμονία, με αποτέλεσμα την ίδια εκείνη χρονιά της ένταξης τον σχηματισμό της πρώτης κυβέρνησης του ΠΑΣΟΚ, η οποία, αν και υλοποίησε πολλές από τις υποσχέσεις της για εκσυγχρονιστικές μεταρρυθμίσεις, έβλεπε την τότε ΕΟΚ με καχυποψία από τη μια πλευρά και με διάθεση άντλησης οικονομικού οφέλους από την άλλη. Η πρώτη κυβέρνηση του Ανδρέα Παπανδρέου ταυτίστηκε με την άνοδο του βιοτικού επιπέδου, με αλλαγές που άρεσαν στον λαό, όχι με αλλαγές που ίσως να μπορούσαν να γίνουν, όπως η εκκοσμίκευση του κράτους, δυσαρεστώντας μερικούς και με ένα καινούργιο πολιτικό λεξιλόγιο στο οποίο κυριαρχούσε ο όρος «ευρωπαϊκά κονδύλια», συνώνυμα των Μεσογειακών Ολοκληρωμένων Προγραμμάτων που είχαν στόχο την ενθάρρυνση της ανάπτυξης του Νότου.

Πάντως η γεωγραφική μας θέση δεν άλλαξε, δεν μετακομίσαμε. Κοιτούσαμε σταθερά προς την Ανατολή, προς τα μεσανατολικά υβρίδια, προς τον αραβικό σοσιαλισμό. Ο Ανδρέας Παπανδρέου εξαγόραζε τους Έλληνες με παροχές και με διευκολύνσεις καθιστώντας την ελληνική ζωή πιο γλυκιά από ποτέ, αλλά εξυμνώντας αξίες που δεν φαίνονταν ευρωπαϊκές: την οκνηρία, τη μετριότητα, το βόλεμα, την εξάρτηση από το κράτος, την εχθρότητα στο επιχειρείν, τον αντιευρωπαϊκό μικροαστισμό. Πράγματι, τέτοια στοιχεία υπήρχαν και υπάρχουν σε όλες τις σοσιαλδημοκρατικές κοινωνίες, αλλά εμείς το παρακάναμε. Το ΠΑΣΟΚ και το ΚΚΕ, το οποίο είχε πολύ ευρύτερη κοινωνική επιρροή από το εκλογικό του ποσοστό, καλλιεργούσαν υπερπατριωτικά αισθήματα και μια μορφή εξαιρετισμού στην οποία περιλαμβανόταν η ταυτότητα του ιστορικού θύματος, της λείας, του πιονιού. Ο αναχρονισμός περί μεγάλων δυνάμεων και μικρής Ελλάδας επηρέασε βαθιά δυο ακόμη γενιές Ελλήνων, ένα μέρος των οποίων βρήκε, ωστόσο, στην Ευρώπη τον φυσικό του χώρο, ενώ ένα άλλο αντιστάθηκε και αντιστέκεται μέχρι σήμερα με έντονη διάθεση αυτοχειρίας. Αν και η εχθρότητα προς την Ευρώπη ήταν ακτιβιστική εκ μέρους της Αριστεράς, υπήρχαν απομεινάρια της παλιάς Δεξιάς που αγκιστρώνονταν στον ελληνικό τρόπο ζωής, ένα είδος couleur locale με οθωμανικές αναμνήσεις. Όσο για την πρόσληψη της Ελλάδας σε άλλες ευρωπαϊκές χώρες, ήταν εξίσου συγκεχυμένη ―συνδεόταν με την παράδοση της τουριστικής χώρας με τα γραφικά ακρογιάλια και το πλήθος των σερβιτόρων. Παρά την όλο και στενότερη σχέση μας με την Ευρωπαϊκή Ένωση, η οποία επικυρώθηκε με τη συμμετοχή μας στην ευρωζώνη, δεν καταφέραμε να επιτύχουμε ένα είδος nation branding που ήταν απαραίτητο για τον 21ο αιώνα και το οποίο θα αντιστοιχούσε στις νεότερες γενιές των Ευρωπαίων Ελλήνων.

Όταν ξέσπασε η κρίση του χρέους, η οποία είχε ευρωπαϊκή και παγκόσμια διάσταση, αλλά ήταν πρωτίστως κρίση δικού μας χρέους, μεγάλες μάζες αντέδρασαν για μια ακόμα φορά αυτοκτονικά. Ακολουθούσαν αντιευρωπαϊκά κόμματα και ρητορικές, πίστευαν σε μύθους και υπεραπλουστεύσεις. Δημιουργήσαμε ένα αντιευρωπαϊκό αφήγημα στο οποίο εμπλέκονταν τοκογλύφοι και ιμπεριαλιστικά μονοπώλια, ένα είδος τοπικού κιτς που καθρέφτιζε την άποψη του 47,7 % των Ελλήνων πολιτών, σύμφωνα με δημοσκόπηση του 2017, ότι η Ευρωπαϊκή Ένωση έχει δομές και εκφράζει συμφέροντα που δεν εξυπηρετούν την Ελλάδα. Παραλλήλως το 48,9 % πίστευε ότι η συμμετοχή στην Ευρωπαϊκή Ένωση ζημίωσε την οικονομική ανάπτυξη και την ευημερία της χώρας και το 43 % ότι η Ευρωπαϊκή Ένωση δεν επέτρεψε στο ελληνικό κράτος και στη διοίκησή του να οργανωθούν σωστά. Το πιο εντυπωσιακό εκείνης της έρευνας ήταν πως το 57,3 % φαινόταν πεπεισμένο ότι η Ευρωπαϊκή Ένωση ωφελήθηκε περισσότερο από τη συμμετοχή της Ελλάδας και όχι το αντίστροφο.

Με τέτοια μυαλά στα μέσα της κρίσης του 2010-2020, ένας στους τρεις Έλληνες ήταν υπέρ της εξόδου από την ευρωζώνη και της επιστροφής στη δραχμή. Πραγματικά, βρεθήκαμε σε κομφούζιο και μπροστά σε συνωμοσιολογία, ανορθολογισμό, αντιευρωπαϊκό μένος αρχίσαμε να χάνουμε την πίστη μας στη δημοκρατία. Αν η δημοκρατία ήταν η συνισταμένη ανορθολογικών ιδεών, ποιο το όφελός της; Η Ευρωπαϊκή Ένωση είχε και έχει τα κενά και τα δομικά της σφάλματα: προχειρότητα, εθελοτυφλία, αναβλητικότητα, δειλία, λαϊκισμό. Αλλά αν βρέθηκε αντιμέτωπη με την Ελλάδα, ήταν εξαιτίας του επαρχιωτισμού και του απομονωτισμού μας, εξαιτίας ενός βαθιά ριζωμένου συμπλέγματος ανωτεροκατωτερότητας. Η στάση αυτή φαινόταν παράδοξη αν την έβλεπε κανείς απ’ έξω. Όταν μπήκαμε στην ΕΟΚ το 1981, επρόκειτο για την πρώτη διεύρυνση της Κοινότητας από το 1973, όταν είχαν γίνει μέλη η Δανία, η Ιρλανδία και η Βρετανία. Ιστορικά ευρωπαϊκές χώρες όπως η Πορτογαλία και η Ισπανία, πρώην μεγάλες αποικιακές δυνάμεις, έγιναν μέλη το 1986, ενώ η Αυστρία, η Φινλανδία και η Σουηδία ακολούθησαν πολύ αργότερα, το 1995, όταν εμείς είχαμε ήδη παλιώσει. Δεν προσχωρήσαμε στην Ευρωπαϊκή Ένωση παρέα με τις περιφερειακές δυνάμεις όπως η Βουλγαρία και η Ρουμανία, και παρ’ όλα αυτά ο αντιευρωπαϊσμός μας εκτοξεύτηκε στο 61,3 % με το «όχι» στο δημοψήφισμα του 2015. Τα αίτια έχουν βαθιές ρίζες, παραχωμένες όσο έβρεχε δισεκατομμύρια μέσω διαρθρωτικών ταμείων, των προαναφερθέντων Μεσογειακών Ολοκληρωμένων Προγραμμάτων, της Κοινής Γεωργικής Πολιτικής, των ΕΣΠΑ και τα τοιαύτα. Μεταξύ 2014 και 2020 εισπράξαμε 20 δισ. ευρώ, αλλά είναι πολλοί όσοι δεν αντιλαμβάνονται τα μεγέθη, ανάμεσα στους οποίους πολλοί διαμορφωτές της κοινής γνώμης. Είναι πολλοί όσοι νομίζουν ότι τα δημόσια έργα, οι υποδομές, η σύνδεσή μας με τον ψηφιακό κόσμο θα συνέβαιναν έτσι κι αλλιώς. Δεν θα συνέβαιναν. Θυμάμαι πως, όταν ήμουν μικρή, παίρναμε το φέρι για να περάσουμε από το Ρίο στο Αντίρριο και πάλι πίσω, λέγαμε «Αχ, να υπήρχε μια γέφυρα! Σε πέντε λεπτάκια, σε εφτά λεπτάκια θα ήμασταν απέναντι, χωρίς την αναμονή, την ταλαιπωρία και την καραβίλα». Πολλοί άνθρωποι νομίζουν ότι χτίσαμε τη γέφυρα με τα χρήματα των Ελλήνων φορολογουμένων. Πράγματι, αν οι κυβερνήσεις και οι πολίτες κάναμε καλύτερη διαχείριση των κοινοτικών κονδυλίων, η εικόνα και η πραγματικότητα της Ελλάδας θα ήταν καλύτερη. Αν και πάλι χρησιμοποιήσουμε την ιδέα της εναλλακτικής ιστορίας, ποια θα ήταν αυτή η εικόνα και αυτή η πραγματικότητα αν δεν είχαμε ενταχθεί στην Ευρωπαϊκή Ένωση;

Δεν είναι ζήτημα βιοτικού επιπέδου. Δεν είναι τουλάχιστον μόνο ζήτημα βιοτικού επιπέδου. Είναι ζήτημα νόμων, θεσμών και νοοτροπιών. Στην Ελλάδα του 2019, επτά στους δέκα ερωτηθέντες απαντούν πως η προτεραιότητα των γυναικών είναι η οικογένεια και το σπίτι. Πόσοι στους δέκα θα απαντούσαν κάτι τέτοιο αν δεν είχαμε υποστεί την ευεργετική επίδραση του ευρωπαϊκού πολιτισμού των τελευταίων δεκαετιών; Ίσως 9 στους 10. Δεν είναι αποτέλεσμα χώρας που επιζητεί κοινωνική δικαιοσύνη και τα αγαθά της ύστερης νεωτερικότητας.

Αυτά τα σαράντα χρόνια κάναμε κάμποσες κόνξες. Μερικές μας βγήκαν σε καλό, όπως ήταν τα Πακέτα Ντελόρ. Κάναμε και μερικές σωστές κινήσεις, όπως ήταν η στήριξη της ομοσπονδοποίησης με την ενίσχυση των υπερεθνικών θεσμών, Επιτροπή και Κοινοβούλιο, με την ανάπτυξη κοινής εξωτερικής πολιτικής και πολιτικής ασφαλείας. Σωστή κίνηση ήταν και η επιθυμία μας για ένταξη της Κύπρου στην Ευρωπαϊκή Κοινότητα, μια μεγάλη διπλωματική επιτυχία. Επίσης, και προπάντων, στηρίξαμε την υιοθέτηση του ευρωπαϊκού συντάγματος, μολονότι η προσπάθεια έπεσε στο κενό. Στο εσωτερικό της χώρας μαινόταν η αντιπολίτευση εναντίον του συντάγματος και της Συνθήκης του Μάαστριχτ, για την οποία οι άνθρωποι της αντιπολίτευσης δεν είχαν την παραμικρή ιδέα, ήταν απλώς μια εκδήλωση αριστερίστικου, αντιευρωπαϊκού πνεύματος. Σωστή κίνηση ήταν και η θέση μας υπέρ της διεύρυνσης της Ένωσης με την ένταξη των χωρών της ανατολικής Ευρώπης. Και για να μην παραλείπουμε ποτέ τα καλά, η ελληνική προεδρία το πρώτο εξάμηνο του 2003 αποτέλεσε επιτυχία καθώς, μεταξύ άλλων, κατά τη διάρκειά της έγινε η μεγαλύτερη διεύρυνση στη μέχρι τώρα ιστορία της ενωμένης Ευρώπης με δέκα νέα κράτη μέλη. ■

 

athensvoice.gr

της Μανίνας Ζουμπουλάκη
Ημερομηνία: 24.3.2021

40 χρόνια στην ΕΕ: Είμαστε Ευρώπη, όχι μπανανία

Το να είσαι «μια ευρωπαϊκή χώρα» δεν έχει μόνον αίγλη, έχει και πολλά οφέλη. Τα παραβλέπουμε στην καθημερινότητά μας, αλλά είναι κρίμα να τα ξεχνάμε.

Σαράντα χρόνια μετά την ένταξή μας στην ΕΟΚ (τώρα ΕΕ), αισθανόμαστε όλο και πιο συχνά ότι ζούμε στην Ευρώπη.

Μια μέρα, πριν από το τωρινό λοκντάουν, ένας κύριος μεγαλούτσικος προσπαθούσε μπροστά μου να βγάλει εισιτήριο στο μετρό και δεν τα κατάφερνε. Παρόλο που είμαι στόκος στα τεχνικο-τεχνολογικά, του έδειξα πώς γίνεται (ήθελε εισιτήριο για αεροδρόμιο). Κοίταξε με θαυμασμό το εισιτήριό του και φώναξε ενθουσιασμένος: «Αϊντέεε! Γίναμε Ευρώπη!». Ο κύριος είχε ζήσει σαράντα χρόνια στη Γερμανία («Είχα κάρτα εκεί, θα βγάλω κι εδώ!»), αλλά δεν περίμενε ότι θα συναντούσε στην Ελλάδα ανάλογη διαδικασία έκδοσης εισιτηρίου με εκείνη της Γερμανίας. «Τόσα χρόνια που έλειψα, προχώρησε το πράγμα!» έλεγε με πολλά θαυμαστικά στο τέλος της κάθε φράσης.

Ναι, γιατί είμαστε εδώ και 40 χρόνια στην ΕΟΚ, δηλαδή στην ΕΕ. Έχουμε εισπράξει χρηματοδοτήσεις από ευρωπαϊκούς πόρους για μεγάλα έργα που ολοκληρώθηκαν με επιτυχία, έχουμε προδιαγραφές για όλα όσα τρώμε, πίνουμε, φοράμε, χρησιμοποιούμε (οι λεγόμενες «ευρωπαϊκές προδιαγραφές»), έχουμε προχωρημένο Δίκαιο, σωστά, ευρωπαϊκού επιπέδου, έχουμε σύμφωνα συμβίωσης, παλεύουμε για δικαιώματα ομόφυλων ζευγαριών, για δικαιώματα γυναικών, για δικαιώματα ατόμων ανεξαρτήτως φύλου, LGBT, και, αν αμφιβάλλετε, τσεκάρετε στο ίντερνετ τι λένε οι ινστρούχτορες στο θέμα «Δικαιώματα LGBT ανά χώρα» ―θα βεβαιωθείτε ότι οι χώρες της Ευρωπαϊκής Ένωσης βρίσκονται πολύ πιο μπροστά από πλούσιες κατά τα άλλα, πλην όμως μη ευρωπαϊκές χώρες που δεν θέλω να αναφέρω μη τυχόν με δείρει κανείς, τη μία στις εκατό μέρες που θα ξεμυτίσω από το σπίτι μου. Γυρεύεις;

Η Ελλάδα έγινε πλήρες μέλος της ΕΟΚ την 1.1.1981 ―ο Κωνσταντίνος Καραμανλής είχε υπογράψει τη συμφωνία της ένταξης το 1979, αλλά αυτά τα πράγματα θέλουν χρόνο, δεν είναι σαν συμμετοχή σε ζουμ κολ. Το 1985 εγκρίθηκαν τα ΜΟΠ, Μεσογειακά Ολοκληρωμένα Προγράμματα. Το 1993 η ΕΟΚ έγινε ΕΕ, Ευρωπαϊκή Ένωση. Το συνολικό ποσό που εισέρρευσε στην Ελλάδα μέσα σε αυτά τα χρόνια είναι 161,9 δισεκατομμύρια σημερινά ευρώ ―τα 83,7 δισεκατομμύρια πήγαν στον αγροτικό τομέα. Υιοθετήσαμε το ευρώ την 1.1.2002. 

Όλα αυτά ξεκίνησαν από έξι χώρες (Βέλγιο, Γαλλία, Ιταλία, Γερμανία, Ολλανδία, Λουξεμβούργο) που υπέγραψαν το 1957 τη Συνθήκη της Ρώμης ως «Κοινότητα των έξι». Μια Ευρώπη που είχε μόλις σηκώσει κεφάλι από τον Δεύτερο Παγκόσμιο Πόλεμο σκέφτηκε ότι τα διακόσια της εκατομμύρια πολίτες/καταναλωτές θα έβγαιναν κερδισμένοι αν άνοιγαν οι δρόμοι για ελεύθερο εμπόριο χωρίς δασμούς. Επίσης το Κράτος Δικαίου στο οποίο στηρίζεται η ΕΕ («οι ενέργειές της βασίζονται στις Συνθήκες που έχουν εγκρίνει δημοκρατικά και αυτοβούλως τα κράτη μέλη») είναι το σύστημα που έχουμε σήμερα στην Ελλάδα στη Δικαιοσύνη, το οποίο δεν είχαμε πριν από 40 χρόνια και το οποίο είναι πολύ καλύτερο από ό,τι ήταν «παλιά», ας πούμε πριν ψηφιστεί στο Σύνταγμα η αρχή της ισότητας των φύλων (το 1975 έγινε η ψήφιση, αλλά πήρε χρόνια να περάσει στην πρακτική), όταν τα ομόφυλα ζευγάρια δεν αναφέρονταν πουθενά, πόσο μάλλον να είχαν και δικαιώματα (δεν είχαν). 

Η είσοδος στην ΕΕ «εξασφάλισε οικονομική ανάπτυξη και άνοδο του βιοτικού επιπέδου», «μείωση κόστους συναλλαγών», «αύξηση των εξαγωγών» ―αυτά τα βρίσκω σε κείμενα οικονομολόγων, δεν τα κατεβάζω από το τσερβέλο μου... Χάρη στην ΕΕ πραγματοποιήθηκαν τα μεγάλα έργα που έχουν αλλάξει τόσο τη ζωή μας ―αυτοκινητόδρομοι («όπως αουτομπάν!» θα έλεγε ο κύριος του μετρό), το Διεθνές Αεροδρόμιο «Ελευθέριος Βενιζέλος», πάρκα, πλατείες, το μετρό το ίδιο. Μπορεί σε κάποιους τομείς να έχουμε μείνει μπανανία ―υπάρχει κόσμος που το υποστηρίζει αυτό― και σίγουρα βρίσκεις περιοχές στην Αθήνα ή και σε άλλες πόλεις με μπανανιακές τάσεις, αλλά τέτοιες περιοχές, σκοτεινές, βρόμικες και σκληροτράχηλες βρίσκεις σε όλες τις πόλεις του κόσμου, ακόμα και στη Σκανδιναβία που πάντα κουνιέται ότι δεν έχει σκοτεινά σημεία (ποιος την πιστεύει; Όχι όποιος έχει διαβάσει την τριλογία του Στιγκ Λάρσον ή οποιοδήποτε βιβλίο του Χένινγκ Μανκέλ).

Έχουμε είκοσι ένα Έλληνες βουλευτές που μας εκπροσωπούν στο Ευρωπαϊκό Κοινοβούλιο. Έχουμε προγράμματα περιβαλλοντικής δράσης ―και ολόκληρο Υπουργείο Περιβάλλοντος, που δεν είχαμε πριν. Χάρη σε αυτό το Υπουργείο καταφέραμε να γλιτώσουμε από το νέφος, το οποίο έπνιγε την Αθήνα από το ’74. Έχουμε καθαρές παραλίες, σύμφωνα με τις ευρωπαϊκές προδιαγραφές, και καθαρίζουμε τις αμμουδιές μας για τους (Ευρωπαίους και μη) τουρίστες.

Ταξιδεύουμε σε όποια χώρα της Ευρώπης μάς αρέσει, χωρίς δυσκολία, χωρίς βίζα ή άλλες διατυπώσεις ―περνάμε στον γκισέ «Ευρωπαϊκά Διαβατήρια» καμαρωτοί καμαρωτοί. Μπορούμε να κάνουμε αίτηση σε ευρωπαϊκές εταιρείες, αν μας έρθει να ξενιτευτούμε, και έχουμε προτεραιότητα ως Ευρωπαίοι πολίτες γιατί μαζί με την ελληνική ιθαγένεια εδώ και 40 χρόνια έχουμε και την ευρωπαϊκή ιθαγένεια. Υπάρχουν Έλληνες που μπαίνουν στο μετρό και λένε «Ευρώπη γίναμε», με περιφρόνηση, τσουκ-τσουκ-τσουκ, κουνώντας απογοητευμένοι το κεφάλι. Υπάρχουν Έλληνες που νοσταλγούν τη δραχμούλα, την κινησούλα («Κάναμε τότε τρεις ώρες να περάσουμε τη Σταδίου!» ―αλήθεια λένε, ήμουν εκεί, απλώς με τα πόδια). Νοσταλγούν πράγματα που φαίνονται γραφικά τώρα ―τα μικρά μπαρουτοκαπνισμένα καφενεία, τα σαρδελομυρωμένα μπακάλικα, τα παλιακά λεωφορεία με τα σπασμένα παράθυρα, το ελεύθερο κάπνισμα στα νοσοκομεία, αεροπλάνα και πούλμαν, την εποχή που ο γύρος ήταν χοιρινός, ίσως και οι άντρες ήταν άντρες, ίσως νοσταλγούν και άλλα πράγματα που δεν εικονογραφούν «την αυθεντική Ελλάδα» παρά την Ελλάδα του παρελθόντος. Ούτε καν την παλιότερη, λίγο πιο βρόμικη, πιο τσαλακωμένη, πιο πρόχειρη Ελλάδα, παρά αυτήν που βλέπουμε στις ωραίες, καλοκαιρινές ελληνικές ταινίες του ’60 και ’70. Τη νοσταλγούμε επειδή ήμασταν σαράντα χρόνια μικρότεροι, όχι επειδή ήταν καλύτερη εκείνη η Ελλάδα. ■

 

avgi.gr

του Νίκου Σβέρκου
Ημερομηνία: 29.3.2021

40 χρόνια ΕΕ–Ελλάδα:

5 περιπτώσεις που το Ευρωκοινοβούλιο έδωσε μάχη υπέρ των πολιτών

Οι αντιπαραθέσεις εντός της Ευρωπαϊκής Ένωσης είναι συχνές και δεν αφορούν μόνο τα διαφορετικά πολιτικά σχέδια και τις απόψεις των ευρωκοινοβουλευτικών ομάδων.

Δεν είναι λίγες οι φορές που στις Βρυξέλλες και το Στρασβούργο διαδραματίζονται μεγάλες πολιτικές μάχες ανάμεσα στα όργανα της Ένωσης, με το Ευρωπαϊκό Κοινοβούλιο, τον θεσμό που είναι άμεσα εκλεγμένος από τους Ευρωπαίους πολίτες, να βάζει ανάχωμα σε αποφάσεις που πιθανά πλήττουν τη δημοκρατία και τη διαφάνεια, να λειτουργεί απαλλαγμένο από σχέσεις εξάρτησης από εθνικές κυβερνήσεις και συμφέροντα, να προωθεί την ατζέντα για μια καλύτερη καθημερινότητα στην Ευρώπη.

Με αφορμή τη συμπλήρωση 40 χρόνων από την ένταξη της Ελλάδας στην Ευρωπαϊκή Ένωση, ανατρέχουμε στο πρόσφατο παρελθόν για να εξετάσουμε αποφάσεις και διαδικασίες που επηρέασαν θετικά τους πολίτες όλων των κρατών μελών. Και εξετάζουμε ιδιαίτερα πέντε χαρακτηριστικές περιπτώσεις που το Ευρωκοινοβούλιο «βγήκε μπροστά», συγκρούστηκε και πέτυχε σημαντικές νίκες για την Ευρώπη και τους πολίτες της.

15 δισ. ευρώ περισσότερα για τους πολίτες της ΕΕ

Η Συνθήκη της Λισαβόνας, μέσα στον πολύπλοκο μηχανισμό για τη δημιουργία κοινοτικού προϋπολογισμού, δίνει στο Ευρωπαϊκό Κοινοβούλιο καθοριστικό ρόλο στη λήψη των αποφάσεων, και έχει αυτό τον τελικό λόγο στην κατάρτιση του μακροπρόθεσμου Πολυετούς Δημοσιονομικού Πλαισίου (ΠΔΠ) της Ευρωπαϊκής Ένωσης, ήτοι του επταετούς προϋπολογισμού της. Οι συζητήσεις που αφορούσαν την περίοδο 2021-2027 αποδείχτηκαν πολύ δύσκολες τόσο στο Ευρωκοινοβούλιο όσο και στο Ευρωπαϊκό Συμβούλιο, που μοιράζονται αρμοδιότητες.

Στο επίπεδο του Ευρωπαϊκού Συμβουλίου, στις συζητήσεις πρωταγωνίστησαν η Ουγγαρία και η Πολωνία, με τις δύο χώρες να παίζουν «εθνικό παιχνίδι» στην προσπάθειά τους να περιοριστούν οι κυρώσεις στην περίπτωση μη συμμόρφωσης με τους κανόνες του προϋπολογισμού. Εντέλει τον Δεκέμβριο του 2020 η Γερμανίδα καγκελάριος και ασκούσα την προεδρία της ΕΕ έκαμψε τις αντιστάσεις των δύο χωρών με τη συμβιβαστική της πρόταση.

Ωστόσο, λίγες εβδομάδες νωρίτερα στο Ευρωκοινοβούλιο δινόταν η μάχη στο πεδίο της αύξησης των πόρων, εκεί δηλαδή που οι ανάγκες της εποχής επιτάσσουν σημαντικότερες παρεμβάσεις. Η έλευση του κορονοϊού και η προοπτική φτωχοποίησης των κοινωνιών απαιτούσαν γενναιότερες παρεμβάσεις. Πράγματι, στις 10 Νοεμβρίου 2020, ύστερα από σκληρές διαπραγματεύσεις διάρκειας 10 εβδομάδων, υπήρξε πολιτική συμφωνία με την Προεδρία του Ευρωπαϊκού Συμβουλίου και την Ευρωπαϊκή Επιτροπή σύμφωνα με την οποία εξασφαλίστηκαν επιπλέον 16 δισ. ευρώ (15 δισ. για βασικά προγράμματα της ΕΕ και 1 δισ. ευρώ επιπλέον ευελιξία). Παράλληλα συμφωνήθηκε ένας «οδικός χάρτης» για την αποπληρωμή του κόστους της αντιμετώπισης της πανδημίας του κορονοϊού, τέτοιος ώστε να μην επιβαρύνονται οι φορολογούμενοι ή να μην περικόπτονται ευρωπαϊκά προγράμματα.

Επιπρόσθετα, ανάμεσα στις βελτιώσεις του ΠΔΠ συμπεριλαμβάνονται προβλέψεις για προστασία από παραβιάσεις του κράτους δικαίου, μεγαλύτερος δημοκρατικός έλεγχος και διαφάνεια μέσα από τη συμμετοχή του Ευρωκοινοβουλίου στην εφαρμογή του Ταμείου Ανάκαμψης, αλλά και η δημιουργία προϋπολογισμού για την Πράσινη Μετάβαση και τις ίσες ευκαιρίες.

Η δύσκολη αρχή στη θητεία της φον ντερ Λάιεν

Η Ούρσουλα φον ντερ Λάιεν από τις πρώτες μέρες που ανακοινώθηκε το όνομά της για την προεδρία της Ευρωπαϊκής Επιτροπής είχε να αντιμετωπίσει πολλούς «πονοκεφάλους», αρκετούς από τους οποίους προκάλεσε το Ευρωπαϊκό Κοινοβούλιο. Η Γερμανίδα πολιτικός προτάθηκε από το Ευρωπαϊκό Συμβούλιο παρακάμπτοντας τη διαδικασία των Spitzenkandidat, των επικεφαλής υποψηφίων των ευρωπαϊκών πολιτικών ομάδων στις ευρωεκλογές. Αυτή η εξέλιξη προκάλεσε ποικίλες αντιδράσεις, ενώ το αποτέλεσμα της ψηφοφορίας στο Ευρωκοινοβούλιο στις 16 Ιουλίου 2019 (έλαβε 383 «υπέρ», εννέα παραπάνω από την ελάχιστη απαιτούμενη πλειοψηφία) απηχούσε σύμφωνα με αναλυτές την οριζόντια δυσαρέσκεια που επικρατούσε για την πρόεδρο της «Κομισιόν».

Τα προβλήματα όμως δεν περιορίστηκαν στην εκλογή της. Η πρότασή της τον Σεπτέμβριο του 2019 για τη θεσμοθέτηση χαρτοφυλακίου στην Επιτροπή που θα αφορούσε την «προστασία του ευρωπαϊκού τρόπου ζωής» προκάλεσε πλείστες αντιδράσεις από ευρωβουλευτές που ανήκαν στις προοδευτικές ομάδες, κατηγορώντας την πως με τον τίτλο αυτό προωθείται ξενοφοβική ατζέντα στα θέματα του προσφυγικού και της μετανάστευσης.

Ωστόσο, η φον ντερ Λάιεν είχε να διαχειριστεί και προβλήματα που δεν αφορούσαν μόνο τις πολιτικές της, αλλά και τα πρόσωπα που πρότεινε να στελεχώσουν τις θέσεις των επιτρόπων. Το Ευρωκοινοβούλιο στα τέλη του Σεπτεμβρίου του 2019 έβαλε «μπλόκο» στη Ροβάνα Πλουμπ από τη Ρουμανία και τον Λάζλο Τροκσάνι από την Ουγγαρία, ύστερα από απόφαση της Επιτροπής Νομικών Υποθέσεων του Ευρωπαϊκού Κοινοβουλίου. Η μεν Πλουμπ είχε παραλείψει να αναφέρει στη φορολογική της δήλωση δάνειο ύψους 1 εκατ. ευρώ. Ο δε Τρoκσάνι είναι συνιδιοκτήτης γραφείου νομικών συμβουλών που ως υπουργός Δικαιοσύνης είχε διαχειριστεί ευνοϊκά.

Αυτές οι δύο περιπτώσεις συμπληρώθηκαν και από μία τρίτη, αυτή της Γαλλίδας Σιλβί Γκουλάρ. Στην περίπτωσή της οι αντιδράσεις αφορούσαν υπόθεση κακοδιαχείρισης κονδυλίων μέσα από εικονικές θέσεις εργασίας για συνεργάτες ευρωβουλευτών, που ερευνούσε η OLAF. Η αρμόδια επιτροπή του Ευρωκοινοβουλίου ενέκρινε την υποψηφιότητά της για επίτροπο, ωστόσο τον Οκτώβριο του 2019 μετά τη δεύτερη ακρόασή της η Γκουλάρ απορρίφθηκε, με ορισμένους αναλυτές να εκτιμούν ότι επρόκειτο περί εκδικητικής κίνησης του Ευρωπαϊκού Λαϊκού Κόμματος εναντίον του Εμανουέλ Μακρόν, λόγω της στάσης του κατά του Μάνφρεντ Βέμπερ στις πρόσφατες ευρωεκλογές.

Η δεύτερη συγγνώμη του Ζούκερμπεργκ και οι ευρωεκλογές

Τον Μάιο του 2018, έναν χρόνο πριν από τις τελευταίες ευρωεκλογές, ο ισχυρός άνδρας του Facebook Μαρκ Ζούκερμπεργκ περνούσε την πόρτα της έδρας του Ευρωπαϊκού Κοινοβουλίου προκειμένου να απαντήσει στα πιεστικά ερωτήματα που αφορούσαν το σκάνδαλο της Cambridge Analytica. Σύμφωνα με τις αποκαλύψεις, η Facebook είχε παραχωρήσει προσωπικά δεδομένα 87 εκατομμυρίων χρηστών του συγκεκριμένου μέσου (εκ των οποίων 2,7 εκατομμύρια προέρχονταν από την ΕΕ) τα οποία είχαν χρησιμοποιηθεί για ανάλυση συμπεριφοράς και στοχευμένες καμπάνιες, με τις καταγγελίες να αφορούν και τις αμερικάνικες εκλογές του 2016.

«Είτε είναι ψευδείς ειδήσεις είτε ξένη ανάμειξη σε εκλογές ή προγραμματιστές που κάνουν κατάχρηση των πληροφοριών των ανθρώπων, δεν είχαμε μια αρκετά ευρεία επίβλεψη των ευθυνών μας. Αυτό ήταν ένα λάθος και ζητώ συγγνώμη», σημείωσε ο Ζούκερμπεργκ ενώπιον των ευρωβουλευτών, οι οποίοι όμως δεν φάνηκαν να πείθονται ιδιαίτερα από τις δικαιολογίες του.

Αυτό φάνηκε και από τη συζήτηση που έγινε στην Ολομέλεια του Ευρωκοινοβουλίου τον Οκτώβριο του 2018, κατά τη διάρκεια έγκρισης σχετικού ψηφίσματος. Ο επικεφαλής της ομάδας των Σοσιαλιστών και Δημοκρατών Ούντο Μπούλμαν είχε υπογραμμίσει πως δεν είχαν δοθεί ακόμα ικανοποιητικές απαντήσεις από τον Μαρκ Ζούκερμπεργκ και τους συνεργάτες του. «Το σκάνδαλο Facebook-Cambridge Analytica δεν είναι απλώς ένα σκάνδαλο ιδιωτικότητας. Είναι ένα πολιτικό σκάνδαλο. Είναι μια απειλή για τις δημοκρατίες μας», είχε πει η επικεφαλής των Πρασίνων Σκα Κέλερ. «Πρόκειται για μαζική παραβίαση προσωπικών δεδομένων, είναι απειλή για τη δημοκρατία και είναι μόνο η κορυφή του παγόβουνου», είχε επισημάνει ο Νεοκλής Συλικιώτης από την Αριστερά.

Παρά το γεγονός πως οι εκλογές αποτελούν υπόθεση των κρατών μελών, τον Μάρτιο του 2019 το Ευρωκοινοβούλιο «βγήκε μπροστά» και ανέλαβε το μερίδιο που του αναλογεί στο πεδίο των αρμοδιοτήτων του. Όλα αυτά συμπλήρωσαν την ήδη εκτενή δραστηριότητα του Ευρωκοινοβουλίου στην προστασία προσωπικών δεδομένων και την προστασία των πολιτών κατά τη χρήση των social media.

Στην προσπάθεια να ενισχυθεί η νομιμότητα και η ελευθερία στις ευρωεκλογές και τις καμπάνιες των πολιτικών ενέκρινε κανονισμό για τις παραβιάσεις της προστασίας των δεδομένων προσωπικού χαρακτήρα, προβλέποντας κυρώσεις για τα ευρωπαϊκά πολιτικά κόμματα που παραβιάζουν τους νέους κανόνες, ενώ έγιναν και συστάσεις προς τα κράτη μέλη για την προώθηση της διαφάνειας και της λογοδοσίας.

Ο φόβος να ανοίξεις το κινητό στο εξωτερικό

Υπήρχε μια εποχή, καθόλου μακρινή, κατά την οποία ένα ταξίδι στο εξωτερικό συνοδευόταν από έναν διαρκή φόβο για πολλούς: οι χρεώσεις περιαγωγής, του roaming, με άλλα λόγια. Οι εταιρείες κινητής τηλεφωνίας επέβαλλαν σε μερικές περιπτώσεις τρομακτικές χρεώσεις: το 1998 ένα τηλεφώνημα στο εξωτερικό κόστιζε 1,63 ευρώ ανά λεπτό. Το 2007 η χρήση δεδομένων 1 MB κόστιζε 6 ευρώ.

Δημιουργήθηκε έτσι σταδιακά η εξής αντίφαση: Η Ευρώπη άνοιγε και διεύρυνε τα σύνορά της, το ταξίδι γινόταν ευκολότερο, η τεχνολογία της κινητής τηλεφωνίας εξελισσόταν και νέες δυνατότητες επικοινωνίας δημιουργούνταν. Ωστόσο, η επικοινωνία με το σπίτι ήταν ακόμα πολύ ακριβή.

Η ιδέα ξεκίνησε το 2004, όπως ανέφερε η πρώην επίτροπος και πρώην ευρωβουλευτής Βίβιαν Ρέντινγκ, όταν ευρωβουλευτές μετέφεραν τα παράπονα των πολιτών των χωρών τους για τις πολύ υψηλές χρεώσεις στην περιαγωγή. Από τότε ξεκίνησε ένα μακρύ ταξίδι, στο οποίο πρωτοστατούσε το Ευρωκοινοβούλιο, πιέζοντας μακριά από τις πιθανές ατζέντες στα κράτη μέλη να καταργηθούν οι σχετικές χρεώσεις. Για πρώτη φορά μπήκε «ταβάνι» στις χρεώσεις το 2007, επιφέροντας μείωση στις τιμές της τάξης του 60 %. Ο νόμος που ψηφίστηκε το 2017 τελικά οδήγησε στην οριστική κατάργηση της περιαγωγής από τις 15 Ιουνίου του ίδιου έτους.

«Τέλος οι πλαστικές σακούλες»

Το καλοκαίρι του 2018 επικράτησε σχεδόν πανικός στην Ελλάδα όταν η τότε κυβέρνηση, και το αρμόδιο Υπουργείο Περιβάλλοντος, ανακοίνωνε πως επιβάλλεται τέλος στη χρήση πλαστικής σακούλας. Ωστόσο, οι συζητήσεις στην Ευρώπη και το Ευρωπαϊκό Κοινοβούλιο ήταν πολύ πιο προωθημένες, με αποτέλεσμα οι κανόνες που θεσπίστηκαν και συνεχίζουν να θεσπίζονται να γίνονται ευκολότερα εφαρμόσιμοι στα κράτη μέλη, ανάμεσά τους και η Ελλάδα.

Η κατάσταση πάντως με τη ρύπανση των θαλασσών είχε φτάσει στο απροχώρητο και το μεγαλύτερο μερίδιο (82 %) κατείχαν τα πλαστικά, όπως έδειξε έρευνα του Ευρωκοινοβουλίου το 2016.

Τον Μάρτιο του 2019 το Ευρωκοινοβούλιο έμελλε να ζήσει μια από τις μεγαλύτερες διακομματικές πλειοψηφίες στην ιστορία του. 560 ευρωβουλευτές ψήφισαν υπέρ της συμφωνίας με τους υπουργούς της ΕΕ (35 εναντιώθηκαν και 28 απείχαν) σχετικά με την απαγόρευση των πλαστικών αντικειμένων μίας χρήσης.

Μέχρι σήμερα έχουν καταργηθεί, λοιπόν, τα πλαστικά μαχαιροπίρουνα μίας χρήσης (πιρούνια, μαχαίρια, κουτάλια και «ξυλάκια» φαγητού), τα πλαστικά πιάτα μίας χρήσης, τα πλαστικά καλαμάκια, οι μπατονέτες με πλαστικά μέρη, οι πλαστικές βάσεις μπαλονιών, τα οξοδιασπώμενα πλαστικά και οι συσκευασίες φαγητού και ποτού από φελιζόλ. ■

 

protagon.gr

του Κώστα Γιαννακίδη
Ημερομηνία: 2.3.2021

Και τι έκανε η Ευρώπη για μας;

Κάντε μια τολμηρή υπόθεση: αφαιρέστε από την καθημερινή σας ζωή όλα τα στοιχεία που προστέθηκαν στα 40 χρόνια της συμμετοχής μας στην ευρωπαϊκή οικογένεια. Θα σας μείνει ένα περιβάλλον ανασφάλειας, με καχεκτικά δικαιώματα και πολίτες ευάλωτους στην αυθαιρεσία της εξουσίας.

Στο «Life of Brian», που προβλήθηκε εδώ ως «Ένας προφήτης, μα τι προφήτης», υπάρχει μια σκηνή με Ιουδαίους που σχεδιάζουν επιθέσεις κατά των Ρωμαίων. Ο καθοδηγητής επιχειρεί ιδεολογική τόνωση, ρωτώντας τι έκαναν οι Ρωμαίοι για την Ιουδαία. Και αυτοί απαντούν απαριθμώντας μερικά από τα έργα της ρωμαϊκής διοίκησης: δρόμοι, σχολεία, λουτρά και πάει λέγοντας.

Στα χρόνια της οργής, στην περίοδο της κρίσης, ανέτρεχα συχνά σε αυτή τη σκηνή, προσπαθώντας να απαντήσω σε συμπατριώτες που δήλωναν θυμωμένοι με την Ευρωπαϊκή Ένωση. Το παράδειγμα δεν ήταν απολύτως εύστοχο καθώς οι Ρωμαίοι βρέθηκαν στην Ιουδαία ως δύναμη κατοχής. Ωστόσο, ήταν ένα χαρακτηριστικό παράδειγμα για τον τρόπο με τον οποίο αμφισβητούνται κάποια πράγματα όταν αρχίζουν να θεωρούνται αυτονόητα. Αλλά αυτό το φαινόμενο δεν εκδηλώθηκε μόνο εδώ. Η άνοδος του ευρωσκεπτικισμού, παράλληλα με την αυξημένη επιρροή του λαϊκισμού, προήλθε σε μεγάλο βαθμό από την αδυναμία κάποιων ανθρώπων να συνειδητοποιήσουν ότι αμφισβητώντας την Ευρώπη ουσιαστικά αμφισβητούν τον τρόπο ζωής τους.

Η Ελλάδα έγινε μέλος της ΕΟΚ πριν από σαράντα χρόνια. Ας κάνουμε μια φανταστική υπόθεση. Ας πούμε ότι αρχίζουμε να ξηλώνουμε από την κοινή, αλλά και την προσωπική μας ζωή όλα όσα συνδέονται με την Ευρώπη. Το πιθανότερο είναι ότι θα μας έμενε ένα ψάρι χωρίς σάρκα, μόνο με τον σκελετό του. Αφήστε στην άκρη τα έργα που χρηματοδοτήθηκαν από ευρωπαϊκούς πόρους, μην κοιτάξετε καθόλου τις υποδομές. Παραβλέψτε και το ευρώ με τα οφέλη και τις ευκαιρίες του ενιαίου οικονομικού χώρου. Μη δώσετε σημασία στις προδιαγραφές προϊόντων και υπηρεσιών που πλέον διασφαλίζουν την ποιότητα σχεδόν σε όλες τις εκφάνσεις της καθημερινής μας ζωής. Αγνοήστε ως και τη δυνατότητα της ελεύθερης κυκλοφορίας και εγκατάστασης σε οποιοδήποτε σημείο της Ένωσης. Σημειώστε όμως πως, όταν ταξιδεύετε εκτός Ευρώπης, βρίσκετε ανοιχτές πόρτες επειδή κρατάτε στα χέρια σας ένα κόκκινο διαβατήριο της Ευρωπαϊκής Ένωσης. Μπορεί να μην το ξέρετε ή να μην το έχετε συνειδητοποιήσει, αλλά οι περισσότερες θετικές αλλαγές που σημειώθηκαν στις ζωές μας τα τελευταία 40 χρόνια αποδίδονται ακριβώς εκεί, στην ένταξή μας στην ευρωπαϊκή οικογένεια, στις οδηγίες της Ευρωπαϊκής Επιτροπής και στις αποφάσεις που επικυρώνει το Ευρωπαϊκό Κοινοβούλιο.

Ας πούμε, λοιπόν, ότι όλα τα παραπάνω δεν υπάρχουν. Τι μένει για να εστιάσουμε τη ματιά μας; Μένει κάτι που δεν έχει υφή ή μορφή, αλλά το βιώνεις. Είναι η πρόοδος στον τομέα των δικαιωμάτων που ξεκινάει από τη θεσμοθέτηση της ευρωπαϊκής ιθαγένειας. Καθένας από μας, πέρα από την εθνική του ιθαγένεια, διατηρεί και την ευρωπαϊκή. Είναι ένα συνεκτικό στοιχείο ανάμεσα στους Ευρωπαίους πολίτες που ουσιαστικά δηλώνει ότι όλοι εμείς ανήκουμε στην ίδια οικογένεια, έχουμε τα ίδια δικαιώματα και τις ίδιες υποχρεώσεις και εργαζόμαστε, ακόμα και αν δεν το συνειδητοποιούμε πλήρως, για ένα μεγάλο και ισχυρό σύνολο. Η ευρωπαϊκή ιθαγένεια είναι το μέσο με το οποίο δηλώνουμε ότι είμαστε και Ευρωπαίοι, πέρα από την εθνική μας ιθαγένεια.

Αυτή, λοιπόν, η κατάκτηση έχει δρομολογήσει και όλες τις άλλες στο πεδίο των δικαιωμάτων. Η θεσμική και κοινωνική πρόοδος που κατακτάται στις πιο προηγμένες χώρες μεταφέρεται και στις υπόλοιπες. Από τον τρόπο που λειτουργεί η Δικαιοσύνη μέχρι τις σχέσεις του πολίτη με το κράτος.

Ας κάνουμε μερικές ανατριχιαστικές υποθέσεις. Αν δεν ήμασταν στην Ευρώπη, το Οικογενειακό μας Δίκαιο θα είχε αργήσει να εκσυγχρονιστεί, υπονομεύοντας τη θέση της Ελληνίδας στην κοινωνία. Ενδεχομένως να μην είχαμε σύμφωνο συμβίωσης, ούτε αναγνώριση δικαιωμάτων σε ομόφυλα ζευγάρια. Το Εργατικό Δίκαιο θα υστερούσε ή δεν θα ενσωμάτωνε εγκαίρως προοδευτικές ρυθμίσεις που σκοπεύουν στην προστασία των εργαζομένων. Ο Συνήγορος του Πολίτη δεν θα είχε δημιουργηθεί ποτέ. Και η προσφυγή στο Ευρωπαϊκό Δικαστήριο θα ήταν κάτι που δεν θα μας αφορούσε. Και αν προσεγγίσουμε την υπόθεση πολιτικά, θα συμφωνήσουμε ότι η συμμετοχή μας στην Ένωση είναι που λειτουργεί ως μια δικλίδα ασφαλείας για την άσκηση και τα όρια της πολιτικής. Έννοιες όπως το κράτος δικαίου και η ελευθερία του λόγου ενδεχομένως να μην ήταν αυτονόητες εκτός Ευρωπαϊκής Ένωσης. Όλα αυτά συμπυκνώνονται και στις πρωτοβουλίες που αναλαμβάνει το Ευρωπαϊκό Κοινοβούλιο, το οποίο ουσιαστικά λειτουργεί ως μηχανισμός για τον έλεγχο των κρατών και τη διασφάλιση του σεβασμού στα ανθρώπινα δικαιώματα.

Ανατρέχεις, λοιπόν, σε όλα αυτά, αντιλαμβάνεσαι τι έχει κάνει η Ευρώπη για σένα και μετά απορείς για το μέγεθος του λαϊκισμού που, κατά καιρούς, υψώνεται κατά της Ένωσης. Για ποιο λόγο συμβαίνει αυτό; Πρώτον επειδή οι άνθρωποι θεωρούν πλέον αυτονόητα κάποια αγαθά που για τους παππούδες τους ήταν αδιανόητα. Και δεύτερον επειδή το πνεύμα ελευθερίας που διατρέχει την Ένωση καμιά φορά καθιστά και την ίδια στόχο. Αλλά εκεί βρίσκεται και η ισχύς της Ευρώπης: να συνθέτει πρόοδο ακόμα και μέσα από την αμφισβήτησή της. ■

Επικοινωνήστε με την ΕΕ

Αυτοπροσώπως

Σε όλη την Ευρωπαϊκή Ένωση υπάρχουν εκατοντάδες κέντρα πληροφόρησης Europe Direct. Μπορείτε να βρείτε τη διεύθυνση του πλησιέστερου σε σας κέντρου στον ιστότοπο Europa:

https://europa.eu/european-union/contact_el

Τηλεφωνικά ή μέσω ηλεκτρονικού ταχυδρομείου

Η Europe Direct είναι μια υπηρεσία που απαντά στις ερωτήσεις σας για την Ευρωπαϊκή Ένωση. Μπορείτε να επικοινωνήσετε με αυτή την υπηρεσία:

— καλώντας ατελώς τον αριθμό 00 800 6 7 8 9 10 11 (ορισμένα δίκτυα τηλεφωνίας ενδέχεται να χρεώνουν τις κλήσεις αυτές),

— καλώντας τον αριθμό +32 22999696 ή

— μέσω ηλεκτρονικού ταχυδρομείου από τον ιστότοπο Europa: https://europa.eu/european-union/contact_el

Βρείτε πληροφορίες σχετικά με την ΕΕ

Στο διαδίκτυο

Πληροφορίες για την Ευρωπαϊκή Ένωση σε όλες τις επίσημες γλώσσες της ΕΕ είναι διαθέσιμες στον ιστότοπο Europa: https://europa.eu/european-union/index_el

Στις εκδόσεις της ΕΕ

Μπορείτε να καταφορτώσετε ή να παραγγείλετε δωρεάν και επί πληρωμή εκδόσεις της ΕΕ στην ακόλουθη διεύθυνση: https://op.europa.eu/el/publications. Μπορείτε να ζητήσετε πολλαπλά αντίγραφα δωρεάν εκδόσεων επικοινωνώντας με την υπηρεσία Europe Direct ή με το τοπικό σας κέντρο πληροφόρησης (βλ. https://europa.eu/european-union/contact_el).

Στη νομοθεσία της ΕΕ και σε σχετικά έγγραφα

Για πρόσβαση σε νομικές πληροφορίες της ΕΕ, συμπεριλαμβανομένου του συνόλου της ενωσιακής νομοθεσίας από το 1951 σε όλες τις επίσημες γλώσσες, μεταβείτε στον ιστότοπο EUR-Lex, στην ακόλουθη διεύθυνση: http://eur-lex.europa.eu

Στα δημόσια δεδομένα από την ΕΕ

Η Πύλη Δημόσιων Δεδομένων της Ευρωπαϊκής Ένωσης (http://data.europa.eu/euodp/el) παρέχει πρόσβαση σε σύνολα δεδομένων από την ΕΕ. Τα δεδομένα μπορούν να καταφορτωθούν και να επαναχρησιμοποιηθούν δωρεάν, τόσο για εμπορικούς όσο και για μη εμπορικούς σκοπούς.

Πληροφορίες

Ημερομηνία σύνταξης: Μάρτιος 2021

Ούτε το Ευρωπαϊκό Κοινοβούλιο ούτε οποιοδήποτε πρόσωπο ενεργεί εξ ονόματος του Ευρωπαϊκού Κοινοβουλίου ευθύνεται για ενδεχόμενη χρήση των παραπάνω πληροφοριών.

Λουξεμβούργο: Υπηρεσία Εκδόσεων της Ευρωπαϊκής Ένωσης, 2021

© Ευρωπαϊκό Κοινοβούλιο, 2021
Η αναπαραγωγή επιτρέπεται εφόσον αναφέρεται η πηγή.
Για κάθε χρήση ή αναπαραγωγή φωτογραφιών ή άλλου υλικού τα οποία δεν καλύπτονται από δικαιώματα πνευματικής ιδιοκτησίας του Ευρωπαϊκού Κοινοβουλίου πρέπει να ζητείται απευθείας η άδεια των κατόχων των δικαιωμάτων πνευματικής ιδιοκτησίας.

Print	ISBN 978-92-846-8335-2	doi:10.2861/557211	QA-02-21-862-EL-C
PDF	ISBN 978-92-846-8332-1	doi:10.2861/323626	QA-02-21-862-EL-N
HTML	ISBN 978-92-846-8336-9	doi:10.2861/467059	QA-02-21-862-EL-Q

ΣΗΜΕΙΩΜΑ ΕΠΙΜΕΛΗΤΩΝ

Τα άρθρα της παρούσας έκδοσης δημοσιεύτηκαν σε ηλεκτρονική μορφή το διάστημα Φεβρουαρίου-Μαρτίου 2021. Η μεταφορά στην έντυπη μορφή κατέστησε απαραίτητη μια σειρά περιορισμένων παρεμβάσεων που αφορούν, πέραν του απαραίτητου ορθογραφικού ελέγχου, κυρίως την απαλοιφή των περισσότερων υπερσυνδέσμων και την προσαρμογή της εικονογράφησης. Οιεσδήποτε παρεμβάσεις έγιναν με τη σύμφωνη γνώμη των συντακτών των άρθρων και στοχεύουν να κάνουν τον τόμο πιο ευανάγνωστο, ενώ σε καμία περίπτωση δεν αφορούν την ουσία των κειμένων. Η ευθύνη των γραφομένων βαρύνει αποκλειστικά τους συντάκτες.

Για λόγους ομοιόμορφης παρουσίασης, η ορθογραφία και η στίξη εναρμονίστηκαν σύμφωνα με το Διοργανικό εγχειρίδιο σύνταξης κειμένων της Ευρωπαϊκής Ένωσης.

Μπορείτε να αναζητήσετε τα κείμενα στην ηλεκτρονική τους μορφή, εμπλουτισμένα με υπερσυνδέσμους και οπτικοακουστικό υλικό, σε ειδική ενότητα στην ιστοσελίδα https://www.europarl.europa.eu/greece/el/